Επίσημη Εφημερίδα C 486/21 Δ

Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

572η σύνοδος ολομέλειας της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, 21.9.2022 - 22.9.2022

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/1

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «ΜΜΕ, επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, βιοτεχνίες και ελεύθερα επαγγέλματα — Δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/01)

Εισηγήτρια:	η κ. Milena ANGELOVA
Συνεισηγητής:	ο κ. Rudolf KOLBE

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	27.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	143/1/0

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Οι πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, είτε είναι παραδοσιακές επιχειρήσεις, οικογενειακές επιχειρήσεις, έμποροι, επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, βιοτεχνίες είτε ελεύθερα επαγγέλματα (στο εξής: MME), αποτελούν ουσιώδες μέρος της λύσης για μια ανταγωνιστική, κλιματικά ουδέτερη, κυκλική και χωρίς αποκλεισμούς οικονομία της ΕΕ, υπό την προϋπόθεση ότι δημιουργούνται και επικρατούν οι κατάλληλες συνθήκες. Οι ΜΜΕ δημιουργούν θετικό αντίκτυπο μέσω της βελτίωσης των δικών τους περιβαλλοντικών επιδόσεων και μέσω της παροχής εμπειρογνωμοσύνης και λύσεων σε άλλες επιχειρήσεις, τους πολίτες και τον δημόσιο τομέα. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ), ενώ αναγνωρίζει και τονίζει την πολυμορφία και τις διαφορετικές ανάγκες των ΜΜΕ, ζητεί να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις μικρότερες και τις πιο ευάλωτες επιχειρήσεις.

1.2.

Πολλές ΜΜΕ δεν διαθέτουν γνώσεις σχετικά με τις συνεχώς εξελισσόμενες νομοθετικές απαιτήσεις, οι οποίες έχουν θεσπιστεί για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας, και σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτές. Επιπλέον, δυσκολεύονται να εντοπίσουν πιθανά επιχειρηματικά οφέλη και ευκαιρίες που παρέχει η πράσινη μετάβαση. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη να στηριχθούν οι ΜΜΕ, ώστε να κατανοήσουν και να διαχειριστούν την πράσινη μετάβαση με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο.

1.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ληφθούν ευρέα και στοχευμένα μέτρα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με συντονισμένο και συμπληρωματικό τρόπο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη, από κοινού με τις επιχειρηματικές οργανώσεις, τα επιμελητήρια, τους κοινωνικούς εταίρους και άλλους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς.

1.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα το οποίο θα αποσκοπεί στη στήριξη των ΜΜΕ σε όλα τα θέματα που αντιμετωπίζουν κατά τις επιχειρηματικές τους λειτουργίες και δραστηριότητες για τον οικολογικό προσανατολισμό και τη συμμόρφωσή τους με τη νομοθεσία. Καθώς υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των ΜΜΕ, απαιτούνται ειδικά προσαρμοσμένες λύσεις και επαρκώς στοχευμένες πολιτικές και μέτρα.

1.5.

Η άμεση και στοχευμένη βραχυπρόθεσμη στήριξη των ΜΜΕ είναι εξαιρετικά σημαντική για την ενίσχυση της οικονομικής τους ανάκαμψης από την πανδημία και την παροχή βοήθειας σε αυτές για τη διαχείριση των επιπτώσεων της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, όπως οι υψηλές τιμές της ενέργειας και η έλλειψη εφοδιασμού με υλικά και προϊόντα. Λόγω των εξαιρετικών περιστάσεων, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να δοθεί η κατάλληλη ευελιξία στα χρονοδιαγράμματα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (ΕΠΣ) με την πάροδο του χρόνου έως το τέλος της κρίσης, με διασφάλιση, παράλληλα, ότι οι στόχοι δεν θα εγκαταλειφθούν για κανένα λόγο.

1.6.

Για τη βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων από τις ΜΜΕ, η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία «κόμβων κυκλικότητας» σε διάφορες περιφέρειες. Με τον τρόπο αυτόν, θα ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ εταιρειών σε όλους τους τομείς και θα διευκολυνθεί η ανάπτυξη νέων πρακτικών και διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένης της επίδειξης νέων τεχνολογιών. Οι οργανώσεις ΜΜΕ, τα επιμελητήρια, η ακαδημαϊκή κοινότητα, οι κοινωνικοί εταίροι και άλλοι σχετικοί ενδιαφερόμενοι φορείς θα πρέπει να αποτελέσουν αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σημαντική η διασφάλιση της συμμετοχής των εκπροσώπων των ΜΜΕ στην κατάρτιση τομεακών χαρτών πορείας για τη δράση για το κλίμα σε εθνικό επίπεδο, καθώς και στη διαμόρφωση οδών μετάβασης σε επίπεδο ΕΕ για τα διάφορα επιχειρηματικά οικοσυστήματα, γεγονός που θα ενισχύσει επίσης τις γνώσεις σχετικά με την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, την κατάλληλη κατανομή των πόρων και την αποδοτική εφαρμογή.

1.8.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ και τα κράτη μέλη να επιταχύνουν τις πράσινες επενδύσεις των ΜΜΕ με τη διασφάλιση ενός ευνοϊκού, προβλέψιμου και ενθαρρυντικού ρυθμιστικού περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων ομαλών διαδικασιών αδειοδότησης και της αποφυγής επαχθών διοικητικών καθηκόντων, καθώς και με την παροχή γρήγορης, εύκολης, απλής και ιχνηλάσιμης πρόσβασης σε χρηματοδότηση, προσαρμοσμένη στις διαφορετικές ανάγκες όλων των διαφόρων ομάδων ΜΜΕ.

1.9.

Η ΕΟΚΕ ζητεί στενή συνεργασία μεταξύ των παρόχων εκπαίδευσης και των ΜΜΕ για τη διαμόρφωση κατάρτισης που θα παρέχει τις ικανότητες και τις δεξιότητες που απαιτούνται για την πράσινη μετάβαση, μεταξύ άλλων μέσω της αναβάθμισης των δεξιοτήτων και της επανειδίκευσης τόσο των εργαζομένων όσο και των επιχειρηματιών. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί να στηριχθούν οι δραστηριότητες καινοτομίας των ΜΜΕ, με την παροχή κινήτρων και τη διευκόλυνση της συνεργασίας με άλλες επιχειρήσεις, τις οργανώσεις τους, τα επιμελητήρια, τα πανεπιστήμια και τους ερευνητικούς οργανισμούς.

1.10.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένθερμα να προωθηθεί το εμπόριο πράσινων λύσεων που παράγουν οι ΜΜΕ, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο των δημόσιων συμβάσεων, με την παροχή στις ΜΜΕ ίσων όρων ανταγωνισμού στην ενιαία αγορά και τη διευκόλυνση της πρόσβασής τους στις ξένες αγορές πράσινων προϊόντων, τεχνολογιών και υπηρεσιών. Πρέπει να διασφαλιστεί ένα ανταγωνιστικό επιχειρηματικό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις της ΕΕ σε σχέση με τρίτες χώρες, με την ανάπτυξη όλων των διπλωματικών μέσων, μεταξύ άλλων στους τομείς των πολιτικών για το κλίμα, τους πόρους και το εμπόριο, και με ιδιαίτερη προσοχή στις κινήσεις της Κίνας και άλλων αναδυόμενων αγορών.

2. Η πράσινη μετάβαση και οι ΜΜΕ

2.1.

Οι ΜΜΕ συμβάλλουν σε μια βιώσιμη οικονομία με αφθονία θέσεων εργασίας. Διατηρούν τις κοινωνίες πιο συνεκτικές και ισχυρές, συνδυάζοντας συχνά οικονομικές με κοινωνικές λειτουργίες, και με τον τρόπο αυτό ενισχύουν τη βάση της δημοκρατίας, της ενότητας και της συμπεριληπτικότητας. Είναι καίριας σημασίας για την οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη και ευημερία, καθώς είναι βαθιά ριζωμένες σε κυριολεκτικά κάθε γωνιά της ΕΕ και ιδίως στις απομακρυσμένες και τις αγροτικές περιοχές, όπου πολύ συχνά αποτελούν τον μοναδικό παράγοντα ανάπτυξης οικονομικής δραστηριότητας.

2.2.

Η κλιματική αλλαγή ωθεί τη βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση, αλλά –το σημαντικότερο– ωθεί ολόκληρη την οικονομία και την κοινωνία προς την κλιματική ουδετερότητα, την κυκλικότητα και τη συνολική βιωσιμότητα. Προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα και φυσικές καταστροφές και συνδέεται με άλλες μείζονες περιβαλλοντικές προκλήσεις, όπως η απώλεια βιοποικιλότητας, η ρύπανση του περιβάλλοντος και η υποβάθμιση των φυσικών πόρων.

2.3.

Η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % επικεντρώνεται ειδικά στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και περιλαμβάνει πολλές νομοθετικές πράξεις που επηρεάζουν τις ΜΜΕ με διάφορους τρόπους. Εντάσσεται στην υλοποίηση της εμβληματικής πρωτοβουλίας της ΕΕ — της ΕΠΣ, η οποία πραγματεύεται τη βιώσιμη ανάπτυξη που αφορά τις βιομηχανίες, το εμπόριο, τις υπηρεσίες και την ενέργεια, τις μεταφορές, τα κτίρια και τα συστήματα τροφίμων. Οι ΜΜΕ διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο σε όλους αυτούς τους τομείς.

2.4.

Οι ΜΜΕ αποτελούν ουσιώδες μέρος της λύσης κατά την εφαρμογή της ΕΠΣ, υπό την προϋπόθεση ότι δημιουργούνται και επικρατούν οι κατάλληλες συνθήκες. Αυτός ο θετικός αντίκτυπος δημιουργείται, αφενός, μέσω της βελτίωσης των επιδόσεων του ευρέος φάσματος ΜΜΕ και, αφετέρου, μέσω των δράσεων αυτών των ΜΜΕ, οι οποίες παρέχουν εμπειρογνωμοσύνη και λύσεις σε άλλες επιχειρήσεις, τους πολίτες και τον δημόσιο τομέα.

2.5.

Η πράσινη μετάβαση συνδέεται στενά με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, και οι ΜΜΕ πρέπει να διαχειριστούν και τα δύο σκέλη αυτής της διττής μετάβασης — μια ιδιαίτερα απαιτητική διπλή πρόκληση λόγω της σημαντικής ανάγκης για πόρους. Η ψηφιοποίηση αποτελεί ένα εργαλείο που καθιστά τις επιχειρηματικές δραστηριότητες πιο αποδοτικές και συμβάλλει στην επέκταση σε νέες αγορές και τη διεθνοποίηση, ενώ έχει σημαντικές δυνατότητες μείωσης των εκπομπών, των αποβλήτων και της χρήσης των φυσικών πόρων. Ωστόσο, οι ψηφιακές υπηρεσίες και ο εξοπλισμός έχουν επίσης περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι οποίες πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ταυτόχρονης διαχείρισης.

2.6.

Εκτός από τις προσπάθειες που καταβάλλουν για την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, οι MME αγωνίζονται για την οικονομική ανάκαμψη από την πανδημία και αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι υψηλές τιμές της ενέργειας και η έλλειψη εφοδιασμού με υλικά και προϊόντα συγκαταλέγονται στα πρόσφατα ζητήματα που έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις ΜΜΕ και την επιχειρηματική τους δραστηριότητα. Η ανταγωνιστικότητά τους, καθώς και η συνολική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της ΕΕ, απειλούνται περαιτέρω από τις αιφνίδιες κινήσεις της Κίνας και άλλων αναδυόμενων αγορών, οι οποίες ωφελούνται επίσης από την αποφυγή επιβολής κυρώσεων κατά της Ρωσίας και την τήρηση χαμηλότερων κλιματικών και περιβαλλοντικών απαιτήσεων.

2.7.

Τα θέματα που σχετίζονται με το κλίμα και το περιβάλλον δεν είναι μόνο θέματα περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, αλλά αποτελούν επίσης, σε μεγάλο βαθμό, ουσιώδες μέρος της ανταγωνιστικότητας, της κερδοφορίας και των συνολικών οικονομικών επιδόσεων των επιχειρήσεων. Εκτός από το γεγονός ότι βασίζονται στις δικές τους αξίες και τη γενικότερη ευσυνειδησία, οι ΜΜΕ πληρούν τις κλιματικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις και προσδοκίες μέσω διαφόρων μηχανισμών.

—	Άμεσες απαιτήσεις του ρυθμιστικού πλαισίου για τις ΜΜΕ, π.χ. για τις εκπομπές, την ενέργεια, τα υλικά και τα προϊόντα, ή διοικητικές υποχρεώσεις.

—	Έμμεσες επιπτώσεις ορισμένων απαιτήσεων, που επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα και τις τιμές συντελεστών παραγωγής όπως η ενέργεια και τα υλικά, ή μέσω άλλων δαπανών λειτουργίας μιας επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένης της φορολογίας.

—	Απαιτήσεις μέσω των αξιακών αλυσίδων με τη μορφή προσδοκιών των πελατών, των επενδυτών και των χρηματοοικονομικών συμβούλων, όπως αυτές που αφορούν τη βιώσιμη χρηματοδότηση και την υποβολή εκθέσεων, ή μέσω των προσδοκιών άλλων ενδιαφερόμενων φορέων.

2.8.

Πολλές ΜΜΕ δεν γνωρίζουν πλήρως τις επιπτώσεις συγκεκριμένων πολιτικών και απαιτήσεων για το κλίμα και το περιβάλλον στην επιχειρηματική δραστηριότητα, τις αλυσίδες εφοδιασμού και τις αξιακές αλυσίδες τους, ούτε τον τρόπο προσαρμογής ή μετατροπής προϊόντων και υπηρεσιών σε πρώιμο στάδιο, ώστε να προληφθούν μεταγενέστερες ζημίες ή ακόμη και ο αποκλεισμός από την αγορά. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις αυτές διαθέτουν περιορισμένους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους για τις καθημερινές δραστηριότητες και την ανάπτυξή τους, και υπάρχει κίνδυνος το περιορισμένο μέγεθός τους να προϋποθέτει ή να απαιτεί πολυεπιστημονική εμπειρογνωμοσύνη. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό επιχειρήσεων αντιμετωπίζει δυσκολίες λόγω της πολυπλοκότητας των συνεχώς εξελισσόμενων νομοθετικών πράξεων, των διοικητικών επιβαρύνσεων, των δημοσιονομικών κανόνων και του υψηλού κόστους, της έλλειψης ειδικής περιβαλλοντικής εμπειρογνωμοσύνης και γνώσεων για την επιλογή των κατάλληλων δράσεων (1), που συνοδεύονται από δυσκολίες πρόσβασης σε νέες αξιακές αλυσίδες, χρηματοδότηση, προσωπικό και νέα επιχειρηματικά μοντέλα, μεταξύ άλλων.

2.9.

Ενώ η έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με τις απαιτήσεις και τους τρόπους ανταπόκρισης σε αυτές αποτελεί σημαντική πρόκληση, το ίδιο ισχύει για τις δυσκολίες εντοπισμού πιθανών επιχειρηματικών οφελών και ευκαιριών, όπως η μείωση του κόστους ενέργειας και υλικών, η βελτίωση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση, η αύξηση της ζήτησης και νέες αγορές, καθώς και η βελτίωση της εικόνας μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων.

2.10.

Οι ΜΜΕ με πρόταση επιχειρηματικής αξίας στα θέματα της κυκλικής οικονομίας, του κλίματος, της βιοποικιλότητας, της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και σε άλλα θέματα της ΕΠΣ έχουν εγγενές κίνητρο να διερευνήσουν, να επενδύσουν και να αναζητήσουν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες στους τομείς αυτούς. Έχουν πολλές ευκαιρίες, π.χ. όσον αφορά την ανακαίνιση κτιρίων, τον σχεδιασμό και την κατασκευή υποδομών, τη βιομηχανική παραγωγή και συντήρηση εξοπλισμού, την παροχή νομικών και λογιστικών υπηρεσιών και την ανάπτυξη ψηφιακών λύσεων. Η διαδικασία μετάβασης εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από τις έξυπνες λύσεις τους, οι οποίες αναπτύσσονται από τους ειδικούς που απασχολούν, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία της σχετικής εκπαίδευσης υψηλής ποιότητας, της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) και της συνεχούς αναβάθμισης των δεξιοτήτων.

2.11.

Η πιο ευάλωτη ομάδα ΜΜΕ, η οποία έχει επίσης τη μεγαλύτερη ανάγκη ενημέρωσης, είναι οι επιχειρήσεις που πιστεύουν, με τη σειρά τους, ότι η ΕΠΣ είναι απλώς μια πρόσθετη νομοθετική πράξη που αυξάνει τις σωρευτικές διοικητικές επιβαρύνσεις, ασκεί πίεση στα τωρινά επιχειρηματικά μοντέλα τους και περιορίζει την κερδοφορία σε ένα σενάριο διατήρησης της υφιστάμενης κατάστασης. Αυτό καταδεικνύει ότι όλες οι κατηγορίες ΜΜΕ, είτε υστερούν και είναι ευάλωτες, είτε ακολουθούν, είτε προπορεύονται, απαιτούν στήριξη που είναι διαφορετική και ειδικά στοχευμένη σε αυτές (2).

2.12.

Επιπλέον, από άποψη ικανότητας και ετοιμότητας, υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των ΜΜΕ όσον αφορά τη φύση και το μέγεθος των κλιματικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων, τις απαιτήσεις και τις προσδοκίες που απευθύνονται σε αυτές, καθώς και τις ευκαιρίες που ανοίγονται μπροστά τους. Οι διαφορές οφείλονται σε διάφορους παράγοντες: στην ένταση φυσικών πόρων της επιχείρησης, στο μέγεθος της επιχείρησης, στη θέση της επιχείρησης στις αλυσίδες εφοδιασμού και στα επιχειρηματικά οικοσυστήματα, στον τόπο εγκατάστασης της επιχείρησης, στους τύπους πελατών, στις πηγές των συντελεστών παραγωγής και στις γεωγραφικές αγορές της επιχείρησης.

2.13.

Αυτό απαιτεί ειδικά προσαρμοσμένες λύσεις και επαρκώς στοχευμένες πολιτικές και μέτρα που λαμβάνουν υπόψη τις διαφορές μεταξύ, για παράδειγμα, των μεσαίων επιχειρήσεων στη μεταποιητική βιομηχανία, των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους τομείς της φιλοξενίας και του λιανικού εμπορίου, των οικογενειακών και των παραδοσιακών επιχειρήσεων, των καινοτόμων νεοφυών επιχειρήσεων, των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, των βιοτεχνιών και των ελεύθερων επαγγελμάτων.

2.14.

Παρά τις πολλές διαφορές μεταξύ των ΜΜΕ, η επιτυχής διαχείριση της πράσινης μετάβασης σε κάθε επιχείρηση αρχίζει με την κατάλληλη ενημέρωση και γνώση των επίκαιρων θεμάτων και τάσεων, γεγονός που καθιστά δυνατό τον εντοπισμό των πλεονεκτημάτων, των αδυναμιών, των ευκαιριών και των κινδύνων για την επιχείρηση, καθώς και τον προσδιορισμό της θέσης που επιθυμεί να έχει στην πράσινη μετάβαση.

2.15.

Οι πιο συγκεκριμένες προσπάθειες σε επίπεδο επιχείρησης σχετίζονται με τον προγραμματισμό, την οργάνωση και την παρακολούθηση του συνόλου της επιχειρηματικής δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής και του εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, των μεταφορών και της εφοδιαστικής, καθώς και της προμήθειας ενέργειας, πρώτων υλών και άλλων συντελεστών παραγωγής. Οι κλιματικές και περιβαλλοντικές πτυχές αποτελούν επίσης αναπόσπαστο στοιχείο των δραστηριοτήτων καινοτομίας, της ανάπτυξης δεξιοτήτων και της συμμετοχής όλου του προσωπικού, καθώς και της επικοινωνίας και της συνεργασίας με τους ενδιαφερόμενους φορείς.

3. Πολιτικές και μέτρα για τη στήριξη των ΜΜΕ στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %

3.1.

Για την προσαρμογή στον στόχο του 55 % και την επιτυχή υλοποίηση της πράσινης μετάβασης, οι ΜΜΕ πρέπει να ενημερωθούν πλήρως και να διευκολυνθούν, προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα τις επιπτώσεις των νέων και πολύπλοκων νομοθετικών προτάσεων (3). Αυτό απαιτεί τη λήψη ευρέων και στοχευμένων μέτρων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με συντονισμένο και συμπληρωματικό τρόπο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη, τα οποία έχουν καίρια ευθύνη στο πλαίσιο αυτό. Ο ρόλος των επιχειρηματικών οργανώσεων και των επιμελητηρίων είναι επίσης κεντρικός στην ενημέρωση και τη στήριξη των μελών τους, σε συνδυασμό με τους παρόχους εκπαίδευσης και κατάρτισης, τα γραφεία περιφερειακής ανάπτυξης, τις οργανώσεις συνεργατικών σχηματισμών, τους κοινωνικούς εταίρους και τις σχετικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ).

3.1.1

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι πολιτικές για την ΕΠΣ βρίσκονται πλέον σε ανοικτή διαβούλευση όσον αφορά τα χρονοδιαγράμματα λόγω των νέων εξαιρετικών περιστάσεων και της εξάρτησης της ΕΕ από την ενέργεια και τα τρόφιμα από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τις εξαιρετικές περιστάσεις και τις εξαρτήσεις και θεωρεί ότι οι πράσινοι στόχοι δεν θα πρέπει να εγκαταλειφθούν για κανένα λόγο, ωστόσο θα πρέπει να δοθεί μια λογική ευελιξία με την πάροδο του χρόνου έως το τέλος της κρίσης.

3.1.2

Εκτός από την ενδεδειγμένη εκτίμηση επιπτώσεων όλων των νομοθετικών πρωτοβουλιών, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παράσχει έναν ολοκληρωμένο, σαφή και ξεκάθαρο οδηγό για όλες τις υφιστάμενες και επερχόμενες απαιτήσεις που σχετίζονται με το κλίμα και τις επιπτώσεις τους για τις ΜΜΕ, ο οποίος θα πρέπει να καλύπτει:

—	τις άμεσες απαιτήσεις ή περιορισμούς για τις ΜΜΕ βάσει των διαφόρων νομοθετικών πράξεων, κατανεμημένες ανάλογα με τους διάφορους τύπους και κατηγορίες επιχειρήσεων (τομέας, μέγεθος κ.λπ.)·

—	τις έμμεσες επιπτώσεις για τις ΜΜΕ που προβλέπονται μέσω των μηχανισμών της αγοράς, λόγω των απαιτήσεων που απευθύνονται στις μεγάλες εταιρείες.

3.1.3

Η ΕΟΚΕ ζητεί να καταρτιστεί επίσης αντίστοιχη καθοδήγηση για τη νομοθεσία σχετικά με άλλα σημαντικά περιβαλλοντικά ζητήματα. Γενικότερα, ο οδηγός αυτού του είδους θα πρέπει να αποτελέσει τακτική πρακτική και να συνοδεύει κάθε μελλοντική πρωτοβουλία στο πεδίο της ΕΠΣ. Οι ΜΜΕ χρειάζονται ένα σταθερό νομοθετικό πλαίσιο που θα παρέχει σαφείς προοπτικές και προγραμματισμό για τις επενδύσεις τους. Για αυτό το λόγο οι ξαφνικές αλλαγές, όπως η πρόσφατη αλλαγή όσον αφορά τους στόχους για τις ΑΠΕ και την ενεργειακή απόδοση που προτείνονται στο σχέδιο REPowerEU, πρέπει να αποφεύγονται, καθότι επιδεινώνουν το ήδη πολύπλοκο και αβέβαιο περιβάλλον.

3.2.

Λόγω του ευρέος πεδίου εφαρμογής και του βάθους της ΕΠΣ, προβλέπεται ολικός βιομηχανικός μετασχηματισμός. Σύμφωνα με την αρχή «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις», και προκειμένου να αποφευχθεί η «διακοπή των δραστηριοτήτων» των ΜΜΕ, απαιτείται ένα ολοκληρωμένο και ευρύ πρόγραμμα στήριξης και ανάπτυξης ικανοτήτων. Ο στόχος θα είναι η στήριξη των ΜΜΕ σε όλα τα θέματα που αντιμετωπίζουν κατά τις επιχειρηματικές τους λειτουργίες και δραστηριότητες για τον οικολογικό προσανατολισμό και τη συμμόρφωσή τους με τη νομοθεσία.

3.2.1

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΕΚ ενδιαφέρονται σε μεγάλο βαθμό, όπως το έχουν εκφράσει, να αξιοποιήσουν τις πρωτοβουλίες που έχουν ήδη αναληφθεί για την προώθηση της στρατηγικής για τις ΜΜΕ, καθώς και να διερευνήσουν περαιτέρω δυνατότητες για την επιτυχή υλοποίηση της στρατηγικής. Η ΕΟΚΕ ζητεί το ενδιαφέρον αυτό να μετουσιωθεί αποτελεσματικά σε πολιτική σε όλους τους πιθανούς τομείς και τονίζει τον απαραίτητο ρόλο των κρατών μελών, τα οποία οφείλουν να ενεργούν σε συνεργασία με τις οργανώσεις των ΜΜΕ, τα επιμελητήρια, τους κοινωνικούς εταίρους και άλλους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς.

3.2.2

Οι νέοι επιχειρηματίες είναι το μέλλον της περαιτέρω ανάπτυξης των ΜΜΕ και της αύξησης της απασχόλησης. Συνεπώς, η προσοχή που δίνουν στους καταναλωτές και η ελκυστικότητά τους για τους νέους εργαζομένους, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ανησυχία τους για την πράσινη μετάβαση, πρέπει να προσδιοριστούν και να εξεταστούν πιο συγκεκριμένα, για παράδειγμα στα σχέδια ανάκαμψης. Επιπλέον, προκειμένου να αξιοποιηθεί το πλήρες δυναμικό του συνόλου της κοινωνίας και να ενισχυθεί η πολυμορφία στις επιχειρήσεις, πρέπει να αρθούν τα όποια εμπόδια παρακωλύουν τη γυναικεία επιχειρηματικότητα. Πρέπει επίσης να τονωθεί και να προωθηθεί η επιχειρηματικότητα των ευπαθών ομάδων, όπως τα άτομα με αναπηρία, οι μετανάστες και οι μειονοτικές κοινότητες.

3.2.3

Προκειμένου να ενισχυθούν οι συνέργειες της ψηφιοποίησης και του οικολογικού προσανατολισμού των ΜΜΕ, και οι δύο τάσεις πρέπει να εξεταστούν ταυτόχρονα κατά τη διαμόρφωση πολιτικών και μέτρων. Καθώς ούτε η πράσινη ούτε η ψηφιακή μετάβαση αποτελούν απλώς τεχνικά ή οικονομικά θέματα, πρέπει να αντιμετωπιστούν σημαντικά προσωπικά και επιχειρηματικά ζητήματα, προκειμένου η μεγάλη πλειονότητα των ΜΜΕ να υλοποιήσει μια μακροπρόθεσμη και διαχρονική διττή μετάβαση (4).

3.2.4

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να παρακολουθούν τις επιπτώσεις της υλοποίησης της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης όσον αφορά τις αλυσίδες εφοδιασμού και τις αξιακές αλυσίδες, καθώς και τις αντίστοιχες περιφερειακές οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις, προκειμένου να είναι σε θέση να αντισταθμίσουν τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις για τις ΜΜΕ και την απασχόληση σε πρώιμο στάδιο.

3.3.

Προκειμένου να στηριχθεί η ανάπτυξη των καθημερινών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων των ΜΜΕ, όπως η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, η παραγωγή και χρήση ενέργειας και η οργάνωση της εφοδιαστικής, πρέπει να παρέχονται κατάλληλες υπηρεσίες παροχής πρακτικών συμβουλών και πλατφόρμες συνεργασίας.

3.3.1

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ και τα κράτη μέλη να ενισχύσουν και να ενθαρρύνουν τη δημιουργία υπηρεσιών τεχνολογικής και διαχειριστικής υποστήριξης που θα είναι διαθέσιμες για τις ΜΜΕ, με την αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού των διαφόρων μέσων, ιδίως κατά την εφαρμογή των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και των συμφωνιών εταιρικής σχέσης, με στόχο να βοηθηθούν οι επιχειρήσεις να βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση και την αποδοτική χρήση των υλικών και να μειώσουν την παραγωγή εκπομπών και αποβλήτων, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τόσο το κόστος όσο και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών πτυχών στις υπηρεσίες παροχής συμβουλών στον ψηφιακό τομέα.

3.3.2

Για τη βελτίωση της αποδοτικής χρήσης των πόρων από τις ΜΜΕ, η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία «κόμβων κυκλικότητας» σε διάφορες περιφέρειες. Με τον τρόπο αυτόν, θα ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ εταιρειών σε όλους τους τομείς και θα διευκολυνθεί η ανάπτυξη νέων διαδικασιών ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης αποβλήτων και υποπροϊόντων, συμπεριλαμβανομένης της επίδειξης νέων τεχνολογιών.

3.3.3

Η ΕΟΚΕ ζητεί τη συμμετοχή των ΜΜΕ και των εκπροσώπων τους στην κατάρτιση τομεακών χαρτών πορείας για τη δράση για το κλίμα σε εθνικό επίπεδο, καθώς και στη διαμόρφωση οδών μετάβασης σε επίπεδο ΕΕ για τα διάφορα επιχειρηματικά οικοσυστήματα, γεγονός που θα ενισχύσει επίσης τις γνώσεις σχετικά με την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, την κατάλληλη κατανομή των πόρων και την αποδοτική εφαρμογή.

3.4.

Προκειμένου να ενισχυθούν και να στηριχθούν οι επενδύσεις στον οικολογικό προσανατολισμό των ΜΜΕ, της οικονομίας και της κοινωνίας στο σύνολό της, πρέπει να διασφαλιστεί ευνοϊκό επενδυτικό περιβάλλον και πρόσφοροι όροι για την κατάλληλη πρόσβαση των ΜΜΕ σε χρηματοδότηση.

3.4.1

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ και τα κράτη μέλη να επιταχύνουν τις επενδύσεις των ΜΜΕ:

—	διασφαλίζοντας ένα ευνοϊκό και ενθαρρυντικό ρυθμιστικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων σύντομων και απλοποιημένων διαδικασιών αδειοδότησης και της αποφυγής επαχθών διοικητικών καθηκόντων·

—	παρέχοντας γρήγορη, εύκολη, απλή και ιχνηλάσιμη πρόσβαση σε χρηματοδότηση, προσαρμοσμένη στις διαφορετικές ανάγκες των ΜΜΕ που απορρέουν από τον τύπο, τη δραστηριότητα, τον τόπο εγκατάστασης, τον τομέα τους κ.λπ., μεταξύ άλλων μέσω στοχευμένων μέσων επιχορηγήσεων.

3.4.2

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει δεόντως υπόψη τις έμμεσες επιπτώσεις των κριτηρίων βιώσιμης χρηματοδότησης για τις ΜΜΕ. Το ίδιο ισχύει για τις απαιτήσεις φερεγγυότητας των τραπεζών και για κάθε άλλο μέτρο πολιτικής στα πεδία της οικονομικής και της δημοσιονομικής πολιτικής που έχει έμμεσο αντίκτυπο στην ικανότητα των ΜΜΕ να επενδύουν και να δραστηριοποιούνται, με αποτέλεσμα τη δημιουργία και τη διατήρηση θέσεων εργασίας.

3.4.3

Η ΕΟΚΕ ζητεί την τήρηση των κανόνων υγιούς ανταγωνισμού κατά την κατανομή της δημόσιας χρηματοδότησης για πράσινες επενδύσεις. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης την ανάγκη παρακολούθησης των χρηματοδοτικών ροών με κατάλληλους δείκτες. Είναι σημαντικό να παρασχεθεί στις ΜΜΕ ισότιμη πρόσβαση στις δημόσιες συμβάσεις και τις επενδύσεις, π.χ. σε γενικές υποδομές, καθώς και να ενθαρρυνθούν οι επενδύσεις στον οικολογικό προσανατολισμό των ίδιων των ΜΜΕ, π.χ. με τη χρήση της δημόσιας χρηματοδότησης ως μοχλού για ιδιωτικές επενδύσεις.

3.4.4

Μετά τις πρόσφατες εξελίξεις στις αγορές ενέργειας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνώρισε την ευπάθεια των ΜΜΕ λόγω του αυξανόμενου κινδύνου ενεργειακής φτώχειας (5). Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον ορισμό των «ευάλωτων πολύ μικρών επιχειρήσεων» και ζητεί να καταβληθούν πρόσθετες προσπάθειες ώστε να τους παρασχεθεί η κατάλληλη στήριξη για την αντιμετώπιση αυτού του βάρους.

3.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ και τα κράτη μέλη να ενισχύσουν το εμπόριο πράσινων λύσεων των ΜΜΕ, αναπτύσσοντας και διασφαλίζοντας τις κατάλληλες συνθήκες της αγοράς που επιτυγχάνουν τα ακόλουθα:

—	Παροχή στις ΜΜΕ ίσων όρων ανταγωνισμού στην ενιαία αγορά, όσον αφορά το εμπόριο προϊόντων, τεχνολογιών και υπηρεσιών που συμβάλλουν στην πράσινη μετάβαση.

—

Διασφάλιση της κατάλληλης πρόσβασης των ΜΜΕ για την παροχή πράσινων λύσεων στον δημόσιο τομέα στο πλαίσιο διαγωνισμών που αφορούν, για παράδειγμα, τις κατασκευές, τις τεχνολογίες και τις υπηρεσίες. Είναι αναγκαίο να καταστούν υποχρεωτικές οι διαδικασίες που βασίζονται στην ποιότητα για τις εν λόγω υπηρεσίες και να μειωθούν οι απαιτήσεις ικανότητας που εμποδίζουν τις ΜΜΕ να συμμετέχουν στις διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων.

—	Διευκόλυνση της ισότιμης πρόσβασης των ΜΜΕ στις ξένες αγορές πράσινων προϊόντων, τεχνολογιών και υπηρεσιών, μέσω πολυμερών και διμερών εμπορικών συμφωνιών. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει επίσης τα κράτη μέλη να λάβουν δεόντως υπόψη τις ανάγκες των ΜΜΕ στις δραστηριότητές τους για την προώθηση των εξαγωγών.

—

Διασφάλιση ενός ανταγωνιστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις της ΕΕ σε σχέση με τρίτες χώρες, με την ανάπτυξη όλων των διπλωματικών μέσων, μεταξύ άλλων στους τομείς των πολιτικών για το κλίμα, τους πόρους και το εμπόριο. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην Κίνα και σε άλλες αναδυόμενες αγορές, μέσω ευέλικτων και συντονισμένων αντιδράσεων στις αιφνίδιες κινήσεις τους.

—	Διασφάλιση ότι τα πρότυπα για την προώθηση της πράσινης μετάβασης καταρτίζονται με τρόπο φιλικό προς τις ΜΜΕ και καθιστούν δυνατή την καινοτομία με την επιβολή ισοδύναμων εναλλακτικών λύσεων.

3.6.

Προκειμένου να ενισχυθεί ο ρόλος των ΜΜΕ στην ανάπτυξη νέων πράσινων λύσεων για τις επιχειρήσεις, τους καταναλωτές και την κοινωνία γενικότερα, η ΕΟΚΕ ζητεί να ληφθούν τα ακόλουθα μέτρα:

—

Τα διάφορα προγράμματα και πρωτοβουλίες για την καινοτομία πρέπει να είναι πιο κατανοητά και προσβάσιμα για τις ΜΜΕ, και θα πρέπει να παρασχεθεί καθοδήγηση σχετικά με τα διάφορα χρηματοδοτικά μέσα που διατίθενται στον τομέα της πράσινης καινοτομίας, συμπεριλαμβανομένων των εργαλείων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων.

—

Η χρηματοδότηση θα πρέπει να προωθήσει την πρόσβαση των ΜΜΕ στα οικοσυστήματα καινοτομίας και τις εταιρικές σχέσεις με κορυφαίες μεγάλες εταιρείες. Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διευκολύνουν τη συνεργασία μεταξύ των ΜΜΕ και των πανεπιστημίων και των ερευνητικών οργανισμών για την ανάπτυξη νέων προϊόντων, τεχνολογιών και λύσεων.

—	Η ανάπτυξη κοινών χώρων δεδομένων και η εύκολη πρόσβαση των ΜΜΕ σε αυτούς θα πρέπει να επιταχυνθούν, με στόχο να συμβάλουν στην ανάπτυξη νέων πράσινων και ψηφιακών λύσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ).

3.7.

Προκειμένου να διασφαλιστούν οι κατάλληλες δεξιότητες που απαιτούνται για την ανάπτυξη και τη λειτουργία των επιχειρήσεων σύμφωνα με την πράσινη μετάβαση (6), η ΕΟΚΕ ζητεί τα ακόλουθα:

—

Διασφάλιση ότι τα προγράμματα σπουδών της επαγγελματικής και πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και των προσεγγίσεων συνεχούς επαγγελματικής εξέλιξης λαμβάνουν πλήρως υπόψη τις ικανότητες και τις δεξιότητες που απαιτούνται για την πράσινη μετάβαση, εστιάζοντας στην ευρύτερη διαδικασία του οικολογικού προσανατολισμού της απασχόλησης και στην αλληλεξάρτηση μεταξύ των τομέων.

—	Ενθάρρυνση της στενής συνεργασίας μεταξύ των παρόχων εκπαίδευσης και των ΜΜΕ για τη διαμόρφωση της παροχής κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένων ενοτήτων και πολύ μικρών κύκλων μαθημάτων κατάλληλων για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων, ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των επιχειρήσεων.

—

Αξιοποίηση του κοινωνικού διαλόγου για τον εντοπισμό αναγκών και την ανάπτυξη δεξιοτήτων στους χώρους εργασίας. Με δεδομένο το μέγεθος και την πολυμορφία των ΜΜΕ και τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων εθνικών συστημάτων, ο κοινωνικός διάλογος και η συνεργασία μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων στις ΜΜΕ λαμβάνουν διάφορες μορφές.

3.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί τη δημιουργία κατάλληλων δεικτών και πρακτικών εργαλείων που θα συμβάλουν στη συστηματική παρακολούθηση των δραστηριοτήτων και των επιπτώσεων των επιχειρήσεων σε σχέση με την πράσινη μετάβαση. Αυτό θα πρέπει επίσης να χρησιμεύσει για την επικοινωνία με το ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων φορέων. Παράλληλα, η ΕΟΚΕ καλεί τους φορείς χάραξης πολιτικής της ΕΕ να μην επιβάλουν επαχθείς υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων στις ΜΜΕ, καθώς και να αξιολογήσουν τις έμμεσες επιπτώσεις για τις ΜΜΕ που οφείλονται στις απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων που απευθύνονται στις μεγάλες εταιρείες.

4. Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τα ελεύθερα επαγγέλματα, τις βιοτεχνίες και τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας

4.1.

Προκειμένου να διασφαλιστεί μια δίκαιη οικολογική μετάβαση όπου κανείς δεν θα μείνει στο περιθώριο, είναι ζωτικής σημασίας οι πολιτικές της ΕΕ να διαμορφωθούν με συνυπολογισμό των πιθανών επιπτώσεών τους στα επαγγέλματα και τις βιοτεχνίες. Αυτοί οι οικονομικοί παράγοντες είναι πράγματι σημαντικοί για τις τοπικές οικονομίες, παρέχοντας απαραίτητα αγαθά και υπηρεσίες προσαρμοσμένα στις ανάγκες των καταναλωτών, ακόμη και σε γεωγραφικές περιοχές που είναι λιγότερο συνδεδεμένες με τα αστικά κέντρα. Ο διάλογος με τους εκπροσώπους τους, όπως οι επιχειρηματικές οργανώσεις και τα επιμελητήρια, καθιστά δυνατή τη λήψη συνετών αποφάσεων πολιτικής που συνυπολογίζουν τις πιθανές επιπτώσεις στο πεδίο.

4.2.

Η ανεξάρτητη επαγγελματική εμπειρογνωμοσύνη είναι αναγκαία για την εξεύρεση βελτιστοποιημένων καινοτόμων λύσεων για την κλιματική αλλαγή και άλλες περιβαλλοντικές προκλήσεις. Τα ελεύθερα επαγγέλματα ανταποκρίνονται στην ανάγκη αυτή σε διάφορους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας παρέχοντας εμπειρογνωμοσύνη και συμβουλές σε τεχνικά, νομικά, οικονομικά και μη οικονομικά θέματα. Η ΕΟΚΕ ζητεί να ληφθούν μέτρα σε επίπεδο ΕΕ για την παροχή κινήτρων στα κράτη μέλη με σκοπό να διασφαλιστεί η κατάλληλη υλοποίηση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης, π.χ. σε πολύπλοκες τεχνικές προσεγγίσεις, ώστε να προωθηθούν οι πιο καινοτόμες και βασισμένες στην αγορά λύσεις.

4.3.

Η αύξηση της βιωσιμότητας στον τοπικό και περιφερειακό χωροταξικό σχεδιασμό μπορεί να διασφαλιστεί με την ενίσχυση των υπηρεσιών παροχής συμβουλών στους δήμους. Είναι επίσης σημαντικό να αναπτυχθεί περαιτέρω η έννοια της στρατηγικής εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων προς την κατεύθυνση της αξιολόγησης της βιωσιμότητας (οικολογικής, οικονομικής και κοινωνικής). Οι διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων σε ολόκληρη την ΕΕ θα πρέπει να εφαρμόζουν κλιματικά και άλλα προσανατολισμένα στην ποιότητα κριτήρια και, μέσω αυτού, να προωθούν την καινοτομία των ΜΜΕ και να διευκολύνουν την πρόσβασή τους σε έργα, ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών σχεδιασμού.

4.4.

Για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία, απαιτούνται νέες τεχνικές, προϊόντα και διαδικασίες. Για παράδειγμα, στον κατασκευαστικό τομέα, αυτό απαιτεί την ανακύκλωση των απορριμμάτων ανακαίνισης και κατασκευής, την επαναχρησιμοποίηση κατασκευαστικών στοιχείων και την εισαγωγή νέων οικοδομικών υλικών, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης δευτερογενών οικοδομικών υλικών εγγυημένης ποιότητας, καθώς και τη στενή συνεργασία μεταξύ παραγωγών, βιοτεχνιών, επαγγελματιών και της βιομηχανίας ανακύκλωσης. Οι περιφερειακές αξιακές αλυσίδες και η δημιουργία συνεργατικών σχηματισμών στον κατασκευαστικό τομέα πρέπει επίσης να ενισχυθούν μέσω της συμμετοχής των βιοτεχνιών.

4.5.

Οι περιβαλλοντικές προκλήσεις που σχετίζονται με τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας είναι ουσιαστικά οι ίδιες με εκείνες άλλων επιχειρήσεων όσον αφορά τα εν λόγω ζητήματα. Ωστόσο, οι ειδικές συνθήκες αυτών των επιχειρήσεων πρέπει να ληφθούν δεόντως υπόψη σύμφωνα με τις πολλές γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ, μέσω στοχευμένων μέτρων που θα βασίζονται στο πρόσφατο σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κοινωνική οικονομία.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

H Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Στοιχεία από το Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 498. SMEs, green markets and resource efficiency report (Έκθεση σχετικά με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τις πράσινες αγορές και την αποδοτική χρήση των πόρων), σ. 46, Μάρτιος 2022.

(2) Smit, S.J., SME focus — Long-term strategy for the European industrial future (Εστίαση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις — Μακροπρόθεσμη στρατηγική για το βιομηχανικό μέλλον της Ευρώπης), Θεματικό Τμήμα Οικονομίας, Επιστημών και Ποιότητας Ζωής του ΕΚ, PE 648.776 — Απρίλιος 2020.

(3) Η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα νομοθετικών πρωτοβουλιών, όπου η τελική απόφαση υπόκειται σε διαπραγματεύσεις μεταξύ των θεσμικών οργάνων. Μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, οι ΜΜΕ μπορούν να βασίζονται σε μερική μόνο ενημέρωση και αντιμετωπίζουν αβεβαιότητα σχετικά με το μέλλον.

(4) SME focus (Εστίαση στις ΜΜΕ), Θεματικό Τμήμα του ΕΚ, Απρίλιος 2020.

(5) COM(2021) 568 final, 14.7.2021, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A52021PC0568.

(6) Επίσης σύμφωνα με την EE C 56.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/9

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων ως φορείς της βιώσιμης ανάκαμψης και ανάπτυξης στον τομέα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/02)

Εισηγήτρια:

η κ. Mira-Maria KONTKANEN

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	143/0/0

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1

Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων αποτελούν σημαντική στρατηγική διαδικασία που διασφαλίζει τη συνέχεια των επιχειρήσεων και διαφυλάσσει την απασχόληση. Συνεπώς, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) προτείνει οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και των κρατών μελών για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη να δώσουν ισχυρό ρόλο στην προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων.

1.2

Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων διαφυλάσσουν τον κοινωνικό ιστό των αγροτικών περιοχών, όπου οι ΠΜΜΜΕ (πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις) έχουν ισχυρή παρουσία. Η ανάπτυξη εύρυθμα λειτουργούντων οικοσυστημάτων μεταβίβασης επιχειρήσεων και υπηρεσιών υποστήριξης είναι ουσιαστική για τη διατήρηση των μέσων βιοπορισμού και των οικονομιών των αγροτικών και των μονοβιομηχανικών περιοχών. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι αυτό θα έπρεπε να αναγνωριστεί κατά την υλοποίηση του μακρόπνοου οράματος της ΕΕ για τις αγροτικές περιοχές και στο αγροτικό σχέδιο δράσης.

1.3

Οι επιτυχείς μεταβιβάσεις επιχειρήσεων διαφυλάσσουν τις υφιστάμενες θέσεις εργασίας και δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας, καθώς και μελλοντικές προοπτικές για τους εργαζομένους όσον αφορά τη συνέχεια της εργασίας και την επαγγελματική εξέλιξη. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ανταλλάξουν βέλτιστες πρακτικές σχετικά με τον τρόπο προώθησης της μεταβίβασης μιας εταιρείας στους εργαζομένους, για παράδειγμα με τη μορφή συνεταιρισμού (1) και άλλες εταιρείες εργαζομένων της κοινωνικής οικονομίας.

1.4

Όσο νωρίτερα προετοιμάζονται οι επιχειρηματίες για τη μεταβίβαση, τόσο πιο επιτυχείς τείνουν να είναι οι μεταβιβάσεις. Τα κράτη μέλη πρέπει να αυξήσουν τις δραστηριότητες ευαισθητοποίησης σχετικά με τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων και να εξοπλίσουν τις επιχειρήσεις και άλλους οργανισμούς υποστήριξης για την προώθηση και την υποστήριξη των μεταβιβάσεων των ΠΜΜΜΕ. Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη να θεσπίσουν και να αναπτύξουν περαιτέρω μηχανισμούς έγκαιρης προειδοποίησης (2) για τις ΠΜΜΜΕ, με σκοπό την υποστήριξη της ανθεκτικότητας, της βιωσιμότητας και, τελικά, της μεταβιβασιμότητας της επιχείρησης.

1.5

Η εξαγορά μιας υφιστάμενης επιχείρησης θα πρέπει να προωθηθεί ενεργά ως μια ευκαιρία για τους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται για πρώτη φορά, που είναι εξίσου ελκυστική με την ίδρυση μιας επιχείρησης. Η τεχνογνωσία σχετικά με την εξαγορά μιας εταιρείας και τη διαδοχή θα πρέπει να αποτελεί μέρος της εκπαίδευσης για την επιχειρηματικότητα, στη δευτεροβάθμια και την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητεί να αναπτυχθούν κίνητρα για τη μεταβίβαση μικρών εταιρειών σε νέους επιχειρηματίες. Τα εν λόγω κίνητρα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την ευαισθητοποίηση, τις υπηρεσίες παροχής συμβουλών, την καθοδήγηση και την πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Επίσης, η κατανόηση του κοινωνικού διαλόγου από τους νέους επιχειρηματίες θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω, ώστε να εξασφαλιστούν επιτυχείς μεταβιβάσεις επιχειρήσεων για όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς. Ομοίως, θα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω κίνητρα για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων σε γυναίκες επιχειρηματίες, ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των γυναικών επιχειρηματιών, που επί του παρόντος είναι πολύ χαμηλός.

1.6

Η χρηματοδότηση παραμένει εμπόδιο για επιτυχείς μεταβιβάσεις επιχειρήσεων, και οι περισσότερες μεταβιβάσεις επιχειρήσεων απαιτούν εξωτερική χρηματοδότηση. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει σθεναρά κάθε κράτος μέλος να διασφαλίσει ότι υπάρχουν πιστωτικά ιδρύματα διαθέσιμα για την υποστήριξη των μεταβιβάσεων των ΠΜΜΜΕ, για παράδειγμα με την παροχή βοήθειας για εμπράγματες ασφάλειες για τραπεζικά δάνεια.

1.7

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να δημιουργήσουν εθνικά φόρουμ ενδιαφερόμενων φορέων για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων, τα οποία θα εκπροσωπούν τόσο τους δημόσιους όσο και τους ιδιωτικούς ενδιαφερόμενους φορείς. Τα φόρουμ για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων προσφέρουν μια συστηματική και μακροπρόθεσμη προσέγγιση για την προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων. Παρέχουν επίσης έναν χώρο για συνεχή διάλογο μεταξύ των εθνικών εμπειρογνωμόνων και συνιστούν αποδοτικότερη χρήση των πόρων.

1.8

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να αναπτυχθούν διαδικτυακές πλατφόρμες για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και ότι θα πρέπει επίσης να είναι προσβάσιμες σε πολύ μικρές και μικρές εταιρείες. Θα πρέπει να αναπτυχθούν διασυνδέσεις και συνέργειες μεταξύ των διαφόρων διαδικτυακών πλατφορμών στα κράτη μέλη, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να διευκολύνει τη διασύνδεση μεταξύ των διάφορων διαδικτυακών αγορών στην ΕΕ.

1.9

Τα δεδομένα για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων είναι συχνά κατακερματισμένα, ανεπαρκή, παρωχημένα και μη συγκρίσιμα μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη να συνεχίσουν να βελτιώνουν τη βάση δεδομένων για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων.

1.10

Θα πρέπει να πραγματοποιείται τακτική επανεξέταση της κατάστασης όσον αφορά τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων στην Ευρώπη, για παράδειγμα με τη μορφή ενός βαρόμετρου σε επίπεδο ΕΕ για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων, το οποίο θα παρέχει επίσης στοιχεία για τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής. Η ετήσια συνέλευση των ΜΜΕ της ΕΕ θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως φόρουμ τακτικής συζήτησης και ανταλλαγής εμπειριών για τις μεταβιβάσεις ΠΜΜΜΕ. Τέλος, θα πρέπει να εξεταστούν διάφορες πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης, όπως η καθιέρωση μιας εθνικής και/ή Ευρωπαϊκής εβδομάδας μεταβίβασης επιχειρήσεων.

2. Εισαγωγή

2.1

Η αύξηση του αριθμού των επιτυχών μεταβιβάσεων επιχειρήσεων θα έχει άμεσα οφέλη για την απασχόληση, τη συνέχεια λειτουργίας των επιχειρήσεων και την ευρωπαϊκή οικονομία στο σύνολό της. Σύμφωνα με τις προτάσεις της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης (3), οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της συνοχής των κοινωνιών.

2.2

Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων αποτελούν ένα ολοένα και πιο σημαντικό και φυσικό μέρος της στρατηγικής ανάπτυξης, ανανέωσης και επέκτασης των ΠΜΜΜΕ. Καθώς ο πληθυσμός της Ευρώπης γηράσκει, και ο αριθμός των επιχειρηματιών που σχεδιάζουν να αποσυρθούν από τις επιχειρήσεις αυξάνεται, οι επιτυχείς μεταβιβάσεις επιχειρήσεων καθίστανται ακόμη πιο κρίσιμες για την οικονομία των ευρωπαϊκών ΠΜΜΜΕ.

2.3

Περίπου 450 000 εταιρείες με 2 εκατομμύρια εργαζομένους μεταβιβάζονται ετησίως σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκτιμάται ότι, κάθε χρόνο, περίπου 150 000 επιχειρήσεις κινδυνεύουν να μην μεταβιβασθούν επιτυχώς, θέτοντας σε κίνδυνο περίπου 600 000 θέσεις εργασίας. Οι μικρότερες επιχειρήσεις είναι οι πιο ευάλωτες σε αποτυχημένες μεταβιβάσεις (4).

2.4

Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων μπορεί να είναι μια πολύπλοκη διαδικασία λόγω οικονομικών, διαχειριστικών, ρυθμιστικών, διοικητικών ή εμπορικών προκλήσεων, όπως η αντιστοίχιση πωλητών και αγοραστών. Ταυτόχρονα, οι περισσότερες από το σύνολο των μεταβιβάσεων επιχειρήσεων πραγματοποιούνται σε πολύ μικρές επιχειρήσεις με περιορισμένους πόρους. Συχνά, μια μεταβίβαση είναι δυσκολότερη για τις μικρές επιχειρήσεις στις οποίες ο ιδιοκτήτης διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο (5).

2.5

Ένα οικοσύστημα μεταβίβασης επιχειρήσεων που λειτουργεί εύρυθμα είναι ουσιαστικό για επιτυχείς μεταβιβάσεις και συμβάλλει στη δημιουργία δυναμικών αγορών μεταβίβασης επιχειρήσεων. Τα οικοσυστήματα μεταβίβασης επιχειρήσεων περιλαμβάνουν διάφορους δημόσιους και ιδιωτικούς ενδιαφερόμενους φορείς: αγοραστές, πωλητές, προκατόχους, διαδόχους, επιχειρηματικούς συμβούλους όπως επιχειρηματικούς μεσίτες, λογιστές, δικηγόρους και συμβούλους, διαμεσολαβητές, πιστωτικά ιδρύματα, οργανισμούς υποστήριξης επιχειρήσεων, φορείς χάραξης πολιτικής και πανεπιστημιακούς. Οι δραστηριότητες ευαισθητοποίησης που αποσκοπούν στην αύξηση της ετοιμότητας για μεταβιβάσεις επιχειρήσεων αποτελούν σημαντικό μέρος του οικοσυστήματος. Ακόμη και σήμερα, το τοπίο της μεταβίβασης επιχειρήσεων διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και μεταξύ των περιφερειών ενός κράτους μέλους, αφήνοντας περιθώρια για αμοιβαία μάθηση και βελτίωση των οικοσυστημάτων μεταβίβασης επιχειρήσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ωστόσο, την τελική ευθύνη για τη μεταβίβαση τη φέρει πάντοτε ο επιχειρηματίας.

2.6

Μια επιτυχής αλλαγή ιδιοκτησίας μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ανθεκτική, καινοτόμο και ανταγωνιστική επιχείρηση. Όταν επιχειρήσεις με νέους ιδιοκτήτες υιοθετούν πιο πράσινα και ψηφιακά επιχειρηματικά μοντέλα, οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων συμβάλλουν επίσης στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση του τομέα των ΠΜΜΜΕ.

2.7

Η πανδημία της νόσου COVID-19 ανέδειξε επίσης την ανάγκη ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και διασφάλισης καλύτερου προγραμματισμού ετοιμότητας. Η εταιρεία και το επιχειρηματικό μοντέλο της θα πρέπει να είναι υγιή και ανθεκτικά σε εξωτερικούς κλυδωνισμούς, προκειμένου η μεταβίβαση να είναι επιτυχής. Η οικονομική ευρωστία και η ανθεκτικότητα αυξάνουν τις πιθανότητες για μια επιτυχή μεταβίβαση.

3. Ιστορικό

3.1

Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων αποτελούν μέρος της ενωσιακής πολιτικής για την επιχειρηματικότητα από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Το 1994, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκπόνησε σύσταση (6) για τη βελτίωση των συνθηκών πλαισίου στα κράτη μέλη όσον αφορά τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων. Η εν λόγω σύσταση πρότεινε σειρά μέτρων για τα κράτη μέλη με σκοπό τη βελτίωση της κατάστασης για τις επιχειρήσεις που προετοιμάζονται για μεταβίβαση. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν τις δραστηριότητες ευαισθητοποίησης και ενίσχυσης της ετοιμότητας, τη βελτίωση του χρηματοοικονομικού περιβάλλοντος για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων, τη δημιουργία νομικών οδών για την αναδιάρθρωση, την παροχή των νομικών μέσων για τη διασφάλιση της συνέχειας λειτουργίας των προσωπικών εταιρειών σε περίπτωση θανάτου ενός από τους εταίρους ή του ιδιοκτήτη, τη διασφάλιση ότι οι φόροι κληρονομιάς ή δωρεάς δεν εμποδίζουν τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων και τη διευκόλυνση της μεταβίβασης σε τρίτους μέσω κατάλληλων φορολογικών κανόνων.

3.2

Έκτοτε, η Επιτροπή επανεξέτασε τη σύσταση το 2006 και δημοσίευσε την ανακοίνωση (7) με θέμα Εφαρμογή του κοινοτικού προγράμματος της Λισσαβώνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση — Μεταβίβαση επιχειρήσεων — Εξασφάλιση της συνέχειας με μια νέα αρχή. Η επανεξέταση κατέδειξε ότι για την εφαρμογή της σύστασης του 1994 απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες. Εκτός από την έκκληση για εφαρμογή της σύστασης του 1994, η ανακοίνωση του 2006 έκανε περαιτέρω συστάσεις για την προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων, όπως η αύξηση της πολιτικής προσοχής που δίνεται στις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων, η παροχή εξειδικευμένης υποστήριξης και καθοδήγησης, η οργάνωση διαφανών αγορών μεταβίβασης και η υλοποίηση εθνικής, περιφερειακής και τοπικής υποδομής υποστήριξης για την προώθηση των μεταβιβάσεων.

3.3

Το 2013, η Επιτροπή αξιολόγησε την πρόοδο όσον αφορά τις συστάσεις του 2006. Το γενικό συμπέρασμα ήταν ότι δεν είχε σημειωθεί ικανοποιητική πρόοδος στην εφαρμογή μέτρων για τη βελτίωση του πλαισίου για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων από την ανακοίνωση του 2006 και μετέπειτα. Οι ελλείψεις που απαριθμήθηκαν στην αξιολόγηση αφορούσαν τομείς όπως οι φορολογικές ρυθμίσεις για τρίτους ή εργαζομένους ή την παροχή ειδικής υποστήριξης και πρωτοβουλίες χρηματοδότησης. Στην αξιολόγηση επισημάνθηκε επίσης ότι στις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων δεν δίνεται επαρκής πολιτική προσοχή σε επίπεδο ΕΕ ή κρατών μελών, σε αντίθεση με την πολιτική για τις νεοφυείς επιχειρήσεις.

3.4

Το 2020, η Επιτροπή δημοσίευσε μια στρατηγική της ΕΕ για τις ΜΜΕ (8), επιβεβαιώνοντας τη δέσμευσή της να συνεχίσει να εργάζεται για τη διευκόλυνση των μεταβιβάσεων επιχειρήσεων και να στηρίξει τα κράτη μέλη στις προσπάθειές τους για τη δημιουργία ενός φιλικού προς τις μεταβιβάσεις επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Πρόσφατα, η Επιτροπή επικεντρώθηκε στη βελτίωση της βάσης τεκμηρίωσης σχετικά με τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων, δημοσιεύοντας μια έκθεση το 2021 (9). Οι δράσεις της Επιτροπής και οι ορθές πρακτικές που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ αναφέρονται στον σχετικό ιστότοπο (10) της ΕΕ.

3.5

Η ΕΟΚΕ έχει επίσης αναγνωρίσει τη σημασία των μεταβιβάσεων των ΠΜΜΜΕ και ζητεί να ληφθούν ταχέως μέτρα για τη διευκόλυνση και τον εξορθολογισμό τους με λογικό κόστος (11). Στη γνωμοδότησή της σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τις ΜΜΕ, η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις διασυνοριακές μεταβιβάσεις ΠΜΜΜΕ για την αντιμετώπιση του υψηλού κόστους που συνδέεται με τις μεταβιβάσεις αυτές, καθώς και των σημαντικών διαφορών που παρουσιάζουν οι εθνικοί κανονισμοί (12). Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για την παρακολούθηση της στρατηγικής της ΕΕ για τις ΜΜΕ (13) εξηγεί τις δυνατότητες που έχουν οι επιτυχείς μεταβιβάσεις επιχειρήσεων να καταστήσουν μια επιχείρηση πιο ψηφιακή και βιώσιμη, σύμφωνα με τους στόχους της ΕΕ για τη διττή μετάβαση.

4. Γενικές παρατηρήσεις

4.1

Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων είναι ένα ολοένα και πιο σημαντικό θέμα για τις ΠΜΜΜΕ λόγω της δημογραφικής γήρανσης της Ευρώπης και της γήρανσης των επιχειρηματιών. Περίπου το 90 % των μεταβιβάσεων επιχειρήσεων πραγματοποιούνται σε πολύ μικρές εταιρείες (14).

4.2

Η αύξηση του αριθμού των επιτυχών μεταβιβάσεων επιχειρήσεων έχει άμεσα οφέλη για την ευρωπαϊκή οικονομία. Σε σύγκριση με τις νεοφυείς επιχειρήσεις, οι επιτυχώς μεταβιβαζόμενες επιχειρήσεις έχουν καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά την επιβίωση, τον κύκλο εργασιών, το κέρδος, την καινοτομία και την απασχόληση (15). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι υφιστάμενες εταιρείες διατηρούν κατά μέσο όρο πέντε θέσεις εργασίας, ενώ μια νεοφυής επιχείρηση δημιουργεί μόνο δύο θέσεις εργασίας κατά μέσο όρο (16). Συνεπώς, η προώθηση των μεταβιβάσεων επιχειρήσεων αποτελεί την καλύτερη δυνατή προώθηση της επιχειρηματικής ανάπτυξης.

4.3

Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων διαφυλάσσουν τον κοινωνικό ιστό των αγροτικών περιοχών, όπου υπάρχει ισχυρή παρουσία ΠΜΜΜΕ· εκτιμάται ότι τουλάχιστον το ένα τρίτο των ευρωπαϊκών ΠΜΜΜΕ βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές. Διασφαλίζουν την οικονομική και κοινωνική συνοχή των περιοχών αυτών μέσω των υπηρεσιών που παρέχουν στους πολίτες, τους καταναλωτές και τις τοπικές οικονομικές δραστηριότητες, καθώς και μέσω της απασχόλησης που προσφέρουν (17). Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων συμβάλλουν στην αποφυγή της απώλειας τεχνογνωσίας της τοπικής βιοτεχνίας. Συχνά, οι τοπικές βιοτεχνίες και ο τομέας λιανικής πώλησης συμβάλλουν θετικά στη διαφοροποίηση των επιλογών των καταναλωτών στην αγορά, προσφέροντας μια εναλλακτική λύση στις ενιαίες αλυσίδες λιανικής πώλησης. Για τους καταναλωτές, μια επιτυχής μεταβίβαση συνεπάγεται τη συνέχιση παροχής και συχνά τη βελτίωση των υπηρεσιών και των προϊόντων. Η ανάπτυξη εύρυθμα λειτουργούντων οικοσυστημάτων μεταβίβασης επιχειρήσεων και υπηρεσιών υποστήριξης είναι ουσιαστική για τη διατήρηση των μέσων βιοπορισμού και των οικονομιών των μονοβιομηχανικών και των αγροτικών περιοχών, με ιδιαίτερη σημασία ιδίως για τους τομείς της γεωργίας και της μεταποίησης τροφίμων. Οι επιτυχείς μεταβιβάσεις προσφέρουν επίσης έναν τρόπο για την επιτάχυνση της διττής μετάβασης στις αγροτικές περιοχές, μέσω ενός μετασχηματισμού που ξεκινά με την αλλαγή ιδιοκτησίας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ανάπτυξη οικοσυστημάτων μεταβίβασης επιχειρήσεων και υπηρεσιών υποστήριξης θα πρέπει να αποτελέσει μέρος της υλοποίησης του μακρόπνοου οράματος της ΕΕ για τις αγροτικές περιοχές και της εφαρμογής του αγροτικού σχεδίου δράσης.

4.4

Η προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων είναι επίσης επωφελής για τους εργαζομένους, καθώς διατηρεί τις θέσεις εργασίας και τη συνέχεια λειτουργίας της επιχείρησης. Στις ΠΜΜΜΕ ειδικότερα, οι εργαζόμενοι είναι το πιο πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο που μεταβιβάζεται στη νέα ιδιοκτησία. Συνεπώς, είναι σημαντικό να διασφαλίζεται η ευημερία των εργαζομένων σε περίπτωση μεταβιβάσεων επιχειρήσεων. Συχνά, οι νέοι ιδιοκτήτες προσεγγίζουν τη μεταβίβαση με ενθουσιασμό για να αναπτύξουν και να επεκτείνουν την επιχείρηση. Αυτό συνεπάγεται επίσης καλύτερες μελλοντικές προοπτικές για τους εργαζομένους όσον αφορά τη συνέχεια της εργασίας και την επαγγελματική εξέλιξη. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ανταλλάσσουν βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά μεταβιβάσεις όπου οι εργαζόμενοι μπορούν να συνεχίσουν να εργάζονται και να αναπτύσσουν τις δραστηριότητες αναλαμβάνοντας την επιχείρησή τους, για παράδειγμα με τη μορφή συνεταιρισμού και με άλλες μορφές επιχείρησης στην κοινωνική οικονομία που ανήκουν σε εργαζομένους (18) και έχουν αποδείξει την αντοχή τους σε καταστάσεις κρίσης. Επίσης, η προώθηση του κοινωνικού διαλόγου και της ενημέρωσης από τα αρχικά στάδια διευκολύνει τις εξαγορές από εργαζομένους. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τη γνωμοδότηση INT/925 της ΕΟΚΕ (19), στην οποία τονίζεται ότι η εξαγορά από τους εργαζομένους αποτελεί ορθή πρακτική που είναι χρήσιμη για την επανεκκίνηση εταιρειών που διέρχονται κρίση, αλλά και για τη μεταβίβαση ΜΜΕ των οποίων οι ιδιοκτήτες δεν έχουν διαδόχους.

4.5

Οι πολιτικές της ΕΕ και των κρατών μελών για την ανάκαμψη και την ανάπτυξη πρέπει να δώσουν ισχυρό ρόλο στην προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις μακροχρόνιες και στρατηγικές προσπάθειες που έχει καταβάλει η Επιτροπή, καθώς και οργανισμοί προώθησης της μεταβίβασης επιχειρήσεων, όπως η Transeo (20), για τη δημιουργία ενός φιλικότερου προς τις μεταβιβάσεις περιβάλλοντος στην Ευρώπη. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης. Ο βαθμός της προσοχής, η σημερινή συνολική λειτουργικότητα του οικοσυστήματος μεταβίβασης επιχειρήσεων και η έκταση των μέτρων προώθησης της μεταβίβασης επιχειρήσεων διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Σε ένα ταχέως αναπτυσσόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον, οι επιχειρηματίες πρέπει να αδράξουν τις ευκαιρίες για ανάπτυξη, τόσο στο εσωτερικό μιας εταιρείας όσο και μέσω εξαγορών. Θα πρέπει να εξεταστούν όλα τα είδη μεταβίβασης ιδιοκτησίας, όπως η διαδοχή από μέλος της οικογένειας, η αγορά και η εξαγορά από τη διοίκηση, η στρατηγική εξαγορά και η εξαγορά από τους εργαζομένους.

4.6

Προκειμένου να επιτύχει η μετάβαση της Ευρώπης στην ψηφιακή και την πράσινη οικονομία, πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ΠΜΜΜΕ. Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων είναι ένας φυσικός τρόπος για να μετασχηματιστεί ένα επιχειρηματικό μοντέλο ΠΜΜΜΕ σε ένα πιο οικολογικό και ψηφιακό επιχειρηματικό μοντέλο, με την υποστήριξη της ψηφιακής και πράσινης μετάβασή τους. Μια επιτυχής αλλαγή ιδιοκτησίας μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ανθεκτική, καινοτόμο και ανταγωνιστική επιχείρηση. Επίσης, από την άποψη των πόρων, η αγορά μιας υφιστάμενης εταιρείας με τα παραγωγικά περιουσιακά στοιχεία της είναι συχνά πιο φιλική προς το περιβάλλον από ό,τι η ίδρυση μιας νέας.

4.7

Ιδίως όταν η επιχείρηση μεταβιβάζεται από έναν γηράσκοντα επιχειρηματία σε έναν νεότερο, είναι πιθανό ο νέος επιχειρηματίας να έχει καλύτερα εφόδια ώστε να ενσωματώσει νέες τεχνολογίες, μεθόδους παραγωγής και βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα στην εξαγοραζόμενη επιχείρηση. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητεί να αναπτυχθούν περαιτέρω κίνητρα, όπως η ευαισθητοποίηση, οι υπηρεσίες παροχής συμβουλών, η καθοδήγηση και η πρόσβαση σε χρηματοδότηση, για τη μεταβίβαση των ΠΜΜΜΕ σε νέους επιχειρηματίες. Επίσης, η κατανόηση του κοινωνικού διαλόγου από τους νέους επιχειρηματίες θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω, για παράδειγμα, μέσω ενοτήτων κοινωνικού διαλόγου ως προς την κατάρτιση στην επιχειρηματικότητα. Η έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας με την εξαγορά μιας υφιστάμενης επιχείρησης θα πρέπει να προωθηθεί ενεργά ως μια ευκαιρία που είναι εξίσου ελκυστική με την ίδρυση μιας επιχείρησης. Ομοίως, θα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω κίνητρα για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων σε γυναίκες επιχειρηματίες, ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των γυναικών επιχειρηματιών, που επί του παρόντος είναι πολύ χαμηλός.

4.8

Στη συντριπτική πλειονότητα των μεταβιβάσεων επιχειρήσεων απαιτείται εξωτερική χρηματοδότηση. Λόγω των αυξανόμενων ρυθμιστικών απαιτήσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα, υπάρχουν δύο βασικά χρηματοδοτικά μέσα που πρέπει να επισημανθούν για να προωθηθούν οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων. Πρώτον, η ανάγκη για εμπράγματες ασφάλειες για τη χρηματοδότηση πακέτων μεταβίβασης επιχειρήσεων είναι προφανής. Ωστόσο, το αυξανόμενο ποσοστό των επιχειρηματικών περιουσιακών στοιχείων είναι άυλο, ενώ ο τραπεζικός τομέας υποχρεούται να συμμορφώνεται με όλο και πιο αυστηρούς κανόνες. Κάθε κράτος μέλος χρειάζεται έναν φορέα ή οργανισμό που να παρέχει εγγυήσεις για τραπεζικά δάνεια. Δεύτερον, η ανάπτυξη του ρυθμιστικού πλαισίου της ΕΕ αυξάνει τη ζήτηση για χρηματοδότηση μετοχικού κεφαλαίου. Υπάρχουν διάφοροι αγοραστές που έχουν τα προσόντα για τη διαχείριση της στοχευόμενης επιχείρησης, αλλά χρειάζονται χρηματοδότηση μετοχικού κεφαλαίου. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει σθεναρά την Επιτροπή να αναλάβει προορατικό ρόλο για την προώθηση της ανάπτυξης και των δύο αυτών χρηματοδοτικών μέσων στα κράτη μέλη.

4.9

Στο μέλλον, ένας αυξανόμενος αριθμός οικογενειακών ΠΜΜΜΕ θα μεταβιβαστεί σε τρίτους. Για να προσελκύσει τρίτους αγοραστές, η επιχείρηση πρέπει να είναι βιώσιμη και οικονομικά υγιής και ελκυστική. Όσο νωρίτερα προετοιμάζονται οι επιχειρηματίες για τη μεταβίβαση, τόσο πιο επιτυχής τείνει να είναι η μεταβίβαση. Τα κράτη μέλη πρέπει να αυξήσουν τις δραστηριότητες ευαισθητοποίησης σχετικά με τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων και να εξοπλίσουν τις επιχειρήσεις και άλλους οργανισμούς υποστήριξης για την προώθηση και την υποστήριξη των μεταβιβάσεων των ΠΜΜΜΕ. Η υποστήριξη έγκαιρης προειδοποίησης που παρέχεται σε μια επιχείρηση που αντιμετωπίζει οικονομικές δυσχέρειες μπορεί επίσης να είναι σημαντική, βοηθώντας τον επιχειρηματία να επαναφέρει την επιχείρηση σε μια πορεία οικονομικής βιωσιμότητας και να την προετοιμάσει για μια μεταβίβαση. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να θεσπίσουν και να αναπτύξουν περαιτέρω μηχανισμούς υποστήριξης έγκαιρης προειδοποίησης για τις ΠΜΜΜΕ.

Μια πρόσφατη μελέτη με θέμα «Business Transfer Promotion in European Countries» (Προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων στις ευρωπαϊκές χώρες) (21) παρουσιάζει πρακτικές προώθησης της μεταβίβασης επιχειρήσεων στα κράτη μέλη, οι οποίες θα μπορούσαν να αναπαραχθούν σε άλλες χώρες. Η ΕΟΚΕ στηρίζει τη σύσταση της μελέτης να δημιουργήσουν τα κράτη μέλη εθνικά φόρουμ ενδιαφερόμενων φορέων για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων, τα οποία θα εκπροσωπούν τόσο τους δημόσιους όσο και τους ιδιωτικούς ενδιαφερόμενους φορείς. Η συνεργασία των ενδιαφερόμενων φορέων είναι αναγκαία σε όλα τα επίπεδα: περιφερειακό, εθνικό και διεθνές. Τα φόρουμ για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων προσφέρουν —μέσω συνεχούς διαλόγου μεταξύ των εθνικών εμπειρογνωμόνων— μια συστηματική και μακροπρόθεσμη προσέγγιση για την προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων και συνιστούν αποδοτικότερη χρήση των πόρων. Θα μπορούσε ενδεχομένως να καθιερωθεί ένας διασυνοριακός διάλογος, τον οποίο θα προωθήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μεταξύ των διαφόρων εθνικών φόρουμ με σκοπό την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά την προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων στα κράτη μέλη.

4.10

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν πλήρως τις ψηφιακές τεχνολογίες για την προώθηση των μεταβιβάσεων επιχειρήσεων. Οι διαδικτυακές πλατφόρμες για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων, τις οποίες στις περισσότερες περιπτώσεις κατέχουν και διαχειρίζονται ιδιωτικοί φορείς, θα πρέπει να αναπτυχθούν σε όλα τα κράτη μέλη και θα πρέπει επίσης να είναι προσβάσιμες σε πολύ μικρές και μικρές εταιρείες. Θα πρέπει να αναπτυχθούν διασυνδέσεις και συνέργειες μεταξύ των διαφόρων διαδικτυακών πλατφορμών στα κράτη μέλη, και η Επιτροπή θα μπορούσε να διευκολύνει την πρόσβαση στις διάφορες διαδικτυακές αγορές στα κράτη μέλη. Επιπλέον, ο αριθμός των διασυνοριακών μεταβιβάσεων επιχειρήσεων μεταξύ μικρών επιχειρήσεων αυξάνεται. Η βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών διαδικτυακών πλατφορμών θα ήταν ένας οικονομικά αποδοτικός τρόπος ώστε να μπορέσουν οι μικρές επιχειρήσεις να αναζητήσουν δυνητικούς ιδιοκτήτες-στόχους σε άλλα κράτη μέλη.

4.11

Η επιτυχής χάραξη ευρωπαϊκής πολιτικής για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων απαιτεί τη βελτίωση της συλλογής δεδομένων. Ακόμη και σήμερα, τα δεδομένα για τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων είναι κατακερματισμένα και μη συγκρίσιμα. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη να λάβουν τα προτεινόμενα μέτρα για τη βελτίωση της βάσης δεδομένων για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων. Τα μέτρα αυτά σκιαγραφήθηκαν στην πρόσφατη έκθεση με θέμα Improving the evidence base on transfer of business in Europe (22) (Βελτίωση της βάσης τεκμηρίωσης σχετικά με τη μεταβίβαση επιχειρήσεων στην Ευρώπη). Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης την ανάπτυξη ενός βαρόμετρου σε επίπεδο ΕΕ για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων, το οποίο θα υποβάλλει στοιχεία μία φορά ανά τετραετία, προκειμένου να συμβάλει στην τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής βάσει βελτιωμένων δεδομένων. Επίσης, θα πρέπει να εξεταστούν διάφορες πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης, όπως η καθιέρωση μιας εθνικής και/ή Ευρωπαϊκής εβδομάδας μεταβίβασης επιχειρήσεων.

4.12

Εκτός από τη βελτίωση της συλλογής δεδομένων, η ΕΟΚΕ προτείνει η Επιτροπή να επανεξετάζει τακτικά την κατάσταση όσον αφορά τις μεταβιβάσεις επιχειρήσεων στην Ευρώπη. Η ετήσια συνέλευση των ΜΜΕ της ΕΕ θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως φόρουμ τακτικής συζήτησης και ανταλλαγής εμπειριών για τις μεταβιβάσεις των ΠΜΜΜΕ.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

H Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Για παράδειγμα, στη Γαλλία υπάρχει ένα πλαίσιο για την οργάνωση και τη διευκόλυνση της μεταβίβασης μιας εταιρείας στους εργαζομένους και την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας των εδαφών με τη διευκόλυνση της μεταβίβασης των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

(2) Ο μηχανισμός έγκαιρης προειδοποίησης είναι μια υπηρεσία παροχής συμβουλών και υποστήριξης σε εταιρείες που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες, η οποία αποσκοπεί στην έγκαιρη παρέμβαση για την πρόληψη της πτώχευσης βιώσιμων επιχειρήσεων.

(3) Έκθεση σχετικά με τα τελικά αποτελέσματα της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης, Μάιος 2022

(4) Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Business Dynamics: Start-ups, business transfers and bankruptcy (Επιχειρηματική δυναμική: νεοφυείς επιχειρήσεις, μεταβιβάσεις επιχειρήσεων και πτώχευση), 2011.

(5) Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Εφαρμογή του κοινοτικού προγράμματος της Λισσαβώνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση — Μεταβίβαση επιχειρήσεων — Εξασφάλιση της συνέχειας με μια νέα αρχή», 2006, COM(2006) 117 τελικό, σ. 4.

(6) Σύσταση της Επιτροπής, της 7ης Δεκεμβρίου 1994, περί της μεταβίβασης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (94/1069/EΚ).

(7) Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο Εφαρμογή του κοινοτικού προγράμματος της Λισσαβώνας για την ανάπτυξη και την απασχόληση — Μεταβίβαση επιχειρήσεων — Εξασφάλιση της συνέχειας με μια νέα αρχή, 2006, COM(2006) 117 final.

(8) Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο Στρατηγική για τις ΜΜΕ με στόχο μια βιώσιμη και ψηφιακή Ευρώπη, 2020, COM(2020) 103 final.

(9) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Εκτελεστικός Οργανισμός για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις, Improving the evidence base on transfer of business in Europe (Βελτίωση της βάσης τεκμηρίωσης σχετικά με τη μεταβίβαση επιχειρήσεων στην Ευρώπη): τελική έκθεση, Υπηρεσία Εκδόσεων, 2021.

(10) https://ec.europa.eu/growth/smes/supporting-entrepreneurship/transfer-businesses_el

(11) ΕΕ C 197 της 8.6.2018, σ. 1.

(12) ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 210.

(13) ΕΕ C 194 της 12.5.2022, σ. 7.

(14) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, EASME (Εκτελεστικός Οργανισμός για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις), Improving the evidence base on transfer of business in Europe (Βελτίωση της βάσης τεκμηρίωσης σχετικά με τη μεταβίβαση επιχειρήσεων στην Ευρώπη): συνοπτική παρουσίαση, Υπηρεσία Εκδόσεων, 2021.

(15) Tall, Varamäki & Viljamaa: Business Transfer Promotion in European Countries (Προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων στις ευρωπαϊκές χώρες), Seinäjoki 2021, σ. 8.

(16) Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2006), Μεταβίβαση επιχειρήσεων — Εξασφάλιση της συνέχειας με μια νέα αρχή, Βρυξέλλες, σ. 3-4.

(17) SMEunited (Ευρωπαϊκή Ένωση Βιοτεχνικών και Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων), Position on long-term vision for the EU’s rural area (Θέση σχετικά με το μακρόπνοο όραμα για τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ), Απρίλιος 2022.

(18) Για παράδειγμα, εταιρείες εργαζομένων («sociedades laborales») στην Ισπανία.

(19) ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 13.

(20) Η Transeo είναι μια διεθνής μη κερδοσκοπική ένωση στην οποία συμμετέχουν εμπειρογνώμονες στις μεταβιβάσεις και τις εξαγορές μικρομεσαίων επιχειρήσεων από την Ευρώπη και πέρα από αυτήν.

(21) Tall, Varamäki & Viljamaa: Business Transfer Promotion in European Countries (Προώθηση της μεταβίβασης επιχειρήσεων στις ευρωπαϊκές χώρες), Seinäjoki 2021, σ. 8.

(22) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Εκτελεστικός Οργανισμός για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις, Improving the evidence base on transfer of business in Europe (Βελτίωση της βάσης τεκμηρίωσης σχετικά με τη μεταβίβαση επιχειρήσεων στην Ευρώπη): τελική έκθεση, Υπηρεσία Εκδόσεων, 2021

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/15

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Κοινωνική ταξινομία — Ζητούμενα και ευκαιρίες»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/03)

Εισηγήτρια:

η κ. Judith VORBACH

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	22.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	123/26/12

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Στην παρούσα γνωμοδότηση η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εξετάζει την έννοια της κοινωνικής ταξινομίας, με στόχο την προώθηση του διαλόγου. Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημοσιεύσει την εκκρεμούσα έκθεση με τις απαιτούμενες διατάξεις για την επέκταση του πεδίου εφαρμογής της ταξινομίας ώστε να καλύπτονται και «άλλοι στόχοι βιωσιμότητας, όπως οι κοινωνικοί στόχοι», όπως απαιτείται στον κανονισμό για την ταξινομία (1) (εφεξής: ο κανονισμός). Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας λειτουργικά βιώσιμης και εννοιολογικά άρτιας κοινωνικής ταξινομίας που θα μετατρέπει τις ευκαιρίες σε πραγματικότητα ενώ παράλληλα θα δίνει απαντήσεις στα εκάστοτε ζητούμενα. Στην ταξινομία της ΕΕ θα πρέπει να ακολουθείται σφαιρική προσέγγιση —μεταξύ άλλων— της περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας. Δεδομένων των ζητουμένων της πράσινης μετάβασης, των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας, της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και των επακόλουθων γεωπολιτικών εντάσεων, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της να ασκηθεί ισόρροπη οικονομική πολιτική και να δοθεί πραγματική έμφαση στους κοινωνικούς στόχους.

1.2.

Οι ελάχιστες ασφαλιστικές δικλείδες του κανονισμού είναι ευπρόσδεκτες και θα πρέπει να τηρούνται διεξοδικά. Ωστόσο, δεν αρκούν για τη διασφάλιση της κοινωνικής βιωσιμότητας όσον αφορά τους εργαζομένους, τους καταναλωτές και τις κοινότητες. Η ταξινομία της ΕΕ θα βοηθούσε να καλυφθούν οι έκτακτες επενδυτικές ανάγκες στον κοινωνικό τομέα με τη διοχέτευση επενδύσεων προς αυτή την κατεύθυνση. Θα αποκτήσει μάλιστα ιδιαίτερα μεγαλύτερη σημασία εάν αποτελέσει μέρος μιας συνολικής πολιτικής που προσανατολίζεται στην κοινωνική δικαιοσύνη και ένταξη των ατόμων. Η δίκαιη μετάβαση απαιτεί βιώσιμες κοινωνικές συνθήκες και η κοινωνική ταξινομία μπορεί να οδηγήσει στη χάραξη των πολυαναμενόμενων κατευθυντήριων γραμμών. Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παράσχει εκτίμηση των πόρων που απαιτούνται για την υλοποίηση του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Οι δημόσιες επενδύσεις θα συνεχίσουν, εν γένει, να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τομέα των δημόσιων υπηρεσιών. Η χρηματοδότηση της κοινωνικής πρόνοιας από δημόσιες δαπάνες και η ύπαρξη σταθερών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης εξακολουθούν να έχουν θεμελιώδη σημασία. Ωστόσο, μια κοινώς συμφωνηθείσα κοινωνική ταξινομία θα μπορούσε να οδηγήσει στη χάραξη κατευθυντήριων γραμμών για επενδύσεις με ευεργετική κοινωνική επίδραση.

1.3.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να ακολουθηθεί στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η πολυεπίπεδη και πλουραλιστική προσέγγιση που έχει προτείνει η «Πλατφόρμα για τη βιώσιμη χρηματοδότηση» (2) (εφεξής: η πλατφόρμα). Η ενσωμάτωση μιας κοινωνικής ταξινομίας στο νομοθετικό περιβάλλον της ΕΕ για τη βιώσιμη χρηματοδότηση και διοίκηση θα ήταν μεν χρήσιμη, αλλά πρέπει να καταβληθεί σύντονη προσπάθεια. Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση οδηγίας σχετικά με την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες θα αποτελούσε σημαντικό συμπλήρωμα μιας κοινωνικής ταξινομίας βάσει της οποίας τα μέτρα θα μπορούν να εξετάζονται και να αξιολογούνται. Μια καλά σχεδιασμένη κοινωνική ταξινομία θα συμβάλει επίσης στην αντιμετώπιση του δυνητικού προβλήματος της ψευδεπίγραφης κοινωνικής ταυτότητας (social washing). Η ΕΟΚΕ προτείνει να γίνει η αρχή με απλές και σαφείς κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες θα προβλέπουν απλές και διαφανείς διαδικασίες και θα συμπληρώνονται σταδιακά σε μεταγενέστερο στάδιο. Η στενή ενοποίηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ταξινομιών θα πρέπει να είναι ο τελικός στόχος, αλλά ως πρώτο βήμα πιθανόν να είναι χρήσιμη η θέσπιση ελάχιστων κοινών διασφαλίσεων.

1.4.

Η ταξινομία της ΕΕ θα πρέπει να επισημάνει τις δράσεις και τις εταιρείες που συμβάλλουν ουσιαστικά στην κοινωνική βιωσιμότητα και αποτελούν χρυσό κανόνα για ένα υψηλότερο επίπεδο φιλοδοξίας από αυτό που προβλέπεται στη νομοθεσία. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίηση της για τους προτεινόμενους στόχους της πλατφόρμας, δηλαδή την αξιοπρεπή εργασία, τις αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και τις βιώσιμες και χωρίς αποκλεισμούς κοινότητες. Μολονότι ως βάση θα πρέπει να χρησιμεύσουν διάφορες διεθνείς και ενωσιακές αρχές, η ΕΟΚΕ συνιστά ειδικότερα να γίνεται αναφορά στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και στους σχετικούς Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), όπως ο ΣΒΑ 8 για την αξιοπρεπή εργασία. Σε κάθε περίπτωση, η συμμόρφωση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των εργαζομένων πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για τη συμμόρφωση με την ταξινομία. Η τήρηση των συλλογικών συμβάσεων και των μηχανισμών συναπόφασης σύμφωνα με την αντίστοιχη εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι ζωτικής σημασίας και θα πρέπει να αποτελεί αρχή της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης (3). Οι κατευθυντήριες γραμμές με θετικό κοινωνικό αντίκτυπο, οι οποίες βασίζονται στη συμφωνία των κοινωνικών εταίρων, θα πρέπει να θεωρούνται σύμφωνες με την ταξινoμία. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το ποσοστό υπαγωγής των εργαζομένων σε συλλογικές συμβάσεις ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και έχει μειωθεί στα 22 εξ αυτών, πρόβλημα το οποίο εξετάζεται στην οδηγία για τους κατώτατους μισθούς.

1.5.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει τους νομοθέτες να μεριμνήσουν για την πλήρη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στον σχεδιασμό της κοινωνικής ταξινομίας, διότι αφ’ ενός μεν τους αφορά και καλούνται να τηρούν τις υποχρεώσεις τους περί υποβολής εκθέσεων, αφ’ ετέρου δε για λόγους αποδοχής της. Η ΕΟΚΕ αμφισβητεί την υπερβολική χρήση κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων στο πεδίο της ταξινομίας, καθώς εξετάζεται ευρύ φάσμα πολιτικών ζητημάτων. Με την ταξινομία επιδιώκεται ένα καθεστώς διαφάνειας για τους επενδυτές, τις εταιρείες και τους καταναλωτές. Στο μέλλον, η δυνητική χρήση της από κυβερνητικούς οργανισμούς ως σημείο αναφοράς για προγράμματα βοήθειας και χρηματοδότησης θα πρέπει να αξιολογηθεί και να αναλυθεί δεόντως. Τυχόν ευρύτερη χρήση της πρέπει να υπόκειται σε κατάλληλη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η αθέμιτη παρέμβαση στην εθνική νομοθεσία και στην αυτονομία των κοινωνικών εταίρων πρέπει να αποτρέπεται. Τέλος, πρέπει να αποκλειστεί ο κίνδυνος της ψευδεπίγραφης κοινωνικής ταυτότητας. Θα πρέπει να θεσπιστούν μηχανισμοί καταγγελιών για συνδικαλιστικές ενώσεις, συμβούλια εργαζομένων, οργανώσεις καταναλωτών και άλλους εκπροσώπους της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, οι δε αρμόδιες εθνικές αρχές θα πρέπει να καταστούν πιο υπεύθυνες σε θέματα διενέργειας ελέγχων.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει τα περαιτέρω οφέλη της κοινωνικής ταξινομίας. Πρώτον, η αυξανόμενη ζήτηση σε επενδύσεις κοινωνικού χαρακτήρα θα πρέπει να υποστηρίζεται από την παροχή αξιόπιστης ταξινομίας, η οποία αποτελεί άρτια έννοια μέτρησης της κοινωνικής βιωσιμότητας. Δεύτερον, οι κοινωνικά επιβλαβείς δραστηριότητες ενδέχεται να επιφέρουν οικονομικούς κινδύνους και η ταξινομία θα μπορούσε να βοηθήσει στην ελαχιστοποίησή τους. Τρίτον, η διαφάνεια είναι καίριας σημασίας για την αποτελεσματικότητα των κεφαλαιαγορών και θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στην κοινωνική εσωτερική αγορά, όπως προβλέπεται στο άρθρο 3 της ΣΛΕΕ. θα βοηθούσε στην εμπέδωση ίσων όρων ανταγωνισμού, στην αποφυγή του αθέμιτου ανταγωνισμού και στην μεγαλύτερη προβολή όσων εταιρειών και οργανισμών συμβάλλουν στην κοινωνική βιωσιμότητα. Τέταρτον, η ΕΕ θα πρέπει να βασιστεί στα δυνατά της σημεία και να επιδιώξει να αναδειχθεί σε πρότυπο και πρωτοπόρο στον τομέα της περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας. Θα πρέπει να αρχίσει ξανά ο διάλογος για έναν οργανισμό αξιολόγησης της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει επίσης το αίτημά της για κατάλληλη ρύθμιση και εποπτεία των παρόχων χρηματοοικονομικών και μη δεδομένων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης τα ζητούμενα και τις πιθανές απαντήσεις τους. Πρώτον, ανακύπτουν ανησυχίες για αποκλεισμό της αγοράς. Ωστόσο, οι επενδύσεις βασίζονται και σε άλλα κριτήρια, όπως το προσδοκώμενο κέρδος, που ενδέχεται να υπερβαίνουν τους στόχους βιωσιμότητας, ενώ υπάρχουν επίσης πολλές περιπτώσεις στις οποίες τα συμφέροντα των επενδυτών και των λοιπών ενδιαφερόμενων μερών συμπίπτουν. Σε κάθε περίπτωση, η μη συμμόρφωση με την ταξινομία δεν πρέπει να θεωρείται επιβλαβής και αυτό θα πρέπει να καταστεί σαφές από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Θα πρέπει να δοθεί περισσότερη έμφαση στην επίδραση των βιώσιμων επενδύσεων στις δραστηριότητες της πραγματικής οικονομίας. Δεύτερον, ο ορισμός σχετικά με τι πρέπει να περιληφθεί στην ταξινομία θα είναι αμφιλεγόμενος. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο η διαδικασία ορισμού θα πρέπει να υπόκειται σε δημοκρατικό διάλογο και λήψη αποφάσεων. Συνεπώς, θα μπορούσε να αναπτυχθεί μια κοινή και αξιόπιστη ιδέα της βιωσιμότητας, την οποία μπορούν και θα πρέπει να έχουν ως σημείο αναφοράς οι επιμέρους φορείς. Η επιτυχία της ταξινομίας συνδέεται με την αξιοπιστία της, και οι ενέργειες που περιλαμβάνει πρέπει να ανταποκρίνονται σε έναν ευρέως αποδεκτό ορισμό της βιωσιμότητας. Τρίτον, η κοινωνική ταξινομία μπορεί να οδηγήσει σε πρόσθετες απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων. Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να τις ελαχιστοποιήσει, αποφεύγοντας παράλληλα τις αλληλεπικαλύψεις. Η παροχή συμβουλών και υπηρεσιών σχετικών με την ταξινομία από μια νομίμως εξουσιοδοτημένη αρχή να είναι χρήσιμη, ιδίως για τις μικρές και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις, τους συνεταιρισμούς και τις επιχειρηματικές οντότητες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Επιπροσθέτως, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να ενθαρρύνονται να παρέχουν εκτιμήσεις του κοινωνικού αντικτύπου των επενδύσεων, όπως κάνουν επί του παρόντος οι ηθικές τράπεζες παγκοσμίως.

2. Ιστορικό της γνωμοδότησης

2.1.

Το πλαίσιο βιώσιμης χρηματοδότησης της ΕΕ αναμένεται να συμβάλει στη διοχέτευση των ιδιωτικών χρηματοδοτικών ροών σε βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες. Το σχέδιο δράσης του 2018 για τη χρηματοδότηση της αειφόρου ανάπτυξης αποτελείται από ένα σύστημα ταξινομίας, ένα σύστημα εταιρικής γνωστοποίησης και επενδυτικά μέσα, συμπεριλαμβανομένων δεικτών αναφοράς, προτύπων και σημάτων ποιότητας. Η δε ανανεωμένη στρατηγική του 2021 για βιώσιμη χρηματοδότηση επικεντρώνεται στη χρηματοδότηση της μετάβασης της πραγματικής οικονομίας προς τη βιωσιμότητα, τη συμπεριληπτικότητα, την ανθεκτικότητα, τη συμβολή του χρηματοπιστωτικού τομέα και παγκόσμιες επιδιώξεις. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ εργάστηκε πάνω σε διάφορες νομοθετικές πρωτοβουλίες στις οποίες η ταξινομία της ΕΕ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις σχετικές γνωμοδοτήσεις της (4).

2.2.

Η ταξινομία της ΕΕ θα πρέπει να παρέχει διαφάνεια στους επενδυτές και στις εταιρείες και να στηρίζει τις προσπάθειές τους να εντοπίζουν βιώσιμες επενδύσεις. Ο κανονισμός αφορά τη δημιουργία συστήματος ταξινόμησης, το οποίο εστιάζει σε έξι περιβαλλοντικούς στόχους στους τομείς του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, των υδάτινων πόρων, της βιοποικιλότητας, της πρόληψης της ρύπανσης και της κυκλικής οικονομίας. Μια περιβαλλοντικά βιώσιμη επένδυση πρέπει να συμβάλλει σημαντικά στην επίτευξη ενός ή περισσότερων από τους εν λόγω στόχους, να μην βλάπτει σοβαρά οποιονδήποτε από αυτούς τους στόχους (αρχής της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης») και να συμμορφώνεται με τα κατώτατα όρια επιδόσεων (στο εξής «τεχνικά κριτήρια ελέγχου»). Πρέπει επίσης να πληροί τις κοινωνικές και τις σχετικές με τη διακυβέρνηση ελάχιστες διασφαλίσεις (άρθρο 18). Συνεπώς, οι επιχειρήσεις πρέπει να εφαρμόζουν διαδικασίες για την ευθυγράμμιση των δραστηριοτήτων με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, τις κατευθυντήριες αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη διακήρυξη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για τις θεμελιώδεις αρχές και δικαιώματα εργασίας και τον Διεθνή Χάρτη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

2.3.

Με το άρθρο 26 του κανονισμού η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξουσιοδοτείτο να έχει δημοσιεύσει έκθεση έως το τέλος του 2021 στην οποία θα περιγράφονταν οι διατάξεις που απαιτούνται για την επέκταση του πεδίου εφαρμογής του με σκοπό να καλυφθούν «άλλοι στόχοι βιωσιμότητας, όπως κοινωνικοί στόχοι». Τούτο καταδεικνύει την πρόθεση επέκτασης του πεδίου εφαρμογής του κανονισμού χωρίς όμως να καθίσταται υποχρεωτική η εφαρμογή κοινωνικής ταξινομίας. Σύμφωνα με τον κανονισμό, είχε ανατεθεί στην επιμέρους ομάδα της πλατφόρμας για την κοινωνική ταξινομία να διερευνήσει τη δυνατότητα επέκτασης της ταξινομίας σε κοινωνικούς στόχους. Η τελική της έκθεση με θέμα την κοινωνική ταξινομία δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2022 (5), αργότερα από ό,τι είχε εξαγγελθεί, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να συντάξει την έκθεσή της σε αυτή τη βάση. Επιπλέον, ζητείται από την πλατφόρμα να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επί της εφαρμογής του άρθρου 18, δηλαδή να παράσχει καθοδήγηση ως προς τον τρόπο με τον οποίο οι εταιρείες θα μπορούσαν να συμμορφωθούν με ελάχιστες διασφαλίσεις, καθώς και ως προς την πιθανή ανάγκη συμπλήρωσης των απαιτήσεων του άρθρου.

2.4.

Η πλατφόρμα προτείνει μια δομή για την κοινωνική ταξινομία εντός του υφιστάμενου νομοθετικού περιβάλλοντος της ΕΕ για τη βιώσιμη χρηματοδότηση και διακυβέρνηση. Στην περίπτωση της εφαρμογής της κοινωνικής ταξινομίας, η θέσπιση περαιτέρω διατάξεων αναμένεται να δημιουργήσει ένα ρυθμιστικό τοπίο, που θα αφορά τα εξής: την πρόταση οδηγία σχετικά με την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες —θα αντικαταστήσει την οδηγία για τη δημοσιοποίηση μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών («οδηγία για τις ΜΧΠ») και θα εισάγει υποχρεωτικά πρότυπα αναφοράς για τη βιωσιμότητα της ΕΕ—· τον κανονισμό περί γνωστοποιήσεων αειφορίας στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών («κανονισμός SFDR»)· και την πρόταση οδηγίας σχετικά με την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα. Πιο συγκεκριμένα, η πρόταση οδηγίας σχετικά με την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες απαιτεί από τις εταιρείες να διαχειριστούν μια δέσμη πληροφοριών σχετικά με κοινωνικά θέματα και την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τους παράγοντες διακυβέρνησης ενώ αναμένεται να βελτιώσει τις δημοσιοποιήσεις όσον αφορά τα κοινωνικά ζητήματα. Συνεπώς, θα αποτελούσε σημαντικό συμπλήρωμα μιας κοινωνικής ταξινομίας βάσει της οποίας θα μπορούν να μετρώνται και να αξιολογούνται τα εν λόγω ζητήματα.

2.5.

Παρά τις όποιες διαφορές, η πλατφόρμα συνιστά να ακολουθηθούν οι διαρθρωτικές πτυχές της περιβαλλοντικής ταξινομίας. Προτείνει τρεις βασικούς στόχους συνοδευόμενους από επιμέρους στόχους. Ο στόχος της αξιοπρεπούς εργασίας περιλαμβάνει επιμέρους στόχους όπως η ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου, η προαγωγή της συλλογικής διαπραγμάτευσης και οι ελάχιστες αποδοχές που εξασφαλίζουν αξιοπρεπή διαβίωση. Οι αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης συνίστανται στην προσφορά υγιεινών και ασφαλών προϊόντων, στην ποιοτική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και την αντίστοιχη στέγαση. Επίσης, με την επιδίωξη βιώσιμων και χωρίς αποκλεισμούς κοινοτήτων θα πρέπει επίσης να προάγονται η ισότητα, η καθολική ανάπτυξη και οι βιώσιμοι τρόποι βιοπορισμού. Οι προτεινόμενες ελάχιστες διασφαλίσεις αφορούν περιβαλλοντικούς, κυβερνητικούς και κοινωνικούς στόχους με στόχο την αποφυγή ασυνεπειών, όπως η εμπλοκή μιας εταιρείας που ασκεί βιώσιμες δραστηριότητες σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συν τοις άλλοις, θα πρέπει να γίνεται μνεία στους άμεσα ενδιαφερομένους, ιδίως δε στο εργατικό δυναμικό και στους εργαζομένους στην αξιακή αλυσίδα της εκάστοτε οντότητας, στους τελικούς χρήστες και στις επηρεαζόμενες κοινότητες. Προτείνεται επίσης να εφαρμόζονται τα κοινωνικά κριτήρια της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης και να τηρείται κατάλογος των επιβλαβών δραστηριοτήτων.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ασκηθεί οικονομική πολιτική συμβατή με τους στόχους που ορίζονται στο άρθρο 3 της Συνθήκης της ΕΕ και με τους ΣΒΑ. Πρέπει να δοθεί έμφαση σε σημαντικούς στόχους πολιτικής ιδίως όσον αφορά την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, τη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, την πλήρη απασχόληση και την ποιοτική εργασία, τη δίκαιη κατανομή, την υγεία και την ποιότητα ζωής, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, τη σταθερότητα των τιμών, το ισορροπημένο εμπόριο με βάση μια δίκαιη και ανταγωνιστική βιομηχανική και οικονομική δομή, καθώς και τα σταθερά δημόσια οικονομικά. Επίσης, η ΕΟΚΕ επισημαίνει το θεματολόγιο ανταγωνιστικής βιωσιμότητας, του οποίου οι τέσσερις διαστάσεις —περιβαλλοντική βιωσιμότητα, παραγωγικότητα, ισοτιμία και μακροοικονομική σταθερότητα— τίθενται στην ίδια βάση με σκοπό να επιτευχθούν ενισχυτικά αποτελέσματα και η επιτυχής πράσινη και ψηφιακή μετάβαση (6). Δεδομένου του πολέμου —λόγω της ρωσικής εισβολής— στην Ουκρανία, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει το αίτημά της για ισόρροπη οικονομική πολιτική με μέλημα να μετριαστούν οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις του, και επισημαίνει τη δήλωση στον καταστατικό χάρτη της ΔΟΕ του 1919 ότι «η παγκόσμια και διαρκής ειρήνη μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν βασίζεται στην κοινωνική δικαιοσύνη».

3.2.

Η ΕΟΚΕ εξετάζει την έννοια της κοινωνικής ταξινομίας, με στόχο την προώθηση του διαλόγου και την ενίσχυση της ενημέρωσης. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας καλά σχεδιασμένης, λειτουργικά βιώσιμης και εννοιολογικά άρτιας κοινωνικής ταξινομίας με σκοπό τη διερεύνηση των συναφών σημαντικών ευκαιριών, καθώς και την εξεύρεση απαντήσεων στα ζητούμενα (βλ παρακάτω). Ακριβώς όπως η οικονομική πολιτική στο σύνολό της, έτσι και η έννοια της βιωσιμότητας που σχετίζεται με τη χρηματοδότηση και, συγκεκριμένα, η ταξινομία της ΕΕ, θα πρέπει επίσης να ευθυγραμμιστούν με μια ολιστική και πολυεπίπεδη προσέγγιση στο πλαίσιο της οποίας θα πρέπει να προσπαθήσουμε να θέσουμε την περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα σε ισότιμη βάση. Εξάλλου, η πράσινη μετάβαση μπορεί να είναι επιζήμια από κοινωνική άποψη. Ως εκ τούτου, απαιτείται η προστασία και η βελτίωση των προτύπων στα κοινωνικά ζητήματα, με ιδιαίτερο μέλημα να μην μένει κανείς στο περιθώριο. Η δίκαιη μετάβαση προϋποθέτει βιώσιμες κοινωνικές συνθήκες και από την κοινωνική ταξινομία μπορούν να προκύψουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές.

3.3.

Η ΕΟΚΕ εκλαμβάνει την κοινωνική ταξινομία ως σημαντικό και αναγκαίο συμπλήρωμα της κοινωνικής διάστασης της ΕΕ, και ζητεί από την Επιτροπή να δημοσιεύσει την έκθεση, όπως ορίζει το άρθρο 26, σε εύθετο χρόνο. Πρέπει να προκριθεί η πολυεπίπεδη και ποικιλόμορφη προσέγγιση της έκθεσης της πλατφόρμας. Ωστόσο, η επιδίωξη της τελειότητας και η ενσωμάτωση όλων των πτυχών της κοινωνικής βιωσιμότητας ταυτόχρονα μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες καθυστερήσεις στην εφαρμογή της κοινωνικής ταξινομίας και ακόμη και στον κίνδυνο να εγκαταλειφθεί το έργο στο σύνολό του. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ προτείνει την έναρξη της διαδικασίας με απλές και σαφείς κατευθυντήριες γραμμές καθώς και εύκολες διαδικασίες διαφάνειας, εγκαίρως και με τη συνεχή και σταδιακή συμπλήρωσή της. Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ της περιβαλλοντικής ταξινομίας και μιας κοινωνικής ταξινομίας, ο στόχος θα πρέπει να είναι η επιδίωξη της συνοχής και της στενής ενοποίησης των δύο προσεγγίσεων. Και πάλι, ως πρώτο βήμα, πιθανόν να είναι χρήσιμη η θέσπιση ελάχιστων κοινών διασφαλίσεων.

3.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της επειδή η πλατφόρμα δημοσίευσε σχέδιο της έκθεσής της με θέμα το άρθρο 18 του κανονισμού, με σκοπό την παροχή συμβουλών στις εταιρείες ως προς τον τρόπο εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου και, ενδεχομένως, τη δυνατότητα τροποποίησής του. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά την κοινωνική βιωσιμότητα, είναι καίριας σημασίας η αξιολόγηση των πραγματικών επιδόσεων μιας εταιρείας όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις εργασιακές σχέσεις και την αξιοπρεπή εργασία. Ωστόσο, ενώ οι ελάχιστες διασφαλίσεις της περιβαλλοντικής ταξινομίας είναι ευπρόσδεκτες και θα πρέπει να εφαρμόζονται διεξοδικά, δεν θα μπορούσαν ποτέ να αντικαταστήσουν την κοινωνική ταξινομία. σε καμία περίπτωση δεν επαρκούν για την εξασφάλιση της κοινωνικής βιωσιμότητας για τους εργαζομένους, τους καταναλωτές και τις κοινότητες (7). Επιπροσθέτως, η ΕΟΚΕ συνιστά τη συνεργασία με τους τοπικούς κοινωνικούς εταίρους, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τις κοινωνικές επιχειρήσεις, με σκοπό να καταγράφεται και να προάγεται η θετική επίδραση των οικονομικών δραστηριοτήτων στους άμεσα ενδιαφερομένους.

3.5.

Η κοινωνική ταξινομία θα αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία εάν αποτελέσει μέρος μιας συνολικής πολιτικής προσανατολισμένης στην κοινωνική βιωσιμότητα, η οποία θα συνοδεύεται από κατάλληλους κανόνες σχετικούς, μεταξύ άλλων, με τη δέουσα επιμέλεια στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ωστόσο, δεν θα αντικαταστήσει ποτέ τις ορθές κυβερνητικές ρυθμίσεις και την αντίστοιχη κοινωνική πολιτική. Η χρηματοδότηση της κοινωνικής πρόνοιας από δημόσιες δαπάνες και η ύπαρξη σταθερών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης εξακολουθούν να έχουν θεμελιώδη σημασία. Η ταξινομία δεν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως μέσο παραγκωνισμού ή ιδιωτικοποίησης. Οι δημόσιες επενδύσεις εξακολουθούν να έχουν μεγάλη βαρύτητα στον τομέα των δημόσιων υπηρεσιών και συχνά ενθαρρύνουν την πραγματοποίηση περαιτέρω ιδιωτικών επενδύσεων. Ωστόσο, η κοινωνική ταξινομία θα μπορούσε να παρέχει κριτήρια βιωσιμότητας στα των υποδομών, της υγείας, της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της κοινωνικής στέγασης για οποιονδήποτε επενδυτή με επιδίωξη τις κοινωνικά βιώσιμες επενδύσεις στην πραγματική οικονομία και την αποφυγή περιπτώσεων ψευδεπίγραφης κοινωνικής ταυτότητας. Στο μέλλον, η ταξινομία θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί από κυβερνητικούς οργανισμούς ως σημείο αναφοράς για προγράμματα βοήθειας και χρηματοδότησης. Αυτό θα πρέπει να αξιολογηθεί και να αναλυθεί δεόντως.

3.6.

Η κοινωνική ταξινομία μπορεί να παρέχει λεπτομερή δομή του θετικού και αρνητικού κοινωνικού αντικτύπου των οικονομικών δραστηριοτήτων. Πολλά από τα υπό εξέταση σημεία συνδέονται στενά με ζητήματα που άπτονται παραδοσιακά της συζήτησης που διεξάγεται μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Η ΕΟΚΕ ζητεί την πλήρη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στον σχεδιασμό της κοινωνικής ταξινομίας, ιδίως των (επιμέρους) στόχων, των κριτηρίων της αρχής της «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» και της τήρησης των αρχών. Εργοδότες, εργαζόμενοι, καταναλωτές, κοινότητες και άλλοι ενδιαφερόμενοι επηρεάζονται από τον σχεδιασμό των στόχων και/ή πρέπει να τηρούν τις υποχρεώσεις τους περί υποβολής εκθέσεων. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης τα συνταξιοδοτικά ταμεία ως παράδειγμα των εργαζομένων που είναι δικαιούχοι για επενδύσεις. Η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών είναι ζωτικής σημασίας για την ενεργό αποδοχή του εγχειρήματος. Η ΕΟΚΕ αναμένει ότι η κοινωνική ταξινομία μπορεί να εφαρμοστεί με την αναθεώρηση του κανονισμού, κάτι που σημαίνει ότι θα ακολουθηθεί η συνήθης νομοθετική διαδικασία. Η υπερβολική χρήση πράξεων κατ’ εξουσιοδότηση όσον αφορά τη βιώσιμη χρηματοδότηση, και ιδίως την εφαρμογή της ταξινομίας, κρίνεται αμφιβόλου χρησιμότητας καθότι αφορά ευρύ φάσμα πολιτικών θεμάτων που υπερβαίνουν κατά πολύ τις τεχνικές προδιαγραφές.

3.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της βελτίωσης της ποιότητας των πληροφοριών στον τομέα των κοινωνικά βιώσιμων επενδύσεων και την πρόληψη της παραπληροφόρησης για την κοινωνική κατάσταση, προκειμένου να αποφευχθούν αρνητικές επιπτώσεις σε όλους τους ενδιαφερόμενους. Μια καλά σχεδιασμένη κοινωνική ταξινομία θα συμβάλει σημαντικά στην επίλυση τέτοιων προβλημάτων με τη σαφή αναφορά των δραστηριοτήτων και των οντοτήτων που συμβάλλουν σημαντικά στην κοινωνική βιωσιμότητα. Θα αποτελέσει χρυσό κανόνα για ένα υψηλότερο επίπεδο φιλοδοξίας από αυτό που προβλέπεται ήδη στη νομοθεσία, επιδιώκοντας παράλληλα την ορθή ισορροπία μεταξύ της υπερβολικής παγκοσμιοποίησης και της υπερβολικής εσωστρέφειας. Ενώ τα περιβαλλοντικά κριτήρια βασίζονται περισσότερο στην επιστήμη, η κοινωνική ταξινομία, όπως προτείνεται στην πλατφόρμα, βασίζεται περισσότερο σε πρότυπα και παγκοσμίως συμφωνημένα πλαίσια, τα οποία αν και μη περιοριστικά, θα λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραμμές — κίνητρα για τις κοινωνικά βιώσιμες δραστηριότητες.

3.8.

Η συμμόρφωση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των εργαζομένων πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για την τήρηση της ταξινομίας. Ομοίως, η τήρηση των συλλογικών συμβάσεων και των μηχανισμών συναπόφασης σύμφωνα με την αντίστοιχη εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι ζωτικής σημασίας και θα πρέπει να αποτελεί αρχή της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης. Επιπλέον, οι κατευθυντήριες γραμμές που προβλέπουν εύκολες και διαφανείς διαδικασίες με θετικό κοινωνικό αντίκτυπο, οι οποίες βασίζονται στη συμφωνία των κοινωνικών εταίρων, θα πρέπει να συνιστούν οικονομική δραστηριότητα σύμφωνη με την ταξινομία. Εν προκειμένω, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το ποσοστό των εργαζομένων που καλύπτουν οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών, από μόλις 7 % στη Λιθουανία έως 98 % στην Αυστρία. Από το έτος 2000 το ποσοστό κάλυψης των συλλογικών συμβάσεων έχει μειωθεί σε 22 κράτη μέλη και εκτιμάται ότι επί του παρόντος σε αυτές υπάγονται πλέον 3,3 εκατομμύρια λιγότεροι εργαζόμενοι. Σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή της κοινωνικής ταξινομίας διαδραματίζει η νέα οδηγία για τους κατώτατους μισθούς και η επέκταση της εφαρμογής των συλλογικών συμβάσεων εργασίας (8). Η ΕΟΚΕ προτείνει την παροχή σαφών συμβουλών για την εφαρμογή των ελάχιστων διασφαλίσεων στην ίδια την προτεινόμενη νομική πράξη, με βάση πιθανώς την έκθεση της πλατφόρμας όσον αφορά το άρθρο 18 του κανονισμού.

3.9.

Διάφοροι διεθνείς και ενωσιακοί κανόνες και αρχές μπορούν να χρησιμεύσουν ως βάση για την κοινωνική ταξινoμία. Όσον αφορά τους (επιμέρους) στόχους, η ΕΟΚΕ συνιστά να αξιοποιηθεί ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων και το σχετικό σχέδιο δράσης καθώς και οι συναφείς ΣΒΑ, και πιο συγκεκριμένα ο ΣΒΑ 8 (αξιοπρεπής εργασία και οικονομική ανάπτυξη), ο ΣΒΑ 1 (μηδενική φτώχεια), ο ΣΒΑ 2 (μηδενική πείνα), ο ΣΒΑ 3 (υγεία και ευημερία), ο ΣΒΑ 4 (εκπαίδευση και κατάρτιση), ο ΣΒΑ 5 (ισότητα των φύλων), ο ΣΒΑ 10 (μείωση των ανισοτήτων) και ο ΣΒΑ 11 (βιώσιμες πόλεις και κοινότητες). Τα πλαίσια που έχουν συμφωνηθεί από τους κοινωνικούς εταίρους θα μπορούσαν να αποτελέσουν επίσης σημαντική πηγή. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ουσιωδέστατη την ιδέα της πλατφόρμας να εφαρμοστούν ελάχιστες διασφαλίσεις με βάση τις κατευθυντήριες αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ. Επιπροσθέτως, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η πρόταση οδηγίας σχετικά με την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα επίσης θα αποτελούσαν πολύτιμα σημεία αναφοράς για την κοινωνική ταξινομία. Τέλος, θα πρέπει να αποκλείονται όσες δραστηριότητες θεωρούνται ιδιαίτερα επιβλαβείς, δηλαδή εκείνες που είναι κατ’ ουσίαν και σε κάθε περίπτωση αντίθετες με οποιονδήποτε στόχο βιωσιμότητας και δεν μπορούν με κανέναν τρόπο να καταστούν λιγότερο επιβλαβείς. Τα όπλα που καταδικάζονται στις διεθνείς συμφωνίες, όπως οι βόμβες διασποράς ή οι νάρκες κατά προσωπικού, θα πρέπει να περιλαμβάνονται εδώ. Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης την ανάπτυξη αντίληψης περί του τρόπου αντιμετώπισης των επιθετικών και πολεμοχαρών καθεστώτων.

4. Ευκαιρίες της κοινωνικής ταξινομίας

4.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά να αξιοποιηθεί το δυναμικό της ταξινομίας για τη διοχέτευση των επενδύσεων σε κοινωνικά βιώσιμες δραστηριότητες και οντότητες και για τη δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας. Πάνω από το 20 % των πολιτών της ΕΕ απειλούνται από τον κίνδυνο της φτώχειας, η δε πανδημία έχει εντείνει τις ανισότητες και ο πόλεμος στην Ουκρανία θα οξύνει περαιτέρω τις οικονομικές και κοινωνικές εντάσεις. Σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάται ότι χρειάζεται να διατεθούν περίπου 3,3 με 4,5 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ετησίως για να επιτευχθούν οι ΣΒΑ. Η παραγωγή αγαθών που συνδέεται με παραβιάσεις των σχετικών με την εργασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων αφορά την αγορά της ΕΕ στην οποία εισάγονται τα εν λόγω αγαθά. Επίσης, στην ΕΕ διαπιστώνεται επιτακτική ανάγκη για κοινωνικές επενδύσεις, μεταξύ άλλων στον τομέα της μείωσης της φτώχειας, της διά βίου μάθησης και της υγείας (9). Η ελάχιστη διαφορά στις επενδύσεις σε κοινωνικές υποδομές από το 2018 έως το 2030 έχει εκτιμηθεί σε περίπου 1,5 τρισεκατομμύρια ευρώ (10). Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παράσχει επικαιροποιημένη εκτίμηση των επενδυτικών αναγκών για λόγους συμμόρφωσης με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και επίτευξης των πρωταρχικών στόχων της ΕΕ για το 2030. Χρειάζονται υψηλά δημόσια αλλά και ιδιωτικά κονδύλια για την ενίσχυση της κοινωνικής βιωσιμότητας.

4.2.

Με τη βοήθεια της κοινωνικής ταξινομίας, οι επενδυτές και οι εταιρείες θα μπορούσαν να εκτιμούν τον κοινωνικό αντίκτυπο της επένδυσης ή της δραστηριότητάς τους και να το θεωρούν οικειοθελώς ως βασικό στόχο. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την αυξανόμενη ζήτηση για επενδύσεις κοινωνικού χαρακτήρα και επικροτεί τη δεκτικότητα των επενδυτών όσον αφορά την κοινωνικά βιώσιμη χρηματοδότηση. Αντιθέτως, παρατηρείται έλλειψη ορισμού και τυποποίησης, και η ανάλυση των αξιολογήσεων των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και σχετικών με τη διακυβέρνηση κριτηρίων και των συναφών αποτελεσμάτων αποκαλύπτει επίσης θεμελιώδεις διαφορές αναλόγως του αξιολογητή, το οποίο δυσχεραίνει τις κοινωνικά βιώσιμες επενδύσεις. Μια κοινωνική ταξινομία θα αποτελούσε μια άρτια έννοια για τον καθορισμό και την προώθηση της κοινωνικής βιωσιμότητας και τη μέτρηση της προόδου, καθότι έχει τη δυνατότητα να ενισχύει τη λογοδοσία και να παρέχει σαφή καθοδήγηση. Συνεπώς, θα στήριζε αποφασιστικά τις φιλοδοξίες των επενδυτών και ίσως να έδινε κίνητρα σε περισσότερους συμμετέχοντες στην αγορά να επενδύσουν σε αυτόν τον τομέα, ενώ παράλληλα θα συνέβαλε στην πρόληψη περιπτώσεων ψευδεπίγραφης κοινωνικής ταυτότητας.

4.3.

Οι κοινωνικά επιβλαβείς δραστηριότητες μπορούν επίσης να μετατραπούν σε οικονομικούς κινδύνους. Υπάρχουν κίνδυνοι επιβολής μποϊκοτάζ σε περίπτωση που μια επιχείρηση συνδέεται με παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και μια εταιρεία κινδυνεύει να αποκλειστεί από τις δημόσιες συμβάσεις σε περίπτωση παραμέλησης των υποχρεώσεων δέουσας επιμέλειας όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Θα μπορούσε επίσης να εμπλακεί σε δαπανηρές δικαστικές διαμάχες εξαιτίας των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώ οι αλυσίδες εφοδιασμού θα μπορούσαν να διαταραχθούν λόγω απεργιών. Οι οικονομικοί και πολιτικοί κίνδυνοι που απορρέουν από το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών θα μπορούσαν επίσης να επηρεάσουν τις επενδύσεις. Αυτό το σύνολο κινδύνων θα μπορούσε να ελαχιστοποιηθεί με επενδυτικές αποφάσεις που βασίζονται μεταξύ άλλων στην κοινωνική ταξινομία. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο έργο της ΕΚΤ για την ενίσχυση της εποπτείας και της διαχείρισης των συστημικών κινδύνων που οφείλονται στην παραμέληση των παραγόντων βιωσιμότητας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι συνοδεύονται συχνά από κοινωνικούς κινδύνους, για παράδειγμα όταν οι άνθρωποι χάνουν τα σπίτια τους λόγω πλημμύρας. Εν γένει, οι κίνδυνοι που σχετίζονται με την κοινωνική βιωσιμότητα θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ρητά και να αποτελέσουν μέρος της δράσης της ΕΚΤ για τους κινδύνους βιωσιμότητας.

4.4.

Η ΕΟΚΕ τονίζει επιπλέον ότι η διαφάνεια αποτελεί βασικό στοιχείο της αποτελεσματικότητας των αγορών. Αυτό δεν αφορά μόνο τις κεφαλαιαγορές. Η κοινωνική ταξινομία θα μπορούσε επίσης να υποστηρίξει την εξισορρόπηση των οικονομικών ελευθεριών με τα κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα (11). Με την ενίσχυση της διαφάνειας, θα μπορούσε να συμβάλει στην κοινωνική εσωτερική αγορά, όπως ορίζεται στο άρθρο 3 της ΣΛΕΕ, και να προάγει τον θεμιτό ανταγωνισμό. Επιπλέον, η κοινωνική ταξινομία θα βοηθούσε στην προώθηση ίσων όρων ανταγωνισμού και στην ενίσχυση της προβολής όσων εταιρειών σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των εργαζομένων και συνεισφέρουν ουσιαστικά στην κοινωνική βιωσιμότητα, βοηθώντας τις να προσελκύσουν επενδυτές. Η δυνητική μετασχηματιστική λειτουργία της ταξινομίας θα μπορούσε να ενισχυθεί με την περαιτέρω προβολή της. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ τονίζει και πάλι τη θετική επίδραση που μπορούν να έχουν τα χρηματοδοτικά μέσα στην ανάπτυξη εταιρειών κοινωνικού αντικτύπου (12).

4.5.

Τέλος, η ΕΕ έχει καθιερωθεί ως ηγέτης στην περιβαλλοντική βιώσιμη χρηματοδότηση διεθνώς και συμβάλλει ενεργά σε αυτήν τη παγκόσμια προσπάθεια. Η ΕΟΚΕ επικροτεί μεν τις εν λόγω προσπάθειες, αλλά υπενθυμίζει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την ανάγκη προαγωγής της κοινωνικής βιωσιμότητας και των ΣΒΑ. Επίσης, στο πλαίσιο της κοινωνικής βιωσιμότητας, η ΕΕ θα πρέπει να επιδιώξει να αναδειχθεί σε πρότυπο και πρωτοπόρο εγείροντας το θέμα σε διεθνή φόρουμ. Ιδίως σε περιόδους πολέμου και διεθνών εντάσεων, η διεθνής αρχιτεκτονική βιώσιμης χρηματοδότησης πρέπει επίσης να λάβει υπόψη την κοινωνική βιωσιμότητα.

5. Ζητούμενα και πιθανές λύσεις

5.1.

Οι προθέσεις των οικονομικών επενδυτών να πραγματοποιούν κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμες επενδύσεις είναι ευπρόσδεκτες και πρέπει να υποστηρίζονται. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές γενικά στηρίζουν τις επενδυτικές τους αποφάσεις στις προσδοκίες τους όσον αφορά την απόδοση, τον κίνδυνο, τη ρευστότητα ή την ωρίμανση. Τα εν λόγω κίνητρα ενδέχεται να έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα άλλων ενδιαφερόμενων μερών και να αντιτίθενται ή ακόμη και να υπερβαίνουν τους περιβαλλοντικούς ή κοινωνικούς στόχους. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης τις πολλές πιθανές περιπτώσεις συνέργειας ανάμεσα στα συμφέροντα των επενδυτών και των λοιπών ενδιαφερόμενων μερών, για παράδειγμα όταν η αναβάθμιση της συμμετοχής των εργαζομένων αυξάνει επίσης την παραγωγικότητα των εταιρειών ή όταν η οικονομική δραστηριότητα συμβάλλει στην ευμάρεια των κοινοτήτων. Σε κάθε περίπτωση, οι οικονομικές δραστηριότητες ή οι οντότητες που ενδέχεται να μην συμμορφώνονται με την ταξινομία δεν πρέπει αυτομάτως να θεωρούνται επιβλαβείς. Ως προς τούτο, εγείρονται ανησυχίες σχετικές με τον αποκλεισμό από την αγορά και η ΕΟΚΕ ζητεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παράσχει διευκρινίσεις και να ακολουθήσει μια ισορροπημένη προσέγγιση. Θα πρέπει να δοθεί περισσότερη έμφαση στην επίδραση των βιώσιμων επενδύσεων στις δραστηριότητες της πραγματικής οικονομίας.

5.2.

Ενδέχεται να προκύψουν ασυμβατότητες επειδή τα κοινωνικά θέματα ρυθμίζονται σε επίπεδο κρατών μελών και μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, ενώ η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών στο σύνολό της προσπαθεί να συμμετέχει σε κοινωνικά, περιβαλλοντικά και άλλα θέματα πολιτικής. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την έκθεση της πλατφόρμας όσον αφορά τους κινδύνους παραβιάσεων άλλων κανονισμών, και θεωρεί επίσης ότι με την πρόταση της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα φροντίσει να αποφύγει τις αντιφατικές επικαλύψεις και την παρέμβαση στα εθνικά κοινωνικά συστήματα, στις εργασιακές σχέσεις και στους κανονισμούς. Επιπλέον, η κοινωνική ταξινομία βασίζεται σε κοινές διεθνείς και ενωσιακές δηλώσεις και αρχές —όπως ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων— και θα αποτελέσει τη βάση για την εκούσια λήψη αποφάσεων χωρίς να καθορίζει τον σχεδιασμό της κοινωνικής πολιτικής. Ωστόσο, τυχόν ευρύτερη χρήση της ταξινομίας, όπως προαναφέρθηκε, πρέπει να υπόκειται στην κατάλληλη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η αθέμιτη παρέμβαση στην εθνική νομοθεσία και στην αυτονομία των κοινωνικών εταίρων πρέπει να αποτρέπεται, ενώ πρέπει να αναγνωρίζονται οι διαφορές στα εθνικά μοντέλα αγοράς εργασίας και στα συστήματα συλλογικών συμβάσεων εργασίας.

5.3.

Η ανάπτυξη κοινωνικής ταξινομίας και, συνεπώς, η διαρθρωμένη επισκόπηση των κοινωνικά βιώσιμων δραστηριοτήτων και φορέων, άπτεται επίσης πολιτικών αξιών. Ο προσδιορισμός των οικονομικών δραστηριοτήτων και/ή τομέων που θεωρούνται ότι συμμορφώνονται με την ταξινομία θα αποτελέσει δύσκολο ζητούμενο. Ωστόσο, για αυτόν ακριβώς τον λόγο ο σχεδιασμός της ταξινομίας θα πρέπει να υπόκειται σε πολιτικό διάλογο και σε δημοκρατική λήψη αποφάσεων (13). Μόνο υπό αυτές τις συνθήκες μπορεί να αναπτυχθεί μια κοινή ιδέα της κοινωνικής βιωσιμότητας, στην οποία οι μεμονωμένοι φορείς θα μπορούσαν και θα πρέπει να βασίζονται και να ανατρέχουν. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι και στην κοινωνική σφαίρα, η επιτυχία της ταξινομίας εξαρτάται από την ευρεία αποδοχή της. Οι δραστηριότητες και οι τομείς που θα συμπεριληφθούν θα πρέπει να ανταποκρίνονται σε έναν ευρέως αποδεκτό ορισμό της βιωσιμότητας και να βασίζονται σε γενικά αναγνωρισμένες αξίες, όπως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ισότητα των φύλων, η ισοτιμία, η ένταξη, η απαγόρευση των διακρίσεων, η αλληλεγγύη, η οικονομική προσιτότητα, η ευημερία και η ποικιλομορφία. Η διασφάλιση της αξιοπιστίας της ταξινομίας είναι καίριας σημασίας για την αποφυγή της υπονόμευσης του σχεδίου στο σύνολό του.

5.4.

Περαιτέρω ανησυχίες που εγείρονται είναι ότι η κοινωνική ταξινομία μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική επιβάρυνση των εταιρειών με επιπρόσθετες απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων και παροχής πολύπλοκων και δύσκολων πληροφοριών σε συνδυασμό με δαπανηρές διαδικασίες ελέγχου. Η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να ελαχιστοποιήσει τις εν λόγω επιβαρύνσεις και να θέσει απλά κριτήρια τα οποία θα μπορούν εύκολα να τηρηθούν, βασιζόμενη επίσης σε επικαλύψεις με άλλα συστήματα υποβολής εκθέσεων. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την προσέγγιση της πλατφόρμας στη διάρθρωση των στόχων της κοινωνικής ταξινομίας με τρόπο ανάλογο της προτεινόμενης διάρθρωσης της οδηγίας σχετικά με την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες. Σε γενικές γραμμές, η ΕΟΚΕ ζητεί ένα ρυθμιζόμενο και συνεκτικό σύνολο κανόνων χωρίς υπερβολική πολυπλοκότητα και αλληλοεπικάλυψη ώστε να λειτουργεί στην πράξη, το οποίο θα παρέχει επίσης τον απαραίτητο βαθμό διαφάνειας. Η παροχή συμβουλών και υπηρεσιών σχετικών με την ταξινομία από εξειδικευμένη και νομίμως εξουσιοδοτημένη αρχή σε όσες εταιρείες και λοιπές οντότητες επιθυμούν να τηρούν την ταξινομία ενδεχομένως να είναι επίσης σκόπιμη. Αυτό θα παρείχε επίσης τη δυνατότητα πρόσβασης στην ταξινομία σε επιχειρήσεις με λιγότερα μέσα υποβολής εκθέσεων. Εντούτοις, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν ακόμη να παρέχουν εκτιμήσεις του κοινωνικού αντικτύπου των επενδύσεων, όπως κάνουν επί του παρόντος οι ηθικές τράπεζες παγκοσμίως.

5.5.

Παρ’ όλο που ο σκοπός της ταξινομίας είναι να παράσχει ένα αξιόπιστο πλαίσιο για κοινωνικά βιώσιμες επενδύσεις, ο κίνδυνος της προβολής ψευδοοικολογικής (green washing) ή ψευδεπίγραφης κοινωνικής ταυτότητας δεν μπορεί να αποκλειστεί. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πλατφόρμα ότι ο απλός έλεγχος των δεσμεύσεων και των πολιτικών δεν εγγυάται την αποτελεσματική εφαρμογή και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ούτε υποστηρίζει την ανάπτυξη κοινωνικά βιώσιμων δραστηριοτήτων. Υπάρχουν σοβαρές δυσκολίες όσον αφορά την επιτήρηση και την επιβολή της συμμόρφωσης μιας εταιρείας με τους καθορισμένους στόχους κοινωνικής βιωσιμότητας και την αξιολόγηση των επιδόσεών της εντός των υφιστάμενων, και συχνά αρκετά πολύπλοκων, αλυσίδων εφοδιασμού. Από την άλλη, η πλατφόρμα επισημαίνει τις υποσχόμενες εξελίξεις στον τομέα των μετρήσιμων κοινωνικών δεδομένων, όπως στο πλαίσιο του αναθεωρημένου κοινωνικού πίνακα αποτελεσμάτων και των ΣΒΑ. Σε γενικές γραμμές, η κοινωνική ταξινομία πρέπει να είναι διαφανής, αξιόπιστη και να επικαιροποιείται διαρκώς. Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης τα συμβούλια των εργαζομένων και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, για παράδειγμα, να λαμβάνονται εν προκειμένω υπόψη.

5.6.

Η ΕΟΚΕ προτείνει την επανεκκίνηση του διαλόγου για έναν οργανισμό αξιολόγησης της ΕΕ, ο οποίος μπορεί τώρα να εστιάσει ενδεχομένως στη βιωσιμότητα, και κατ’ αυτόν τον τρόπο να εδραιώσει τον πρωτοποριακό ρόλο της ΕΕ στον τομέα αυτόν. Επαναλαμβάνει επίσης το αίτημά της για κατάλληλη ρύθμιση και εποπτεία των παρόχων χρηματοοικονομικών και μη δεδομένων. Θα πρέπει να προβλέπονται μηχανισμοί καταγγελιών από τις συνδικαλιστικές ενώσεις, τα συμβούλια εργαζομένων, τις οργανώσεις καταναλωτών και άλλους εκπροσώπους της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών σε περίπτωση ψευδών ισχυρισμών συμμόρφωσης με την ταξινομία. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, στον κανονισμό, η ευθύνη για τον καθορισμό των μέτρων και κυρώσεων που ισχύουν για τις παραβιάσεις ανατίθεται στα κράτη μέλη. Σε κάθε περίπτωση, οι αρμόδιες εθνικές αρχές (14) θα πρέπει να καταστούν περισσότερο υπόλογες για τη διενέργεια του ελέγχου τους, ο οποίος θα συμπληρώνεται με υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων στα οικεία κοινοβούλια και στην κοινωνία των πολιτών.

Βρυξέλλες, 22 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) ΕΕ L 198 της 22.6.2020, σ. 13.

(2) Πλατφόρμα για τη βιώσιμη χρηματοδότηση | Ευρωπαϊκή Επιτροπή (europa.eu).

(3) DNSH = μη πρόκληση σημαντικής βλάβης

(4) ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 72.

(5) Final Report on Social Taxonomy (europa.eu) [Τελική έκθεση για την κοινωνική ταξινομία]

(6) ΕΕ C 275 της 18.7.2022, σ. 50.

(7) ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 97.

(8) Οδηγία για επαρκείς κατώτατους μισθούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση, άρθρο 4 παράγραφος 2, προσωρινή συμφωνία. Το όριο κάλυψης 80 % των συλλογικών διαπραγματεύσεων που ορίζεται σε αυτήν, βάσει του οποίου τα κράτη μέλη υποχρεούνται να λάβουν μέτρα για την αύξηση του ποσοστού, θα πρέπει επίσης να συνεκτιμάται στην κοινωνική ταξινομία.

(9) Final Report on Social Taxonomy (europa.eu) [Τελική έκθεση για την κοινωνική ταξινομία].

(10) Ευρωπαϊκή Επιτροπή — Ενίσχυση των επενδύσεων σε κοινωνικές υποδομές στην Ευρώπη], έγγραφο προβληματισμού 074/Ιανουάριος 2018.

(11) ΕΕ C 275 της 18.7.2022, σ. 50.

(12) ΕΕ C 194 της 12.5.2022, σ. 39.

(13) Βλ. ανωτέρω, κεφάλαιο 3.

(14) Βλ. τον κανονισμό για την ταξινομία, άρθρο 21.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/23

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Χρηματοδότηση του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή από το Ταμείο Συνοχής και το Μέσο Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/04)

Εισηγητής:	ο κ. Ιωάννης ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ
Συνεισηγήτρια:	η κ. Judith VORBACH

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	139/3/3

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πραγματοποιεί σημαντικά βήματα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι πολιτικές της για το κλίμα, το περιβάλλον και την ενέργεια αποσκοπούν στο να συμβάλουν μακροπρόθεσμα στην πρόληψη των δεινότερων επιπτώσεων της κλιματικής έκτακτης ανάγκης που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας. Ωστόσο, ενδέχεται να παραμένουν ανεπαρκείς.

1.2.

Παρότι η δέσμευση της ΕΕ είναι σημαντική, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της σπανιότητας πόρων έχουν ήδη, δυστυχώς, αρχίσει να γίνονται αισθητές. Για αυτό καλούμαστε να προσαρμοστούμε σε μια πρωτόγνωρη πραγματικότητα. Παρότι η ΕΕ είναι ορθώς προσηλωμένη στην αποτροπή της επιδείνωσης της κατάστασης, παραμένουμε απροετοίμαστοι για την αντιμετώπιση απρόβλεπτων κλιματικών έκτακτων αναγκών, ενεργειακών κρίσεων και φυσικών καταστροφών.

1.3.

Από το 2021, έχουμε βιώσει δύο ιδιαίτερα αξιοσημείωτες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που οι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί της ΕΕ αδυνατούσαν, όπως αποδείχθηκε, να αντιμετωπίσουν. Η πρώτη αφορούσε την καταστροφή που προκάλεσαν οι πλημμύρες και οι πυρκαγιές σε όλη την Ευρώπη το καλοκαίρι του 2022. Η δεύτερη συνίσταται στην τρέχουσα ενεργειακή κρίση και την ανάγκη για ενεργειακή αυτονομία της ΕΕ, που ανέδειξε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022.

1.4.

Ο τρέχων μηχανισμός της ΕΕ για την ανταπόκριση σε φυσικές καταστροφές είναι το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΤΑΕΕ). Ωστόσο, ο ετήσιος προϋπολογισμός του ΤΑΕΕ ωχριά μπροστά στο κόστος των ζημιών που προκάλεσαν οι πρόσφατες φυσικές καταστροφές και πρέπει να αυξηθεί σημαντικά. Η ενωσιακή χρηματοδότηση της μετάβασης στην πράσινη ενέργεια είναι πιο ουσιαστική, ωστόσο δεν λαμβάνει υπόψη την επιτακτικότητα της τρέχουσας ανάγκης της ΕΕ για ενεργειακή αυτονομία και τον τεράστιο κίνδυνο της ενεργειακής φτώχειας, όπως περιγράφεται στη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) με θέμα Αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και ανθεκτικότητα της ΕΕ: προκλήσεις από οικονομική και κοινωνική σκοπιά (1).

1.5.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η ΕΕ χρειάζεται έναν νέο χρηματοδοτικό μηχανισμό που θα παρέχει άμεση και φιλόδοξη στήριξη στα κράτη μέλη σε τέτοιες περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης όπως αναφέρονται ανωτέρω. Η ΕΟΚΕ προτείνει συνεπώς τη δημιουργία ενός νέου Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Η χρηματοδότησή του πρέπει να προέρχεται από την ανακατεύθυνση υφιστάμενων ενωσιακών πόρων, πρωτίστως από το Ταμείο Συνοχής και τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), οι οποίοι θα αποτελούν αντικείμενο εξορθολογισμένης και συνεκτικής διαχείρισης στο πλαίσιο του νέου αυτού Ταμείου.

1.6.

Ο εκσυγχρονισμός του χρηματοδοτικού περιβάλλοντος θα μπορούσε επίσης να περιλαμβάνει τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του, την κλιμάκωση υφιστάμενων προγραμμάτων και την εξέταση του προγράμματος Next Generation EU (NGEU) ως προτύπου για ένα νέο εργαλείο χρηματοδότησης.

1.7.

Υπό το φως των σημαντικών επενδυτικών αναγκών, η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης στην Επιτροπή να εξετάσει το ενδεχόμενο ενίσχυσης του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή μέσω της ενθάρρυνσης ιδιωτικών επενδύσεων και συνεισφορών. Όσον αφορά ειδικότερα τις φυσικές καταστροφές, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να καταβάλουν προσπάθειες για την ενίσχυση και την διευκόλυνση της ασφαλιστικής κάλυψης και χρήσης του συστήματος ασφάλισης, ως μέσο που κατευθύνει τη χρηματοδότηση προς τη βελτίωση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή, ιδίως σε περιοχές που διατρέχουν κίνδυνο, προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση από τη χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ.

1.8.

Το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή πρέπει να είναι ευπροσάρμοστο, ευέλικτο και έτοιμο να ανταποκριθεί σε νέες αναδυόμενες κρίσεις τα επόμενα χρόνια και δεκαετίες.

1.9.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό η λειτουργία του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, που επικεντρώνεται περισσότερο στην ταχεία και επείγουσα απόκριση, να συνάδει με τις γενικές πολιτικές της ΕΕ για το κλίμα, το περιβάλλον και την ενέργεια, ώστε μακροπρόθεσμα να μειωθεί η εξάρτηση από παρεμβάσεις έκτακτης ανάγκης και να προστατευτεί η ανθρωπότητα και ο φυσικός κόσμος.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης συνάδει με τις δεσμεύσεις της ΕΕ στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για την εφαρμογή της συμφωνίας του Παρισιού και των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ). Παρότι η αντιμετώπιση των αιτίων της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής πολιτικής της ΕΕ, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη ύπαρξης, παράλληλα με τα σχέδια για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ισχυρών και εξορθολογισμένων χρηματοδοτικών μηχανισμών για την αντιμετώπιση των κλιματικών και ενεργειακών έκτακτων αναγκών που βιώνουν ήδη οι πολίτες της ΕΕ.

2.2.

Το όραμα της ΕΟΚΕ αφορά ένα νέο Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, πρόταση που συμμερίζονται πολυάριθμα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (2). Ο μηχανισμός αυτός θα πρέπει να χρηματοδοτείται από τα υφιστάμενα κονδύλια συνοχής και τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που θα συγκεντρώνονται σε ένα ενιαίο ταμείο για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και του χρόνου απόκρισης και τη διευκόλυνση της κεντρικής παρακολούθησης των τομέων όπου υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη χρηματοδότησης. Θα πρέπει επίσης να ενισχύσει την ικανότητα της ΕΕ να στηρίζει τα κράτη μέλη στην ταχεία απόκριση σε κλιματικές, περιβαλλοντικές και ενεργειακές έκτακτες ανάγκες. Στο τρέχον πλαίσιο, ο μηχανισμός θα αντιμετώπιζε δύο από τις πιο αξιοσημείωτες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που βιώνουμε: την αποκατάσταση από τις ολοένα συχνότερες φυσικές καταστροφές και την επείγουσα ανάγκη μετάβασης στην πράσινη ενέργεια και στροφής προς την ενεργειακή αυτονομία της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, θα ήταν και ευέλικτος για την αντιμετώπιση και μελλοντικών κρίσεων.

2.3.

Ήδη διατίθενται ενωσιακοί πόροι για την ενεργειακή μετάβαση και την αποκατάσταση από καταστροφές, ωστόσο διάφορα ζητήματα υπονομεύουν την αποτελεσματικότητά τους. Το υφιστάμενο Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΤΑΕΕ), που συστάθηκε προκειμένου να συνδράμει κοινότητες στην αποκατάσταση από φυσικές καταστροφές, απλά δεν επαρκεί για την έκταση των σύγχρονων κλιματικών καταστροφών. Η χρηματοδότηση της ενεργειακής μετάβασης είναι πιο φιλόδοξη, αλλά απέχει ακόμη πολύ από το να είναι επαρκής. Επιπλέον, η διαχείρισή της γίνεται μέσα από πολλά διαφορετικά ταμεία, με κίνδυνο ασυνέπειας ή αλληλεπικαλύψεων, και κατά τρόπο που αναμειγνύει άμεσους και πιο μακροπρόθεσμους στόχους καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Η ανάγκη αύξησης της ενεργειακής αυτονομίας της ΕΕ λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία ανέδειξε σε ποιο βαθμό η ενεργειακή μας εξάρτηση από τρίτες χώρες υπονομεύει την ικανότητά μας να αντιδρούμε αποφασιστικά στις διεθνείς εξελίξεις.

2.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί συνεπώς τη δημιουργία Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, που θα αποσκοπεί συγκεκριμένα στην απάντηση σε επείγουσες περιβαλλοντικές, κλιματικές και ενεργειακές έκτακτες ανάγκες, και θα βοηθά την ΕΕ να προσαρμοστεί στην νέα πραγματικότητα όπου αυτές οι κρίσεις δυστυχώς συμβαίνουν ολοένα συχνότερα. Το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα πρέπει να λειτουργεί ως αποθεματικό χρηματοδότησης, έτοιμο να αναλάβει δράση σε περιόδους οξυμένων επενδυτικών αναγκών.

2.5.

Το Ταμείο πρέπει να παρέχει την ευελιξία και την αποφασιστικότητα που απαιτούνται για ταχείες και φιλόδοξες επενδύσεις που θα καλύπτουν τις άμεσες ανάγκες της ΕΕ, διατηρώντας παράλληλα τη συνοχή με τις μακροπρόθεσμες πολιτικές για το κλίμα και την ενέργεια. Θα συγκεντρώνει μέρος των κονδυλίων συνοχής που προορίζονται για κλιματικά ζητήματα, του υφιστάμενου ΤΑΕΕ και μερίδιο της χρηματοδότησης του ΜΑΑ που προορίζεται για περιβαλλοντικές μεταρρυθμίσεις. Η συγκέντρωση αυτών των πόρων σε ένα μοναδικό ταμείο με σαφή εστίαση στην επείγουσα ανάληψη δράσης θα βελτιώσει την απόδοση της απόκρισης και θα διευκολύνει την παρακολούθηση των πλέον πιεστικών επενδυτικών αναγκών. Θα πρέπει να βελτιώσει την ικανότητα άμεσης διάθεσης των κονδυλίων εκεί όπου χρειάζονται.

2.6.

Ο εκσυγχρονισμός του χρηματοδοτικού περιβάλλοντος θα μπορούσε επίσης να περιλαμβάνει τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής και την κλιμάκωση των υφιστάμενων προγραμμάτων. Δεδομένου του κοινού συμφέροντος και της επείγουσας ανάγκης καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής και των καταστροφικών επιπτώσεών της, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη για μια βελτιωμένη μέθοδο χρηματοδότησης στο μέλλον. Ακόμη και αν (ορθώς) εφαρμοστεί ένας χρυσός κανόνας για τις πράσινες επενδύσεις, ορισμένα κράτη μέλη ενδέχεται να μην έχουν τη δυνατότητα να συγκεντρώσουν τα τεράστια ποσά επενδύσεων που απαιτούνται χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο τη δημοσιονομική τους βιωσιμότητα. Για αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να εξεταστεί το Next Generation EU (NGEU) ως πρότυπο για τη χρηματοδότηση του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Οι επιχορηγήσεις ή/και τα δάνεια από αυτό το ταμείο θα πρέπει να αποδεσμεύονται υπό τον όρο ότι το κράτος μέλος ή η περιφέρεια που τα λαμβάνει τα επενδύει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ή των επιπτώσεών της, πραγματοποιώντας, για παράδειγμα, επακόλουθες επενδύσεις σε ανανεώσιμες και απαλλαγμένες από τις ανθρακούχες εκπομπές πηγές ενέργειας. Οποιαδήποτε τέτοια μέτρα πολιτικής πρέπει να συνδέονται με την υποχρεωτική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, τηρώντας παράλληλα την αρχή της εταιρικής σχέσης που κατοχυρώνεται στην πολιτική συνοχής.

2.7.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή από μόνο του δεν επαρκεί για την αντιμετώπιση των συνεπειών των φυσικών καταστροφών και για την κάλυψη του κόστους της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, ώστε να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο «χάσμα στην προστασία του κλίματος», δηλαδή στο ποσοστό των μη ασφαλισμένων οικονομικών απωλειών που προκαλούνται από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα. Η ασφαλιστική κάλυψη έναντι φυσικών καταστροφών παραμένει χαμηλή στην Ευρώπη, με μόλις 35 % των απωλειών λόγω φυσικών καταστροφών την περίοδο 1980-2017 να είναι ασφαλισμένες (3). Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να εξεταστεί και να προωθηθεί η ασφάλιση έναντι καταστροφών στα κράτη μέλη και να προωθηθούν εθνικά συστήματα ασφάλισης που ενθαρρύνουν τους χρήστες να επενδύσουν στην προσαρμογή, γεγονός που θα μειώσει την πίεση που ασκείται στα ταμεία της ΕΕ και θα ενθαρρύνει τις προορατικές επενδύσεις. Ο διάλογος μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών και η καινοτομία όσον αφορά τα ασφαλιστικά προϊόντα μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη νεωτερικών λύσεων μετατόπισης κινδύνου, με προτεραιότητα στην ευστάθεια των χρηματαγορών και την προστασία των καταναλωτών (4). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα ενισχυθεί η ικανότητα του Ταμείου προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή να ανταποκριθεί στις μελλοντικές προκλήσεις.

2.8.

Τα κονδύλια της ΕΕ επιτελούν επίσης σημαντικό ρόλο ως κεφάλαιο εκκίνησης για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων, μεταξύ άλλων για την προσαρμογή με στόχο τη βελτίωση της ανθεκτικότητας απέναντι στην κλιματική αλλαγή.

3. Το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ως εργαλείο αποκατάστασης και ετοιμότητας απέναντι σε καταστροφές

3.1.

Μια διοργανική μελέτη της ΕΕ αποτυπώνει σαφώς τον επείγοντα χαρακτήρα της αντιμετώπισης της κλιματικής καταστροφής: «Η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,5 βαθμό είναι το μέγιστο όριο που μπορεί να αντέξει ο πλανήτης· αν η θερμοκρασία αυξηθεί περαιτέρω μετά το 2030, θα αντιμετωπίσουμε ακόμη περισσότερες ξηρασίες, πλημμύρες, ακραία ζέστη και φτώχεια για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους· τον πιθανό αφανισμό των πιο ευάλωτων πληθυσμών» (5).

3.2.

Αρχίζει να διαφαίνεται ότι είμαστε ελλιπέστατα προετοιμασμένοι για τις προκλήσεις που θέτει η κλιματική αλλαγή. Το 2021, τα κράτη μέλη της ΕΕ αντιμετώπισαν πρωτοφανείς καταστροφές λόγω φυσικών καταστροφών, από θανατηφόρες πλημμύρες στη Γερμανία και τη Μπενελούξ μέχρι καταστροφικές πυρκαγιές στην Ελλάδα και την Ισπανία. Ενόψει της κλιματικής κρίσης, και σε συνδυασμό με άλλες πηγές περιβαλλοντικής υποβάθμισης, είναι πιθανό η καταστροφή και οι φυσικές καταστροφές να αποτελέσουν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση. Όσο περισσότερο αναβάλλονται, αποδυναμώνονται ή αποτρέπονται αποτελεσματικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, τόσο θα αυξάνονται οι κίνδυνοι.

3.3.

Τουλάχιστον 240 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις πλημμύρες που έπληξαν τη δυτική Ευρώπη το καλοκαίρι του 2021 (6), ενώ αμέτρητοι άλλοι εκτοπίστηκαν και έχασαν τα σπίτια τους. Στην Ελλάδα, καταγράφηκαν περισσότερες από 500 πυρκαγιές κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα που έπληξε τη χώρα (7).

3.4.

Δεν ήταν πρωτοφανές μόνο το μέγεθος της καταστροφής και της απώλειας ανθρώπινων ζωών λόγω περιβαλλοντικών καταστροφών το 2021 αλλά και το οικονομικό κόστος για τις πληγείσες κοινότητες. Στη δυτική Ευρώπη, οι πλημμύρες εκτιμάται ότι προκάλεσαν ζημιές ύψους 38 δισ. ευρώ (8). Στην Ελλάδα, ο πρωθυπουργός υποχρεώθηκε να εγκρίνει ένα πακέτο βοήθειας ύψους 500 εκατ. ευρώ για το νησί της Εύβοιας, την περιοχή που επλήγη περισσότερο από τις πυρκαγιές (9).

3.5.

Κανένα μέρος του πλανήτη δεν είναι απαλλαγμένο από τους αυξανόμενους κινδύνους των φυσικών καταστροφών. Ομοίως, κανένα κράτος μέλος της ΕΕ δεν διαθέτει επαρκή μέσα ώστε να υπερβεί τέτοιες τεράστιες προκλήσεις —είτε όσον αφορά τους πόρους και τα υλικά για την αντιμετώπιση της ξηρασίας, των πυρκαγιών και των πλημμυρών είτε όσον αφορά τη χρηματοδότηση που απαιτείται για την ανάκαμψη των πληγεισών περιοχών.

3.6.

Οι επενδύσεις του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή στην απόκριση σε φυσικές καταστροφές πρέπει να συμπληρώνουν τις τρέχουσες δαπάνες των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων σε δράσεις ετοιμότητας και πρόληψης καταστροφών. Απαιτούνται τεράστιες επενδύσεις για τη δημιουργία ανθεκτικότητας έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, για παράδειγμα επενδύσεις για την κατασκευή αναχωμάτων, κτιρίων ανθεκτικών στις πλημμύρες, την προστασία από τη διάβρωση των ακτών, τον εξοπλισμό για την παρακολούθηση και τον περιορισμό των πυρκαγιών, καθώς και την τεχνολογία για την εξοικονόμηση και την αποθήκευση πόσιμου νερού σε περιοχές που πλήττονται από ξηρασίες, μεταξύ άλλων. Ενώ τα διαρθρωτικά επενδυτικά ταμεία θα πρέπει να εργάζονται εκ των προτέρων για τη μείωση των πιθανών ζημιών, το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα πρέπει να μπορεί να αντιδρά γρήγορα σε περιπτώσεις όπου αυτά τα προληπτικά μέτρα δεν έχουν καταφέρει να αποτρέψουν ορισμένες ζημίες.

3.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι προβλεπόμενες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης απαιτούν έναν πολύ πιο ισχυρό μηχανισμό στήριξης από τον ήδη υφιστάμενο. Ο συνολικός προϋπολογισμός του ΤΑΕΕ περιορίζεται σε συνολικά 500 εκατ. ευρώ ετησίως (10). Από τη σύστασή του το 2002, το ΤΑΕΕ έχει στηρίξει 28 διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες με περισσότερα από 7 δισ. ευρώ (11). Το ποσό αυτό είναι εντυπωσιακό, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα ήταν αρκετό για να καλύψει το κόστος ζημιών λόγω φυσικών καταστροφών μόνο το 2021.

3.8.

Σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, διαπιστώνουμε αυξημένο κίνδυνο απώλειας ζωών σε ορισμένες ομάδες που δεν μπορούν εύκολα να απομακρυνθούν από τις πληγείσες περιοχές. Αυτό ισχύει κυρίως για τους ηλικιωμένους, τα άτομα με αναπηρία και τα παιδιά. Οι επενδύσεις πρέπει να είναι στοχευμένες προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης διαθέτουν το υλικό και την εφεδρεία πρόσθετων διασωστών προκειμένου να βοηθήσουν όλα τα άτομα που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Τα φτωχότερα άτομα δυσκολεύονται επίσης περισσότερο να εγκαταλείψουν το σπίτι τους λόγω του κόστους εξεύρεσης εναλλακτικής στέγης και της περιορισμένης πρόσβασής τους σε ιδιωτικά μέσα μεταφοράς. Αυτό θα πρέπει να είναι κάτι που το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα επιδιώξει να αντιμετωπίσει.

4. Το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ως δρόμος προς τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια

4.1.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αφορά επίσης την προσαρμογή σε μια νέα πραγματικότητα παραγωγής βιώσιμης ενέργειας. Λόγω των πρόσφατων εξελίξεων, η ΕΕ βιώνει τεράστιες και επείγουσες προκλήσεις στον τομέα της ενεργειακής ανεξαρτησίας, οι οποίες δεν είχαν προβλεφθεί κατά την κατάρτιση του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΠΔΠ), του NGEU και του Πλαισίου Οικονομικής Διακυβέρνησης. Αναφερόμενη στο σχέδιο «REPowerEU» (12) της Επιτροπής και στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η ΕΟΚΕ συμφωνεί πλήρως ότι, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η ανάγκη για ενεργειακή ανεξαρτησία δεν υπήρξε ποτέ μεγαλύτερη, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

4.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη για έμφαση στον ρόλο που οι πράσινες και απαλλαγμένες από ανθρακούχες εκπομπές ενεργειακές τεχνολογίες, η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και η μείωση της ενεργειακής ζήτησης μπορούν να διαδραματίσουν στην αύξηση της παροχής και της οικονομικής προσιτότητας της ενέργειας στην ΕΕ. Αυτό θα συμβάλει επίσης στην προστασία από ανατιμήσεις, οι οποίες εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη, εντείνουν τις ανισότητες, προκαλούν ενεργειακή φτώχεια, αυξάνουν το κόστος παραγωγής και υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ επικροτεί την επιτάχυνση της ανάπτυξης καινοτόμων λύσεων με βάση το υδρογόνο και ανταγωνιστικού κόστους ανανεώσιμων μορφών ενέργειας στον κλάδο.

4.3.

Η ανάγκη επείγουσας και φιλόδοξης επένδυσης στη στροφή προς πιο οικολογικές μορφές ενέργειας που θα παράγονται εντός της ΕΕ είναι σημαντικότερη από ποτέ. Παρότι η παραγωγή πράσινης ενέργειας και η ενεργειακή αυτονομία πρέπει πάντοτε να αποτελούν μακροπρόθεσμο στόχο για την ΕΕ, η άμεση συγκυρία θέτει την ΕΕ σε επείγουσα χρεία προμήθειας οικονομικά προσιτής ενέργειας από εναλλακτικές πηγές, χωρίς να υπονομεύονται οι ενεργειακοί της στόχοι. Οι επείγουσες επενδυτικές ανάγκες για την παροχή οικονομικά προσιτής ενέργειας από εναλλακτικές πηγές στους πολίτες θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν καλύτερα και αποδοτικότερα από το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή από ό,τι από τους υφιστάμενους μηχανισμούς.

4.4.

Είναι ολοένα πιο εμφανές για την ΕΟΚΕ πως η ενεργειακή εξάρτηση αποδυναμώνει τις απαντήσεις της ΕΕ σε χώρες όπως η Ρωσία, όπως φαίνεται ξεκάθαρα στην απάντηση της ΕΕ στην εισβολή στην Ουκρανία. Η σημερινή υπερβολική εξάρτηση από ρωσικό φυσικό αέριο υπονόμευσε σημαντικά την ικανότητα της ΕΕ και των κρατών μελών της να αναλάβουν άμεσα δράση χωρίς να εκθέσουν τους πολίτες τους σε κίνδυνο ελλείψεων καυσίμων και ενεργειακής φτώχειας. Δυστυχώς, τα σχέδια προμήθειας με φυσικό αέριο από τις ΗΠΑ δεν προσφέρουν βιώσιμη ή περιβαλλοντικά υπεύθυνη λύση (13).

4.5.

Το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα πρέπει να λειτουργήσει ως μέσο χρηματοδότησης της επείγουσας ανάγκης μας για οικολογική και απαλλαγμένη από ανθρακούχες εκπομπές ενέργεια παραγόμενη στην ΕΕ, με φιλόδοξη προμήθεια υφιστάμενων τεχνολογιών και επενδύσεις στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών με στόχο την επίτευξη οικονομίας μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών. Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί σθεναρά πως ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν πρέπει να θέσει στο περιθώριο την αποστολή επίτευξης των περιβαλλοντικών και κοινωνικών στόχων της ΕΕ, που αποτελούν τη βάση για την οικοδόμηση οικονομικής ισχύος μακροπρόθεσμα.

4.6.

Όσον αφορά τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, η πρόοδος διαφέρει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών. Το 2018, μόλις 11 από τα 27 κράτη μέλη είχαν επιτύχει μείωση της συνολικής εγχώριας ενεργειακής τους ζήτηση σε επίπεδα κάτω από το στόχο για το 2020. Συνολικά, η ΕΕ απέχει πολύ από την επίτευξη των στόχων της για το 2030, πράγμα που υποδηλώνει την ανάγκη για επιπρόσθετες προσπάθειες. Ευτυχώς, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας στην ΕΕ αυξάνεται σταθερά. Η δέσμη προσαρμογής στο στόχο του 55 % πρότεινε την επίτευξη μεριδίου 40 % της ενεργειακής κατανάλωσης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030. Αν και το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ενεργειακή κατανάλωση ποικίλλει επίσης ουσιαστικά ανά την ΕΕ, το ίδιο ισχύει και με την ικανότητα παραγωγής ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, λόγω δημοσιονομικών περιορισμών και γεωγραφίας. Σε ορισμένες χώρες, η κατά κεφαλήν εγκατεστημένη φωτοβολταϊκή ικανότητα είναι αρκετά χαμηλή παρά το υψηλό δυναμικό του τομέα. Άλλες χώρες επιτυγχάνουν υψηλό μερίδιο ανανεώσιμων μορφών ενέργειας λόγω ευνοϊκών γεωγραφικών συνθηκών, που καθιστούν δυνατή την κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθμών.

4.7.

Η εντατικοποίηση των προσπαθειών για την μετάβαση στην πράσινη ενέργεια θα συνοδευτεί από νέες ανάγκες χρηματοδότησης, και θα πρέπει να υλοποιηθεί επειγόντως δεδομένης της ενεργειακής κρίσης και της αυξανόμενης ανάγκης για ενεργειακή αυτονομία της ΕΕ. Η τόνωση των προτάσεων της δέσμης προσαρμογής στο στόχο του 55 % με υψηλότερους στόχους και συντομότερες προθεσμίες για την ανανεώσιμη ενέργεια, π.χ. όσον αφορά την εξάπλωση της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας και τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, θα απαιτήσει ισχυρή χρηματοδοτική απόκριση. Η Επιτροπή εξήγγειλε την πρόθεσή της να αξιολογήσει τις εν λόγω χρηματοδοτικές ανάγκες στο πλαίσιο των προτάσεων REPowerEU (14) με βάση τη χαρτογράφηση των αναγκών στα κράτη μέλη, καθώς και τις απαιτήσεις για διασυνοριακές επενδύσεις. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την εξαγγελία, προειδοποιεί ωστόσο ότι τα υφιστάμενα χρηματοδοτικά εργαλεία σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο δεν επαρκούν και πως απαιτείται ανάληψη δράσης ώστε οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας να αποτελέσουν άμεση λύση. Οι δαπάνες του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για ανανεώσιμες μορφές ενέργειας θα πρέπει επίσης να ενισχυθούν, μέσω της προσέλκυσης ιδιωτικών επενδύσεων, με το ταμείο να ενεργεί ως πάροχος κεφαλαίων εκκίνησης.

4.8.

Η κλιμάκωση των επενδύσεων για τη βελτίωση της ενεργειακής αυτονομίας της ΕΕ πρέπει να συμβαδίζει με την εστίαση στη μετάβαση σε πράσινη ενέργεια και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Προκειμένου να επιτύχει η ΕΕ θα χρειαστεί, εκτός των πιο άμεσων επενδύσεων μέσω του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, σημαντικές μακροπρόθεσμες επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία, καθώς και νέους τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης, ώστε να βελτιωθεί η ικανότητά μας να παρέχουμε καθαρή και οικονομικά προσιτή ενέργεια σε όλους. Το θεματολόγιο της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία επιδεικνύει ήδη σημαντική αποφασιστικότητα για την επίτευξη αυτού του στόχου, με δυνατότητα αξιοσημείωτης προόδου. Ωστόσο, αυτή η έμφαση στην έρευνα πρέπει να συνδυαστεί με τη δέσμευση των κρατών μελών να υιοθετήσουν πιο οικολογικές μορφές παραγωγής ενέργειας και την ικανότητά τους να απεξαρτηθούν από πιο παραδοσιακά μέσα παραγωγής ενέργειας, ιδίως στα κράτη μέλη που εξακολουθούν να βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στον άνθρακα.

4.9.

Παρότι η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την υφιστάμενη χρηματοδότηση που προβλέπεται για την κλιματική πολιτική στο ΠΔΠ και το NGEU, επισημαίνει επίσης πως οι πιο άμεσες περιβαλλοντικές απειλές για τους πολίτες της ΕΕ έχουν αλλάξει από την κατάρτισή τους, και απαιτούνται νέες προσεγγίσεις. Πέραν της δημιουργίας του νέου αυτού ταμείου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να επανεξετάσει το χρηματοδοτικό περιβάλλον προκειμένου να εντοπιστούν κενά χρηματοδότησης και επιπρόσθετες χρηματοδοτικές ανάγκες σε σχέση με διάφορες πτυχές της κλιματικής πολιτικής.

5. Διασφάλιση της ευρωστίας των υφιστάμενων πολιτικών της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια και της συμπληρωματικότητας του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή

5.1.

Το Ταμείο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα απαντά σε πολύ συγκεκριμένη ανεκπλήρωτη ανάγκη όσον αφορά την ενωσιακή χρηματοδότηση, ήτοι την ύπαρξη ικανής χρηματοδότησης για ταχεία απόκριση σε κλιματικές, περιβαλλοντικές και ενεργειακές έκτακτες ανάγκες. Ωστόσο, το ταμείο πρέπει να συνάδει και να είναι συμβατό με τις γενικές συναφείς πολιτικές της ΕΕ.

5.2.

Η κλιματική κρίση αποτελεί συστημικό ζήτημα που υπερβαίνει τα σύνορα, πράγμα που συνεπάγεται τη συστημική ανάγκη να αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας της οικονομίας μας και καθιστά επιτακτική την προσήλωση των κυβερνήσεων σε συστημικές λύσεις, και όχι απλά στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κρίσης.

5.3.

Οι τεράστιες ανισότητες στον τρόπο με τον οποίο εμπλέκονται και πλήττονται άτομα και ομάδες επιδεινώνουν το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Οι ανισότητες αυτές σχετίζονται με το αποτύπωμα άνθρακα, όπου σημειώνονται αρκετά σημαντικές διαφορές στις κατά κεφαλήν εκπομπές CO2 στα διάφορα κράτη μέλη και περιφέρειες της ΕΕ. Διαπιστώνουμε επίσης ανισότητες όσον αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, την ικανότητα προσαρμογής και αντιμετώπισης των προκλήσεων και, τέλος, τις επιπτώσεις των μέτρων πολιτικής για το κλίμα και τις επικείμενες σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές.

5.4.

Στο εσωτερικό της ΕΕ, οι κλιματικές επιπτώσεις διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό εντός και μεταξύ των κρατών μελών, ανάλογα με τη γεωγραφία τους και την κατάσταση και τη διάρθρωση της οικονομίας τους. Για παράδειγμα, ενώ το 7 % του πληθυσμού της ΕΕ ζει σε περιοχές με υψηλό κίνδυνο πλημμυρών, πάνω από το 9 % ζει σε περιοχές όπου σημειώνονται 120 ημέρες χωρίς βροχή.

5.5.

Η προσπάθεια για μια δίκαιη μετάβαση απαιτεί επίσης βιώσιμες κοινωνικές συνθήκες σύμφωνα με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) και τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί μια ολιστική προσέγγιση για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και παραπέμπει στον κανονισμό για την ταξινόμηση, ο οποίος καθορίζει έξι περιβαλλοντικούς στόχους: μετριασμό της κλιματικής αλλαγής· προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή· βιώσιμη χρήση και προστασία των υδάτινων και των θαλάσσιων πόρων· μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία· πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης και προστασία και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων.

5.6.

Με εγκεκριμένο προϋπολογισμό άνω των 330 δισ. ευρώ κατά την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού, η πολιτική συνοχής αποτελεί σήμερα το μεγαλύτερο και σημαντικότερο κοινό επενδυτικό εργαλείο στην Ευρώπη και, ως εκ τούτου, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Οι ανισότητες εντός και μεταξύ των κρατών μελών, τις οποίες σκοπεύει να αντιμετωπίσει η πολιτική συνοχής, είναι επίσης πολύ πιθανό να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της. Από την πλευρά του, το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας δίνει επίσης ισχυρή έμφαση στο κλίμα. Μολονότι διαπιστώνουμε σαφή δέσμευση για επενδύσεις, είναι αναγκαίο να υπάρχει σαφής και διαρθρωμένη εικόνα όσον αφορά τα κονδύλια της ΕΕ που προορίζονται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τον τρόπο διαχείρισής τους.

5.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να αναλάβουν σαφή πολιτική δέσμευση για την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Είναι επείγουσα ανάγκη να ενισχυθεί ο πολυεπίπεδος διάλογος μεταξύ των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών αρχών για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή εθνικών μέτρων για την κλιματική αλλαγή σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, για την άμεση πρόσβαση των τοπικών αρχών στη χρηματοδότηση και για την παρακολούθηση της προόδου των μέτρων που εγκρίνονται. Οι κοινωνικοί εταίροι και η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή, ώστε να διασφαλιστεί μια ισορροπημένη προσέγγιση, με σεβασμό των συμφερόντων όλων των ομάδων.

5.8.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο των τοπικών, κοινωνικών και περιφερειακών εταίρων στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Δυστυχώς, η στήριξη που λαμβάνουν πολλοί εξ αυτών για τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων τους απέχει πολύ από το να θεωρείται επαρκής για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν. Μεταξύ άλλων, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης πρέπει να ενισχυθεί προκειμένου να παρέχει μεγαλύτερη στήριξη.

5.9.

Η ΕΟΚΕ επιμένει ότι η μετάβαση προς την περιβαλλοντική βιωσιμότητα πρέπει να είναι χωρίς αποκλεισμούς και να συνάδει με τους ΣΒΑ και τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό, τα βασικά κριτήρια πρέπει να περιλαμβάνουν τη διασφάλιση και τη δημιουργία νέων, ποιοτικών πράσινων θέσεων εργασίας, διασφαλίζοντας έτσι κατάρτιση και κοινωνικά μέτρα χωρίς αποκλεισμούς, με την ανάπτυξη εναλλακτικών κλιματικά ουδέτερων οικονομικών τομέων για τον πληθυσμό της περιφέρειας. Πρέπει να αντισταθμίζει τις πιθανές δυσμενείς επιπτώσεις των μέτρων πολιτικής για το κλίμα και των διαρθρωτικών αλλαγών. Για παράδειγμα, οι δημόσιες συμβάσεις και τα μέτρα κρατικών ενισχύσεων για τις επιχειρήσεις θα πρέπει να συνδεθούν με τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας και να σέβονται τα δικαιώματα των εργαζομένων, τα περιβαλλοντικά πρότυπα και τις φορολογικές υποχρεώσεις. Επιπλέον, τα ευάλωτα άτομα πρέπει να προστατεύονται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αποφεύγοντας πάντοτε την ενεργειακή φτώχεια. Τέλος, η ΕΟΚΕ επισημαίνει την αρχή της «μη πρόκλησης σημαντικής ζημίας» του ενωσιακού συστήματος ταξινόμησης, η οποία ορίζει ότι δεν επιτρέπεται να θιγούν περιβαλλοντικοί στόχοι μέσω της εφαρμογής διάφορων πολιτικών.

5.10.

Καθώς η τυπική και η άτυπη εκπαίδευση αποτελεί σημαντικό μηχανισμό για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης, είναι σημαντικές οι επενδύσεις στην προσβάσιμη εκπαίδευση αναφορικά με την κλιματική αλλαγή και την ενεργό συμμετοχή στα κοινά. Η εκπαίδευση σχετικά με την αειφορία αποτελεί ισχυρό εργαλείο με το οποίο πρέπει να εφοδιαστούν οι νέοι, καθώς τους χειραφετεί προκειμένου να συμμετάσχουν στη συζήτηση για την κατεύθυνση που πρέπει να λάβουν συγκεκριμένες κλιματικές πολιτικές. Ο ρόλος της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής αναγνωρίζεται ολοένα περισσότερο.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/tackling-energy-poverty-and-eus-resilience-challenges-economic-and-social-perspective (βλ. σελίδα 88 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(2) Περιφερειακή ανάπτυξη: μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προτείνουν τη σύσταση Ταμείου Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή| Επικαιρότητα | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

(3) Economic losses from climate-related extremes in Europe — Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

(4) Διαμορφώνοντας μια Ευρώπη ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή — η νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, COM (2021) 82 final, ενότητα 2.2.3, και Στρατηγική χρηματοδότησης της μετάβασης προς τη βιώσιμη οικονομία, COM (2021) 390 final, ενότητες ΙΙ και ΙΙΙ, Δράση 2γ, Πίνακας επιδόσεων της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (ΕΑΑΕΣ) για τα κενά ασφαλιστικής κάλυψης και έγγραφο συζήτησης.

(5) ESPAS_Report.pdf, σ. 8.

(6) https://www.brusselstimes.com/belgium-all-news/199487/europes-summer-floods-amount-to-worlds-second-most-costly-natural-disaster-of-2021

(7) https://www.reuters.com/world/europe/greece-starts-count-cost-after-week-devastating-fires-2021-08-09/

(8) Europe's summer floods amount to world's second-most costly natural disaster of 2021 (brusselstimes.com)

(9) https://www.reuters.com/world/europe/greece-starts-count-cost-after-week-devastating-fires-2021-08-09/

(10) Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ

(11) https://ec.europa.eu/regional_policy/el/funding/solidarity-fund/

(12) Σχέδιο REPowerEU, COM(2022) 230 final.

(13) U.S., EU strike LNG deal as Europe seeks to cut Russian gas | Reuters

(14) COM(2022) 230 final.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/30

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Κρυπτοστοιχεία — Προκλήσεις και ευκαιρίες»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/05)

Εισηγητής:	ο κ. Philip VON BROCKDORFF
Συνεισηγήτρια:	η κ. Louise GRABO

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	24.3.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	22.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	148/0/3

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Μολονότι αναγνωρίζει την αυξανόμενη χρηματιστηριακή αξία των κρυπτοστοιχείων, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υποστηρίζει σθεναρά την πρόταση κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις αγορές κρυπτοστοιχείων (MiCA), η οποία αποσκοπεί στη ρύθμιση των κρυπτοστοιχείων εντός της ΕΕ και οδήγησε σε προσωρινή πολιτική συμφωνία των συννομοθετών στις 30 Ιουνίου 2022 (1).

1.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης ένα ισχυρό ρυθμιστικό και λειτουργικό πλαίσιο για τη βελτίωση της χρηματοοικονομικής παρακολούθησης των συναλλαγών και της φορολογικής συμμόρφωσης των κρυπτοστοιχείων.

1.3.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά στις αρχές να τηρούν την αρχή «ίδια δραστηριότητα, ίδιοι κίνδυνοι, ίδιοι κανόνες». Αυτό απαιτεί την αξιοποίηση των υφιστάμενων ρυθμιστικών πλαισίων στην περίπτωση των επιχειρήσεων που πραγματοποιούν συναλλαγές σε κρυπτοστοιχεία, όπου πρέπει να καλυφθούν παρόμοιοι κίνδυνοι με εκείνους που προκύπτουν σε παραδοσιακές συναλλαγές. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου να αποφεύγονται ασυμμετρίες μεταξύ ανάλογων υπηρεσιών και περιουσιακών στοιχείων που θα μπορούσαν να εμπίπτουν σε διαφορετικά πλαίσια λόγω τεχνικών πτυχών.

1.4.

Το κανονιστικό πλαίσιο για τα κρυπτοστοιχεία πρέπει να είναι συνεπές μεταξύ των δικαιοδοσιών και όχι μόνο εντός της ΕΕ. Θα πρέπει να καθοριστούν πρότυπα στη βάση ίσων όρων ανταγωνισμού, εντός και εκτός της ΕΕ, για την προστασία των πελατών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον κανονισμό για τη μεταφορά χρηματικών ποσών (TFR) (2), αν και, από ορισμένες απόψεις, ο κανονισμός αυτός υπερβαίνει τις παραδοσιακές χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Ωστόσο, ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την καινοτομία εντός της ΕΕ και είναι σημαντικό τα συνήθη προϊόντα που βασίζονται στην τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών (blockchain), τα οποία δεν έχουν χρηματοοικονομικό χαρακτήρα, να αντιμετωπίζονται όπως τα αντίστοιχα ισοδύναμά τους φυσικά προϊόντα και όχι ως χρηματοπιστωτικά μέσα, σύμφωνα με την αρχή «ίδια δραστηριότητα, ίδιος κίνδυνος, ίδιοι κανόνες».

1.5.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει με ανησυχία τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κρυπτοστοιχείων και των συναφών εξορυκτικών δραστηριοτήτων, δεδομένων των δεσμεύσεων της ΕΕ για το κλίμα στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας, και είναι της άποψης ότι, παρά τις αναδυόμενες τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού (distributed ledger technology/DLT), όπως η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών, οι οποίες φαίνεται να είναι σε θέση να παρέχουν βιώσιμες υποδομές για ένα μέλλον χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, δεν υπάρχουν πειστικά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι όντως συμβαίνει αυτό.

1.6.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών, ως η κύρια υποκείμενη τεχνολογία για τα κρυπτοστοιχεία, θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση των κινδύνων που επικρατούν επί του παρόντος στην αγορά. Τα δυνητικά οφέλη της αλυσίδας συστοιχιών κυμαίνονται από συναλλαγές σε πραγματικό χρόνο που επιτρέπουν τη μείωση των κινδύνων και την καλύτερη διαχείριση κεφαλαίων έως τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του κανονιστικού πλαισίου, για παράδειγμα με τη χρήση της αλυσίδας συστοιχιών για τους ελέγχους ταυτοποίησης στοιχείων (Know-your-Customer) ή για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

1.7.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει επίσης ότι περαιτέρω τεχνολογικές εξελίξεις μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των υφιστάμενων περιορισμών όσον αφορά τη φορολογική συμμόρφωση, με τη βελτίωση κατ’ αυτόν τον τρόπο της διαφάνειας και της ποιότητας των δεδομένων που αποστέλλονται στις φορολογικές αρχές για σκοπούς ελέγχου, καθώς και με την αντιμετώπιση της φορολογικής απάτης και των παράνομων συναλλαγών.

1.8.

Περαιτέρω τεχνολογικές εξελίξεις στην αλυσίδα συστοιχιών θα μπορούσαν επίσης να παρακινήσουν τις τράπεζες να συνεργαστούν στο πλαίσιο του οικοσυστήματος της τεχνολογίας αλυσίδας συστοιχιών, με την παροχή της δυνατότητας να ανταλλάσσουν πληροφορίες και εμπειρίες με την ευρύτερη κοινότητα της αλυσίδας συστοιχιών, μέσω μιας πλατφόρμας χρηματοδότησης των συναλλαγών που βασίζεται στην τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών.

1.9.

Τέλος, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τον ρόλο που διαδραματίζει η ΕΚΤ στην παρακολούθηση των εξελίξεων στον τομέα των κρυπτοστοιχείων και τις πιθανές επιπτώσεις τους στη νομισματική πολιτική και τους κινδύνους που ενδέχεται να ενέχουν τα κρυπτοστοιχεία για την ομαλή λειτουργία των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών, καθώς και για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

2. Γενικό πλαίσιο

2.1.

Η χρηματιστηριακή αξία των κρυπτοστοιχείων υπερτριπλασιάστηκε το 2021 σε 2,6 τρισ. δολάρια ΗΠΑ, ωστόσο τα κρυπτοστοιχεία παραμένουν ένα μικρό μέρος των συνολικών στοιχείων του ενεργητικού του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος (3). Όσον αφορά τους αριθμούς, τα κρυπτοστοιχεία μπορούν να συγκριθούν με ορισμένες από τις καθιερωμένες κατηγορίες στοιχείων του ενεργητικού, αν και δεν έχουν την ίδια σημασία με τα κρατικά ομόλογα, τις αγορές μετοχών και τα παράγωγα. Η ταχεία ανάπτυξη των κρυπτοστοιχείων έχει προσελκύσει πολλούς νέους παράγοντες στο οικοσύστημα, με την προσφορά αυξανόμενου αριθμού κρυπτοστοιχείων, ορισμένα από τα οποία αναφέρονται ως «εικονικά νομίσματα» ή ψηφιακά «κέρματα» ή «μάρκες». Τα κυριότερα κρυπτοστοιχεία επί του παρόντος είναι το bitcoin και το ether, που μαζί αντιπροσωπεύουν το 60 % της συνολικής χρηματιστηριακής αξίας των κρυπτοστοιχείων.

2.2.

Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η ζήτηση για μια κατηγορία κρυπτοστοιχείων που ονομάζονται σταθερά κρυπτονομίσματα (4) γνώρισε μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη, υποβοηθούμενη από τις τεχνολογικές εξελίξεις, ιδίως από την τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών. Ειδικότερα, οι όγκοι συναλλαγών σταθερών κρυπτονομισμάτων έχουν υπερβεί σχεδόν όλα τα άλλα κρυπτοστοιχεία, κυρίως επειδή χρησιμοποιούνται σε μεγάλο βαθμό για τον διακανονισμό συναλλαγών άμεσης παράδοσης και παραγώγων σε χρηματιστήρια. Η σχετική σταθερότητα των τιμών των σταθερών κρυπτονομισμάτων συμβάλλει επίσης στην προστασία των κατόχων κρυπτοστοιχείων από τη μεταβλητότητα η οποία σχετίζεται με τα κρυπτοστοιχεία, τα οποία είναι μη σταθερά κρυπτονομίσματα.

2.3.

Η αποκεντρωμένη χρηματοδότηση (DeFi) (5) που βασίζεται στην τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών και η παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών με τη χρήση σταθερών κρυπτονομισμάτων και άλλων κρυπτοστοιχείων, είναι ένας από τους κύριους λόγους αύξησης της ζήτησης των κρυπτοστοιχείων, δεδομένου ότι έχει επιτρέψει στους χρήστες να εμπορεύονται κρυπτοστοιχεία χωρίς διαμεσολαβητή. Επίσης, δεν υπάρχει ανάγκη αξιολόγησης του πιστωτικού κινδύνου του πελάτη κατά τη διάρκεια μιας συναλλαγής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι συναλλαγές αυτές αφορούν κυρίως θεσμικούς παράγοντες από ανεπτυγμένες οικονομίες, όπου συνήθως πραγματοποιούνται συναλλαγές σταθερών κρυπτονομισμάτων (6).

2.4.

Η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών ή η τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT) μπορεί να περιγραφεί ως ένα μεγάλο δημόσιο αρχείο που κοινοποιείται και αποθηκεύεται σε ένα τεράστιο δίκτυο υπολογιστών το οποίο περιέχει όλες τις συναλλαγές κρυπτοστοιχείων. Δεδομένου ότι κοινοποιείται δημοσίως και επικυρώνεται το περιεχόμενό του, δεν είναι δυνατόν να αντιστραφεί ή να τροποποιηθεί η συναλλαγή. Ως εκ τούτου, το δημόσιο αρχείο που δημιουργήθηκε με τη χρήση της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού αποκλείει τις δόλιες συναλλαγές.

2.5.

Κατά την κορύφωση της κρίσης της νόσου COVID-19, μια περίοδο ακραίων συνθηκών για την αγορά, η αξία του bitcoin κορυφώθηκε στα 10 367,53 δολάρια ΗΠΑ στα μέσα Φεβρουαρίου 2020 και έπεσε στα 4 994,70 δολάρια ΗΠΑ στα μέσα Μαρτίου του ίδιου έτους. Ωστόσο, η απότομη αύξηση και μείωση της αξίας δεν είχε καμία σχέση με την πανδημία και τις επιπτώσεις της στην αγορά μετοχών (7). Η φαινομενικά ασταθής συμπεριφορά της αξίας του bitcoin οφείλεται στο φαινόμενο το οποίο οι εξορύκτες και οι εμπειρογνώμονες αποκαλούν «μείωση κατά το ήμισυ». Η μείωση κατά το ήμισυ του bitcoin πραγματοποιείται κάθε τέσσερα έτη ή κάθε φορά που εξορύσσονται 210 000 τεμάχια. Σημειώθηκε το 2012 και παρουσίασε τις ίδιες προβλέψιμες διακυμάνσεις στις τιμές των bitcoin. Η τάση αυτή δεν έχει αλλάξει σημαντικά από το 2012.

2.6.

Επί του παρόντος, τα κρυπτοστοιχεία δεν φαίνεται να συνιστούν σημαντικό κίνδυνο για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, όπως επιβεβαίωσε το Συμβούλιο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στην έκθεσή του το 2018. Ωστόσο, το ίδιο το Συμβούλιο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας εξέφρασε την ανησυχία του σχετικά με τους κινδύνους που θα μπορούσε να επιφέρει η αυξημένη χρηματιστηριακή αξία, ιδίως τους κινδύνους όσον αφορά την εμπιστοσύνη των επενδυτών, τους κινδύνους που απορρέουν από την άμεση και έμμεση έκθεση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και τους κινδύνους από τη χρήση των κρυπτοστοιχείων για πληρωμές και συναλλαγές.

2.7.

Τις ίδιες ανησυχίες έχουν εκφράσει οι Ευρωπαϊκές Εποπτικές Αρχές (EBA, ESMA και EIOPA), οι οποίες έχουν προειδοποιήσει τους καταναλωτές ότι πολλά κρυπτοστοιχεία είναι υψηλής επικινδυνότητας και έχουν εξαιρετικά κερδοσκοπικό χαρακτήρα και δεν είναι κατάλληλα για τους περισσότερους ιδιώτες επενδυτές ή ως μέσο πληρωμής ή συναλλαγής. Η άποψή τους είναι ότι οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν την πολύ πραγματική πιθανότητα να χάσουν όλα τα χρήματα που έχουν επενδύσει εάν αγοράσουν κρυπτοστοιχεία υψηλού κινδύνου. Προειδοποιούν επίσης ότι οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι ενήμεροι για τους κινδύνους που εγκυμονούν οι παραπλανητικές διαφημίσεις, μεταξύ άλλων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μέσω επηρεαστών της κοινής γνώμης. Οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι σε υποσχέσεις για ταχείες ή υψηλές αποδόσεις.

2.8.

Οι άμεσες συνδέσεις μεταξύ κρυπτοστοιχείων και συστημικά σημαντικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και βασικών χρηματοπιστωτικών αγορών, αν και αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς, είναι προς το παρόν περιορισμένες. Ωστόσο, η θεσμική συμμετοχή στις αγορές κρυπτοστοιχείων, τόσο ως επενδυτές όσο και ως πάροχοι υπηρεσιών, αυξήθηκε κατά το τελευταίο έτος, αν και από χαμηλή βάση. Εάν συνεχιστεί η τρέχουσα πορεία μεγέθυνσης και η διασύνδεση των κρυπτοστοιχείων με τα εν λόγω ιδρύματα, αυτό θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

2.9.

Η μεγέθυνση και η διασύνδεση των κρυπτοστοιχείων ενισχύουν την ανάγκη και τη σημασία υποβολής των κρυπτοστοιχείων σε συνεπείς, συγκρίσιμους και αντικειμενικούς ελέγχους, με στόχο τη λογοδοσία σχετικά με την ακρίβεια και την πληρότητα των χρηματοοικονομικών πληροφοριών που υποβάλλονται στο κοινό. Στο πλαίσιο αυτό, τον Σεπτέμβριο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε νομοθετική πρόταση για την εναρμόνιση και τη νομιμοποίηση του κανονισμού για τα κρυπτονομίσματα στα κρυπτοστοιχεία (8). Η πρόταση παρέχει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη ρύθμιση και την εποπτεία εκδοτών και προσφερόντων κρυπτοστοιχείων και των παρόχων υπηρεσιών κρυπτοστοιχείων, με στόχο την προστασία των καταναλωτών και την ακεραιότητα και τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στις 30 Ιουνίου 2022 επιτεύχθηκε προσωρινή πολιτική συμφωνία μεταξύ των συννομοθετών. Το τελικό νομοθετικό κείμενο αναμένεται να δημοσιευθεί και να τεθεί σε ισχύ τους επόμενους μήνες. Η θέση της ΕΟΚΕ σχετικά με το θέμα αυτό περιλαμβάνεται στη γνωμοδότησή της με θέμα Κρυπτοστοιχεία και τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (9).

3. Κίνδυνοι που ενέχουν τα κρυπτοστοιχεία

3.1.

Η ταχεία ανάπτυξη των κρυπτοστοιχείων χαρακτηρίζεται γενικά από ανεπαρκή επιχειρησιακή διάρθρωση, ανεπαρκή διαχείριση κινδύνων στον κυβερνοχώρο και αδύναμα πλαίσια διακυβέρνησης. Ο συνδυασμός και των τριών αυξάνει τους κινδύνους για τους πελάτες, με την κυβερνοασφάλεια να αποτελεί ζήτημα στον τομέα των κρυπτοστοιχείων. Τα κλεμμένα κρυπτοστοιχεία βρίσκουν συνήθως τον δρόμο τους προς παράνομες αγορές και χρησιμοποιούνται για την περαιτέρω χρηματοδότηση εγκληματικών δραστηριοτήτων. Στο ίδιο πνεύμα, στο πλαίσιο επιθέσεων λυτρισμικού, οι εγκληματίες συχνά ζητούν από τα θύματα να πληρώσουν τα λύτρα σε κρυπτονομίσματα όπως το bitcoin (10). Ο κανονισμός σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα του χρηματοοικονομικού τομέα (DORA), ο οποίος εγκρίθηκε πρόσφατα από τους συννομοθέτες και βρίσκεται επί του παρόντος στο στάδιο της οριστικοποίησης προκειμένου να δημοσιευθεί, προβλέπει ενιαίες απαιτήσεις σχετικά με την ασφάλεια των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών που υποστηρίζουν τις επιχειρηματικές διαδικασίες των χρηματοπιστωτικών οντοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των παρόχων υπηρεσιών κρυπτοστοιχείων, η οποία είναι απαραίτητη για την επίτευξη υψηλού κοινού επιπέδου ψηφιακής επιχειρησιακής ανθεκτικότητας.

3.2.

Το οικοσύστημα κρυπτοστοιχείων εκτίθεται επίσης ως έναν βαθμό σε κίνδυνο συγκέντρωσης, ενώ οι συναλλαγές κυριαρχούνται από σχετικά μικρό αριθμό οντοτήτων (11). Σύμφωνα με μελέτη, λιγότερα από 10 000 άτομα παγκοσμίως κατείχαν συλλογικά 4,8 εκατ. bitcoin (12) — σχεδόν το ένα τρίτο των 18,5 εκατ. bitcoin που έχουν εξορυχθεί μέχρι σήμερα. Η αγοραία αξία των τελευταίων ανήλθε σε περίπου 600 δισ. δολάρια ΗΠΑ. Η κατάσταση δεν έχει αλλάξει σημαντικά. Το οικοσύστημα των bitcoin εξακολουθεί να κυριαρχείται από μεγάλους και συγκεντρωμένους παράγοντες, είτε πρόκειται για μεγάλους εξορύκτες (13) είτε για κατόχους ή εναλλάκτες bitcoin. Η συγκέντρωση αυτή καθιστά το bitcoin ευάλωτο στον συστημικό κίνδυνο και συνεπάγεται επίσης ότι το μεγαλύτερο μέρος των οφελών από την περαιτέρω υιοθέτηση είναι πιθανό να μειωθεί δυσανάλογα σε μικρό αριθμό συμμετεχόντων (14).

3.3.

Στην τελευταία έκθεσή του (15), το Συμβούλιο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας αναφέρει ότι τα συστήματα της αγοράς, όπως ο τραπεζικός τομέας, προστατεύονται σε μεγάλο βαθμό από τη μεταβλητότητα των κρυπτοστοιχείων. Ωστόσο, το Συμβούλιο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας προειδοποιεί για την αυξανόμενη σημασία των ψηφιακών στοιχείων του ενεργητικού στις δραστηριότητες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Η αποτυχία ενός σημαντικού σταθερού κρυπτονομίσματος (που χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό για πληρωμές), θα μπορούσε να επηρεάσει περαιτέρω τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, σε μια περίοδο αυξανόμενης αβεβαιότητας λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, με σταθερά υψηλές τιμές των βασικών αγαθών. Ένα αφερέγγυο σταθερό κρυπτονομίσματα θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε ελλείψεις ρευστότητας εντός του ευρύτερου οικοσυστήματος κρυπτοστοιχείων, περιορίζοντας έτσι τον όγκο των συναλλαγών.

3.4.

Όπως επισημαίνεται σε προηγούμενη γνωμοδότηση (16), η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τις προσπάθειες που καταβάλλονται στην ΕΕ για την ενίσχυση της εποπτείας των κρυπτοστοιχείων. Ωστόσο, λόγω της ανωνυμίας τους, τα κρυπτοστοιχεία ενδέχεται να εξακολουθούν να είναι θύματα εγκληματικής πρόθεσης παρά τις βελτιώσεις στην παρακολούθησή τους. Τα κρυπτοστοιχεία εμφανίστηκαν επίσης πρόσφατα ως το προτιμώμενο νόμισμα των κυβερνοεπιθέσεων, οι οποίες χρησιμοποιούν λυτρισμικό προκειμένου να υποκλέψουν τα συστήματα και, στη συνέχεια, απαιτούν πληρωμές σε bitcoin ως αντάλλαγμα για τη μη καταστροφή ή τη μη διαρροή των πολύτιμων δεδομένων της εταιρείας. Επιπλέον, σημειώθηκε αύξηση των αναφορών για σχέδια απάτης Ponzi. Η ΕΚΤ ισχυρίζεται επίσης ότι τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται για την αποφυγή των κυρώσεων που επιβάλλονται σε Ρώσους ολιγάρχες λόγω του πολέμου στην Ουκρανία (17). Ο κίνδυνος κατάχρησης των κρυπτοστοιχείων για την καταστρατήγηση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας αποτελεί σημαντική υπενθύμιση ότι οι αγορές αυτές πρέπει να υποχρεούνται να συμμορφώνονται με τα απαιτούμενα πρότυπα, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών σχετικά με τους επενδυτές, της καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και των απαιτήσεων διαφάνειας.

3.5.

Οι παραπλανητικές πληροφορίες και η έλλειψη διαφάνειας αποτελούν έναν ακόμη λόγο μεγάλης ανησυχίας. Ορισμένα κρυπτοστοιχεία διαφημίζονται επιθετικά στο κοινό, με τη χρήση διαφημιστικού υλικού και άλλων πληροφοριών που μπορεί να είναι ασαφείς, ελλιπείς, ανακριβείς ή σκόπιμα παραπλανητικές, υπερεκτιμώντας τα δυνητικά κέρδη, παραβλέποντας παράλληλα τους σχετικούς κινδύνους. Η εμπορική προώθηση πραγματοποιείται συχνά μέσω παραγόντων επιρροής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίοι δεν αποκαλύπτουν κατά πόσον έχουν οικονομικό κίνητρο για την εμπορία ορισμένων κρυπτοστοιχείων, ιδίως μέσω της πρόσφατης αύξησης των μη ανταλλάξιμων ψηφιακών κερμάτων (NFT) που συνδέονται με διάφορες διασημότητες και αθλητές.

3.6.

Οι εποπτικές αρχές της ΕΕ πιστεύουν ότι οι ακραίες διακυμάνσεις των τιμών των κρυπτοστοιχείων εγκυμονούν μεγάλο κίνδυνο για τους επενδυτές, αν και παρόμοιοι κίνδυνοι θα μπορούσαν να προκύψουν και από τις διακυμάνσεις της παγκόσμιας χρηματιστηριακής αγοράς. Στην πραγματικότητα, πολλά κρυπτοστοιχεία υπόκεινται σε αιφνίδιες και ακραίες διακυμάνσεις των τιμών, που τα καθιστούν εξαιρετικά κερδοσκοπικά, με τις τιμές να εξαρτώνται κυρίως από τη ζήτηση των επενδυτών. Οι ακραίες διακυμάνσεις των τιμών εγείρουν νέες αμφιβολίες σχετικά με το μέλλον των κρυπτονομισμάτων ως κατηγορίας στοιχείων του ενεργητικού.

3.7.

Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι στην περίπτωση των κρυπτοστοιχείων, συχνά είναι σχεδόν αδύνατο για τους επενδυτές να προβάλουν αξιώσεις αποζημίωσης ή άλλες νομικές αξιώσεις για παράδειγμα για παραπλανητικές πληροφορίες, ιδίως επειδή τα εν λόγω στοιχεία του ενεργητικού δεν εμπίπτουν μέχρι σήμερα στην υφιστάμενη προστασία των ισχυόντων κανονισμών της ΕΕ για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Επίσης, οι επενδυτές δεν προστατεύονται από τα συστήματα εγγύησης των καταθέσεων των τραπεζών, δεδομένου ότι καλύπτουν μόνο μετρητά και όχι κρυπτοστοιχεία, μετοχές ή ομόλογα.

3.8.

Από τη σκοπιά της ΕΕ, με την ενδεχόμενη έναρξη ισχύος του MiCA, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί η έλλειψη εναρμόνισης μεταξύ των κρατών μελών που επικρατεί επί του παρόντος. Όσον αφορά τη φορολογία, εφαρμόζονται διαφορετικές προσεγγίσεις μεταξύ των κρατών μελών και πολλά κράτη επιβάλλουν φόρο υπεραξίας επί των κερδών που προέρχονται από κρυπτοστοιχεία, με συντελεστές 0-50 %. Το 2020, με την έγκριση της δέσμης μέτρων για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα, προκειμένου να ρυθμιστεί η χρηματοοικονομική τεχνολογία (Fintech), η ΕΕ αναγνώρισε τις δυνατότητες του ψηφιακού χρηματοοικονομικού τομέα όσον αφορά την καινοτομία και τον ανταγωνισμό, μετριάζοντας παράλληλα τους κινδύνους που απορρέουν από αυτόν.

3.9.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικό και λειτουργικό πλαίσιο για τη βελτίωση της παρακολούθησης των συναλλαγών και της φορολογικής συμμόρφωσης των κρυπτοστοιχείων. Μολονότι αναγνωρίζει τα προβλήματα που προκαλούνται από την έλλειψη κεντρικού ελέγχου των κρυπτοστοιχείων, την ψευδοανωνυμία τους, τις δυσκολίες αποτίμησης, τα υβριδικά χαρακτηριστικά και την ταχεία εξέλιξη της υποκείμενης τεχνολογίας, η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η φορολογική συμμόρφωση με βάση μια συμμετρική προσέγγιση είναι επιτεύξιμη. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη (18), το δυναμικό φορολογικών εσόδων από κεφαλαιακά κέρδη από τα bitcoin εντός της ΕΕ ανήλθε συνολικά σε 850 εκατ. ευρώ το 2020, γεγονός που αναδεικνύει τα σημαντικά δυνητικά φορολογικά κέρδη που μπορούν να αποκομιστούν από τον εν λόγω τομέα. Ασφαλώς, αυτό προϋποθέτει ότι τα έσοδα που προέρχονται από τα κρυπτοστοιχεία θα πρέπει να υπόκεινται σε φορολογία, όπως τα παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά μέσα. Αυτό απαιτεί, με τη σειρά του, την ορθή επιβολή των φορολογικών υποχρεώσεων με βάση την ορθή υποβολή εκθέσεων και την πρόσβαση σε δεδομένα που παρέχονται στις φορολογικές αρχές. Ένα πρόσθετο όφελος από τη βελτίωση της παρακολούθησης, σε πραγματικό χρόνο, των πωλήσεων που πραγματοποιούν οι επιχειρήσεις θα ήταν η βελτίωση της διαδικασίας είσπραξης του ΦΠΑ.

3.10.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι ορισμένα κρυπτοστοιχεία μπορεί να χαρακτηρίζονται ως χρηματοπιστωτικά μέσα εντός του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας για τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων (MiFID II) ή να χαρακτηρίζονται ως ηλεκτρονικό χρήμα σύμφωνα με την οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα ή ως χρηματικά ποσά βάσει της δεύτερης οδηγίας για τις υπηρεσίες πληρωμών (PSD2). Το πρόβλημα είναι ότι ορισμένα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει ειδικούς κανόνες σε εθνικό επίπεδο για τα κρυπτοστοιχεία που δεν εμπίπτουν στους ισχύοντες κανονισμούς της ΕΕ, με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό των κανονιστικών ρυθμίσεων. Αυτό στρεβλώνει τον ανταγωνισμό στην ενιαία αγορά, καθιστώντας δυσκολότερο για τους παρόχους υπηρεσιών κρυπτοστοιχείων να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους σε διασυνοριακό επίπεδο, γεγονός που οδηγεί σε ρυθμιστικό αρμπιτράζ.

3.11.

Ενώ η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι μια ολιστική προσέγγιση, η οποία στοχεύει τόσο τα κρυπτοστοιχεία που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως υφιστάμενα χρηματοπιστωτικά μέσα όσο και τα κρυπτοστοιχεία που επί του παρόντος δεν εμπίπτουν στο κανονιστικό πλαίσιο, συνιστά την προτιμώμενη προσέγγιση, η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά στις αρχές να τηρούν την αρχή «ίδια δραστηριότητα, ίδιοι κίνδυνοι, ίδιοι κανόνες». Αυτό απαιτεί την αξιοποίηση των υφιστάμενων ρυθμιστικών πλαισίων στην περίπτωση των επιχειρήσεων που πραγματοποιούν συναλλαγές σε κρυπτοστοιχεία, όπου πρέπει να καλυφθούν παρόμοιοι κίνδυνοι με εκείνους που προκύπτουν σε παραδοσιακές συναλλαγές. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου να αποφεύγονται ασυμμετρίες μεταξύ ανάλογων υπηρεσιών και περιουσιακών στοιχείων που θα μπορούσαν να εμπίπτουν σε διαφορετικά πλαίσια λόγω τεχνικών πτυχών. Επίσης, κάθε καινοτομία στον τομέα των κρυπτοστοιχείων πρέπει να συνοδεύεται από αποτελεσματική ρυθμιστική απόκριση για τον μετριασμό των κινδύνων.

3.12.

Τέλος, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κρυπτοστοιχείων και των συναφών εξορυκτικών δραστηριοτήτων είναι εξαιρετικά σημαντικές, δεδομένων των δεσμεύσεων της ΕΕ για το κλίμα στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας. Πρόσφατη μελέτη της Κεντρικής Τράπεζας των Κάτω Χωρών (2021) αναφέρει ότι το αποτύπωμα άνθρακα του δικτύου bitcoin αυξάνεται, με συνολική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας του δικτύου συγκρίσιμη με τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας των Κάτω Χωρών και επακόλουθο περιβαλλοντικό κόστος ύψους 4,2 δισ. ευρώ (19). Ωστόσο, μπορεί να είναι σκόπιμη η σύγκριση της παγκόσμιας χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας από τον τραπεζικό κλάδο. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι αναδυόμενες τεχνολογίες DLT, όπως η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών, χρησιμοποιούνται προφανώς για τη δημιουργία βιώσιμων υποδομών για ένα μέλλον χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακόμη απτά στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι όντως συμβαίνει αυτό. Θετικό είναι το γεγονός ότι οι φορείς ανάπτυξης σε ολόκληρο τον τομέα της ενέργειας επιδιώκουν να αξιοποιήσουν την τεχνολογία DLT για να συμβάλουν στην αποκέντρωση της διανομής ενέργειας, στον έλεγχο των ενεργειακών δικτύων μέσω έξυπνων συμβάσεων και στην παροχή υπηρεσιών απόκρισης στη ζήτηση που συνδέονται με τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και τις προβλέψεις εφοδιασμού.

4. Ευκαιρίες που προκύπτουν από τα κρυπτοστοιχεία

4.1.

Υπό το πρίσμα των προαναφερθέντων κινδύνων, δεν είναι σαφές κατά πόσον τα κρυπτονομίσματα θα καταστούν ποτέ βασικό μέσο συναλλαγής. Ωστόσο, δεν είναι παράλογη η πρόβλεψη ότι οι ελλείψεις που χαρακτήρισαν τα κρυπτοστοιχεία, όπως η ικανότητα επεξεργασίας και η πολύ υψηλή κατανάλωση ενέργειας για την εξόρυξή τους, ενδέχεται να αντιμετωπιστούν από τις μελλοντικές τεχνολογικές εξελίξεις. Το ίδιο θα μπορούσε να λεχθεί και για τους συναφείς κινδύνους εγκληματικής δραστηριότητας και νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, όπου το παράνομο μερίδιο του όγκου συναλλαγών κρυπτονομισμάτων μειώθηκε από 0,62 % το 2020 σε 0,15 % το 2021 (20) και οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου βελτιώνουν τον εντοπισμό και τη δήμευση παράνομων κρυπτονομισμάτων. Υπό το πρίσμα αυτό, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, από τη δημοσίευση του σχεδίου δράσης της Επιτροπής για τη χρηματοοικονομική τεχνολογία τον Μάρτιο του 2018, η Επιτροπή εξέτασε τόσο τις ευκαιρίες όσο και τις προκλήσεις που δημιουργούν τα κρυπτοστοιχεία.

4.2.

Στον βαθμό που είναι αναγκαίο να παρασχεθεί ένα ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο για τα κρυπτοστοιχεία, όπως περιγράφεται στην πρόταση της Επιτροπής (21), η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η αλυσίδα συστοιχιών, ως η κύρια υποκείμενη τεχνολογία για τα κρυπτοστοιχεία, θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση των υφιστάμενων κινδύνων. Τα δυνητικά οφέλη της αλυσίδας συστοιχιών κυμαίνονται από συναλλαγές σε πραγματικό χρόνο που επιτρέπουν τη μείωση των κινδύνων και την καλύτερη διαχείριση κεφαλαίων έως τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του κανονιστικού πλαισίου, για παράδειγμα με τη χρήση της αλυσίδας συστοιχιών για τους ελέγχους ταυτοποίησης στοιχείων (Know-your-Customer) ή για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Επιπλέον, η αλυσίδα συστοιχιών συνεπάγεται επίσης ενισχυμένη ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, δεδομένου ότι η δικτυοπαραβίαση σε ένα οικοσύστημα που βασίζεται στην αλυσίδα συστοιχιών θα απαιτούσε υπερβολικούς πόρους όσον αφορά το δίκτυο και την υπολογιστική ισχύ. Υπάρχουν επίσης τεράστιες δυνατότητες ενοποίησης με άλλες αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και το διαδίκτυο των πραγμάτων, για την υποστήριξη της τεχνολογίας των κρυπτοστοιχείων.

4.3.

Όπως προαναφέρθηκε, η έλλειψη διαφάνειας και πληροφόρησης αποτελεί σοβαρό πρόβλημα που περιβάλλει τα κρυπτοστοιχεία, γεγονός που οδηγεί τόσο σε ψευδοανωνυμία όσο και σε ελλιπή φορολογικά δεδομένα. Περαιτέρω τεχνολογικές εξελίξεις μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των υφιστάμενων περιορισμών, με τη βελτίωση συνεπώς της διαφάνειας και της ποιότητας των δεδομένων που αποστέλλονται στις φορολογικές αρχές για σκοπούς συμμόρφωσης, καθώς και με την αντιμετώπιση της φορολογικής απάτης και των παράνομων συναλλαγών. Επιπλέον, οι συνέργειες μεταξύ της αλυσίδας συστοιχιών και της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν επίσης να αποτελέσουν λύση, καθώς η αλυσίδα συστοιχιών παρέχει υψηλής ποιότητας δεδομένα για εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, διαφανή πρότυπα για μελέτες συγκριτικής αξιολόγησης και διασφαλίζει την ακεραιότητα μιας αυτοματοποιημένης αξιολόγησης της φορολογίας.

4.4.

Περαιτέρω τεχνολογικές εξελίξεις στην αλυσίδα συστοιχιών θα μπορούσαν επίσης να παρακινήσουν τις τράπεζες να συνεργαστούν στο πλαίσιο του οικοσυστήματος της αλυσίδας συστοιχιών, με την παροχή της δυνατότητας να ανταλλάσσουν πληροφορίες και εμπειρίες με την ευρύτερη κοινότητα της αλυσίδας συστοιχιών, μέσω μιας πλατφόρμας διαπραγμάτευσης κρυπτοστοιχείων. Μια τέτοια υποδομή θα μπορούσε να προσφέρει μια πλήρως ολοκληρωμένη υπηρεσία διατερματικής διαπραγμάτευσης, διακανονισμού και προστασίας των ψηφιακών στοιχείων του ενεργητικού με βάση την αλυσίδα συστοιχιών. Θα μπορούσε επίσης να παράσχει ένα ασφαλές περιβάλλον για την έκδοση και τη διαπραγμάτευση ψηφιακών στοιχείων του ενεργητικού και να καταστήσει δυνατή τη δημιουργία συμβολαίων υφιστάμενων κινητών αξιών και μη τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων ώστε τα προηγουμένως μη εμπορεύσιμα περιουσιακά στοιχεία να καταστούν εμπορεύσιμα.

4.5.

Φυσικά, προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να υπάρχει ένα ισχυρό κανονιστικό πλαίσιο. Ωστόσο, το κανονιστικό πλαίσιο πρέπει να είναι συνεπές μεταξύ των δικαιοδοσιών και όχι μόνο εντός της ΕΕ. Θα πρέπει να καθοριστούν πρότυπα, με βάση τις αρχές των ίσων όρων ανταγωνισμού, εντός και εκτός της ΕΕ για την προστασία των καταναλωτών. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον κανονισμό για τη μεταφορά χρηματικών ποσών (TFR), αν και σε ορισμένες πτυχές ο κανονισμός αυτός υπερβαίνει τις παραδοσιακές χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Ωστόσο, ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την καινοτομία εντός της ΕΕ και είναι σημαντικό τα συνήθη προϊόντα που βασίζονται στην τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών, τα οποία δεν έχουν χρηματοοικονομικό χαρακτήρα, να αντιμετωπίζονται όπως τα αντίστοιχα ισοδύναμά τους φυσικά προϊόντα και όχι ως χρηματοπιστωτικά μέσα, σύμφωνα με την αρχή «ίδια δραστηριότητα, ίδιος κίνδυνος, ίδιοι κανόνες».

4.6.

Τέλος, κρίνεται σκόπιμο να εξεταστεί η ενδεχόμενη θέσπιση ενός ψηφιακού ευρώ. Θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι το ψηφιακό ευρώ δεν είναι κρυπτοστοιχείο αλλά μια άλλη μορφή του ευρώ (22). Ένα ψηφιακό ευρώ θα επέτρεπε στους πολίτες της ΕΕ να πραγματοποιούν ψηφιακές πληρωμές σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ, όπως ακριβώς μπορούν να χρησιμοποιούν μετρητά για τις φυσικές πληρωμές. Υπάρχουν, ασφαλώς, επιχειρήματα υπέρ και κατά της εισαγωγής ενός ψηφιακού ευρώ, αλλά φαίνεται να αποτελεί λογικό βήμα καθώς οι πληρωμές ψηφιοποιούνται όλο και περισσότερο. Αυτό είναι κρίσιμης σημασίας για δύο λόγους: ένα ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση ως έναν βαθμό της επικράτησης της δεσπόζουσας θέσης των ΗΠΑ στην αγορά σταθερών κρυπτονομισμάτων (stablecoin), και είναι σημαντικό η ΕΚΤ να συνεχίσει να παρακολουθεί τις εξελίξεις στον τομέα των κρυπτοστοιχείων και τις πιθανές επιπτώσεις τους στη νομισματική πολιτική και τους κινδύνους που ενδέχεται να ενέχουν τα κρυπτοστοιχεία για την ομαλή λειτουργία των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών, καθώς και για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Βρυξέλλες, 22 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Το κείμενο αναμένεται να οριστικοποιηθεί μόλις εγκριθεί από την ΕΜΑ περί τα τέλη Σεπτεμβρίου του 2022 και, ως εκ τούτου, κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είναι διαθέσιμο πριν από την έγκριση της παρούσας γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ.

(2) Ο TFR είναι ουσιαστικά το αποτέλεσμα της σύστασης της ομάδας χρηματοοικονομικής δράσης (FATF) να επιβάλει στους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών την υποχρέωση να συνοδεύουν τις μεταφορές χρηματικών ποσών με πληροφορίες σχετικά με τον πληρωτή και τον δικαιούχο της πληρωμής. Οι νέες τεχνολογίες, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στις μεταφορές κρυπτοστοιχείων, θα καλύπτονται από τον TFR.

(3) Assessment of risks to financial stability from crypto-assets [Αξιολόγηση των κινδύνων που παρουσιάζουν τα κρυπτοστοιχεία για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα].

(4) Liao και Caramichael, «Stablecoins: Growth potential and impact on banking» [Σταθερά κρυπτονομίσματα: Δυναμικό ανάπτυξης και αντίκτυπος στον τραπεζικό τομέα], International Finance Discussion Papers [Έγγραφα συζήτησης διεθνών χρηματοοικονομικών] αριθ. 1334, Ουάσινγκτον: Συμβούλιο των Διοικητών του Ομοσπονδιακού Αποθεματικού Συστήματος (2022).

(5) Η αποκεντρωμένη χρηματοδότηση (decentralized finance/DeFi) ουσιαστικά σημαίνει την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών με αποκεντρωμένο τρόπο, δηλαδή χωρίς τη χρήση ενδιάμεσου φορέα για τη διευκόλυνση της παροχής της χρηματοπιστωτικής υπηρεσίας. Μόλις αναπτυχθούν από ιδιώτες, οι εφαρμογές DeFi εφαρμόζονται στην αλυσίδα συστοιχιών και σταδιακά ακολουθούν τη δική τους πορεία, καθώς η διακυβέρνηση εκχωρείται στην κοινότητα των χρηστών. Η τελική μορφή μιας εφαρμογής DeFi είναι ένας αποκεντρωμένος αυτόνομος οργανισμός (DAO). Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το παραδοσιακό χρηματοπιστωτικό σύστημα, το οποίο βασίζεται σε κεντρικούς διαμεσολαβητές που ελέγχουν την πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Η χρήση της τεχνολογίας αλυσίδας συστοιχιών από μόνη της δεν καθιστά μια υπηρεσία DeFi, αλλά η απουσία διαμεσολαβητών (π.χ. χάρη στην τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών) είναι το στοιχείο που οδηγεί σε υπηρεσίες αποκεντρωμένης χρηματοδότησης (DeFi).

(6) Chainalysis (2021) [Αλυσιδωτή ανάλυση] (2021)

(7) Βλ. Sajeev, K.C., Afjal, M. «Contagion effect of cryptocurrency on the securities market: a study of Bitcoin volatility using diagonal BEKK and DCC GARCH models» [Μεταδοτική επίδραση του κρυπτονομίσματος στην αγορά κινητών αξιών: μια μελέτη της αστάθειας του bitcoin η οποία χρησιμοποιεί διαγώνια μοντέλα BEKK και DCC GARCH]. SN Bus Econ 2, 57 (2022).

(8) Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 COM(2020) 593 final, 24.9.2020.

(9) ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 31.

(10) Crypto-assets: Key developments, regulatory concerns and responses [Κρυπτοστοιχεία: Βασικές εξελίξεις, ρυθμιστικές ανησυχίες και απαντήσεις].

(11) Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι ο βαθμός κινδύνου συγκέντρωσης εκφράζεται σε σχετικούς όρους και περιορίζεται στο οικοσύστημα κρυπτοστοιχείων. Δεν επηρεάζει τη συγκέντρωση πλούτου όπως περιγράφεται, για παράδειγμα, στον κατάλογο των δισεκατομμυριούχων του πλανήτη που δημοσιεύει το περιοδικό Forbes.

(12) Makarov, I., Schoar, A., Blockchain Analysis of the Bitcoin Market (18 Απριλίου 2022) [Ανάλυση της αλυσίδας συστοιχιών της αγοράς bitcoin]

(13) Η εξόρυξη κρυπτονομισμάτων είναι η διαδικασία δημιουργίας μεμονωμένων συστοιχιών που προστίθενται στην αλυσίδα συστοιχιών με την επίλυση πολύπλοκων μαθηματικών προβλημάτων. Σκοπός της εξόρυξης είναι η επαλήθευση των συναλλαγών σε κρυπτονομίσματα και η επίδειξη του τεκμηρίου έργου (proof of work), προσθέτοντας τις πληροφορίες αυτές σε μια συστοιχία στην αλυσίδα συστοιχιών, η οποία λειτουργεί ως καθολικό για τις εξορυκτικές συναλλαγές.

(14) Makarov, I., Schoar, A., Blockchain Analysis of the Bitcoin Market (18 Απριλίου 2022) [Ανάλυση της αλυσίδας συστοιχιών της αγοράς bitcoin]

(15) Assessment of risks to financial stability from crypto-assets [Αξιολόγηση των κινδύνων που παρουσιάζουν τα κρυπτοστοιχεία για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα].

(16) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Κρυπτοστοιχεία και τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού, ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 31..

(17) Η Πρόεδρος της ΕΚΤ Christine Lagarde δηλώνει ότι τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται για την αποφυγή των κυρώσεων που επιβάλλονται στη Ρωσία.

(18) Thiemann, A. (2021), Cryptocurrencies: An empirical View from a Tax Perspective, JRC Working Papers on Taxation and Structural Reforms αριθ 12/2021, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Κοινό Κέντρο Ερευνών, Σεβίλλη, JRC126109 [Κρυπτονομίσματα: μια εμπειρική άποψη από πλευράς φορολογίας], [Έγγραφα εργασίας του ΚΚΕρ σχετικά με τη φορολογία και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις]

(19) Trespalacios, J.P., and Dijk, J., «The carbon footprint of bitcoin», De Nederlandsche Bank, DNB Analysis Series, 2021 [Το αποτύπωμα άνθρακα του bitcoin]

(20) The Chainalysis 2022 Crypto Crime Report [Η αλυσιδωτή ανάλυση — Έκθεση του 2022 για το κρυπτογραφικό έγκλημα]

(21) Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937, COM(2020) 593 final.

(22) Βλ. την υπό κατάρτιση γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα Ένα ψηφιακό ευρώ.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/37

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Στρατηγική για την περίθαλψη και το εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας για το μέλλον της Ευρώπης»

[γνωμοδότηση πρωτοβουλίας]

(2022/C 486/06)

Εισηγητής:	ο κ. Danko RELIĆ
Εισηγήτρια:	η κ. Ζωή ΤΖΩΤΖΕ-ΛΑΝΑΡΑ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	194/4/3

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υποστηρίζει σθεναρά την αρχή ότι τα ισχυρά και ανθεκτικά συστήματα υγείας μπορούν να στηριχτούν και να αναπτυχθούν μόνο από εκπαιδευμένο, ειδικευμένο και ενθουσιώδες εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας. Η εν λόγω αρχή είναι θεμελιώδους σημασίας για μια επιτυχημένη πολιτική υγεία και, κατά συνέπεια, είναι απαραίτητη για την επίτευξη μιας ιατροφαρμακευτικής κάλυψης με γνώμονα τον άνθρωπο και του «δικαιώματος στην υγεία» για όλους, όπως συνέστησε η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, διασφαλίζοντας σε όλους τους Ευρωπαίους ισότιμη και βιώσιμη πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή, προληπτική, θεραπευτική και ποιοτική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

1.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία για δράση σε επίπεδο ΕΕ με σκοπό την ενίσχυση της μακροχρόνιας φροντίδας και της εκπαίδευσης και αγωγής στην προσχολική ηλικία, όπως προβλέπεται στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, η οποία θα συμβάλει στη δημιουργία υψηλής ποιότητας, προσβάσιμων, δίκαιων και οικονομικά προσιτών υπηρεσιών περίθαλψης και θα βοηθήσει στην ενίσχυση της ισότητας των φύλων και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

1.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την υιοθέτηση μιας μετασχηματιστικής προσέγγισης της περίθαλψης που θα εστιάζεται στους ανθρώπους, τα δικαιώματά τους και τις ανάγκες τους, συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής τους σε τυχόν σχετικές συζητήσεις, διαβουλεύσεις και αποφάσεις. Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επιδείξει φιλοδοξία κατά τη χάραξη στρατηγικής για την περίθαλψη, η οποία μπορεί να συμβάλει στη συνοχή και την ανοδική σύγκλιση στους τομείς της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και της μακροχρόνιας φροντίδας μεταξύ και εντός των κρατών μελών.

1.4.

Η ευρωπαϊκή εγγύηση περίθαλψης μπορεί να διασφαλίσει ότι όλοι όσοι ζουν στην ΕΕ έχουν δια βίου πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές και ποιοτικές υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και φροντίδας, ότι αντιμετωπίζει τα ελλείμματα περίθαλψης και προωθεί τις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, παρέχοντας ευκαιρίες κατάρτισης. Η στήριξη και η καλύτερη αναγνώριση των άτυπων φροντιστών και οι πολιτικές που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της αμειβόμενης και μη αμειβόμενης άτυπης φροντίδας είναι καίριας σημασίας για την αποτελεσματική χρήση των πόρων.

1.5.

Δεδομένου ότι οι αποτελεσματικές, υπεύθυνες και καλά χρηματοδοτούμενες δημόσιες υπηρεσίες παραμένουν καίριας σημασίας για τη διασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε ποιοτική περίθαλψη, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Ένωση να διασφαλίσει τη συμπληρωματικότητα μεταξύ όλων των παρόχων υπηρεσιών περίθαλψης με βάση την αλληλεγγύη, να ενθαρρύνει τις επενδύσεις σε δημόσιες υπηρεσίες, στην κοινωνική οικονομία και να στηρίξει τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας στον τομέα της περίθαλψης.

1.6.

Ο προγραμματισμός για το εργατικό δυναμικό του τομέα της υγείας πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών, καθώς οι καινοτομίες σε αυτούς τους τομείς προσφέρουν ευκαιρίες για τη δημιουργία νέων εργασιακών περιβαλλόντων και πλαισίων παροχής περίθαλψης, και απαιτούν νέες δεξιότητες. Η υποστήριξη της ψηφιοποίησης των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας είναι καίριας σημασίας για την αντιμετώπιση του ψηφιακού χάσματος και της ψηφιακής ένδειας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ προτείνει την επικαιροποίηση του σχεδίου δράσης για το εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας και της περίθαλψης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (1). Η ανάπτυξη του ολοκληρωμένου σχεδιασμού και της πρόβλεψης του εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας και η προσαρμογή των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας και της μακροχρόνιας φροντίδας είναι ουσιαστικής σημασίας για τη βελτίωση της πρόσβασης σε αυτές τις υπηρεσίες και της ποιότητάς τους. Ένα επικαιροποιημένο σχέδιο θα μπορούσε να εξασφαλίσει καλύτερη συλλογή δεδομένων, με την αξιοποίηση του δυναμικού της ψηφιοποίησης σε ολόκληρη την ΕΕ, και να αναπτύξει μεθόδους για την καλύτερη πρόβλεψη των αναγκών σε εργατικό δυναμικό και δεξιότητες.

1.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι το δικαίωμα στην κινητικότητα πρέπει να γίνεται σεβαστό στην ΕΕ. Η διασυνοριακή κινητικότητα προσθέτει μια επιπλέον διάσταση στον προγραμματισμό του εργατικού δυναμικού· η σύσταση μιας ευρωπαϊκής υπηρεσίας εποπτείας του εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας, που θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν δομές σχεδιασμού και να συντονίσουν τις διασυνοριακές πτυχές του προγραμματισμού, θα ήταν ένα χρήσιμο στοιχείο μακροπρόθεσμης υποδομής.

1.9.

Ο κοινωνικός διάλογος με τη συμμετοχή των κυβερνήσεων, των εργοδοτών και των εργαζομένων και των αντιπροσωπευτικών τους οργανώσεων είναι καίριας σημασίας για μια μετασχηματιστική στρατηγική περίθαλψης και ανθεκτικά συστήματα υγείας και περίθαλψης στην ΕΕ· οι φροντιστές και οι αποδέκτες περίθαλψης πρέπει να συμπεριληφθούν στη χαρτογράφηση ενός οικοσυστήματος φροντίδας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης χωρίς αποκλεισμούς, ανθεκτικό και ισότιμο ως προς το φύλο.

2. Γενικές παρατηρήσεις σχετικά με την περίθαλψη

2.1.

Η μακροχρόνια φροντίδα, ζωτικής σημασίας για την κοινωνική προστασία και την ευημερία των πολιτών της ΕΕ, περιλαμβάνει ένα φάσμα υπηρεσιών συνδρομής σε άτομα τα οποία αντιμετωπίζουν πνευματική και/ή σωματική αδυναμία και/ή αναπηρία για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, εξαρτώνται από τη βοήθεια των άλλων για τις καθημερινές τους δραστηριότητες και/ή έχουν ανάγκη μόνιμης νοσηλευτικής περίθαλψης από επαγγελματίες ή μη επαγγελματίες αμειβόμενους/μη αμειβόμενους φροντιστές είτε κατ’ οίκον είτε σε μονάδες παροχής φροντίδας (2).

2.2.

Η πανδημία COVID-19 έθεσε υπό σκληρή δοκιμασία την ανθεκτικότητα και την επάρκεια των συστημάτων περίθαλψης στην ΕΕ, επισημαίνοντας διαρθρωτικά προβλήματα στον σχεδιασμό, όπως υποχρηματοδότηση και υποστελέχωση σε πολλές χώρες, που ενδέχεται να επιδεινωθούν λόγω των συνεχιζόμενων οικονομικών/πολιτικών προκλήσεων, του πληθωρισμού, της αβεβαιότητας και της ενεργειακής κρίσης.

2.3.

Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΠΚΔ) κατοχυρώνει το δικαίωμα στην περίθαλψη και το δικαίωμα όλων να έχουν πρόσβαση σε ποιοτικές επίσημες υπηρεσίες περίθαλψης με βάση τις ανάγκες. Η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για την περίθαλψη, που ανακοίνωσε η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Von der Leyen στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2021, περιλαμβάνει δύο συστάσεις του Συμβουλίου σχετικά με τη φροντίδα των παιδιών (αναθεώρηση των στόχων της Βαρκελώνης) και τη μακροχρόνια φροντίδα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνέστησε τη βελτίωση της παροχής δια βίου φροντίδας με βάση τις ανάγκες των αποδεκτών και των παρόχων φροντίδας, καλώντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να στηρίξει τα κράτη μέλη στην ανάπτυξη ποιοτικών υπηρεσιών φροντίδας (3).

2.4.

Η ΕΟΚΕ ενέκρινε διάφορες γνωμοδοτήσεις σχετικά με την παροχή περίθαλψης στην ΕΕ (4), τονίζοντας την ανάγκη να γίνουν επενδύσεις σε υψηλής ποιότητας, βιώσιμη και προσβάσιμη περίθαλψη για όλους και να αντιμετωπιστούν τα ελλείμματα στη φροντίδα των παιδιών και τη μακροχρόνια φροντίδα. Έχει εντοπίσει ελλείψεις στην παροχή περίθαλψης για όλους, «με τη διαφοροποίηση και τον κατακερματισμό της προσφοράς υπηρεσιών, με την ανεπαρκή ρύθμιση της προσφοράς υπηρεσιών, με τις δυσκολίες συντονισμού μεταξύ των επιπέδων διαχείρισης, με τα προβλήματα συνάρθρωσης μεταξύ κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας, με την αυξανόμενη εμπορευματοποίηση των υπηρεσιών και με την ανάγκη για πολιτικές και μέτρα πρόληψης»· αντιτιθέμενη στα στερεότυπα και άλλες διακρίσεις κατά των ηλικιωμένων, η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει την παροχή περίθαλψης με επίκεντρο τον άνθρωπο η οποία θα υποστηρίζεται από την ψηφιοποίηση. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά την πλήρη ανάπτυξη της ψηφιοποίησης για τη μείωση της περιττής γραφειοκρατίας για τους φροντιστές και την εφαρμογή των βέλτιστων επιτευγμάτων της έξυπνης νομοθεσίας.

3. Μια μετασχηματιστική προσέγγιση της περίθαλψης

3.1.

Μια αποτελεσματική ευρωπαϊκή στρατηγική για την περίθαλψη απαιτεί δέσμευση για μια μετασχηματιστική και φιλόδοξη προσέγγιση, η οποία θέτει στο επίκεντρο τους ανθρώπους και τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ανάγκες τους, διασφαλίζοντας τη συμμετοχή τους σε διαβουλεύσεις και αποφάσεις, με τη δυνατότητα συμβολής στη συνοχή και την ανοδική σύγκλιση μεταξύ και εντός των κρατών μελών.

3.2.

Ενσωματώνοντας αυτόν τον μετασχηματισμό, μια ευρωπαϊκή εγγύηση περίθαλψης θα διασφαλίσει ότι όλοι όσοι ζουν στην ΕΕ έχουν δια βίου πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή και ποιοτική περίθαλψη, θα παράσχει ένα συνεκτικό πλαίσιο ώστε τα κράτη μέλη να παρέχουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες και στρατηγικές περίθαλψης καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, θα βελτιώσει τις συνθήκες εργασίας και την κατάρτιση των φροντιστών και θα στηρίξει τους άτυπους φροντιστές.

3.3.

Οι μεγάλης κλίμακας επενδύσεις στην οικονομία και τις υποδομές παροχής περίθαλψης είναι απαραίτητες για μια μετασχηματιστική προσέγγιση που θα αντιμετωπίσει τα επίμονα κενά στον τομέα της περίθαλψης, δημιουργώντας δυνητικά περίπου 300 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έως το 2035, γεγονός που θα ενισχύσει επίσης την ισότητα των φύλων και την πρόσβαση των γυναικών στις αγορές εργασίας (5).

3.4.

Παρότι υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα στα κράτη μέλη, οι αποτελεσματικές, υπεύθυνες και καλά χρηματοδοτούμενες δημόσιες υπηρεσίες παραμένουν καίριας σημασίας για τη διασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε ποιοτική περίθαλψη και για τη στήριξη των μη αμειβομένων φροντιστών, ιδίως των γυναικών. Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη μεγιστοποίησης της συμπληρωματικότητας και της συνέργειας μεταξύ όλων των παρόχων φροντίδας και περίθαλψης τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα (κερδοσκοπικού και μη χαρακτήρα) για την επίτευξη κάλυψης για όλους (6), λαμβάνοντας υπόψη τις βέλτιστες πρακτικές και τα θετικά παραδείγματα στα κράτη μέλη με παράλληλο σεβασμό των εθνικών ιδιαιτεροτήτων και διαφορών.

3.5.

Οι τάσεις ιδιωτικοποίησης και οι πρακτικές που βασίζονται στην αγορά, όπως η επιλογή κινδύνου και η μεγιστοποίηση του κέρδους έναντι της περίθαλψης και της υγείας, μπορούν να επιδεινώσουν τις ανισότητες, επηρεάζοντας τους πλέον ευάλωτους με μη καλυπτόμενες ανάγκες περίθαλψης. Με βάση την αλληλεγγύη και τον σεβασμό των εθνικών αρμοδιοτήτων και της επικουρικότητας, η μακροχρόνια φροντίδα και η παιδική μέριμνα σε ενωσιακό και κρατικό επίπεδο χρειάζονται ισχυρά συστήματα κοινωνικής προστασίας και δημόσιες υπηρεσίες, κοινωνικές επενδύσεις και φορείς της κοινωνικής οικονομίας —π.χ. ταμεία αλληλασφάλισης— για την παροχή της βέλτιστης περίθαλψης σε επίπεδο κοινότητας και κατ’ οίκον, από κατάλληλα εκπαιδευμένους φροντιστές (7).

3.6.

Τα διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία της ΕΕ μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη των επενδύσεων στον τομέα της περίθαλψης. Όσον αφορά την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και τη μακροχρόνια φροντίδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να στοχεύσει καλύτερα τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις της στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και, όπου χρειάζεται, να βοηθήσει τα κράτη μέλη να δώσουν προτεραιότητα στην επαρκή χρηματοδότηση ως παραγωγική επένδυση και όχι οικονομική επιβάρυνση.

4. Συνθήκες εργασίας, προκλήσεις και δυνατότητες απασχόλησης

4.1.

Περίπου 6,3 εκατομμύρια άτομα εργάζονται στον τομέα της μακροχρόνιας φροντίδας στην ΕΕ, ενώ 44 εκατομμύρια άτομα παρέχουν συχνή άτυπη μακροχρόνια φροντίδα σε συγγενείς ή φίλους, σε έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς παγκοσμίως (8). Έως το 2030 αναμένεται να δημιουργηθούν έως και 7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας για επαγγελματίες στον τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και εργαζομένους στον τομέα της φροντίδας (9).

4.2.

Σημαντικές προκλήσεις για τον τομέα της περίθαλψης είναι οι ελλείψεις προσωπικού, οι μη ελκυστικές και απαιτητικές συνθήκες εργασίας, η γήρανση του εργατικού δυναμικού και η υποχρηματοδότηση, λόγω των περικοπών στον προϋπολογισμό όσον αφορά κοινωνικά θέματα και θέματα υγείας κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008, σε διαφορετικό βαθμό μεταξύ των κρατών μελών (10). Σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ, η αύξηση της απασχόλησης υστερεί σε σχέση με την αυξανόμενη ζήτηση, λόγω των πνευματικά και σωματικά αντίξοων συνθηκών που αναγκάζουν τους εργαζομένους στον τομέα της περίθαλψης να εγκαταλείψουν τον τομέα —τάση που επιδεινώθηκε με την πανδημία, επηρεάζοντας αρνητικά την υγεία και την ασφάλεια τόσο για τους αποδέκτες φροντίδας όσο και για τους εργαζομένους.

4.3.

Μια μετασχηματιστική προσέγγιση θα πρέπει να προωθήσει την ισότητα των φύλων, δεδομένου ότι οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν πάνω από το 80 % του εργατικού δυναμικού στον τομέα της περίθαλψης, είναι οι κύριοι φροντιστές και δικαιούχοι αρωγής σε επίσημα και ανεπίσημα (11) περιβάλλοντα και είναι κατά μέσο όρο μεγαλύτερης ηλικίας από το συνολικό εργατικό δυναμικό της ΕΕ. Καθώς οι γυναίκες αναλαμβάνουν τη συντριπτική πλειονότητα των ευθυνών φροντίδας στην οικογένεια, η προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή εκπαίδευση και αγωγή στην προσχολική ηλικία και οι υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας επιτρέπουν σε περισσότερες γυναίκες να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Το δικαίωμα σε τουλάχιστον πέντε εργάσιμες ημέρες άδειας φροντίδας ανά έτος, το οποίο θεσπίστηκε με την οδηγία για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, θα παράσχει κάποια στήριξη στους άτυπους φροντιστές που προσπαθούν να εξισορροπήσουν την εργασία με τις ευθύνες φροντίδας. Ωστόσο, χωρίς επαρκή άδεια μετ’ αποδοχών, πολλοί θα εξακολουθήσουν να δυσκολεύονται να αξιοποιήσουν αυτό το δικαίωμα και οι υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των φύλων είναι πιθανό να συνεχιστούν.

4.4.

Οι μισθοί στον τομέα είναι κάτω του μέσου όρου σε πολλές χώρες της ΕΕ, παρά τις επίπονες συνθήκες εργασίας, τις αυξημένες απαιτήσεις όσων αφορά τις δεξιότητες/ικανότητες και τα προσόντα και τους υψηλούς κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία (12). Σε αρκετά κράτη μέλη, ο συνδικαλισμός, η κάλυψη από συλλογικές διαπραγματεύσεις, η ικανοποίηση από την εργασία και η αναλογία προσωπικού-χρήστη βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα· μεταξύ άλλων, η πανδημία αποκάλυψε την ανεπαρκή παροχή μέσων ατομικής προστασίας.

4.5.

Η μη αμειβόμενη άτυπη φροντίδα, ή η οικογενειακή φροντίδα, αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της παροχής μακροχρόνιας φροντίδας στην Ευρώπη, αλλά η κατ’ οίκον φροντίδα και η περίθαλψη σε επίπεδο τοπικής κοινότητας σε πολλές χώρες παραμένουν υποανάπτυκτες και δυσπρόσιτες (13). Λαμβάνοντας υπόψη τον αντίκτυπο της παροχής άτυπης φροντίδας στην ποιότητα ζωής, η ΕΟΚΕ συνιστά ένθερμα πολιτικές που θα προωθήσουν την «επισημοποίηση» της άτυπης φροντίδας, θα στηρίξουν τους άτυπους φροντιστές και θα συμβάλουν στην αποδοτική χρήση των πόρων.

4.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της όσον αφορά τη διαδεδομένη επισφαλή εργασία στον τομέα της φροντίδας μεταξύ των αδήλωτων, κυρίως γυναικών, εργαζομένων που παρέχουν κατ’ οίκον φροντίδα ως εσωτερικοί φροντιστές και έχουν κυρίως μεταναστευτικό υπόβαθρο ή ανήκουν στην κατηγορία των μετακινούμενων πολιτών. Αυτή η «γκρίζα ζώνη», επιδεινούμενη από την έλλειψη πρόσβασης σε επίσημη φροντίδα και την οικονομική ανάγκη, απαιτεί μια συνεκτική προσέγγιση πολιτικής, με δέουσα προσοχή στην πιστοποίηση των δεξιοτήτων, στη νομιμοποίηση και/ή στις διαδικασίες χορήγησης αδειών παραμονής.

4.7.

Καθώς αυξάνεται η ζήτηση για μακροχρόνια φροντίδα, ο τομέας θα επωφεληθεί από υψηλότερους και πιο ελκυστικούς μισθούς, αποτελεσματική συλλογική εκπροσώπηση και συλλογικές διαπραγματεύσεις, καθώς και περισσότερη κατάρτιση. Η δημόσια χρηματοδότηση που χρησιμοποιείται για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας (για παράδειγμα μέσω απαιτήσεων στις δημόσιες συμβάσεις) μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των ελλείψεων προσωπικού και στη διασφάλιση υψηλής ποιότητας μακροχρόνιας φροντίδας. Ο επαγγελματισμός, ο καθορισμός της ποιότητας και η εκπόνηση προτύπων για την αξιολόγηση/μέτρηση της ποιότητας, καθώς και η εναρμόνιση των προτύπων σε όλα τα κράτη μέλη είναι ουσιαστικής σημασίας για την ανανέωση του τομέα (14).

5. Άλλες παρατηρήσεις

5.1.

Η πανδημία αποκάλυψε τον κατακερματισμό και τη διασπορά, ιδίως όσον αφορά τις αρμοδιότητες παροχής και χρηματοδότησης υπηρεσιών σε πολλά κράτη μέλη, γεγονός που καταδεικνύει την ανάγκη για καλύτερη ενσωμάτωση μεταξύ της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και των εθνικών συστημάτων περίθαλψης (15), τα οποία είναι τα πλέον κατάλληλα προκειμένου να διασφαλίσουν την πρόσβαση στην περίθαλψη για όλους και την αποτελεσματικότητα αυτής.

5.2.

Μια νέα σημαντική πρόκληση που απαιτεί τη λήψη συντονισμένων μέτρων στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής για την περίθαλψη αφορά την πρόληψη και την αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας που αποτελούν συνδυασμένο αποτέλεσμα της πανδημίας και της αύξησης των περιστατικών ψυχικής υγείας (π.χ. άνοια) που συνδέονται με τη γήρανση του πληθυσμού.

5.3.

Όπως καταδεικνύεται από την πρόσφατη εμπειρία σχετικά με την πρόληψη και τον έλεγχο της νόσου COVID-19 σε εγκαταστάσεις μακροχρόνιας φροντίδας (16), οι αποτελεσματικές και εξορθολογισμένες διαδικασίες αξιολόγησης, εξωτερικής εποπτείας και επιθεώρησης τόσο στις δημόσιες όσο και στις ιδιωτικές εγκαταστάσεις και ιδρύματα παροχής φροντίδας είναι καίριας σημασίας για την πρόληψη των καταχρήσεων και τη διασφάλιση της ασφάλειας και της ποιότητας, ιδίως όσον αφορά τη φροντίδα ηλικιωμένων και παιδιών, αξιοποιώντας τις υφιστάμενες ορθές πρακτικές στα κράτη μέλη.

5.4.

Η ανάπτυξη τυποποιημένης διαδικασίας συλλογής δεδομένων και δεικτών μακροχρόνιας φροντίδας σε επίπεδο ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας για μια επιτυχημένη στρατηγική για την περίθαλψη σε επίπεδο κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων υποβολής εκθέσεων και των τακτικών επανεξετάσεων, που θα διενεργούνται με αποτελεσματικές και απλουστευμένες διαδικασίες. Ειδικότερα, η επαρκής παροχή παιδικής φροντίδας απαιτεί ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους για τη μέτρηση της προόδου και την επίτευξη και υπέρβαση των στόχων της Βαρκελώνης.

5.5.

Η στήριξη της ψηφιοποίησης των υπηρεσιών μακροχρόνιας φροντίδας είναι καίριας σημασίας για την αντιμετώπιση του ψηφιακού χάσματος. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην προσβασιμότητα, στα υποστηρικτικά συστήματα, στη βελτίωση του ψηφιακού γραμματισμού και στην ψηφιοποίηση για την ποιότητα της εργασίας, την αναβάθμιση των δεξιοτήτων και τις νέες μεθόδους διάγνωσης, παρακολούθησης και θεραπείας.

5.6.

Η ΕΟΚΕ καταδικάζει τα εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν από τη Ρωσική Ομοσπονδία στην Ουκρανία, με στόχο τους εργαζομένους στον τομέα της περίθαλψης και της υγείας, τους ασθενείς, τα παιδιά, τα νοσοκομεία και άλλες εγκαταστάσεις· παράλληλα με τους θανάτους και τους τραυματισμούς, η επίθεση αυτή πλήττει σοβαρά το σύστημα υγείας και περίθαλψης της Ουκρανίας και απαιτεί στοχευμένα μέτρα βοήθειας και στήριξης. Πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι η κρίση στην Ουκρανία εξαπλώνεται παντού και επηρεάζει πολλές πτυχές του κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος.

5.7.

Ο κοινωνικός διάλογος με τη συμμετοχή των κυβερνήσεων, των εργοδοτών και των εργαζομένων και των αντιπροσωπευτικών τους οργανώσεων είναι καίριας σημασίας για μια μετασχηματιστική στρατηγική για την περίθαλψη και ανθεκτικά συστήματα υγείας στην ΕΕ· είναι σημαντικό ότι όσοι λαμβάνουν και παρέχουν περίθαλψη πρέπει να συμπεριληφθούν στη χαρτογράφηση ενός πιο περιεκτικού, ανθεκτικού και ισότιμου ως προς το φύλο οικοσυστήματος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και άλλων ενδιαφερόμενων μερών, π.χ. της εκκλησίας και της φιλανθρωπίας.

6. Γενικές παρατηρήσεις σχετικά με το εργατικό δυναμικό του τομέα της υγείας

6.1.

Η καλή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη αποτελεί πυλώνα μιας σταθερής, ασφαλούς και ευημερούσας κοινωνίας και η οργάνωσή της είναι ευθύνη της κυβέρνησης. Αποτελεί συνήθη πρακτική σε πολλές χώρες να βασίζονται στο χαμηλό κόστος και στην ταχεία πρόσληψη εργαζομένων στον τομέα της υγείας από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό αναγνωρίζεται απλώς ως μια πραγματικότητα και παραμένει σκανδαλωδώς ένα ζήτημα ανεπίλυτο.

6.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την αρχή ότι τα ισχυρά και ανθεκτικά συστήματα υγείας μπορούν να στηριχτούν και να αναπτυχθούν μόνο από εκπαιδευμένο, ειδικευμένο και ενθουσιώδες εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας. Η εν λόγω αρχή είναι θεμελιώδους σημασίας για την επίτευξη μιας επιτυχημένης πολιτικής υγείας και, κατά συνέπεια, είναι απαραίτητη για την επίτευξη ιατροφαρμακευτικής κάλυψης όλων και του δικαιώματος στην υγεία. Οι ίδιες οι συστάσεις της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης αποσκοπούν στη δημιουργία ενός «δικαιώματος στην υγεία», διασφαλίζοντας σε όλους τους Ευρωπαίους ισότιμη πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή, προληπτική, θεραπευτική και ποιοτική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλους.

6.3.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας θα πρέπει να βελτιώσει την προστασία, την πρόληψη, την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση των κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία σε επίπεδο ΕΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιτυχία όλων των βασικών πρωτοβουλιών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη υψηλής ποιότητας εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας.

6.4.

Σε διάφορες γνωμοδοτήσεις (17), η ΕΟΚΕ έχει αναφερθεί στο ζήτημα του εργατικού δυναμικού του τομέα της υγείας σε ποικίλα άλλα πλαίσια και δραστηριότητες. Ειδικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, επιδεικνύοντας απαράμιλλη αλληλεγγύη κατά τις πλέον δύσκολες στιγμές.

6.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη λήψη μέτρων με σκοπό να καταστούν ελκυστικότερες για τους νέους οι θέσεις εργασίας στον τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Αυτή είναι μία από τις σημαντικότερες προϋποθέσεις για την κάλυψη των συστημάτων υγείας με επαρκές ανθρώπινο δυναμικό ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, να προάγεται η υγεία και να προλαμβάνονται οι ασθένειες.

6.6.

Τα δεδομένα σχετικά με τους αριθμούς, τη μετανάστευση, τις δεξιότητες και άλλες λεπτομέρειες που αφορούν το εργατικό δυναμικό του τομέα της υγείας θα πρέπει να τυποποιηθούν και να ανταλλάσσονται συνεχώς μεταξύ των κρατών μελών. Πολλά γεγονότα (η πανδημία COVID-19, σεισμοί, πλημμύρες, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία κ.α.) καταδεικνύουν τη σημασία της ταχείας αντίδρασης, ειδικά σε καταστάσεις κρίσης.

6.7.

Η απασχόληση στις υγειονομικές και κοινωνικές υπηρεσίες αυξήθηκε κατά 48 % στις χώρες του ΟΟΣΑ μεταξύ 2000 και 2017 (18). Καθώς ο πληθυσμός γηράσκει και μεταβάλλεται, η ζήτηση για υπηρεσίες υγείας θα αυξηθεί και θα αλλάξει: εκτιμάται ότι η παγκόσμια ζήτηση για εργαζομένους στον τομέα της υγείας σχεδόν θα διπλασιαστεί έως το 2030 (19).

6.8.

Ακόμα και πριν από την πανδημία COVID-19, η ικανότητα παροχής βασικών υπηρεσιών υγείας ήταν περιορισμένη σε πολλές χώρες λόγω των διαρκών ελλείψεων εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας και της προβλεπόμενης παγκόσμιας έλλειψης 18 εκατομμυρίων επαγγελματιών υγείας έως το 2030 (20).

6.9.

Είναι σημαντικό να καθοριστούν επακριβώς οι αρχές της πιθανής μεταβίβασης ή του συνδυασμού δεξιοτήτων και καθηκόντων (μετατόπιση καθηκόντων/μείγμα δεξιοτήτων). Είναι αναγκαίος ο συντονισμός των ιδρυμάτων που εκπαιδεύουν το εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας ώστε να ανταποκρίνονται κατάλληλα στις ανάγκες του εθνικού συστήματος υγείας, με έγκαιρες διορθώσεις στα ποσοστά εγγραφής και στα προγράμματα σπουδών.

6.10.

Η ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων στον τομέα της υγείας και της κοινωνικής μέριμνας θα πρέπει να ακολουθεί την αρχή του συντονισμού, της διατομεακής συνεργασίας και της ενοποίησης της περίθαλψης, με τον κοινό στόχο να επιτευχθεί συνέχεια της φροντίδας για τους πολίτες βάσει του προτύπου 24/7/365.

6.11.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη διαθεσιμότητα της περίθαλψης στις τοπικές κοινότητες, ειδικά στις αραιοκατοικημένες περιοχές, τις απομακρυσμένες ή απομονωμένες αγροτικές περιοχές και τα νησιά, όπου οι σύγχρονες λύσεις μεταφοράς και τηλεϊατρικής πρέπει να χρησιμοποιούνται περισσότερο.

7. Προγραμματισμός για το εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας

7.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο προγραμματισμός για το εργατικό δυναμικό πρέπει να έχει ως στόχο τη δημιουργία συνθηκών για επαγγελματική δραστηριότητα που βελτιώνει την ποιότητα της περίθαλψης και την ασφάλεια των ασθενών. Συγχρόνως, πρέπει να διασφαλίζεται η ικανότητα κατάρτισης υψηλής ποιότητας σε όλα τα επίπεδα.

7.2.

Η διαχείριση του εργατικού δυναμικού του τομέα της υγείας πρέπει να θεωρείται στρατηγικά σημαντική δραστηριότητα στο επίπεδο της συνολικής κρατικής διοίκησης, όπου η κυβέρνηση κάθε κράτους μέλους διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Επιπλέον, πρέπει να εφαρμόζεται πολυτομεακά, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές οπτικές και προτεραιότητες.

7.3.

Η διαχείριση του εργατικού δυναμικού του τομέα της υγείας πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλα τα στάδια του «κύκλου ζωής των επαγγελματιών», από την προσέλκυση μελλοντικών σπουδαστών έως την απασχόληση συνταξιούχων. Η διαδικασία της επιλογής υποψηφίων για κατάρτιση, απασχόληση και προαγωγή θα πρέπει να είναι διαφανής και δίκαιη, χωρίς οποιαδήποτε μορφή διάκρισης.

7.4.

Κατά τον προγραμματισμό για το εργατικό δυναμικό του τομέα της υγείας, είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη και να εκφράζονται σαφώς οι ανάγκες των πολιτών και των εργαζομένων στον τομέα της υγείας. Οι διαδικασίες προγραμματισμού και διαχείρισης πρέπει να εδραιώσουν τις μεθόδους με τις οποίες μπορούν να προσδιοριστούν όλες οι ανάγκες των επαγγελματιών, όπως οι συνθήκες εργασίας, τα ουσιαστικά δικαιώματα, οι ευκαιρίες εξέλιξης, ο κατάλληλος χρόνος και οι πόροι που διατίθενται για τη μάθηση και την έρευνα, καθώς και η επίτευξη βιώσιμης ισορροπίας μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής.

7.5.

Ο προγραμματισμός για το εργατικό δυναμικό του τομέα της υγείας πρέπει να αντικατοπτρίζει τον σχεδιασμό της δομής, αλλά και τις δράσεις και τις διαδικασίες για την επίτευξη των στόχων που έχουν οριστεί — προκειμένου να καθοριστεί ποιες ανάγκες πρέπει να καλυφθούν και με ποιον συγκεκριμένο τρόπο μπορεί να γίνει αυτό.

7.6.

Η ΕΟΚΕ προτείνει την επικαιροποίηση του σχεδίου δράσης για το εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας και της περίθαλψης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (21). Η ανάπτυξη του ολοκληρωμένου σχεδιασμού και της πρόβλεψης του εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας και η προσαρμογή των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας και της μακροχρόνιας φροντίδας είναι ουσιαστικής σημασίας για τη βελτίωση της πρόσβασης σε αυτές τις υπηρεσίες και της ποιότητάς τους.

7.7.

Οι κοινωνικοί εταίροι και όλες οι ενδιαφερόμενες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στη διαδικασία προγραμματισμού του εργατικού δυναμικού του τομέα της υγείας. Είναι αναγκαίο να καθοριστούν οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων επαγγελματικών ομάδων και των ειδικών αναγκών του πληθυσμού και του συστήματος για ορισμένες ικανότητες.

7.8.

Ο εντοπισμός των μη ελκυστικών γεωγραφικών περιοχών ή τομέων δραστηριότητας όπου υπάρχει έλλειψη ανθρώπινων πόρων είναι απαραίτητος για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και την παροχή κατάλληλων κινήτρων στους επαγγελματίες στον τομέα της υγείας. Η ΕΟΚΕ προτείνει να εκδώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συστάσεις σχετικά με τις ελάχιστες αναλογίες πόρων ανά πληθυσμιακή μονάδα για βασική ιατροφαρμακευτική κάλυψη όλων και έκτακτα περιστατικά, λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική κατανομή και το ηλικιακό προφίλ (22).

7.9.

Ως βάση για αυτές τις συστάσεις, είναι σημαντικό να βελτιωθούν οι διεθνείς διαδικασίες συλλογής δεδομένων ώστε να εναρμονιστούν οι κατηγορίες δεδομένων, όπου είναι εφικτό, ώστε να μπορούν να εντοπιστούν οι διαφορές και να αποφεύγεται η παρερμηνεία των δεδομένων. Είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη οι εθνικές παρεκκλίσεις από τις εναρμονισμένες κατηγορίες ανά την Ευρώπη ώστε να μπορούν να τεθούν τα δεδομένα σε ένα πλαίσιο (23).

7.10.

Το ζήτημα των οικονομικών πόρων θα αντιμετωπιστεί διαφορετικά ανάλογα με την οικονομική κατάσταση σε κάθε κράτος μέλος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα κράτη μέλη πρέπει να εξασφαλίσουν ότι ο σχεδιασμός του συστήματος γενικά, και ο προγραμματισμός του εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας ειδικότερα, λαμβάνει υπόψη τόσο το ευρύτερο περιβάλλον όσο και τη σχετική ικανότητα της κυβέρνησης να το επηρεάζει (24).

7.11.

8. Συνθήκες εργασίας

8.1.

Οι συνθήκες εργασίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο κατά την λήψη απόφασης των επαγγελματιών να αρχίσουν, να παραμείνουν ή να εγκαταλείψουν την ιατρική σταδιοδρομία τους. Το γεγονός αυτό καθιστά σαφή τη σημασία ύπαρξης συνεκτικών πολιτικών σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η απασχόληση, η οικογενειακή ζωή, τα οικονομικά και η μετανάστευση. Αν και η συζήτηση για τον προγραμματισμό όσον αφορά το εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας εστιάζει σε μεγάλο βαθμό στις επαγγελματικές αποδοχές ως βασικό παράγοντα για την πρόσληψη και διατήρηση του προσωπικού, η πρόσβαση στην εκπαίδευση και κατάρτιση, συμπεριλαμβανομένης της επαγγελματικής εξέλιξης και της ικανότητας διατήρησης των δεξιοτήτων, οι πρακτικές συνθήκες όπως η διαθεσιμότητα της περίθαλψης, οι επίσημες ώρες εργασίας, η ασφαλής στελέχωση, οι ουσιαστικές ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης και η ισορροπία επαγγελματικής-προσωπικής ζωής, όλα αυτά συντελούν σε ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον όπου η ιατρική αποτελεί ελκυστική και βιώσιμη επιλογή σταδιοδρομίας (25).

8.2.

Οι ευρωπαϊκοί και διεθνείς ιατρικοί οργανισμοί επισημαίνουν ότι οι γιατροί που εργάζονται σε νοσοκομεία, γενικά και ιδιωτικά ιατρεία αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερο καταστάσεις βίας —κάποιες φορές ακραίες— στην καθημερινή τους δραστηριότητα, εκτός οποιασδήποτε σύγκρουσης (26). Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς να επιδείξουν πολιτική δέσμευση και να αναγνωρίσουν την επείγουσα ανάγκη προστασίας του εργατικού δυναμικού του τομέα της υγείας στην εκτέλεση της εργασίας του.

8.3.

Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας κινδυνεύουν να προσβληθούν από λοιμώδεις νόσους μέσω της έκθεσής τους στην εργασία. Η μετάδοση ασθενειών οδηγεί σε συχνές απουσίες, νοσηρότητα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, θνησιμότητα των εργαζομένων στον τομέα της υγείας. Αυτό τελικά επιφέρει μείωση του εργατικού δυναμικού και, κατά συνέπεια, επηρεάζει την ποιότητα της περίθαλψης και της ασφάλειας των ασθενών.

8.4.

Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας μπορεί επίσης να υποφέρουν από ψυχολογικό άγχος και δυνητικά ψυχικές διαταραχές που επηρεάζουν τόσο την επαγγελματική όσο και την προσωπική τους ζωή. Τα τελευταία χρόνια, έχουν αυξηθεί οι αναφορές για εργαζομένους στον τομέα της υγείας που μειώνουν την επαγγελματική τους δραστηριότητα ή συνταξιοδοτούνται νωρίς λόγω επαγγελματικής εξουθένωσης, κατάθλιψης ή άλλων προβλημάτων ψυχικής υγείας (27). Η ΕΟΚΕ ζητεί επενδύσεις στις δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ώστε να εξασφαλιστεί πλήρης και ελεύθερη πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες για όλους τους επαγγελματίες στον τομέα της υγείας.

9. Κινητικότητα

9.1.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι το δικαίωμα στην κινητικότητα πρέπει να γίνεται σεβαστό τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ. Η διασυνοριακή κινητικότητα πρέπει να διευκολύνεται προς όφελος του κάθε εργαζομένου και του επαγγέλματος συνολικά, καθώς παρέχει μια ευκαιρία για μεταφορά γνώσεων και αμοιβαία μάθηση, που ωφελεί την περίθαλψη των ασθενών και, τελικά, ολόκληρο το σύστημα υγείας. Σε περίπτωση μετανάστευσης λόγω οικονομικής ανάγκης ή μη ευνοϊκών εργασιακών συνθηκών, είναι κρίσιμης σημασίας να εντοπίζονται και να αντιμετωπίζονται τα βαθύτερα αίτια αυτής της δυναμικής και να επιδιώκεται η βελτίωση της κατάστασης του εργατικού δυναμικού του τομέα της υγείας (28).

9.2.

Η διασυνοριακή κινητικότητα προσθέτει μια επιπλέον διάσταση στον προγραμματισμό του εργατικού δυναμικού· η σύσταση μιας ευρωπαϊκής υπηρεσίας εποπτείας του εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας, που θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν δομές σχεδιασμού, και να συντονίσουν τις διασυνοριακές πτυχές του προγραμματισμού, θα ήταν ένα χρήσιμο στοιχείο μακροπρόθεσμης υποδομής. Θα πρέπει να συνδεθεί με τις διαδικασίες της ΕΕ, ιδίως το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και τον σχεδιασμό για πανδημίες που προβλέπεται σε μελλοντικό κανονισμό της ΕΕ για τις σοβαρές διασυνοριακές απειλές κατά της υγείας (29).

9.3.

Τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόζουν δεοντολογικές πολιτικές πρόσληψης σύμφωνα με τον παγκόσμιο κώδικα πρακτικής του ΠΟΥ για τις διεθνείς προσλήψεις προσωπικού στον τομέα της υγείας (30). Η πρόσληψη επαγγελματιών από το εξωτερικό δεν θα πρέπει να θεωρείται ένα απλό μέσο μετριασμού της έλλειψης εγχώριου προσωπικού. Όπου υπάρχουν ασύμμετρες ροές κινητικότητας, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη δημιουργία μηχανισμών εξισορρόπησης με σκοπό τις αμοιβαία επωφελείς ανταλλαγές.

10. Άλλες παρατηρήσεις

10.1.

Η αποτελεσματική ηγεσία είναι καθοριστικής σημασίας για τη διαχείριση των επαγγελματιών στον τομέα της υγείας σε όλα τα επίπεδα· αποτελεί μια πολύπλοκη και ιδιαίτερα εκτιμώμενη συνιστώσα της εκπαίδευσης στον τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, η οποία αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως αναγκαία για την επίτευξη υψηλών προτύπων εκπαίδευσης, έρευνας και κλινικής πρακτικής.

10.2.

Συνεπώς, η υψηλής ποιότητας και επαρκής εκπαίδευση και ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων θα πρέπει να αποτελεί μέρος του προγράμματος σπουδών όλων των επαγγελματιών στον τομέα της υγείας (31).

Βρυξέλλες, 22 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε το 2012 το σχέδιο δράσης της για το εργατικό δυναμικό της ΕΕ στον τομέα της υγείας.

(2) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης. (2014). «Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society: report jointly prepared by the Social Protection Committee and the European Commission» (Κατάλληλη κοινωνική προστασία για τις ανάγκες μακροχρόνιας φροντίδας σε μια γηράσκουσα κοινωνία: έκθεση που συνέταξαν από κοινού η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), Υπηρεσία Εκδόσεων, https://data.europa.eu/doi/10.2767/32352 σ. 14.

(3) Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 15ης Νοεμβρίου 2018, σχετικά με τις υπηρεσίες φροντίδας στην ΕΕ για τη βελτίωση της ισότητας των φύλων https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-8-2018-0464_EL.html.

(4) ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 44. ΕΕ C 487 της 28.12.2016, σ. 7. ΕΕ C 204 της 9.8.2008, σ. 103. φυλλάδιο και γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Οικονομικός, τεχνολογικός και κοινωνικός μετασχηματισμός των προηγμένων υπηρεσιών υγείας προς τους ηλικιωμένους»· (EE C 240 της 16.7.2019, σ. 10)· Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Προς ένα νέο μοντέλο περίθαλψης των ηλικιωμένων: τα διδάγματα της πανδημίας COVID-19» (ΕΕ C 194 της 12.5.2022, σ. 19).

(5) Addati, L., Cattaneo, U., και E. Pozzan. Έκθεση του 2022 με θέμα «Care at Work: Investing in Care Leave and Services for a More Gender Equal World of Work» (Η περίθαλψη στην εργασία: επένδυση στις άδειες και τις υπηρεσίες περίθαλψης για μεγαλύτερη ισότητα των φύλων στον κόσμο της εργασίας). ΔΟΕ, Γενεύη https://www.ilo.org/global/topics/care-economy/WCMS_838653/lang--en/index.htm.

(6) https://www.who.int/publications/i/item/WHO-HIS-SDS-2018.53

(7) Βλέπε γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ο αντίκτυπος των κοινωνικών επενδύσεων στην απασχόληση και στους δημόσιους προϋπολογισμούς» (ΕΕ C 226 της 16.7.2014, σ. 21).

(8) Eurofound (2020), «Long-term care workforce: Employment and working conditions» (Εργαζόμενοι στον τομέα της μακροχρόνιας φροντίδας: απασχόληση και συνθήκες εργασίας), Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο. https://www.eurofound.europa.eu/nb/publications/customised-report/2020/long-term-care-workforce-employment-and-working-conditions

(9) Barslund, Mikkel κ.ά. (2021). «Study: Policies for long-term Carers» (2021). Βρυξέλλες, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2021/695476/IPOL_STU(2021)695476_EN.pdf

(10) https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0011/186932/12-Summary-Economic-crisis,-health-systems-and-health-in-Europe.pdf

(11) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης, «Long-term care report: trends, challenges and opportunities in an ageing society» (Μακροχρόνια φροντίδα: τάσεις, προκλήσεις και ευκαιρίες σε μια κοινωνία που γηράσκει). (2021) Τόμος 1, κεφάλαιο 3. Υπηρεσία Εκδόσεων, σ. 12, 28 https://data.europa.eu/doi/10.2767/677726.

(12) Βλ. υποσημείωση 11, σ. 68-70.

(13) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης, (2018) Zigante, V., «Informal care in Europe: exploring formalisation, availability and quality» (Άτυπη φροντίδα στην Ευρώπη: διερεύνηση της επισημοποίησης, της διαθεσιμότητας και της ποιότητας), Υπηρεσία Εκδόσεων, https://data.europa.eu/doi/10.2767/78836.

Spasova, S., et al (2018). Challenges in long-term care in Europe. A study of national policies (Προκλήσεις στη μακροχρόνια φροντίδα στην Ευρώπη. Μια μελέτη των εθνικών πολιτικών), Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κοινωνικής Πολιτικής (ESPN), Βρυξέλλες: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&langId=en&pubId=8128&furtherPubs=yes.

(14) Βλ. υποσημείωση 11, κεφάλαιο 3.

(15) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης. (2014). «Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society: report jointly prepared by the Social Protection Committee and the European Commission» (Κατάλληλη κοινωνική προστασία για τις ανάγκες μακροχρόνιας φροντίδας σε μια γηράσκουσα κοινωνία: έκθεση που συνέταξαν από κοινού η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), Υπηρεσία Εκδόσεων, σ. 36 https://data.europa.eu/doi/10.2767/32352 και Πανευρωπαϊκή Επιτροπή για την Υγεία και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (2021). «Drawing light from the pandemic: a new strategy for health and sustainable development. A review of the evidence» (Άντληση διδαγμάτων από την πανδημία: μια νέα στρατηγική για την υγεία και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Εξέταση των αποδεικτικών στοιχείων) https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0015/511701/Pan-European-Commission-health-sustainable-development-eng.pdf.

(16) Danis, K., Fonteneau, L., κ.ά.,(2020). High impact of COVID-19 in long-term care facilities: suggestion for monitoring in the EU/EEA (Ο υψηλός αντίκτυπος της νόσου COVID-19 σε εγκαταστάσεις μακροχρόνιας φροντίδας: πρόταση για παρακολούθηση στην ΕΕ/στον ΕΟΧ), Euro Surveillance: Ευρωπαϊκό δελτίο για τις μεταδοτικές ασθένειες 25(22). https://doi.org/10.2807/1560-7917.ES.2020.25.22.2000956

(17) ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 109· ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 251· ΕΕ C 242 της 23.7.2015, σ. 48· ΕΕ C 143 της 22.5.2012· ΕΕ C 18 της 19.1.2011, σ. 74· ΕΕ C 77 της 31.3.2009, σ. 96.

(18) https://one.oecd.org/document/ECO/WKP(2021)43/en/pdf

(19) Liu JX, Goryakin Y, Maeda A, Bruckner T, Scheffler R. Global health workforce labor market projections for 2030 (Προβλέψεις για την παγκόσμια αγορά εργασίας του εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας για το 2030). Ανθρώπινοι πόροι στον τομέα της υγείας 2017; 15:11 (https://human-resources-health.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12960-017-0187-2).

(20) https://www.who.int/health-topics/health-workforce#tab=tab_1

(21) Το 2012 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε σχέδιο δράσης της για το εργατικό δυναμικό της ΕΕ στον τομέα της υγείας.

(22) CPME Policy on Health Workforce (Πολιτική του Ευρωπαϊκού Ιατρικού Συλλόγου για το εργατικό δυναμικό υγείας) (https://www.cpme.eu/policies-and-projects/professional-practice-and-patients-rights/health-systems-and-health-workforce).

(23) Βλ. υποσημείωση 2.

(24) Russo G, Pavignani E, Guerreiro CS, Neves C. Can we halt health workforce deterioration in failed states? (Μπορούμε να σταματήσουμε την επιδείνωση της ποιότητας του υγειονομικού προσωπικού σε αποτυχημένα κράτη;) Insights from Guinea Bissau on the nature, persistence and evolution of its HRH crisis (Στοιχεία για τον χαρακτήρα, την ανθεκτικότητα και την εξέλιξη της κρίσης στο υγειονομικό εργατικό δυναμικό της Γουινέας-Μπισάου). Ανθρώπινοι πόροι για την υγεία 2017· 15(1):12.

(25) Βλ. υποσημείωση 2.

(26) https://www.cpme.eu/api/documents/adopted/2020/3/EMOs.Joint_.Statement.on_.Violence.FINAL_.12.03.2020.pdf

(27) Dyrbye, L. N., T. D. Shanafelt, C. A. Sinsky, P. F. Cipriano, J. Bhatt, A. Ommaya, C. P. West, και D. Meyers. 2017. Burnout among health care professionals: A call to explore and address this underrecognised threat to safe, high-quality care. (Η επαγγελματική εξουθένωση των επαγγελματιών υγείας: Έκκληση για διερεύνηση και αντιμετώπιση αυτής της υποτιμημένης απειλής για την ασφαλή, ποιοτική περίθαλψη). NAM Perspectives. Έγγραφο συζήτησης, Εθνική Ακαδημία Ιατρικής, Ουάσινγκτον.

(28) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης. (2014). «Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society: report jointly prepared by the Social Protection Committee and the European Commission» (Κατάλληλη κοινωνική προστασία για τις ανάγκες μακροχρόνιας φροντίδας σε μια γηράσκουσα κοινωνία: έκθεση που συνέταξαν από κοινού η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), Υπηρεσία Εκδόσεων, https://data.europa.eu/doi/10.2767/32352 σ. 14.

(29) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης. (2014). «Adequate social protection for long-term care needs in an ageing society: report jointly prepared by the Social Protection Committee and the European Commission» (Κατάλληλη κοινωνική προστασία για τις ανάγκες μακροχρόνιας φροντίδας σε μια γηράσκουσα κοινωνία: έκθεση που συνέταξαν από κοινού η Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), Υπηρεσία Εκδόσεων, https://data.europa.eu/doi/10.2767/32352 σ. 14.

(30) https://www.who.int/publications/m/item/migration-code

(31) Van Diggele, C., Burgess, A., Roberts, C. και Mellis, C. (2020). Leadership in healthcare education (Η ηγεσία στην εκπαίδευση στον τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης). BMC Medical Education, 20 (παράρτ. 2), 456. https://doi.org/10.1186/s12909-020-02288-x

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/46

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/07)

Εισηγήτρια:

η κ. Katrīna LEITĀNE

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	24.2.2022
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	158/0/5

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η πολιτική συμμετοχή συνιστά τη βάση κάθε λειτουργικής δημοκρατίας. Το κυριότερο πλεονέκτημα της ΕΕ για τους νέους Ευρωπαίους είναι ο σεβασμός για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου (1). Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι οι νέοι έχουν λόγο στις αποφάσεις που επηρεάζουν το μέλλον τους δεδομένου ότι ακόμη και μια έμμεση επίδραση μπορεί να έχει ισχυρό αντίκτυπο για τους νέους και τις επόμενες γενιές. Οι πολιτικές που δεν απευθύνονται άμεσα στους νέους ή δεν θεωρούνται ότι αποτελούν μέρος της παραδοσιακής πολιτικής για τη νεολαία μπορούν εντούτοις να έχουν ισχυρό αντίκτυπο στις ζωές των νέων. Είναι σημαντικό να προσφέρονται αποτελεσματικοί μηχανισμοί που συμπληρώνουν τους υφιστάμενους συμμετοχικούς μηχανισμούς, ευθυγραμμίζονται με δημοκρατικές αρχές και προσαρμόζονται στις ανάγκες των νέων. Αυτό μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη και αποτελεσματικότερη χάραξη πολιτικής.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι η εκπαίδευση συνιστά έναν από τους αποτελεσματικότερους τρόπους προσέγγισης των νέων και ενημέρωσής τους σχετικά με κάθε πιθανή μορφή συμμετοχής και σχετικά με τις αξίες που αντιπροσωπεύει το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Τα υφιστάμενα προγράμματα που υποστηρίζουν την τυπική και τη μη τυπική εκπαίδευση, όπως το Erasmus+ και το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης, έχουν βελτιώσει επιτυχώς τις προοπτικές των νέων σε ό,τι αφορά τη δημοκρατική συμμετοχή και την άντληση οφελών από τις αξίες και τις αρχές της ΕΕ.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι υπάρχει σαφής ανάγκη να συμπεριληφθούν οι νέοι στη χάραξη πολιτικής μέσω της ουσιαστικής συμμετοχής τους με τον πλέον κατάλληλο τρόπο για τους νέους, ακολουθούμενη από παρακολούθηση, αξιολόγηση και εκτίμηση επιπτώσεων, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι απόψεις των νέων λαμβάνονται υπόψη κατά τη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Η συμμετοχή καθ’ όλη τη διαδικασία χάραξης πολιτικής δημιουργεί εμπιστοσύνη μεταξύ των νέων γενεών και πέραν αυτών, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να θεωρούνται σημαντικοί παράγοντες κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Οι διαδικασίες αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν ορατή και διαφανή επικοινωνία των αποτελεσμάτων της συμμετοχής τους. Το στοιχείο αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των νέων και των φορέων χάραξης πολιτικής (2). Επιπλέον, η κοινωνική ένταξη και η προσέγγιση ομάδων με διαφορετικές ανάγκες είναι πολύ σημαντική.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στη συμμετοχή των νέων στις κοινωνιακές προκλήσεις και, ως εκ τούτου, στη συμμετοχή τους στη χάραξη πολιτικής και στη δημοκρατική διαδικασία. Οι οργανώσεις αυτές μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρες και δίκτυα υποστήριξης για να βοηθήσουν τους νέους να συνεργαστούν με επίσημους δημόσιους φορείς και να τους δώσουν τη δυνατότητα να καταστούν ενεργοί πολίτες. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει αυτές τις οργανώσεις και τους νέους πολίτες στην ανάληψη δράσης και ζητεί να ληφθούν μέτρα που θα τους επιτρέψουν να το πράξουν.

1.5.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τα θεσμικά όργανα της Ένωσης και τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν μέτρα και μηχανισμούς που διασφαλίζουν ότι η διάσταση της νεολαίας λαμβάνεται υπόψη σε κάθε πεδίο πολιτικής, δημιουργώντας παράλληλα χώρο για την παροχή συνεκτικής και εξειδικευμένης συμβολής από τους νέους σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Οι εν λόγω δομές θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνουν διαφανείς και ορατούς μηχανισμούς παρακολούθησης και ελέγχου και να συμπληρώνουν υφιστάμενα μέσα που προάγουν τη συμμετοχή των νέων, χωρίς να οδηγούν σε μειωμένη χρηματοδότηση. Θα πρέπει να διατεθούν κατάλληλοι πόροι για την ουσιαστική συμμετοχή της νεολαίας στη χάραξη πολιτικής.

1.6.

Η συμμετοχή των νέων στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων μπορεί να στηρίξει τη βελτίωση της νομοθεσίας και των πολιτικών μέσω της χαρτογράφησης και της κατανόησης των σημερινών και των μελλοντικών τάσεων που επηρεάζουν τις ζωές των νέων και των μελλοντικών γενεών. Αυτό μπορεί επίσης να διευκολύνει το έργο του φορέα που υποβάλει μια πρόταση, δεδομένου ότι μπορεί να λάβει ποιοτικές πληροφορίες συμπληρωματικές προς τα δευτερεύοντα δεδομένα.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι, μολονότι η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας βασίζεται στους κύριους στόχους της στρατηγικής της ΕΕ για τη νεολαία (3) και το Ευρωπαϊκό Έτος Νεολαίας, και τα δύο τονίζουν τη σημασία της ενσωμάτωσης της διάστασης της νεολαίας στη χάραξη πολιτικής, για την οποία απαιτείται διατομεακή προσέγγιση. Επίσης, συνιστά ένα από τα μέτρα που καθορίζονται στην έκθεση σχετικά με τα τελικά αποτελέσματα (4) της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης η οποία έχει εγκριθεί από όλες τις συνιστώσες που ψηφίζουν στην Ολομέλεια της Διάσκεψης, καθώς και από πολίτες. Για την επίτευξη μακροπρόθεσμου αντικτύπου και κληροδοτήματος πέραν του Ευρωπαϊκού Έτους Νεολαίας, οι νέοι πρέπει να ενδυναμωθούν ώστε να ηγηθούν της αλλαγής και να οικοδομήσουν ένα καλύτερο μέλλον.

1.8.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση την αναφορά στην αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τα αποτελέσματα της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης (5). Ωστόσο, τονίζει ότι η πρόταση της Επιτροπής δεν συνάδει με τους στόχους και τα μέσα της αρχικής πρότασης, ενώ δεν εξετάζει τα θέματα της ουσιαστικής συνεργασίας με οργανώσεις της νεολαίας και νέους εμπειρογνώμονες και της ενσωμάτωσης της διάστασης της νεολαίας σε όλες τις πολιτικές, ούτε λαμβάνει υπόψη τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο των πολιτικών στις μελλοντικές γενιές. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας θα πρέπει να αποτελεί μέρος της εργαλειοθήκης για τη βελτίωση της νομοθεσίας ως χωριστό εργαλείο, δεδομένου ότι οι μελλοντικές γενιές και οι νέοι χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής.

1.9.

Η ΕΟΚΕ ζητεί μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ των θεσμικών οργάνων για την ευθυγράμμιση των υφιστάμενων επιτυχημένων πρωτοβουλιών, όπως ο διάλογος της ΕΕ για τη νεολαία, η πρωτοβουλία «Η δική σου Ευρώπη, η δική σου φωνή!» και η Ευρωπαϊκή Εκδήλωση για τη Νεολαία, και να συνδεθούν με μελλοντικές πρωτοβουλίες, όπως η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας, σύμφωνα με τη στρατηγική της ΕΕ για τη νεολαία. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ παρουσιάζει έναν κατάλογο προτάσεων σχετικά με τη συμμετοχή των νέων στην ΕΟΚΕ και επιδιώκει να εισαγάγει την έννοια της αξιολόγησης του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας στις εργασίες της.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1. Ο ρόλος των νέων στην οικοδόμηση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος

2.1.1.

Οι νέοι αποτελούν τον κινητήρα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και η δημιουργικότητα, η ενέργεια και ο ενθουσιασμός τους είναι η κινητήρια δύναμη της βιωσιμότητάς του. Το τρέχον έτος 2022 έχει οριστεί ως το Ευρωπαϊκό Έτος Νεολαίας, με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, να δηλώνει ότι η Ευρώπη χρειάζεται όλους τους νέους της και ότι η Ένωσή μας πρέπει να διαθέτει ψυχή και όραμα που θα τους συγκινούν (6).

2.1.2.

Το ευρωπαϊκό εγχείρημα δεν μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματικά και ορθά στο σημερινό δημοκρατικό περιβάλλον εάν δεν αναγνωρισθεί ο διάλογος για την πολιτική συμμετοχή των νέων (7) στο πλαίσιο δημοκρατικών παραδόσεων και γεωπολιτικών πλαισίων. Ο αντιπρόεδρος για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής, Μαργαρίτης Σχοινάς, δήλωσε ότι το Ευρωπαϊκό Έτος Νεολαίας θα πρέπει να αλλάξει τα πρότυπα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο εντάσσουμε τους νέους στη διαδικασία χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων. Η βασική αιτιολόγηση είναι η παροχή πρόσβασης στους νέους και η ενδυνάμωσή (8) τους με στόχο την ουσιαστική συμμετοχή τους.

2.1.3.

Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις του Ευρωβαρομέτρου (9), λιγότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους (47 %) εμπιστεύονται την ΕΕ και μόνο το 44 % έχει θετική εικόνα για αυτήν. Το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο ισχυρή είναι η συσχέτιση των νέων με τις αξίες της Ευρώπης και η προθυμία τους να ενστερνιστούν μια ευρωπαϊκή ταυτότητα. Η ενεργός συμμετοχή των νέων στις πολιτικές διαδικασίες και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων είναι καίριας σημασίας, δεδομένου ότι το μέλλον τους θα καθοριστεί από τις σημερινές αποφάσεις. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εισαχθούν μέσα συμμετοχής ώστε να διασφαλιστεί ότι λαμβάνονται υπόψη οι φωνές των νέων. Η συμμετοχή στον δημόσιο και δημοκρατικό βίο πρέπει να ενισχυθεί σε όλα τα επίπεδα ώστε να διασφαλιστεί η μελλοντική ευημερία της Ευρώπης, ενώ θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι η δημοκρατική ωριμότητα επηρεάζει (10) τα πρότυπα της πολιτικής συμμετοχής των νέων στην ΕΕ.

2.1.4.

Η πρωτοβουλία της ΕΕ για σύγκληση Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης λειτούργησε ως κίνητρο για την προαγωγή συμμετοχικού διαλόγου με πολίτες σε ολόκληρη την Ένωση. Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των υφιστάμενων μηχανισμών συμμετοχής των νέων και η ανάπτυξη νέων μηχανισμών θεωρείται η προσήκουσα πορεία μελλοντικά. Όπως προτείνεται στα τελικά αποτελέσματα της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης, αυτή θα μπορούσε να περιλαμβάνει «αξιολόγηση του αντικτύπου από τη σκοπιά της νεολαίας» (11) για τη νομοθεσία, με εκτίμηση επιπτώσεων και μηχανισμό διαβούλευσης στον οποίο θα συμμετέχουν εκπρόσωποι των νέων (12).

2.1.5.

Η αξιολόγηση του αντικτύπου από τη σκοπιά της νεολαίας λειτουργεί ως μέθοδος στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών για τη χάραξη πολιτικής. Η στρατηγική ανάλυση προοπτικών αποτελεί πολύτιμη έννοια την οποία σκοπεύει να χρησιμοποιήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της διαδικασίας χάραξης πολιτικής. Δεδομένου ότι στηρίζεται σε αρχές όπως η ανίχνευση ορίζοντα, η ανάλυση μεγατάσεων, ο σχεδιασμός σεναρίων και η προορατικότητα, είναι αναπόφευκτο η προοπτική της νεολαίας και εκείνη των μελλοντικών γενεών να εξετάζεται σε αυτό το πλαίσιο. Ενώ στο πλαίσιο της διαδικασίας ανάλυσης προοπτικών αναγνωρίζεται ότι το μέλλον δεν είναι προκαθορισμένο, συλλέγονται πληροφορίες σχετικά με πιθανά σενάρια και προετοιμάζεται η αντιμετώπιση αναδυόμενων προκλήσεων. Ο διάλογος μεταξύ των γενεών μπορεί να περιλαμβάνει πολύτιμα εργαλεία που διασφαλίζουν ότι οι καταρτιζόμενες πολιτικές λαμβάνουν υπόψη αυτές τις τάσεις και τα μελλοντικά σενάρια. Η διεξαγωγή ανάλυσης που εξετάζει την προοπτική των νέων και των μελλοντικών γενεών μπορεί και θα πρέπει να συμβάλει σε καλύτερες και πιο προσαρμοσμένες πολιτικές που είναι ικανές να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις των μελλοντικών γενεών.

2.1.6.

Για να χαραχθούν καλύτερες πολιτικές, κατάλληλες να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές προκλήσεις, αυτές πρέπει να αναγνωρίσουν και να διαφυλάξουν τα δικαιώματα των νέων και των μελλοντικών γενεών, διασφαλίζοντας ότι δεν θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις σε συγκεκριμένες γενεακές και κοινωνικές ομάδες. Οι ομάδες αυτές συχνά παραμελούνται ή θεωρούνται ότι ανήκουν σε άλλες ομάδες, γεγονός που δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα. Ως αποτέλεσμα, οι πολιτικές δεν αντιμετωπίζουν κατάλληλα τις προκλήσεις και οδηγούν σε μείωση της εμπιστοσύνης και αποστασιοποίηση από τους επίσημους θεσμούς.

2.2. Η ανάγκη ουσιαστικής συμμετοχής των νέων

2.2.1.

Η ουσιαστική συμμετοχή αφορά τον επιμερισμό των εξουσιών, την ικανότητα λήψης αποφάσεων, με τη συμμετοχή άλλων ενδιαφερόμενων μερών, υπό διαφανείς συνθήκες γνωστές σε όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς. Οι καλά σχεδιασμένες διαδικασίες λογοδοσίας εδραιώνουν την εμπιστοσύνη όλων των ενδιαφερόμενων μερών σε πολιτικές συμμετοχικές διαδικασίες και οι ρητές αρμοδιότητες των διαφόρων παραγόντων θα πρέπει να κοινοποιούνται σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

2.2.2.

Η εμπιστοσύνη των νέων στους δημόσιους θεσμούς παραμένει στάσιμη μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 2000 (13) και η αντίληψή τους όσον αφορά την πολιτική επιρροή και την εκπροσώπηση στη λήψη αποφάσεων παραμένει αμετάβλητη. Η συμμετοχή των νέων στον δημοκρατικό βίο μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Ωστόσο, η συμμετοχή τους σε τοπικές, εθνικές ή ευρωπαϊκές εκλογές θεωρείται ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να ακουστεί η φωνή τους από τους φορείς λήψης αποφάσεων (39 %) (14), ενώ το ποσοστό των νέων που εμπιστεύονται αυτό το είδος δημοκρατικής συμμετοχής εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλό. Συγχρόνως, όσοι είναι πιθανό να μείνουν μακριά από την πολιτική το οφείλουν στην έλλειψη ουσιαστικής συμμετοχής και εμπιστοσύνης και στο αίσθημα ότι δεν έχει νόημα η συμμετοχή χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η συμβολή τους. Ένας από τους βασικούς φραγμούς για τη συμμετοχή των νέων είναι η πεποίθηση ότι οι φορείς λήψης αποφάσεων «δεν ακούν άτομα σαν εμένα» (15). Συνεπώς, η προαγωγή της εμπιστοσύνης και η ενίσχυση του διαλόγου μεταξύ των νέων και των δημόσιων θεσμών είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση της ετοιμότητας και της ανθεκτικότητας των κοινωνιών να αντιμετωπίσουν μελλοντικούς κλυδωνισμούς (16).

2.2.3.

Η πλειονότητα των νέων (70 %) (17) αισθάνεται ότι δεν έχει μεγάλο, ή καθόλου, λόγο σε σημαντικές αποφάσεις, νόμους και πολιτικές που επηρεάζουν την ΕΕ συνολικά. Το 24,8 % (18) των νέων αισθάνεται ότι δεν έχει καμία επιρροή ως προς το ποια θέματα τίθενται σε δημόσιες ή πολιτικές συζητήσεις και ένα επιπλέον 40,8 % δηλώνει ότι δεν έχει μεγάλη επιρροή. Επιπλέον, τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων θεωρούν ότι η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτικών σχετικά με τις ανησυχίες των νέων θα βοηθούσε τους νέους να επηρεάζουν περισσότερο τη δημόσια πολιτική, ενώ πάνω από το 50 % αυτών πιστεύει ότι ένας ισχυρότερος ρόλος των οργανώσεων νέων στην πολιτική θα εξυπηρετούσε επίσης αυτόν τον σκοπό.

2.2.4.

Οι νέοι έχουν αλλάξει τους τρόπους συμμετοχής τους, προτιμώντας πλέον μη θεσμοθετημένες, και ειδικότερα μη εκλογικές, μορφές πολιτικής συμμετοχής (19). Η έρευνα καταδεικνύει όλο και περισσότερο ότι αυτό συνδέεται με τη μείωση των επιπέδων εμπιστοσύνης στους δημόσιους φορείς και με τη δυσαρέσκεια για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Η μη συμβατική πολιτική συμμετοχή των νέων καθίσταται ολοένα και πιο ρευστή και εξατομικευμένη, με προτίμηση στη συμμετοχή σε μεμονωμένα ζητήματα και θέματα, καθώς και στον άμεσο ακτιβισμό και τη διαμαρτυρία υπό την έννοια των «ατομικών επιλογών τρόπου ζωής» (20) Συνολικά, οι νέοι είναι πολύ κινητοποιημένοι στον χώρο της πολιτικής. Οι εμπειρογνώμονες σε θέματα πολιτικής συμμετοχής, όταν εξετάζουν το ζήτημα της συμμετοχής των νέων, έχουν στρέψει την προσοχή τους από το κατά πόσον οι νέοι επιθυμούν να συμμετάσχουν στον τόπο και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί επιλέγουν να εκφράσουν τις πολιτικές τους απόψεις (21). Λαμβάνοντας υπόψη το ευρύ φάσμα των τρόπων με τους οποίους οι νέοι επιδιώκουν σήμερα να επηρεάσουν τη χάραξη πολιτικής και τη λήψη πολιτικών αποφάσεων, υπάρχει σαφής ανάγκη να ληφθεί υπόψη ο μη συμβατικός χαρακτήρας της πολιτικής συμμετοχής, της συμμετοχικής λήψης αποφάσεων, της ενίσχυσης των μηχανισμών επικοινωνίας και διαφάνειας σε ένα πλαίσιο δημοκρατικών θεσμών. Η χάραξη πολιτικής στο πλαίσιο των δημόσιων φορέων θα πρέπει να προσαρμόζεται και να σχεδιάζεται αναλόγως, ώστε να διασφαλίζεται η προβολή και η συνεργασία με όλες τις ομάδες νέων όταν λαμβάνονται αποφάσεις πολιτικής. Στην πραγματικότητα, οι συμμετοχικοί μηχανισμοί θα πρέπει να είναι χωρίς αποκλεισμούς και να κοινοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να προσεγγίζουν ένα ευρύ κοινό και εκείνους που είναι δύσκολο να προσεγγιστούν.

2.2.5.

Οι οργανώσεις υπό την ηγεσία νέων έχουν αναπτύξει εμπειρογνωμοσύνη και γνώσεις για ευρύ φάσμα θεμάτων τα οποία σχετίζονται με ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι. Η συμπερίληψή τους στη διαδικασία χάραξης πολιτικής θα έχει ως αποτέλεσμα πιο συνεκτικούς και προσαρμοσμένους κανόνες και κανονισμούς. Αυτό υποστηρίζεται επίσης από τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό νέων που προσχωρούν σε αυτές τις οργανώσεις (22).

2.2.6.

Η ουσιαστική συνεργασία με τους νέους είναι καίριας σημασίας. Η συμμετοχή των νέων πρέπει να βελτιωθεί, αντιμετωπίζοντας ειδικότερα την έλλειψη δημοκρατικής εκπροσώπησης των νέων και την έλλειψη προοπτικής για τη νεολαία εκτός του παραδοσιακού τομέα της πολιτικής για τη νεολαία. Οι νέοι επιθυμούν να συμμετέχουν στη διαμόρφωση πολιτικών που επηρεάζουν τη ζωή τους. Η δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών (23) συνιστά τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να εξαλειφθεί η ανισότητα μεταξύ γενεών στις γηράσκουσες κοινωνίες.

2.2.7.

Τα υφιστάμενα εργαλεία για την ανάλυση επιπτώσεων στους νέους, όπως το Εργαλείο #31 στην εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας, δεν προβλέπουν την ενσωμάτωση της διάστασης της νεολαίας και τη συμπερίληψη οργανώσεων νέων και νέων εμπειρογνωμόνων για θέματα νεολαίας, οι οποίοι είναι σε θέση να παρέχουν συστηματική ανάλυση των ζητημάτων από τη σκοπιά της νεολαίας. Επιπλέον, με βάση τις διαθέσιμες δημοσιεύσεις, τα εν λόγω εργαλεία εφαρμόζονται λιγότερο συχνά από ό,τι θα απαιτούσε η συνάφεια και η σημασία των προτάσεων.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1. Αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας

3.1.1.

Η πρόταση βασίζεται σε τρεις πυλώνες: διαβούλευση, εκτίμηση επιπτώσεων και μέτρα μετριασμού (24). Παρέχει ένα πλαίσιο για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας της πολιτικής, με βάση την ενισχυμένη συμμετοχή των νέων και την ενσωμάτωση της διάστασης της νεολαίας στη χάραξη πολιτικής, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη ευάλωτες ομάδες νέων, όπως οι νέοι με αναπηρία, οι νέοι ΕΕΑΚ (25), οι νέοι που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές κ.λπ. Με τις διάφορες συνιστώσες της αξιολόγησης της ΕΕ για τη νεολαία, παρέχει μια συνεκτική δομή για την παραγωγή υψηλής ποιότητας και καλύτερων πολιτικών για την αντιμετώπιση ζητημάτων που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οι μελλοντικές γενιές.

3.1.2.

Το πρώτο βήμα της αξιολόγησης του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας είναι ο καθορισμός της συνάφειας των προτάσεων για τους νέους και τις μελλοντικές γενιές. Αυτό θα συμβάλει στο να καθοριστεί κατά πόσον θα πρέπει να διεξαχθεί πλήρης αξιολόγηση του αντικτύπου από τη σκοπιά της νεολαίας σχετικά με την επικείμενη αυτή πολιτική. Μέσω ενός εργαλείου ελέγχου, οι αξιολογητές καθορίζουν κατά πόσον το σχέδιο πρότασης αφορά πράγματι τους νέους, καθώς και τον άμεσο και έμμεσο αντίκτυπο της πρότασης στους νέους και τις μελλοντικές γενιές. Εάν αυτό καθοριστεί, η αξιολόγηση του αντικτύπου από τη σκοπιά της νεολαίας προχωρεί στα στάδια της πλήρους διαβούλευσης, της εκτίμησης επιπτώσεων και των μέτρων μετριασμού. Κατά συνέπεια, οι δείκτες θα πρέπει να αναπτυχθούν βάσει των αναγκών και των ιδεών των νέων προκειμένου να διασφαλιστεί ότι λαμβάνονται υπόψη οι σχετικές προτάσεις από τη δική τους προοπτική.

3.1.3.

Στο πλαίσιο του επόμενου βήματος, οι αντίστοιχοι αξιολογητές αναμένεται να διαβουλευθούν ουσιαστικά με ενδιαφερόμενα μέρη που σχετίζονται με τη νεολαία, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι παρέχεται συστηματική εμπειρογνωμοσύνη για ενδελεχή ανάλυση. Με βάση τη δέσμευση αυτή, οι αξιολογητές θα επιδιώξουν να εντοπίσουν τους προβληματισμούς των νέων σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις του υπό δοκιμή σχεδίου πολιτικής. Αυτή η συμμετοχική συνιστώσα πρέπει να είναι διαφανής και να παρέχει χώρο σε ευρύ φάσμα εκπροσώπων των νέων, οργανώσεων υπό την ηγεσία νέων και νέων με σχετική εμπειρογνωμοσύνη για την παροχή συμβολής. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διασφαλιστεί συστηματική προσέγγιση για τα ζητήματα που αντιμετωπίζονται μέσω των σχεδίων προτάσεων πολιτικής. Η συμπερίληψη οργανώσεων της νεολαίας, εκπροσώπων νέων και νέων με σχετική εμπειρογνωμοσύνη, μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ ποικιλόμορφο και μοναδικό στην εκτίμηση επιπτώσεων. Μέσω της ουσιαστικής συνεργασίας οι αξιολογητές μπορούν να λαμβάνουν περιεκτική επισκόπηση με βάση τις γενικές γνώσεις και την εμπειρογνωμοσύνη που έχουν αποκτήσει οι εν λόγω νέοι. Με τη χρήση αυτής της συμβολής, η εκτίμηση επιπτώσεων μπορεί να καταστεί αρκετά λεπτομερής ώστε να προσδιορίζει τις προκλήσεις και τις πτυχές όπου οι πολιτικές ενδέχεται να προκαλέσουν διαταραχή.

3.1.4.

Με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα που θα συλλεχθούν καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας και τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων, οι αξιολογητές είναι σε θέση να συντάσσουν την εκτίμηση επιπτώσεων σε συνέχεια των θεμάτων που αναφέρθηκαν στον αναλυτικό κατάλογο ελέγχου, καθώς και να παρέχουν ανάλυση προοπτικών για τις μελλοντικές γενιές.

3.1.5.

Εάν προσδιοριστεί αρνητικός αντίκτυπος, ο αξιολογητής πρέπει να προτείνει μέτρα μετριασμού τα οποία θα πρέπει να εστιάζουν πρωτίστως σε ομάδες που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις καθώς και σε μειονεκτούντες νέους. Συνιστάται, κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης, οι αξιολογητές να περιλαμβάνουν ερωτήσεις σχετικά με πιθανά μέτρα μετριασμού που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην ανάλυση. Κατά τα επόμενα έτη, προτείνεται να διεξαχθεί αξιολόγηση για την παρακολούθηση του αντικτύπου των πολιτικών και του τρόπου με τον οποίο τα μέτρα μετριασμού αντιμετώπισαν τις αρνητικές επιπτώσεις.

3.1.6.

Η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας δεν θα πρέπει να αντικαταστήσει την ουσιαστική συνεργασία με τους νέους γενικά και θα πρέπει να συμπληρώνει τους υφιστάμενους συμμετοχικούς μηχανισμούς.

3.1.7.

Η πρόταση ήταν το αποτέλεσμα μιας σειράς συζητήσεων με τα μεγαλύτερα δίκτυα νέων της Ευρώπης, ενώ αναφέρθηκε επίσης ρητά σε αρκετές συστάσεις του διαλόγου της ΕΕ για τη νεολαία από τότε που αυτός καθιερώθηκε (και ο προηγούμενος αυτού μηχανισμός, ο διαρθρωμένος διάλογος). Οι νέοι εξέφρασαν την έντονη επιθυμία τους για διαφανή διαδικασία χάραξης πολιτικής που να επιτρέπει στους νέους να συμβάλλουν στη σύνταξη και να παρακολουθούν τα αποτελέσματα.

3.1.8.

Η πρόταση εμπνέεται επίσης από το τεστ ΜΜΕ, το οποίο αποτελεί παράδειγμα κατάλληλου εργαλείου εκτίμησης επιπτώσεων σε επίπεδο ΕΕ, βασίζεται δε σε τρεις πυλώνες: διαβούλευση, εκτίμηση επιπτώσεων και μέτρα μετριασμού (26). Επιπλέον, όπως και το τεστ ΜΜΕ, η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας προορίζεται επίσης να αποτελέσει μέρος της εργαλειοθήκης για τη βελτίωση της νομοθεσίας ως χωριστό εργαλείο προκειμένου να τονιστεί ο ρόλος των νέων στο μέλλον της Ευρώπης, όπως ανακοίνωσε η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

3.1.9.

Η πρόταση βασίζεται στα παραδείγματα εργαλείων εκτίμησης επιπτώσεων στους νέους που υπάρχουν ήδη σε αρκετά κράτη μέλη όπως η Αυστρία, η Γερμανία, η Γαλλία, το Βέλγιο (στη Φλάνδρα), καθώς και εκτός ΕΕ, όπως στη Νέα Ζηλανδία και στον Καναδά.

3.1.10.

Η προτεινόμενη εκτίμηση επιπτώσεων παρέχει λύση ώστε να διασφαλιστεί ότι ο αντίκτυπος των πολιτικών λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες και τις προσδοκίες των νέων και παρέχει πεδίο εφαρμογής εκτός του παραδοσιακού τομέα της πολιτικής για τη νεολαία. Μόνο ένα μικρό μέρος των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναλύεται από τη σκοπιά της νεολαίας. Ωστόσο, ένα σημαντικό μέρος των εν λόγω προτάσεων επηρεάζει άμεσα και έμμεσα τις ζωές των νέων.

3.1.11.

Προτείνεται να συμπεριληφθεί η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας στις δημοσίως διαθέσιμες εκτιμήσεις επιπτώσεων για τη βελτίωση της νομοθεσίας και να δημοσιευθεί στην Ευρωπαϊκή Δικτυακή Πύλη της Νεολαίας. Θα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω ο τρόπος προώθησης με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Παρ’ όλα αυτά, η Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας ενθαρρύνεται να την προωθήσει ενεργά προκειμένου να εξασφαλίσει την προβολή της, ενώ η Γενική Γραμματεία θα πρέπει να υποστηρίξει την έγκρισή της από διάφορες ΓΔ. Η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας θα μπορούσε επίσης να δημοσιευτεί από εκείνα τα θεσμικά όργανα που αποφασίζουν να την εφαρμόσουν, συμπεριλαμβανομένου του δικτυακού τόπου της ΕΟΚΕ. Με τη δημοσίευση της αξιολόγησης και της τελικής μορφής της πρότασης, τα ενδιαφερόμενα μέρη για θέματα νεολαίας που συμμετέχουν στη διαβούλευση θα είναι σε θέση να διαπιστώσουν πώς έχει ληφθεί υπόψη η συμβολή τους.

3.1.12.

Προτείνεται η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας να αποτελέσει δομή που μπορεί να εφαρμοστεί σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, μαζί με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

3.1.13.

Η αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας μπορεί δυνητικά να βελτιώσει τις πολιτικές, αλλά πρέπει επίσης να βασίζεται σε ουσιαστικούς συμμετοχικούς μηχανισμούς, διότι η άντληση γνώσεων από την κοινότητα αποτελεί τρόπο για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας και την επίτευξη βελτιώσεων.

3.2. Συμμετοχή της νεολαίας στην ΕΟΚΕ

3.2.1.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία της συμμετοχής της νεολαίας στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Ευρώπης (27) και, κατά συνέπεια, εφαρμόζει αρκετές επιτυχημένες πρωτοβουλίες όπως «Η δική σου Ευρώπη, η δική σου φωνή!», οι στρογγυλές τράπεζες νέων για το κλίμα και τη βιωσιμότητα και η σύνοδος κορυφής των νέων της ΕΕ με θέμα το κλίμα που διοργάνωσαν από κοινού η ΕΟΚΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σε συνέχεια της γνωμοδότησής της NAT/788 (28), η ΕΟΚΕ συμπεριέλαβε έναν εκπρόσωπο των νέων στην επίσημη αντιπροσωπεία της ΕΕ στη συνεδρίαση της διάσκεψης των μερών της σύμβασης πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή για πρώτη φορά το 2021, με αφορμή την COP26. Επιπλέον, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους Νεολαίας, το Βραβείο της κοινωνίας των πολιτών της ΕΟΚΕ για το 2022 θα επιβραβεύσει αποτελεσματικές, καινοτόμες και δημιουργικές πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στη δημιουργία ενός καλύτερου μέλλοντος για τους νέους Ευρωπαίους και μαζί με αυτούς.

3.2.2.

H EOKE θα προσπαθήσει να μεγεθύνει τις φωνές των νέων και των οργανώσεων νέων μέσω πιο δομημένων, ουσιαστικών και στοχευμένων μηχανισμών συμμετοχής των νέων προκειμένου να ενισχυθεί η εσωτερική συμμετοχή των νέων και των οργανώσεων νέων στο έργο της ΕΟΚΕ. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ θα πρέπει να ολοκληρώσει τα ακόλουθα βήματα:

—	θα πρέπει να εισαχθούν διαφανείς και διατομεακοί μηχανισμοί συντονισμού με στόχο την ενσωμάτωση της διάστασης της νεολαίας στο έργο και τη νομοθεσία της ΕΟΚΕ·

—	θα μπορούσε να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή νέων εμπειρογνωμόνων με συναφή εμπειρογνωσία σε βασικές γνωμοδοτήσεις·

—	στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους Νεολαίας να αναδειχθεί η νεολαία ως κοινό θέμα στις γνωμοδοτήσεις πρωτοβουλίας του φθινοπωρινού κύκλου·

—	να διεξαχθούν θεματικές συζητήσεις με ευρωπαϊκές οργανώσεις νέων και οργανώσεις βάσης με στόχο την αποτελεσματικότερη σύνδεση εθνικών και ευρωπαϊκών προοπτικών·

—	θα μπορούσαν, σε ετήσια βάση, να επιλέγονται θέματα σχετικά με τη νεολαία για μελέτες της ΕΟΚΕ (29)·

—	θα πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη η διαγενεακή προοπτική σε όλες τις γνωμοδοτήσεις που συντάσσει η ΕΟΚΕ (όπως συμβαίνει και με τη διάσταση του φύλου)·

—	να οικοδομηθούν δυναμικές σχέσεις με άλλα θεσμικά όργανα της Ένωσης με στόχο τη χαρτογράφηση μηχανισμών συμμετοχής των νέων και την ενίσχυση των δραστηριοτήτων προσέγγισης της νεολαίας και των οργανώσεων νέων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο·

—	να εγκριθεί το ψήφισμα για τη συμμετοχή της νεολαίας στην ΕΟΚΕ που συνέταξε η ομάδα συντονισμού για το Ευρωπαϊκό Έτος Νεολαίας·

—	να δημιουργηθεί καρτέλα «συμμετοχή της νεολαίας» στον δικτυακό τόπο της ΕΟΚΕ ώστε να επισημαίνονται οι παρελθούσες, οι τρέχουσες και οι μελλοντικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τη νεολαία, συμπεριλαμβανομένων γνωμοδοτήσεων, δημόσιων συνεδριάσεων, εκδηλώσεων κ.λπ.·

—	θα μπορούσε να θεσπιστεί μόνιμη δομή εντός της ΕΟΚΕ προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το έργο σχετικά με τη συμμετοχή της νεολαίας στην ΕΟΚΕ και στα άλλα θεσμικά όργανα θα συνεχιστεί και μετά το 2022.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ θα διερευνήσει περαιτέρω και θα εξετάσει πιθανούς τρόπους εφαρμογής της έννοιας της αξιολόγησης του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας στο πλαίσιο των εργασιών της, προκειμένου να αναπτυχθεί μια συνεκτική προσέγγιση όσον αφορά τη συμμετοχή των νέων στην ΕΟΚΕ.

3.2.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να απαντήσει στην παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας και στην αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας και να εξετάσουν από κοινού την εφαρμογή.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Έρευνα τεκμηρίωσης European Youth in 2021 [Νεολαία της Ευρώπης το 2021].

(2) Influencing and understanding political participation patterns of young people, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2021 (Επηρεασμός και κατανόηση των προτύπων πολιτικής συμμετοχής των νέων).

(3) Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη νεολαία 2019-2027

(4) Conference on the Future of Europe, Report on the final outcome, Μάιος 2022 [Έκθεση σχετικά με τα τελικά αποτελέσματα της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης].

(5) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A52022DC0404&qid=1660827033223

(6) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/SPEECH_21_4701

(7) Deželan T., Moxon D., Influencing and understanding political participation patterns of young people: The European perspective , [Επηρεασμός και κατανόηση των προτύπων πολιτικής συμμετοχής των νέων: η ευρωπαϊκή προοπτική], μελέτη, 2021.

(8) Barta O., Boldt G., Lavizzari A., Meaningful youth political participation in Europe: concepts, patterns and policy implications [Ουσιαστική πολιτική συμμετοχή των νέων στην Ευρώπη: έννοιες, πρότυπα και επιπτώσεις στην πολιτική], ερευνητική μελέτη, 2021.

(9) Ευρωβαρόμετρο 96 — Χειμώνας 2021-2022.

(10) Kitanova, M., Youth political participation in the EU: evidence from a cross-national analysis,[Πολιτική συμμετοχή των νέων στην ΕΕ: στοιχεία από διεθνή ανάλυση], Journal of Youth Studies, τόμος 23, αριθ. 7, 2020 (το έγγραφο ελήφθη το 2018).

(11) https://www.youthforum.org/files/YFJ_EU_Youth_Test.pdf

(12) Έκθεση για το τελικό αποτέλεσμα της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης.

(13) Governance for Youth, Trust and Intergenerational Justice Fit for all generations? Highlights [Διακυβέρνηση για τη νεολαία, εμπιστοσύνη και δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών: Ταιριάζει σε όλες τις γενιές; Σημαντικότερες εξελίξεις].

(14) Flash Eurobarometer on Youth and Democracy [Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο σχετικά με την έρευνα για τη νεολαία και τη δημοκρατία], που διεξήχθη μεταξύ 22 Φεβρουαρίου και 4 Μαρτίου 2022.

(15) European Parliament youth survey Report [Έκθεση έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη νεολαία] (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Σεπτέμβριος 2021).

(16) Governance for Youth, Trust and Intergenerational Justice Fit for all generations? Highlights [Διακυβέρνηση για τη νεολαία, εμπιστοσύνη και δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών: Ταιριάζει σε όλες τις γενιές; Σημαντικότερες εξελίξεις].

(17) European Parliament youth survey Report [Έκθεση έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη νεολαία] (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Σεπτέμβριος 2021).

(18) Youth Survey Report (υπό την τριάδα των Προεδριών Γερμανίας-Πορτογαλίας-Σλοβενίας, Ιανουάριος 2022).

(19) Youth Survey Report [Έκθεση έρευνας για τη νεολαία] (υπό την τριάδα των Προεδριών Γερμανίας-Πορτογαλίας-Σλοβενίας, Ιανουάριος 2022).

(20) Youth Survey Report [Έκθεση έρευνας για τη νεολαία] (υπό την τριάδα των Προεδριών Γερμανίας-Πορτογαλίας-Σλοβενίας, Ιανουάριος 2022).

(21) Deželan T., Moxon D., Influencing and understanding political participation patterns of young people: The European perspective, [Επηρεασμός και κατανόηση των προτύπων πολιτικής συμμετοχής των νέων: η ευρωπαϊκή προοπτική], μελέτη, 2021.

(22) Eurobarometer on the European Year of Youth: Young Europeans are increasingly engaged, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2022 [Ευρωβαρόμετρο για το Ευρωπαϊκό Έτος Νεολαίας: Οι νέοι Ευρωπαίοι συμμετέχουν όλο και περισσότερο].

(23) Governance for Youth, Trust and Intergenerational Justice Fit for all generations? Highlights [Διακυβέρνηση για τη νεολαία, εμπιστοσύνη και δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών: Ταιριάζει σε όλες τις γενιές; Σημαντικότερες εξελίξεις].

(24) https://www.youthforum.org/files/Concept-Note_final.pdf και https://www.youthforum.org/files/YFJ_EU_Youth_Test.pdf

(25) ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 27.

(26) Better Regulation Toolbox — SME Test [Εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας — Τεστ ΜΜΕ]

(27) SOC/706 Ευρωπαϊκό Έτος Νεολαίας, ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 122 και SOC/589 Νέα στρατηγική της ΕΕ για τη νεολαία, ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 142.

(28) ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 44.

(29) Μια μελέτη της ΕΟΚΕ είναι σε εξέλιξη σχετικά με τη δομημένη συμμετοχή των νέων: χαρτογράφηση τοπικών, εθνικών, ενωσιακών και διεθνών ορθών πρακτικών με στόχο την ανάπτυξη των απαραίτητων και κατάλληλων μηχανισμών προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι φωνές των νέων θα ακούγονται.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/53

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος των τεχνολογιών αφαίρεσης άνθρακα στην απαλλαγή της ευρωπαϊκής βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/08)

Εισηγητής:	ο κ. Andrés BARCELÓ DELGADO
Συνεισηγήτρια:	η κ. Monika SITÁROVÁ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	18.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	24.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	229/0/7

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επαναλαμβάνει τη σθεναρή της υποστήριξη προς τις δεσμεύσεις της Πράσινης Συμφωνίας και προς την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας ως προς την παροχή ενέργειας και τη βιομηχανική υπεροχή.

1.2.

Οι επιπτώσεις του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία στη διαθεσιμότητα ενέργειας και πρώτων υλών δεν μπορούν να αγνοηθούν, και το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο πρέπει να παρακολουθεί την κατάσταση.

1.3.

Προκειμένου να επιτύχει η πράσινη μετάβαση στη μεταποιητική βιομηχανία, χρειάζεται να υπάρχει μια βάση επαρκούς, κατάλληλου μείγματος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για εξηλεκτρισμό και για την παραγωγή πράσινου υδρογόνου. Οι τεχνολογίες αφαίρεσης διοξειδίου του άνθρακα (CDR), δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (CCS) και δέσμευσης και χρήσης άνθρακα (CCU) θα βοηθήσουν τη βιομηχανία να επιτύχει την κλιματική ουδετερότητα. Η ανάπτυξη της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές σε όλη την Ευρώπη είναι απαραίτητη προκείμενου να επιτευχθούν οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας.

1.4.

Η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές θα απαιτήσει βαθύ μετασχηματισμό των βιομηχανικών δραστηριοτήτων (τα επόμενα 30 χρόνια). Παρότι πολλές τεχνολογίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών υπάρχουν ήδη, τα επίπεδα τεχνολογικής ετοιμότητάς τους (TRL (1)) είναι χαμηλά. Θα χρειαστούν φιλόδοξοι τεχνολογικοί χάρτες πορείας για την κλιμάκωση και την ευρεία ανάπτυξη αυτών των ρηξικέλευθων τεχνολογιών, η δε ΕΕ πρέπει να προωθήσει την καινοτομία μέσω των ταμείων για το Κλίμα και την Καινοτομία.

1.5.

Η ανάπτυξη των τεχνολογιών και η εκπαίδευση και μετεκπαίδευση του εργατικού δυναμικού είναι, συνεπώς, ζωτικής σημασίας για την πράσινη μετάβαση στη μεταποιητική βιομηχανία. Ο κοινωνικός διάλογος σε ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο θα πρέπει να υποστηρίξει την ευαισθητοποίηση, την αποδοχή και την υποστήριξη μιας πράσινης και δίκαιης μετάβασης στη βιομηχανία. Η ανάπτυξη ικανοτήτων και οι πρωτοβουλίες για τον καθορισμό βασικών δεξιοτήτων θα είναι απαραίτητες προκειμένου να διασφαλιστεί μια αποτελεσματική βιομηχανική μετάβαση που δεν θα αφήσει κανέναν στο περιθώριο.

1.6.

Η αύξηση της χρήσης εναλλακτικών πρώτων υλών –ιδίως βιώσιμης βιομάζας– μπορεί να συμβάλει στη βιώσιμη αφαίρεση άνθρακα από την ατμόσφαιρα με την προώθηση της βιώσιμης διαχείρισης της παραγωγικής γης (γεωργικής και δασικής) και τη χρήση της βιομάζας για την παραγωγή προϊόντων μακράς διαρκείας που παρατείνουν περαιτέρω τα οφέλη της αφαίρεσης. Επιπλέον, θα συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από εισαγόμενες πρώτες ύλες και πόρους.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας: η ΕΕ είναι πρωτοπόρος στη μείωση των εκπομπών CO2, αλλά χρειάζεται να ακολουθήσουν και άλλοι παράγοντες τη φιλοδοξία της για το κλίμα. Καθώς η κλιματική κρίση είναι παγκόσμια, η διπλωματία της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της προκειμένου να πείσει τις τρίτες χώρες να κλιμακώσουν τις προσπάθειές τους για την καταπολέμησή της. Ανεξάρτητα από τους φιλόδοξους πολιτικούς στόχους της, η ΕΕ θα καταστεί ολοένα περισσότερο πρωτοπόρος της απαλλαγής των βιομηχανικών κλάδων από τις ανθρακούχες εκπομπές χάρη στην πολιτική της στήριξη και στις πρακτικές γνώσεις των επιχειρήσεων και των εργαζομένων τους όσον αφορά τη βιομηχανική ικανότητα, τις απαιτούμενες τεχνολογίες και τον τρόπο πρόβλεψης της αλλαγής, που επιτρέπουν τη λήψη ανάλογων πρακτικών μέτρων.

1.8.

Η διατήρηση μιας ισχυρής βιομηχανικής βάσης στην ΕΕ θα εξασφαλίσει για την ευρωπαϊκή κοινωνία ευημερία, ποιοτικές θέσεις εργασίας και προσήλωση στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία πρέπει να επενδύσει στην Ευρώπη, με κατάλληλο κανονιστικό πλαίσιο, τόσο στην έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία όσο και σε εγκαταστάσεις και εξοπλισμό προκειμένου να διατηρήσει την ανταγωνιστική της θέση.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Ο ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα έχει ορίσει έναν φιλόδοξο στόχο μείωσης των εκπομπών για το 2030, επιβεβαιώνοντας παράλληλα τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας για το 2050. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να αναλυθούν όλες οι δραστηριότητες που εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου και να προσδιοριστούν οι τρόποι επίτευξης μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών έως περίπου το 2050.

2.2.

Οι μεταποιητικές βιομηχανίες είναι υπεύθυνες για το 20 % (2) των ευρωπαϊκών εκπομπών. Οι μεταποιητικές βιομηχανίες υψηλής έντασης CO2 στην Ευρώπη είναι οι βιομηχανίες σιδήρου και χάλυβα, τσιμέντου, χημικών και πετροχημικών προϊόντων, χαρτοπολτού και χαρτιού, λιπασμάτων, γυαλιού, κεραμικών ειδών, τα διυλιστήρια πετρελαίου και οι βιομηχανίες μη σιδηρούχων μετάλλων (κυρίως αλουμινίου). Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου του βιομηχανικού τομέα περιλαμβάνουν διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από χρήση ενέργειας, από χρήσεις ορυκτών καυσίμων για μη ενεργειακούς σκοπούς και από μη ορυκτές πηγές καυσίμων, καθώς και άλλα αέρια εκτός CO2.

2.3.

Η πράσινη μετάβαση της μεταποιητικής βιομηχανίας είναι ζωτικής σημασίας για τη συμμόρφωσή της με το ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα. Θα προηγηθεί η μετάβαση όσον αφορά τις τεχνολογίες και, κατόπιν, αλλαγές στις μεθόδους εργασίας, στις δεξιότητες και στις ικανότητες στις βιομηχανίες. Ωστόσο, θα χρειαστούν επίσης και μέτρα από την πλευρά της ζήτησης που θα προωθούν την υιοθέτηση προϊόντων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και νέων επιχειρηματικών μοντέλων (βιομηχανική συμβίωση, κυκλικότητα, απόκριση στη ζήτηση).

3. Η μεταποιητική βιομηχανία καθ’ οδόν προς την κλιματική ουδετερότητα

3.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας εστιάζει στους βιομηχανικούς τομείς που υπόκεινται στο ΣΕΔΕ. Συνεπώς, οι επιχειρήσεις ενέργειας κοινής ωφέλειας, οι μεταφορές και τα κτίρια δεν καλύπτονται.

3.2.

Παράλληλα με την πρόκληση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης είναι επιτακτική για κάθε επιμέρους βιομηχανικό τομέα. Παρότι δεν θα είναι αρκετό να απαλλαγεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία από τις ανθρακούχες εκπομπές, η ενεργειακή απόδοση μπορεί να μειώσει σημαντικά τις εκπομπές από την κατανάλωση ενέργειας. Θα πραγματοποιηθεί μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα σε τεχνολογίες που δεν εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου, κυρίως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και οι δημόσιες αρχές είναι υπεύθυνες για την ενεργειακή μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα σε τεχνολογίες που δεν εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου.

3.3.

Σε σχέση με την πρόκληση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, οι βιομηχανίες θα μπορούσαν να ταξινομηθούν ως εξής:

—	τομείς που χρειάζεται να αλλάξουν ριζικά τη διαδικασία παραγωγής τους: χάλυβας (καθετοποιημένη μέθοδος), λιπάσματα και βιομηχανία χημικών·

—	τομείς που πρέπει να αλλάξουν το ενεργειακό σκέλος της διαδικασίας παραγωγής: χάλυβας (ηλεκτρικές κάμινοι τόξου), γυαλί, κεραμικά, χαρτί, κ.λπ.·

—	«τομείς των οποίων οι εκπομπές είναι δύσκολο να μειωθούν», όπως ο τομέας του τσιμέντου, και οι οποίοι πρέπει να δεσμεύουν και να αποθηκεύουν (ή να χρησιμοποιούν) το CO2 που εκπέμπεται κατά τη διαδικασία παραγωγής ώστε να γίνουν κλιματικά ουδέτεροι·

—	τομείς που μπορούν να εκμεταλλευτούν τις τεχνολογίες δέσμευσης και χρήσης άνθρακα προκειμένου να αναπτύξουν προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως τα διυλιστήρια πετρελαίου και οι χημικές και πετροχημικές βιομηχανίες.

3.4.

Η βιομηχανική συμπαραγωγή υψηλής απόδοσης (ΣΗΘ (3)) θα συμβάλει οπωσδήποτε στην αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, αλλά δεν μπορεί να απαλλάξει τη βιομηχανία από τις ανθρακούχες εκπομπές. Εναλλακτικά, η χρήση θερμότητας χαμηλής ενθαλπίας από τη βιομηχανία για τηλεθέρμανση θα ήταν ένας άλλος τρόπος αύξησης της συνολικής ενεργειακής απόδοσης, και θα μπορούσε ίσως να πιστωθεί κατά την πορεία μετάβασης στην πλήρη απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές.

3.5.

Οι τεχνολογίες CDR αφαιρούν από την ατμόσφαιρα το CO2 που έχει ήδη εκπεμφθεί, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο «αρνητικές» εκπομπές. Οι τεχνολογίες που σχετίζονται με την CCS, όπως η βιοενέργεια με δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (BECCS) και η άμεση δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα από τον αέρα (DACCS) αποτελούν σημαντικό μέρος του χαρτοφυλακίου των τεχνολογιών αρνητικών εκπομπών. Ωστόσο, παρά τις δυνατότητες μετριασμού της κλιματικής αλλαγής που διαθέτουν, αυτές οι τεχνολογίες βρίσκονται επί του παρόντος στο στάδιο της επίδειξης. Άλλες τεχνολογίες CDR περιλαμβάνουν δραστηριότητες που ενισχύουν τις φυσικές καταβόθρες CO2, όπως η δάσωση και η αναδάσωση, και δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της παρούσας γνωμοδότησης.

Η μελλοντική πρόκληση για τις τεχνολογίες CRD στη μεταποίηση είναι η επίτευξη ισορροπίας όπου η δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα θα αποτελεί μία επιλογή μετριασμού μεταξύ άλλων τεχνολογιών μείωσης και αφαίρεσης άνθρακα. Οι μειώσεις και η αφαίρεση αερίων του θερμοκηπίου πρέπει να συνάδει με τη Συμφωνία του Παρισιού και το Ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα. Η CCS μπορεί να δώσει στην ΕΕ τη δυνατότητα να προχωρήσει με τον απαραίτητο ρυθμό στην απορρόφηση των αερίων του θερμοκηπίου, αλλά ο στόχος πρέπει να είναι η αποφυγή της δέσμευσης άνθρακα μακροπρόθεσμα.

3.6.

Το υδρογόνο που παράγεται από τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (πράσινο υδρογόνο) φαίνεται να αποτελεί τη διατομεακή απάντηση στις διαδικασίες απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Παραδείγματος χάριν, ένα εγχείρημα στη Σουηδία αποσκοπεί στην εξάλειψη των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την παραγωγή χάλυβα με χρήση ανανεώσιμου υδρογόνου. Στη Φινλανδία, ένα έργο θα καταδείξει τρόπους για την παραγωγή μπλε και αργότερα πράσινου υδρογόνου, καθώς και για τη δέσμευση του CO2 και τη μόνιμη αποθήκευσή του στη Βαλτική Θάλασσα.

4. Η μεταποιητική βιομηχανία καθ’ οδόν προς την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές

4.1.

Μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών βιομηχανικών κλάδων, εστιάζουμε στους τομείς που έχουν υψηλό δυναμικό βελτίωσης και επίδρασης στη μείωση των ευρωπαϊκών εκπομπών CO2. Στον τομέα της μεταποίησης, έμφαση δίνεται στους τομείς που καλούνται να υπερβούν περισσότερες προκλήσεις για την απαλλαγή τους από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η παρούσα γνωμοδότηση εστιάζει στη χαλυβουργία, στην τσιμεντοβιομηχανία, στη χημική και πετροχημική βιομηχανία, στα διυλιστήρια πετρελαίου, στη βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού, στη βιομηχανία λιπασμάτων, στην υαλουργία και την κεραμική βιομηχανία.

4.2.

Πριν περιγράψουμε τις τεχνολογίες που θα μπορούσαν να έχουν επίδραση στη μείωση και αφαίρεση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, πρέπει να εξετάσουμε τη στροφή από τις ορυκτές ενεργειακές πηγές σε άλλες πηγές ενέργειας χωρίς εκπομπές και σε άλλες ανανεώσιμες πηγές. Αυτές οι πηγές θα μπορούσαν να είναι η αιολική ενέργεια, η ενέργεια από φωτοβολταϊκά και ηλιοθερμικά συστήματα, η υδροηλεκτρική ενέργεια, η γεωθερμική ενέργεια, η βιομάζα και τα βιοκαύσιμα.

4.3.

Υπάρχουν ορισμένες βιομηχανίες που θα πρέπει να υιοθετήσουν υπάρχουσες ή νέες τεχνολογίες στις διαδικασίες τους προκειμένου να επιτύχουν μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου για τη μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη κοινωνία. Από την κάθε βιομηχανία και τις τρέχουσες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου της, εξαρτάται το αν θα χρειαστεί να κάνει ένα μόνο βήμα ή αρκετά βήματα.

4.4.

Αυτό το πρώτο βήμα μπορεί να φαίνεται ως «απλώς» μια αλλαγή στο παραγωγικό/εφοδιαστικό μέρος της διαδικασίας. Σε πολλές άλλες περιπτώσεις, μπορεί να χρειάζεται περαιτέρω έρευνα και ανάπτυξη, για παράδειγμα να μετατραπούν οι υπάρχοντες καυστήρες φυσικού αερίου σε υδρογόνου ή να χρησιμοποιηθούν αντλίες θερμότητας. Επιπλέον, θα πρέπει να επιλυθούν οι προβληματισμοί όσον αφορά την αλληλεπίδραση μεταξύ του υδρογόνου και των υλών ή των προϊόντων.

4.5.

Χαλυβουργία:

Η πρόκληση για την παραδοσιακή χαλυβουργία (καθετοποιημένη μέθοδος, που απαιτεί αναγωγή σιδηρομεταλλεύματος) έχει ήδη οδηγήσει στην εισαγωγή διάφορων νέων τεχνολογικών προσεγγίσεων, που εστιάζουν τώρα στην αντικατάσταση των υψικαμίνων με ηλεκτρικές καμίνους τόξου οι οποίες τροφοδοτούνται με σίδηρο άμεσης αναγωγής (DRI) που παράγεται με χρήση πράσινου υδρογόνου. Άλλες εναλλακτικές που έχουν ήδη διερευνηθεί βασίζονται στις τεχνολογίες CCS, αλλά δεν μπορούν να εκπληρώσουν τον στόχο μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου. Η ηλεκτρόλυση σιδηρομεταλλεύματος μπορεί να εκπέμψει έως και 87 % λιγότερο CO2 από την τρέχουσα καθετοποιημένη μέθοδο (εάν η ηλεκτροδότηση είναι πλήρως απαλλαγμένη από ανθρακούχες εκπομπές). Η αναγωγή με χρήση πλάσματος υδρογόνου είχε ως στόχο μηδενικές εκπομπές CO2. Στην πραγματικότητα, η παραγωγή χάλυβα με χρήση υδρογόνου θα μπορούσε να εκπέμψει έως και 95 % λιγότερο CO2 από την τρέχουσα καθετοποιημένη μέθοδο (εάν χρησιμοποιείται ηλεκτρική ενέργεια πλήρως απαλλαγμένη από ανθρακούχες εκπομπές), αλλά λόγω της απώλειας ενέργειας κατά την παραγωγή υδρογόνου αυτό θα αύξανε την ενεργειακή κατανάλωση της βιομηχανίας.

Η παραγωγή χάλυβα σε ηλεκτρικές καμίνους τόξου εκπέμπει μόλις 14 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της καθετοποιημένης μεθόδου, και η βασική της πρόκληση είναι να αντικαταστήσει το φυσικό αέριο στις καμίνους έλασης με πράσινο υδρογόνο ή επαγωγική ηλεκτρική ενέργεια.

Η CCU (χρήση απαερίων των υψικαμίνων) μπορεί να μειώσει τις εκπομπές έως και κατά 65 % εάν αναπτυχθεί πλήρως (η μείωση του CO2 εξαρτάται επίσης από τον πλήρη κύκλο ζωής των παραγόμενων χημικών προϊόντων). Αρκετές βρίσκονται σε πιο προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης –η μονάδα επίδειξης Steelanol (υπό κατασκευή –TRL 9) χρησιμοποιεί απαέρια για παραγωγή βιοαιθανόλης και το έργο Carbon2Chem (TRL 7-8) έχει ως στόχο τη χρήση απαερίων ως πρώτης ύλης για χημικά προϊόντα.

4.6.

Τσιμεντοβιομηχανία:

Μόνο το 37 % των εκπομπών στην τσιμεντοβιομηχανία προέρχονται από τα καύσιμα, ενώ το υπόλοιπο 63 % των εκπομπών είναι αποτέλεσμα χημικής αντίδρασης των πρώτων υλών (εκπομπές διεργασίας). Συνεπώς, η χρήση καυσίμων που προέρχονται από ανανεώσιμες πηγές (βιομάζα ή υδρογόνο) θα μειώσει τον συντελεστή εκπομπής κατά 35 % το ανώτατο. Επί του παρόντος δοκιμάζονται τεχνολογίες που μπορεί να επιτρέψουν τη μελλοντική δέσμευση και διαχείριση ή αποθήκευση του CO2 (μέθοδος των αμινών και βρόχος ασβεστίου). Ένας άλλος τρόπος μείωσης των εκπομπών είναι να αναπτυχθούν τα γνωστά ως τσιμέντα χαμηλής σκωρίας, που επί του παρόντος έχουν TRL 5-7. Αυτού του είδους τα τσιμέντα έχουν συντελεστή εκπομπής έως και 30 % χαμηλότερο από τα καθαρά τσιμέντα Portland.

4.7.

Χημική βιομηχανία:

Στη χημική βιομηχανία, ο εξηλεκτρισμός των διαδικασιών παραγωγής, όπως ο εξηλεκτρισμός της ατμοπυρόλυσης, στοχεύει στη μείωση των εκπομπών CO2 ανά μονάδα πυρόλυσης κατά 90 %. Ο χημικός τομέας συμβάλλει σημαντικά στην αποκατάσταση των βιώσιμων κύκλων του άνθρακα. Τα χημικά προϊόντα αποτελούν μια τεράστια δεξαμενή αποθήκευσης άνθρακα που μπορεί να ρυθμίσει τον άνθρακα για 10-40 έτη. Σήμερα, ο όγκος του άνθρακα που είναι ενσωματωμένος στα χημικά προϊόντα είναι συγκρίσιμος με τις συνολικές εκπομπές της βιομηχανίας για την παραγωγή αυτών των προϊόντων. Ακόμα και αν το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ποσότητας άνθρακα καταλήξει στην ατμόσφαιρα με την αποτέφρωση αυτών των προϊόντων στο τέλος της χρήσης τους, ο καθορισμός μιας φιλόδοξης στρατηγικής κυκλικής οικονομίας αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη βιώσιμων και ανθεκτικών στην κλιματική αλλαγή κύκλων άνθρακα με διατήρηση της «ενημερότητας» του άνθρακα. Ο χημικός τομέας μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εκπομπών σε άλλους τομείς «απορροφώντας» τον άνθρακα και αποθηκεύοντάς τον στα προϊόντα.

4.8.

Βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού:

Στη βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού, ένας συνδυασμός βελτιώσεων των διαδικασιών, όπως η μετάβαση στη Βιομηχανία 4.0, μαζί με επενδύσεις σε υπερσύγχρονες τεχνολογίες παραγωγής, αναμένεται να οδηγήσει σε μείωση του CO2 κατά 7 εκατομμύρια τόνους έως το 2050. Αξιοποιώντας τα μέσα ΣΥΘ στις μονάδες της, η βιομηχανία έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει στην αγορά ενέργειας χρησιμοποιώντας πλεονάσματα διαλείπουσας ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Τα σχετικά οφέλη ως προς την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές θα μπορούσαν να ανέλθουν σε 2 εκατομμύρια τόνους. Η περαιτέρω μεταστροφή των βιομηχανικών εγκαταστάσεων σε ενεργειακές πηγές χαμηλών έως μηδενικών εκπομπών άνθρακα, αναμένεται να αποδώσει μείωση των εκπομπών κατά 8 εκατομμύρια τόνους CO2. Παράλληλα με ορισμένες καινοτόμες ιδέες που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο του Two Team Project (4) (σχέδιο των δύο ομάδων), όπως η τεχνολογία των βαθέων ευτηκτικών διαλυτών που είναι υπό ανάπτυξη, άλλες καινοτόμες και ανατρεπτικές λύσεις θα μπορούσαν να αυξήσουν τη μείωση των εκπομπών κατά περίπου 5 εκατομμύρια τόνους CO2.

4.9.

Διυλιστήρια πετρελαίου:

Τα διυλιστήρια πετρελαίου έχουν τη δυνατότητα να συμβάλουν στην ενεργειακή και κλιματική μετάβαση της οικονομίας της ΕΕ με δύο τρόπους: α) μειώνοντας σημαντικά το αποτύπωμα άνθρακα της διαδικασίας παραγωγής τους, και β) αντικαθιστώντας προοδευτικά τα καύσιμα και άλλα προϊόντα ορυκτής προέλευσης με καύσιμα και άλλα προϊόντα που βασίζονται σε βιογενές ή ανακυκλωμένο CO2. Η σταδιακή αντικατάσταση των ορυκτών πηγών ενέργειας με βιοενέργεια, σε συνδυασμό με τις τεχνολογίες CCU και CCS, θα οδηγήσει ακόμα και σε αρνητικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Οι καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται κατά τη χρήση καυσίμων και άλλων προϊόντων διύλισης μπορούν να μειωθούν ριζικά με προοδευτική αντικατάσταση της πρώτης ύλης από αργό πετρέλαιο σε βιώσιμη βιομάζα και ανακυκλωμένο CO2. Η καύση των παραγόμενων καυσίμων θα προσθέτει μηδενικές ή πολύ χαμηλές καθαρές εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στην απαλλαγή των μεταφορών από τις ανθρακούχες εκπομπές, ειδικά για τους τρόπους μεταφοράς που είναι δυσκολότερο να εξηλεκτριστούν. Επενδύσεις και νέα έργα σε αυτούς τους τομείς είναι σε εξέλιξη. Για παράδειγμα, τρία από τα περίπου 80 μείζονα διυλιστήρια στην ΕΕ έχουν μετατραπεί σε βιοδιυλιστήρια, αντικαθιστώντας πλήρως το αργό πετρέλαιο με βιώσιμη βιομάζα (5). Αυτή η στρατηγική κλιματικής μετάβασης απαιτεί χαμηλότερους οικονομικούς πόρους από άλλες λύσεις, καθώς τα ίδια τα διυλιστήρια και το σύστημα εφοδιαστικής για τη διανομή των προϊόντων μπορούν σε μεγάλο βαθμό να προσαρμοστούν και να επαναχρησιμοποιηθούν.

4.10.

Λιπάσματα:

Η βιομηχανία λιπασμάτων ερευνά τώρα την αντικατάσταση του φυσικού αερίου ως πρώτης ύλης με πράσινο υδρογόνο. Διάφορα πιλοτικά έργα (6) αναπτύσσονται σε όλη την ΕΕ, και μόλις το πράσινο υδρογόνο καταστεί διαθέσιμο και το κόστος του ρυθμιστεί, η βιομηχανία θα προχωρήσει στην πλήρη απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές.

4.11.

Συμπερασματικά, η μεταποιητική βιομηχανία έχει δυνατότητες απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές μέσω της ενεργειακής απόδοσης, της βελτιστοποίησης των διαδικασιών και της στροφής στην ανανεώσιμη ενέργεια. Θα χρειαστούν επενδύσεις στην έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος του ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα έως το 2050. Οι τεχνολογίες CCS και CCUS είναι επίσης σημαντικές για μεταποιητικές βιομηχανίες όπως η τσιμεντοβιομηχανία και όπου πηγή ενέργειας είναι η βιομάζα.

5. Δεξιότητες και ικανότητες στη μελλοντική μεταποιητική βιομηχανία

5.1.

Οι νέες βιομηχανικές διαδικασίες αναμφίβολα θα απαιτήσουν νέες μεθόδους εργασίας. Οι βιομηχανίες και οι εργαζόμενοι θα χρειαστεί να προσαρμόσουν τον τρόπο που εκτελούν τα καθήκοντά τους στη βιομηχανία, εστιάζοντας στη μείωση των εκπομπών CO2 από τα πρώτα στάδια των διαδικασιών παραγωγής.

5.2.

Η πράσινη μετάβαση της μεταποιητικής βιομηχανίας θα αλλάξει την παραγωγή με πολλούς τρόπους, αξιοποιώντας πλήρως τις νέες τεχνολογίες παραγωγής και εκμεταλλευόμενη την ψηφιοποίηση. Θα χρειαστούν νέες δεξιότητες, αναβάθμιση δεξιοτήτων και μετεκπαίδευση ώστε να επιτευχθεί δίκαιη μετάβαση χωρίς να μείνει κανείς στο περιθώριο. Ειδική προσοχή πρέπει να δοθεί στην πρόσκληση των Ευρωπαίων πολιτών και εργαζομένων, των ΜΜΕ, των κοινωνικών επιχειρήσεων και των περιφερειακών εμπειρογνωμόνων να επιτελέσουν προορατικό ρόλο στην αναπόφευκτη αλλαγή που θα επέλθει στους τόπους όπου ζουν.

5.3.

Η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι αυτή η γνώση των νέων τεχνολογιών και του τρόπου εφαρμογής τους στις υπάρχουσες βιομηχανίες θα φτάσει στους εργαζομένους των βιομηχανιών. Οι δημόσιες αρχές και επιχειρήσεις, στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου, πρέπει να καταβάλουν επίσης προσπάθειες για τη μόχλευση των υφιστάμενων προσόντων προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές.

5.4.

Η πλήρης αξιοποίηση του πράσινου υδρογόνου στη βιομηχανία θα είναι καίριας σημασίας για πολλές βιομηχανίες. Ωστόσο, η εφαρμογή των τεχνολογιών CDR θα επηρεάσει επίσης τις δεξιότητες και ικανότητες στη μεταποιητική βιομηχανία και, σε μεγάλο βαθμό, στην αλυσίδα εφοδιασμού.

6. Δράση της ΕΕ και συνθήκες πλαίσιο

6.1.

Το νομικό πλαίσιο της ΕΕ και οι εθνικοί κανονισμοί πρέπει να συμβάλουν στην απαλλαγή της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές. Πρέπει να λάβουν υπόψη ότι θα υπάρξουν διαφορετικές δυνατότητες και/ή πόροι προς επένδυση για τη μετάβαση μεταξύ κρατών μελών και περιφερειών της Ευρώπης.

6.2.

Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, που στοχεύει στη στήριξη των περιφερειών οι οποίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από βιομηχανίες υψηλής έντασης άνθρακα, αποτελεί ένα θετικό πρώτο βήμα. Ωστόσο, το πεδίο εφαρμογής, που περιορίζεται στις περιφέρειες με μεγάλη εξάρτηση από τον άνθρακα, τον λιγνίτη, την τύρφη, τον πετρελαιούχο σχιστόλιθο και τις βιομηχανίες υψηλής έντασης άνθρακα, είναι υπερβολικά στενό. Η ΕΟΚΕ, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προτείνει γενναία αύξηση του προϋπολογισμού του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης με στόχο τη στήριξη άλλων τομέων που θα πληγούν από την απαλλαγή της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές. Οι επιπρόσθετοι δημοσιονομικοί πόροι θα πρέπει να διοχετευθούν στην εξασφάλιση επαγγελματικής μετάβασης, δημιουργίας εναλλακτικών ποιοτικών θέσεων εργασίας στις ίδιες περιφέρειες και κατάλληλης κατάρτισης, μετεκπαίδευσης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων των εργαζομένων.

6.3.

Η πράσινη μετάβαση στη βιομηχανία απαιτεί πρόσβαση σε άφθονη ενέργεια και πρώτες ύλες ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα σε προσιτή, σταθερή και ανταγωνιστική τιμή. Σημαντικές επενδύσεις, μεταξύ άλλων στις ενεργειακές υποδομές, θα πρέπει να πραγματοποιηθούν στην Ευρώπη προκειμένου να ικανοποιηθεί η ανάγκη της βιομηχανίας για μεγάλες ποσότητες ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

6.4.

Το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ πρέπει να οδηγήσει την οικονομία της ΕΕ στην εκπλήρωση του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, δημιουργώντας τις συνθήκες για αξιοποίηση των τεράστιων πόρων –οικονομικών, τεχνολογικών και διανοητικών– ώστε να υλοποιηθούν γρήγορα επενδύσεις σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα, συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογιών αφαίρεσης άνθρακα.

6.5.

Απαιτούνται τακτικά κίνητρα προκειμένου να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξη της δέσμευσης άνθρακα στις μεταποιητικές βιομηχανίες, είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο –μέσω του Ταμείου Καινοτομίας– και σε κάθε κράτος μέλος, αλλά χωρίς να διασπαστεί η ενιαία αγορά, που είναι ένας από τους θεμέλιους λίθους της ΕΕ. Θα χρειαστούν πρόσθετες πρωτοβουλίες της ΕΕ προκειμένου να προσελκυστούν και να κινητοποιηθούν ιδιωτικές επενδύσεις.

6.6.

Χρειάζεται να δημιουργηθούν στρατηγικές συμμαχίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο ώστε να επιταχυνθεί η ανάπτυξη αυτής της βιομηχανίας και να μπορέσει η ΕΕ να ηγηθεί σε αυτόν τον τομέα. Οι ισχύοντες κανόνες κρατικών ενισχύσεων μπορούν να προσαρμοστούν για τον σκοπό αυτόν.

6.7.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης, με σχετικό διάλογο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το Ταμείο Καινοτομίας πρέπει να αποτελεί το προτιμώμενο μέσο για την υλοποίηση αυτών των δραστηριοτήτων.

6.8.

Οι πολιτικές δημοσίων συμβάσεων θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν με σκοπό την ενίσχυση των αγορών πράσινων προϊόντων, των οποίων οι παραγωγοί φροντίζουν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, έναντι των «καφέ» προϊόντων (με αρνητικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο).

6.9.

Η καθυστέρηση που διαπιστώνεται στην αντιμετώπιση της κλιματικής πρόκλησης και η πίεση χρόνου συνεπάγονται ότι οι εκθέσεις και οι συστάσεις του Ευρωπαϊκό εξάμηνο για κάθε κράτος μέλος πρέπει να περιλαμβάνουν ορισμένους βασικούς δείκτες επιδόσεων που θα συμβάλουν στην επίτευξη της απαιτούμενης απαλλαγής της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές.

6.10.

Η έκθεση στρατηγικών προβλέψεων πρέπει να επανεξετάζει, περιοδικά, την πρόοδο, τα πλέον υποσχόμενα σενάρια/επιλογές, και τα αδύναμα σημεία στις προσπάθειες επίτευξης των κλιματικών στόχων. Αυτό είναι ακόμα πιο σημαντικό καθώς μπορεί να παράσχει κατευθυντήριες γραμμές για επείγουσες και υψηλού κινδύνου επενδύσεις, αλλά και για εύλογη συγκέντρωση πόρων, τόσο οριζόντια όσο και κάθετα.

6.11.

Μια σειρά προειδοποιητικές ενδείξεις δείχνουν ότι το πεδίο ανταγωνισμού δεν είναι ισότιμο, καθώς και τον κίνδυνο «διαρροής άνθρακα» προς τρίτες χώρες, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η μετάβαση σε μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Αυτό υπογραμμίζει για ακόμα μια φορά τη σημασία της εισαγωγής του ελέγχου ανταγωνιστικότητας ως εργαλείου προσανατολισμού και φιλτραρίσματος του κινδύνου.

6.12.

Υπάρχουν σαφώς υπολογιζόμενες αποκλίσεις στις συγκεντρώσεις εκπομπών ανά κράτος μέλος, κατά κεφαλήν, ανά οικονομικό τομέα και περιφέρεια. Λόγω της πίεσης χρόνου, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην προώθηση των ταχύτερων και σημαντικότερων αποτελεσμάτων που επιφέρουν τα μέτρα απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Συνεπώς, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στις μεταλλουργίες, στις ορυκτές ύλες και στα χημικά, καθώς και στον κλάδο των ανανεώσιμων καυσίμων.

Οι καινοτομίες σε πρώιμη φάση και η επιθυμία χρήσης και πώλησής τους διαφέρουν ανάλογα με το μέγεθος των εταιρειών, καθώς οι πολύ μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι έχουν πλεονέκτημα όσον αφορά το πρώτο, ενώ οι ΜΜΕ όσον αφορά το δεύτερο. Ως εκ τούτου, τόσο η διατομεακή όσο και η κάθετη μεταφορά γνώσης θα πρέπει να ενθαρρυνθεί και να διευκολυνθεί με τη δημιουργία ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) TRL: Τα επίπεδα τεχνολογικής ετοιμότητας (Technology Readiness Levels) είναι διάφορες βαθμίδες μιας κλίμακας που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της προόδου του επιπέδου ωριμότητας μιας τεχνολογίας.

(2) Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος

(3) ΣΗΘ: συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας

(4) https://www.cepi.org/two-team-project-report/

(5) Gela, Βιοδιυλιστήριο Βενετίας (eni.com) και La Mède (TotalEnergies.com).

(6) Η Fertiberia εγκαινίασε το εργοστάσιο λιπασμάτων Μηδενικού Αντικτύπου στο Puertollano της Ισπανίας.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/59

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η ενεργειακή και η ψηφιακή μετάβαση των αγροτικών περιοχών»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/09)

Εισηγητής:	ο κ. John COMER
Συνεισηγητής:	ο κ. Luís MIRA

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	30.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	173/1/2

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) θεωρεί ότι μια συνδυαστική στρατηγική για την ενεργειακή και την ψηφιακή μετάβαση στις αγροτικές περιοχές δεν έχει τύχει της αναμενόμενης προσοχής και υποστήριξης. Η ΕΟΚΕ ζητεί την ταχεία εκπλήρωση του μακροπρόθεσμου οράματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ και την κινητοποίηση των ενδιαφερομένων μέσω του αγροτικού συμφώνου της ΕΕ. Οι πλέον ευάλωτες αγροτικές περιοχές χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, ώστε καμία από αυτές να μην μείνει στο περιθώριο. Είναι ζητούμενο ζωτικής σημασίας να δοθεί έμφαση στην ενεργειακή φτώχεια και στις φτωχές αγροτικές περιοχές.

1.2.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η μελλοντική επιτυχία της Ευρώπης θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον εάν ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τις αγροτικές περιοχές θα είναι ισορροπημένος σε σχέση με τις αστικές περιοχές. Οι αγροτικές κοινότητες δεν θα πρέπει να μειονεκτούν όσον αφορά την ψηφιοποίηση και τις επιλογές για τη χρήση ενέργειας (π.χ. απαραίτητη χρήση ιδιωτικών αυτοκινήτων λόγω της έλλειψης δημόσιων μεταφορών).

1.3.

Πρέπει να αξιοποιηθούν οι τοπικές κοινότητες με σκοπό την επίτευξη δίκαιης ενεργειακής μετάβασης σε συνδυασμό με την ανάπτυξή τους· τούτο δε μέσω της δημιουργίας και της επέκτασης των κοινοτήτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των ενεργειακών κοινοτήτων πολιτών που θα συνίστανται στην εθελοντική σύμπραξη των πολιτών, των τοπικών αρχών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) για τη διάδοση των κοινωνικών και οικονομικών οφελών.

1.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την ενίσχυση των ακόλουθων πολιτικών και μέσων:

—

Πολιτική για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: Η υφιστάμενη πολιτική για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας βασίζεται περισσότερο στην ανάγκη να αυξηθεί η παραγωγική ικανότητα και λιγότερο στην αύξηση των συνεργειών με γνώμονα την ευημερία των τοπικών κοινοτήτων. Είναι μεγάλη η ανάγκη μεγιστοποίησης της ικανότητας παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και εξίσου σημαντική είναι η ανάγκη ποσοτικοποίησης και επίτευξης αποτελεσμάτων σε όλα τα ζητήματα αγροτικής ανάπτυξης.

—

Πολιτική δημόσιων συμβάσεων: Η υφιστάμενη πολιτική δημόσιων συμβάσεων για εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν βοηθά τις αγροτικές κοινότητες, καθώς εστιάζει πρωταρχικά στη μείωση του κόστους και όχι στις κοινωνικοοικονομικές ανάγκες των πολιτών των αγροτικών περιοχών. Θα πρέπει να επιδιώκεται όλες οι εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να κατασκευάζονται όσο το δυνατόν αποδοτικότερα από πλευράς κόστους και να συμβάλλουν ουσιωδώς στην ικανοποίηση των κοινωνικοοικονομικών αναγκών των αγροτικών κοινοτήτων και των κατοίκων τους.

—

Αποθήκευση της ηλεκτρικής ενέργειας: Πρέπει να αναπτυχθεί ο σχετικός τομέας. Ένα από τα κύρια ζητούμενα θα είναι η εποχιακή ασφάλεια του εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια. Η αποθήκευση ενέργειας σε συσσωρευτές και ο έξυπνος εξηλεκτρισμός, σε συνδυασμό με μηχανισμούς ανταπόκρισης στη ζήτηση, θα συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Η αποθήκευση πράσινου υδρογόνου θα χρειαστεί ως εφεδρική λύση.

—	Ειδική χρηματοδότηση μέσω της δέσμευσης κονδυλίων στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και, ως εκ τούτου, μέριμνα ότι τα κονδύλια θα διατίθενται πραγματικά στις αγροτικές περιοχές.

1.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει μια νομοθετική πράξη για την ψηφιοποίηση των αγροτικών περιοχών (Digital Rural Act) ως τρίτο σκέλος της ψηφιακής στρατηγικής της ΕΕ, μαζί με την πράξη για τις ψηφιακές αγορές και την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες. Η ψηφιοποίηση θα δημιουργήσει νέες ευκαιρίες (ιδίως για τους νέους), κάτι που μπορεί να αλλάξει τις δημογραφικές τάσεις, δίνοντας στους ανθρώπους τη δυνατότητα να εργάζονται από το σπίτι τους καθώς και από κοινόχρηστους χώρους εργασίας στις αγροτικές περιοχές.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, για να επωφεληθούν πλήρως τα ενωσιακά ή εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας από τη συνεισφορά των αγροτικών περιοχών, είναι αναγκαίο να εξασφαλιστεί ταχεία σύνδεση στο διαδίκτυο σε ολόκληρη την επικράτεια, συμπεριλαμβανομένων των αραιοκατοικημένων περιοχών. Η ΕΟΚΕ προτρέπει τις κυβερνήσεις είτε να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την παροχή αυτής της υπηρεσίας από ιδιωτικούς φορείς είτε να χρησιμοποιούν κρατικές εταιρείες για την παροχή της.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι κυβερνητικές αρχές και οι πάροχοι υπηρεσιών πρέπει να αναπτύξουν εύχρηστες εφαρμογές ειδικά προσαρμοσμένες στην πραγματικότητα του αγροτικού τρόπου ζωής και των συναφών δραστηριοτήτων. Η εφαρμογή αυτών των τεχνολογιών θα μειώσει, για παράδειγμα, το αποτύπωμα άνθρακα της γεωργίας (γεωργία ακριβείας) και θα καταστήσει τις απομακρυσμένες περιοχές πιο ευπρόσιτες (με δρόνους). Πρέπει δε να παρεμβαίνει ο δημόσιος τομέας, σε περίπτωση που ο ιδιωτικός αδυνατεί να παράσχει αυτές τις λύσεις.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι χρήστες διαφόρων ηλικιών που ζουν σε αγροτικές περιοχές θα πρέπει να έχουν ευκαιρίες να παρακολουθούν κατάλληλα προγράμματα επιμόρφωσης και αναβάθμισης δεξιοτήτων ώστε να μπορούν να κάνουν χρήση αυτής της νέας ψηφιακής τεχνολογίας. Η συμπεριληπτικότητα στις μειονεκτικές περιοχές πρέπει επίσης να καθιστά δυνατή την πρόσβαση στις απαιτούμενες συσκευές, είτε μέσω της από κοινού χρήσης τους είτε μέσω κρατικών επιδοτήσεων για την αγορά τους.

1.9.

Η ΕΟΚΕ έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη ψηφιακών τεχνολογιών στις αγροτικές περιοχές είναι απαραίτητη για την υποστήριξη της ενεργειακής μετάβασης. Το αγροτικό ενεργειακό σύστημα πρέπει να είναι αποκεντρωμένο, κάτι που προϋποθέτει οπωσδήποτε περισσότερη και καλύτερη διασύνδεση, η οποία κατ’ επέκταση απαιτεί την ανάπτυξη ψηφιακών τεχνολογιών για την αντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης και τη διασφάλιση αποδοτικών ενεργειακών ροών. Η εφαρμογή της ψηφιακής τεχνολογίας σε αγροτικό επίπεδο θα πρέπει να είναι υψηλής ενεργειακής απόδοσης λόγω του χαμηλότερου ποσοστού χρήσης της και της μικρότερης πυκνότητας του πληθυσμού. Η συνδεσιμότητα τεχνολογίας πληροφοριών χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας είναι απαραίτητη για τις αγροτικές περιοχές.

1.10.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, δεδομένου ότι το 30 % του πληθυσμού της ΕΕ ζει σε αγροτικές περιοχές, η δίκαιη ενεργειακή μετάβασή τους αποτελεί βασικό στοιχείο για τη δίκαιη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη, βιώσιμη και ευημερούσα ΕΕ, σύμφωνα με την Εδαφική ατζέντα του 2030.

1.11.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει το 20 % του NextGenerationEU να συνίσταται σε επενδύσεις στην ψηφιακή τεχνολογία. Η ΕΟΚΕ συνιστά σε όλα τα κράτη μέλη να διαθέσουν τουλάχιστον το 10 % των κονδυλίων αυτών στην ψηφιοποίηση των αγροτικών περιοχών χωρίς να επιβάλλουν αδικαιολόγητες γραφειοκρατικές διατυπώσεις.

2. Η ενεργειακή μετάβαση των αγροτικών περιοχών

Εισαγωγή

2.1.

Η επιστημονική κοινότητα θεωρεί ότι ο πιο πιθανός τρόπος με τον οποίο η ανθρωπότητα επηρεάζει την κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο είναι με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από την καύση ορυκτών καυσίμων.

2.2.

Ο κλιματολόγος Michael Mann εξηγεί στο βιβλίο του με τίτλο The New Climate War ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη μας έχει φτάσει πια στη ζώνη κινδύνου και ότι εξακολουθούμε να μην λαμβάνουμε τα απαραίτητα μέτρα για την αποτροπή της μεγαλύτερης παγκόσμιας κρίσης που έχουμε αντιμετωπίσει έως τώρα.

2.3.

Η επικίνδυνη κλιματική αλλαγή έχει ήδη φτάσει σε κάποια μέρη λόγω της αύξησης της στάθμης των θαλασσών. Η Βενετία και το Μαϊάμι αντιμετωπίζουν, εν προκειμένω, σημαντικά προβλήματα. Στον Αμαζόνιο, τεράστιες εκτάσεις έχουν αποψιλωθεί και η κλιματική αλλαγή έχει προκαλέσει ξηρασίες. Το λιώσιμο των παγοκαλυμμάτων της Αρκτικής με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι αναμενόταν προκαλεί μεγάλη ανησυχία.

2.4.

Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη χρειάζεται να δράσουν σε παγκόσμιο επίπεδο και να κινητοποιηθούν άμεσα για την κλιματική αλλαγή, μέσω της λήψης μέτρων μετριασμού και προσαρμογής για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η ταχεία μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων πρέπει να αποτελέσει άμεση προτεραιότητα.

Αγροτικές περιοχές

2.5.

Εκατόν τριάντα εκατομμύρια άτομα, δηλαδή το 30 % του πληθυσμού της ΕΕ ζουν σε αγροτικές περιοχές (Eurostat, 2018). Οι αγροτικές περιοχές ποικίλλουν και επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την τοποθεσία τους. Σε πολλές περιοχές, ειδικά στη νότια Ευρώπη, η κλιματική αλλαγή θα αυξήσει σταδιακά τη λειψυδρία, θα επιδεινώσει τις πλημμύρες και θα αυξήσει την ένταση και τη συχνότητα των πυρκαγιών. Στη Βόρεια Ευρώπη, η αύξηση των βροχοπτώσεων και των καταιγίδων μπορεί και θα προκαλέσει σημαντικές και δαπανηρές ζημίες στις υποδομές. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες θα εντείνουν τον υδρολογικό κύκλο και θα αυξήσουν τη συχνότητα των σοβαρών καταιγίδων. Οι περιστάσεις αυτές καταδεικνύουν την ανάγκη για την ταχύτερη δυνατή ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση των αγροτικών περιοχών.

2.6.

Η ιδέα της ενεργειακής μετάβασης στις αγροτικές περιοχές δεν έχει λάβει ακόμα την προσοχή που θα περίμενε κανείς. Το γεγονός αυτό προκαλεί έκπληξη καθώς οι πόροι που χρειάζονται για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τις αγροτικές περιοχές. Η πλειονότητα των υποδομών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως οι ανεμογεννήτριες και οι μονάδες ηλιακής ενέργειας και βιοαερίου, βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές. Μέρος του αγροτικού τοπίου αποτελούν και τα δίκτυα μεταφοράς. Πολλοί κάτοικοι των αγροτικών περιοχών νιώθουν ότι αυτές οι υποδομές τους επιβάλλονται και ότι ωφελούν περισσότερο τις αστικές περιοχές.

2.7.

Οι αγροτικές περιοχές έχουν ποικίλες και διαφορετικές ανάγκες ανάλογα με την τοποθεσία τους, και μπορούν να χωριστούν ως εξής:

—	Αγροτικές περιοχές εντός περιοχής μετακίνησης μιας πόλης (ακτίνα 60 χλμ.) και των οποίων η ανάπτυξη συνδέεται με την πόλη.

—	Αγροτικές περιφέρειες που δεν είναι μέρος της αστικής αγοράς εργασίας, αλλά έχουν ροή αγαθών και περιβαλλοντικών υπηρεσιών και άλλων δραστηριοτήτων εντός και εκτός της περιφέρειας.

—	Απομακρυσμένες αγροτικές περιφέρειες, όπου η τοπική οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξαγωγή πρωτογενών δραστηριοτήτων, όπως γεωργικά προϊόντα της περιφέρειας. Συγκεκριμένα, οι εν λόγω περιοχές τείνουν να είναι αραιοκατοικημένες και να έχουν ανεπαρκείς δημόσιες υπηρεσίες.

2.8.

Οι διαφορετικές αυτές αγροτικές περιοχές αντιμετωπίζουν πολλές και ποικίλες προκλήσεις όσον αφορά την υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης, γεγονός που υποδεικνύει τη σημασία μιας δίκαιης μετάβασης προκειμένου να επιτευχθεί ο επιθυμητός στόχος.

2.9.

Πολλές αγροτικές περιοχές είναι απομονωμένες, με μικρή οικονομική πολυμορφία και χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα. Σε πολλές περιπτώσεις, τα χαμηλά εισοδήματα και η γήρανση του πληθυσμού αυξάνουν την τρωτότητα των αγροτικών κοινοτήτων. Οι άνθρωποι που ζουν μόνοι τους, απομονωμένοι στις αγροτικές περιοχές και χωρίς ιδιαίτερη κοινωνική αλληλεπίδραση, είναι ένα φαινόμενο που παρουσιάζει τεράστια προβλήματα όσον αφορά την υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης. Η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί σημαντικό πρόβλημα σε αυτούς τους τομείς.

2.10.

Η ανάπτυξη έξυπνων μετρητών αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ενεργειακής μετάβασης στις αγροτικές περιοχές. Έως σήμερα, φαίνεται πως η εισαγωγή των έξυπνων μετρητών έχει υπάρξει ιδιαίτερα αργή στις αγροτικές περιοχές. Πρέπει επίσης να διασφαλιστεί ότι τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και οι άνθρωποι με περιορισμένες δεξιότητες χρήσης υπολογιστή μπορούν να χρησιμοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους έξυπνους μετρητές ως μέρος μιας δίκαιης ενεργειακής μετάβασης κατά την οποία κανείς δεν μένει πίσω. Μέσω του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας έχουν διατεθεί 25 δισ. ευρώ για την ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων και της εκπαίδευσης. Τα κράτη μέλη πρέπει να διαθέσουν επαρκές ποσοστό του εν λόγω ταμείου για την κατάρτιση των αγροτικών πληθυσμών στις ψηφιακές δεξιότητες και τον αντίστοιχο αλφαβητισμό τους. Το γεγονός ότι ορισμένα μέρη της Ευρώπης δεν διαθέτουν διαδίκτυο αποτελεί απαράδεκτη κατάσταση που πρέπει να διορθωθεί το συντομότερο δυνατόν.

2.11.

Η ΕΟΚΕ έχει τονίσει στη γνωμοδότηση με θέμα Προς μια συνολική στρατηγική βιώσιμης αγροτικής και αστικής ανάπτυξης (1) ότι η γεωργία, τα τρόφιμα και οι αγροτικές πολιτικές πρέπει να συνδυάζονται με τις πολιτικές για την κλιματική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα. Η πολυλειτουργική πλευρά της γεωργίας είναι εξίσου σημαντική με την προώθηση των μη γεωργικών δραστηριοτήτων, όπως η εγκατάσταση επιχειρήσεων του κλάδου των υπηρεσιών καθαρής ενέργειας για τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης. Οι δυνατότητες του ηλεκτρονικού εμπορίου θα πρέπει να διερευνηθούν.

2.12.

Η ανακοίνωση με τίτλο «Ένα μακρόπνοο όραμα για τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ — Προς ισχυρότερες, συνδεδεμένες, ανθεκτικές και ευημερούσες αγροτικές περιοχές με ορίζοντα το 2040» (2) περιλαμβάνει το «Αγροτικό σύμφωνο» με το οποίο, μεταξύ άλλων, επιδιώκονται η ενίσχυση της τοπικής συνοχής και η δημιουργία νέων ευκαιριών για την προσέλκυση καινοτόμων επιχειρήσεων. Η υλοποίηση αυτού του οράματος θα διευκόλυνε κατά πολύ μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση στις αγροτικές περιοχές. Η ΕΟΚΕ επικρότησε αυτή την προσέγγιση στη γνωμοδότηση με θέμα Ένα μακρόπνοο όραμα για τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ (3).

Μεταφορές

2.13.

Η παροχή μεταφορών στις αγροτικές περιοχές αποτελεί βασικό ζήτημα εξαιτίας των ανεπαρκών δημόσιων μεταφορών, της αραιοκατοίκησης και της μεγάλης απόστασης από τα καταστήματα και τις υπηρεσίες. Επιπλέον, οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών οι οποίοι εργάζονται σε αστικά κέντρα συνήθως καλύπτουν μεγάλες αποστάσεις προκειμένου να φτάσουν στον χώρο εργασίας τους.

2.14.

Ο τοπικός και εθνικός σχεδιασμός πρέπει να προβλέπει την παροχή ενός πολυτροπικού συστήματος μεταφορών για τη μετάβαση στην ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Το σύστημα αυτό πρέπει να παρέχει επιλογές και εναλλακτικές για τη μεταφορά επιβατών και εμπορευμάτων.

2.15.

Όσον αφορά την ενεργειακή μετάβαση, η μεταφορά εμπορευμάτων στις αγροτικές περιοχές χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Για παράδειγμα, οι παραδόσεις αγροεφοδίων και η συλλογή γεωργικών προϊόντων πρέπει να αποτελούν σημαντικό κομμάτι του σχεδιασμού για την ενεργειακή μετάβαση. Ο επιδιωκόμενος στόχος πρέπει να είναι τα ηλεκτροκίνητα βαρέα φορτηγά οχήματα και τα υδρογονοκίνητα βαρέα φορτηγά οχήματα. Τα βιώσιμα βιοκαύσιμα και τα υβριδικά οχήματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν, βραχυπρόθεσμα, στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

2.16.

Η σημαντική αύξηση των διαδικτυακών αγορών, ιδίως στις αγροτικές περιοχές, καταδεικνύει τη σημασία της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των ημιφορτηγών παραδόσεων. Τον σκοπό αυτόν θα εξυπηρετήσει η χρήση ηλεκτροκίνητων ημιφορτηγών, αμέσως μόλις υπάρξουν κατάλληλες υποδομές φόρτισης. Επίσης, οι εταιρείες ταχυμεταφορών χρειάζεται να χρηματοδοτήσουν την αγορά ηλεκτροκίνητων ημιφορτηγών. Η άμεση προτεραιότητα είναι να ξεκινήσει η μείωση των εκπομπών με κάθε δυνατό τρόπο.

2.17.

Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην παροχή καλύτερων δημόσιων μεταφορών στις αγροτικές περιοχές, η οποία θα χαρακτηρίζεται από μειωμένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και κοινωνική ένταξη και θα παρέχει ευκαιρίες αγροτικής ανάπτυξης. Οι δημόσιες μεταφορές στις αγροτικές περιοχές πρέπει να νοούνται ως δημόσιο αγαθό στο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης και, για τον λόγο αυτόν, απαιτείται δημόσια χρηματοδότηση με σκοπό την προώθηση και τη διευκόλυνση βιώσιμων δημόσιων μεταφορών.

2.18.

Τα ιδιωτικά οχήματα θεωρούνται απαραίτητο μέσο μεταφορών στις αγροτικές περιοχές, καθώς η ζωή στις αγροτικές περιοχές θα ήταν ανέφικτη χωρίς αυτά. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη βοήθεια και την ενθάρρυνση των κατοίκων των αγροτικών περιοχών να μειώσουν τη χρήση των ιδιωτικών οχημάτων όταν είναι δυνατόν και να στραφούν σε οχήματα χαμηλών εκπομπών το συντομότερο δυνατόν. Η χρηματοδοτική ενίσχυση για την προώθηση της αγοράς ηλεκτρικών οχημάτων πρέπει να είναι βασικός στόχος για την ενεργειακή μετάβαση στις αγροτικές περιοχές.

2.19.

Η αποθήκευση ενέργειας σε συσσωρευτές είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος να εξομαλυνθεί η καμπύλη καθαρής ζήτησης για ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Σε αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει η ευρεία χρήση ηλεκτρικών οχημάτων. Όταν τα ηλεκτρικά οχήματα θα έχουν τη δυνατότητα να επιστρέφουν ηλεκτρική ενέργεια στο δίκτυο, ο ηλεκτρικός στόλος θα μπορεί να λειτουργεί ως στοιχείο αποθήκευσης ενέργειας σε συσσωρευτές σε συνδυασμό με άλλες μορφές αποθήκευσης ενέργειας σε συσσωρευτές. Όπως υπογραμμίζεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Αναθεώρηση του κανονισμού για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων (4), η επιστροφή ηλεκτρικής ενέργειας από τα ηλεκτρικά οχήματα στο δίκτυο πρέπει να είναι οικονομικά ελκυστική για τους καταναλωτές.

Τουρισμός

2.20.

Ο τουρισμός συνήθως αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος για τις αγροτικές περιοχές. Επομένως, οι αγροτικές περιοχές πρέπει να έχουν επαρκείς υποδομές εναλλακτικών καυσίμων για να ενθαρρυνθεί η τουριστική βιομηχανία και συγχρόνως να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Οι εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων πρέπει να παρακινηθούν να στραφούν σε οχήματα χαμηλών εκπομπών και, κατά προτίμηση, σε ηλεκτρικά οχήματα. Η ενεργειακή μετάβαση στις αγροτικές περιοχές απαιτεί δράση για να διευκολυνθεί η αύξηση εισοδημάτων από τον τουρισμό.

Ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές

2.21.

Η ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως ο άνεμος, ο ήλιος και το βιοαέριο, αποτελεί βασικό στοιχείο του αγροτικού τοπίου. Η εναρμόνιση της νομοθεσίας των κρατών μελών πρέπει να προάγει και να προστατεύει τα συμφέροντα των παραγωγών-καταναλωτών και να παρέχει κίνητρα για επενδύσεις σε υποδομές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Πρέπει να προσφέρεται σε όλα τα κράτη μέλη η δυνατότητα πώλησης της παραγόμενης ενέργειας στο εθνικό δίκτυο. Επίσης, πρέπει να υπάρχουν κατάλληλα αντισταθμιστικά συστήματα μεταξύ της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που παράγουν οι παραγωγοί-καταναλωτές και της καταναλισκόμενης ενέργειας, ώστε να διασφαλίζεται η ενεργειακή ανεξαρτησία των αγροτικών περιοχών.

2.22.

Οι πλειστηριασμοί για κεντρικές δημόσιες συμβάσεις ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές γίνονται όλο και πιο διαδεδομένοι και έχουν πετύχει σε πολλές περιπτώσεις να μειώσουν το κατασκευαστικό κόστος των υποδομών αιολικής και ηλιακής ενέργειας. Γενικά, η ανάπτυξη της ηλεκτρικής ενέργειας στις αγροτικές περιοχές συνδέεται κυρίως με την απαλλαγή του ενεργειακού τομέα από τις ανθρακούχες εκπομπές ενώ δεν υπάρχουν συνέργειες με τους στόχους αγροτικής ανάπτυξης. Οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών συνήθως αντιτίθενται σε αυτά τα έργα καθώς θεωρούν πως θα έχουν μικρό όφελος για την τοπική κοινότητα.

2.23.

Συνεταιρισμοί και άλλες τοπικές οργανώσεις πρέπει να συμμετέχουν στις συμφωνίες για τις τοποθεσίες των υποδομών ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, είτε σε χερσαίες είτε σε παράκτιες περιοχές. Πρέπει να διασφαλίζεται η συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων και η παροχή οφελών σε τοπικό επίπεδο από τις εν λόγω υποδομές.

2.24.

Σε τέτοιου είδους μεγάλα έργα, η ανάπτυξη ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές συνδέεται κυρίως με την απαλλαγή του ενεργειακού τομέα από ανθρακούχες εκπομπές ενώ υπάρχει ελάχιστη μέριμνα για την αγροτική ανάπτυξη. Τα αιολικά πάρκα μικρής κλίμακας και τα μικρά ηλιακά και αναερόβια χωνευτήρια, τα οποία εκμεταλλεύονται συνεταιρισμοί και κάτοικοι της περιοχής, μπορούν να είναι περισσότερο προσανατολισμένα στην αγροτική ανάπτυξη καθώς και στην κοινωνική και οικονομική ένταξη των αγροτικών κοινοτήτων. Υπάρχει ανάγκη να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ αυτών των δύο. Οι κοινότητες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και οι ενεργειακές κοινότητες πολιτών παρέχουν έναν τρόπο για τη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των κοινοτήτων.

2.25.

Από μια περιπτωσιολογική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην αγροτική Σουηδία (Ejdemo και Söderholm, 2015) προέκυψε ότι, εν απουσία προγραμμάτων κοινοτικών οφελών, οι ευκαιρίες απασχόλησης ήταν πολύ λίγες στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης.

2.26.

Μια ενεργειακή κοινότητα πολιτών είναι μια νομική οντότητα όπου πολίτες, ΜΜΕ και τοπικές αρχές συνέρχονται ως τελικοί χρήστες προκειμένου να συνεργαστούν για την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο δήμος Feldheim, ένα μικρό χωριό νοτιοδυτικά του Βερολίνου, το οποίο έχει γίνει ενεργειακά αύταρκες. Οι κάτοικοι έχουν εγκαταστήσει ανεμογεννήτριες στις αυλές τους και έχουν δημιουργήσει ένα ανεξάρτητο δίκτυο. Οι κάτοικοι καταβάλλουν ελάχιστες τιμές για την ηλεκτρική ενέργεια. Η εγκατάσταση μονάδας βιοαερίου έδωσε στο χωριό τη δυνατότητα να εγκαταστήσει ένα συνοικιακό δίκτυο θέρμανσης. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παράδειγμα κοινότητας ανανεώσιμης ενέργειας σε λειτουργία. Καταδεικνύει επίσης ότι η υιοθέτηση προσέγγισης από κάτω προς τα πάνω είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον των αγροτικών περιοχών (5).

2.27.

H ανταπόκριση στη ζήτηση μετατοπίζει την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε περιόδους κατά τις οποίες το σύστημα μπορεί να ανταποκριθεί στη ζήτηση. Η καμπύλη καθαρής ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να εξομαλυνθεί κατά τη διάρκεια περιόδων μέγιστης ζήτησης, ώστε να αποφεύγονται οι διακοπές ρεύματος ενόσω παράγεται περισσότερη πράσινη ηλεκτρική ενέργεια. Η χρήση της αποθήκευσης ενέργειας σε συσσωρευτές, της υδροηλεκτρικής αποθήκευσης και του έξυπνου εξηλεκτρισμού θα προσφέρουν ευελιξία ως προς την εξομάλυνση της καμπύλης καθαρής ζήτησης.

2.28.

Σε λόγο της στο Δουβλίνο ενώπιον των Ιρλανδών βουλευτών, η Ευρωπαία επίτροπος Ενέργειας κ. Kadri Simson δήλωσε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία ανάγκασε τις Βρυξέλλες να κάνουν ταχύτερα και πιο αποφασιστικά βήματα για να τερματίσουν τις ρωσικές εισαγωγές καυσίμων. Ανέφερε επίσης ότι, σύμφωνα με προτάσεις που δεν έχουν ακόμη συμφωνηθεί, η ΕΕ θα επιδιώξει το 45 % της ενέργειας που καταναλώνει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές έως το 2030. Αυτό το ποσοστό θα συνιστά αύξηση σε σχέση με τον σημερινό στόχο του 32 % και θα είναι υπερδιπλάσιο του ποσοστού του 22 % το 2020. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει αυτόν τον νέο στόχο, αλλά προειδοποιεί ότι μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ταχεία πραγματοποίηση νέων και μεγαλύτερων επενδύσεων στην αγροτική ενεργειακή μετάβαση.

2.29.

Ο άνεμος δεν φυσά συνεχώς και για τον λόγο αυτόν η εξεύρεση εναλλακτικής λύση είναι απαραίτητη. Το πράσινο υδρογόνο μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική λύση για την ικανοποίηση της εναλλασσόμενης ζήτησης για ηλεκτρική ενέργεια ενώ μπορεί να αποθηκεύεται μέχρι να χρειαστεί.

Γεωργία

2.30.

Η γεωργική δραστηριότητα έχει καίρια σημασία για την ανάπτυξη και την ευημερία των περισσότερων γεωργικών περιοχών. Αυτός ο τομέας της γεωργικής οικονομίας αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις όσον αφορά την επίτευξη της ενεργειακής μετάβασης.

2.31.

Δεν έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές εργασίες για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα του γεωργικού εξοπλισμού.

2.32.

Στο άμεσο μέλλον, φαίνεται πως η χρήση βιώσιμων βιοκαυσίμων παρέχει την καλύτερη δυνατότητα για μείωση των εκπομπών, καθώς ο υπάρχων εξοπλισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν τροποποιηθεί καταλλήλως.

2.33.

Η παραγωγή βιώσιμων βιοκαυσίμων δεν είναι φθηνή και μπορεί να υπερβαίνει το διπλάσιο της τιμής του ντίζελ. Στα επόμενα στάδια, οι τιμές μπορεί να μειωθούν ελαφρώς.

2.34.

Στο μέλλον, όταν ο ηλεκτρικός γεωργικός εξοπλισμός καταστεί ευρύτερα διαθέσιμος, θα είναι δυνατή η σημαντική μείωση των εκπομπών.

2.35.

Η γεωργία ως εγχείρημα αποφέρει κυρίως χαμηλά κέρδη και έτσι το κεφαλαιουχικό κόστος μετάβασης σε ηλεκτρικό εξοπλισμό θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να χρηματοδοτηθεί. Η επίλυση του προβλήματος χρηματοδότησης της μετάβασης σε εξοπλισμό που λειτουργεί με ηλεκτρική ενέργεια ή υδρογόνο θα αποτελέσει μείζον θέμα όσον αφορά την ενεργειακή μετάβαση των αγροτικών περιοχών.

2.36.

Η χρήση ηλιακών συλλεκτών σε αγροτικά κτίρια θα έδινε στους γεωργούς τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν πράσινη ηλεκτρική ενέργεια και, καθώς η γεωργία χρησιμοποιεί σε μεγάλο βαθμό ηλεκτρική ενέργεια, κάτι τέτοιο θα είχε σημαντικό όφελος για την ενεργειακή μετάβαση. Τυχόν πλεόνασμα θα μπορούσε να μεταπωληθεί στο δίκτυο.

2.37.

Η γεωργία ακριβείας είναι μια προσέγγιση βάσει δεδομένων για τη διαχείριση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που μπορεί να βελτιώσει την παραγωγή και τις αποδόσεις και να μειώσει το αποτύπωμα άνθρακα της γεωργίας. Αυτό καθίσταται δυνατό χάρη στις εξελίξεις στην ψηφιακή τεχνολογία, όπως η τηλεπισκόπηση, το GPS και τα δορυφορικά συστήματα διεύθυνσης ελκυστήρων. Όλα αυτά θα συμβάλλουν σημαντικά στην ενεργειακή μετάβαση της γεωργίας, σε συνδυασμό με την απαίτηση για επενδύσεις, κατάρτιση και αναβάθμιση των δεξιοτήτων.

2.38.

Οι γεωργοί μπορεί να έχουν τη δυνατότητα πώλησης του πλεονάσματος ηλεκτρικής ενέργειας στο δίκτυο, καθώς οι εκτροφείς βοοειδών κρεατοπαραγωγής και γαλακτοπαραγωγής έχουν εκτενείς στέγες στα αγροκτήματά τους. Κάποιοι γεωργοί μπορεί να γίνουν συνέταιροι στην εγκατάσταση μονάδων βιομάζας και να πωλούν αέριο στο δίκτυο αερίου. Η χρήση δασικών υπολειμμάτων σε μονάδες βιομάζας είναι σημαντική για τη διευκόλυνση της διαχείρισης των δασών στις περιοχές στις οποίες οι εν λόγω ύλες είναι διαθέσιμες.

2.39.

Λόγω των συνεπειών του πολέμου στην Ουκρανία, πρέπει να επανέλθουμε στο θέμα της επισιτιστικής ασφάλειας στην ΕΕ. Κατά προτεραιότητα, η γη πρέπει να χρησιμοποιείται για την παραγωγή τροφίμων. Δεν θα πρέπει να υπάρχει ανταγωνισμός με την εγκατάσταση ηλιακών συλλεκτών βιομηχανικής κλίμακας και την παραγωγή βιομάζας για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά, αντιθέτως, θα πρέπει να αλληλοσυμπληρώνονται.

Βιομεθάνιο

2.40.

Το βιομεθάνιο είναι ένα βιοαέριο από το οποίο έχουν αφαιρεθεί το διοξείδιο του άνθρακα, το υδρόθειο και το νερό. Μπορεί να εγχυθεί απευθείας στο δίκτυο αερίου ή να χρησιμοποιηθεί σε όχημα που λειτουργεί με αέριο.

2.41.

Αναερόβια χωνευτήρια πρέπει να εγκατασταθούν κοντά σε περιοχές όπου υπάρχει επαρκής παροχή υδαρής κοπριάς. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν πλεονάσματα ενσιρωμένου χόρτου και ενσιρωμένου αραβοσίτου, εφόσον δεν δημιουργούν πρόβλημα στην παραγωγή τροφίμων και χορτονομής.

2.42.

Υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω έρευνα με σκοπό τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των αναερόβιων χωνευτηρίων και τη μείωση του κόστους που σχετίζεται με τη διαδικασία.

2.43.

Η χρήση αναερόβιων χωνευτηρίων πρέπει να προωθηθεί και να χρηματοδοτηθεί ως μέρος της ενεργειακής μετάβασης στις αγροτικές περιοχές.

2.44.

Η ενέργεια από βιομάζα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή θερμότητας ή ηλεκτρικής ενέργειας. Η βιομάζα θα συμβάλει καθοριστικά στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

Αγροτικές κατοικίες

2.45.

Πολλές αγροτικές κατοικίες θα μπορούν να εγκαταστήσουν τεχνολογία μικροπαραγωγής (ηλιακοί συλλέκτες, μικρές ανεμογεννήτριες κ.ά.), με τη δυνατότητα μεταπώλησης τυχόν πλεονάσματος στο δίκτυο.

2.46.

Τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος χρειάζονται χρηματοδοτική βοήθεια προκειμένου να εγκαταστήσουν υποδομές μικροπαραγωγής. Αυτό θα αποτελέσει σημαντική ενεργειακή μετάβαση στις αγροτικές κατοικίες.

2.47.

Σε γενικές γραμμές, οι αγροτικές κατοικίες είναι πιο ανεπαρκώς μονωμένες και έχουν χαμηλότερη ενεργειακή απόδοση από τις αστικές κατοικίες. Πολλές αγροτικές κατοικίες είναι ανεξάρτητες μονοκατοικίες σε τοποθεσίες που εκτίθενται στα καιρικά φαινόμενα.

2.48.

Ένα μεγάλο πρόγραμμα επενδύσεων για τη μετασκευή των αγροτικών κατοικιών, ώστε να βελτιωθεί η μόνωση και η ενεργειακή απόδοση, είναι απαραίτητο στο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης. Μια τέτοια επένδυση θα αποτελέσει μείζον βήμα στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και στην απαλλαγή της θέρμανσης των αγροτικών κατοικιών από ανθρακούχες εκπομπές. Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα καθεστώς ενισχύσεων καθώς το κεφαλαιουχικό κόστος ενός μεγάλου προγράμματος μετασκευών είναι πολύ υψηλό. Τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος και τα νοικοκυριά που βιώνουν ένδεια καυσίμων θα χρειαστούν ειδική βοήθεια για την επίτευξη μιας τέτοιας μετάβασης.

3. Η ψηφιακή μετάβαση στις αγροτικές περιοχές

3.1.

Το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το όραμά της για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ευρώπης έως το 2030. Πρώτον, τόνισε την ανάγκη οι νομοθετικές προτάσεις σχετικά με την πράξη για τις ψηφιακές αγορές και την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες να εξασφαλίσουν έναν πιο ασφαλή ψηφιακό χώρο, στον οποίο τα θεμελιώδη δικαιώματα των χρηστών προστατεύονται, και να δημιουργήσουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις στον ψηφιακό κόσμο.

3.2.

Για να τραφεί ο αυξανόμενος πληθυσμός της γης, με ελάχιστο περιβαλλοντικό αντίκτυπο και με τρόπο που προωθεί το ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα, χρειάζονται ψηφιακές και τεχνολογικές υποδομές στις αγροτικές περιοχές που θα διευκολύνουν την αποδοτική και ακριβή χρήση των πόρων στη γεωργία. Παρά το γεγονός ότι το 30 % του ευρωπαϊκού πληθυσμού ζει σε αγροτικές περιοχές και παρά το ότι οι εν λόγω περιοχές αντιστοιχούν στο 80 % του εδάφους των 27 κρατών μελών, η ψηφιοποίηση αντιμετωπίζει μεγαλύτερες δυσκολίες στις αγροτικές περιοχές οι οποίες, εάν δεν αντιμετωπιστούν, θα υπονομεύσουν τις ψηφιακές φιλοδοξίες της Ευρώπης. Το ενωσιακό νομοθετικό πλαίσιο της νομοθετικής πράξης για την ψηφιοποίηση των αγροτικών περιοχών αποσκοπεί στο να αντιμετωπίσει τις εν λόγω δυσκολίες μέσω της προώθησης των εξής:

—

Εγγυημένη ισότιμη κάλυψη ευρυζωνικού δικτύου για όλες τις περιφέρειες της Ευρώπης: προς το παρόν η κάλυψη είναι καλή στα μεγάλα αστικά κέντρα και ανεπαρκής στις αγροτικές περιοχές· για την επίτευξη των στόχων ψηφιοποίησης, το εν λόγω πρόβλημα πρέπει να επιλυθεί επειγόντως, προκειμένου να μην αυξηθεί περαιτέρω το χάσμα μεταξύ των περιφερειών·

—	υποδομές: εξασφάλιση ιδιωτικών επενδύσεων για την υλοποίηση των υποδομών του «τελευταίου χιλιομέτρου»ν, λαμβάνοντας υπόψη τα μη οικονομικά οφέλη, όπως οι κοινωνικοοικονομικές εξωγενείς επιδράσεις·

—	ανάπτυξη ικανοτήτων: βελτίωση του ψηφιακού γραμματισμού των κατοίκων των αγροτικών περιοχών·

—	καταλληλότητα: προώθηση της ανάπτυξης εφαρμογών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των γεωργικών και αγροτικών κοινοτήτων, οι οποίες κάνουν πολύ μικρή χρήση των ψηφιακών υπηρεσιών που έχουν σχεδιαστεί για το αστικό περιβάλλον.

3.3.

Η νομοθετική πράξη για την ψηφιοποίηση των αγροτικών περιοχών, ως νομοθετικός μηχανισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως και η πράξη για τις ψηφιακές αγορές και η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, θα είναι ένα σύνολο κανόνων, υποχρεώσεων και ευθυνών που θα έχουν ως στόχο να διασφαλίσουν την πρόσβαση των ευρωπαϊκών αγροτικών περιοχών σε ένα σύνολο πρωτοβουλιών, εργαλείων και μορφών πρόσβασης, καθώς, λόγω της χαμηλής πληθυσμιακής πυκνότητάς τους, δεν ευνοούν οικονομικά τις ιδιωτικές επενδύσεις. Με τον τρόπο αυτό, χάρη στη νομοθετική πράξη για την ψηφιοποίηση των αγροτικών περιοχών θα διασφαλιστεί ότι η ψηφιοποίηση λαμβάνει χώρα στις αγροτικές περιοχές, όπου η ανάγκη για αυτήν είναι αντιστρόφως ανάλογη με τις οικονομικές αποδόσεις που επιτυγχάνονται.

3.4.

Τέλος, η νομοθετική πράξη για την ψηφιοποίηση των αγροτικών περιοχών περιοχές θα είναι ο μεγαλύτερος προπομπός της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και του ευρωπαϊκού στόχου για ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα έως το 2050, καθώς η μετάβαση προς ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα τροφίμων θα καταστεί δυνατή μονάχα εάν η τεχνολογία και η ψηφιοποίηση είναι διαθέσιμες και προσβάσιμες για τον γεωργικό και αγροτικό κόσμο.

3.5.

Όπως τονίζεται στη γνωμοδότηση με θέμα Αναβάθμιση της ασφαλούς, αξιόπιστης και χωρίς αποκλεισμούς ψηφιακοποίησης για όλους (6), η σημασία της ψηφιοποίησης είναι μεγάλη, διότι μπορεί «να στηρίξει την αύξηση της κινητικότητας στην αγορά εργασίας, να ενισχύσει την παραγωγικότητα και την ευελιξία στον χώρο εργασίας και να διευκολύνει την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής στην περίπτωση της τηλεργασίας». Για να συμβεί αυτό, απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σύνολο ψηφιακών δεξιοτήτων, ανεξάρτητα από το εάν οι εργαζόμενοι ζουν σε αστικές ή αγροτικές περιοχές. Ωστόσο, υπάρχουν πρόσθετα και πολύπλευρα εμπόδια στις απομακρυσμένες περιοχές. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτείνει να εκπονηθεί ειδικό θεματολόγιο ψηφιακών δεξιοτήτων με σκοπό τη συνδρομή των Ευρωπαίων πολιτών που ζουν σε αγροτικές περιοχές. Η προσέγγιση αυτή, η οποία πρέπει να βρεθεί στο επίκεντρο της νομοθετικής πράξης για την ψηφιοποίηση των αγροτικών περιοχών, αναμένεται να συμβάλει στη γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος και ταυτόχρονα στην αξιοποίηση των οφελών του ψηφιακού μετασχηματισμού της κοινωνίας.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Γνωμοδότηση ΕΟΚΕ με θέμα «Προς μια συνολική στρατηγική βιώσιμης αγροτικής και αστικής ανάπτυξης» (ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 49).

(2) COM(2021) 345.

(3) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ένα μακρόπνοο όραμα για τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ» (EE C 290 της 29.07.2022, σ. 137).

(4) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αναθεώρηση του κανονισμού για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων» (ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 138).

(5) ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΕΑΚ Εργαστήριο 21.

(6) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αναβάθμιση της ασφαλούς, αξιόπιστης και χωρίς αποκλεισμούς ψηφιακοποίησης για όλους» (ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 11).

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/67

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οι δημόσιες επενδύσεις σε ενεργειακές υποδομές ως μέρος της λύσης για τα κλιματικά ζητήματα»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/10)

Εισηγητής:	ο κ. Thomas KATTNIG
Συνεισηγητής:	ο κ. Lutz RIBBE

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	7.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	22.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	162/7/8

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης πλήττουν έντονα την Ευρώπη και τον κόσμο. Μολονότι οι διαθέσιμες δυνατότητες για αποτελεσματική προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, οι εμπειρογνώμονες επισημαίνουν την ανεπαρκή κινητοποίηση χρηματοδότησης, την ανεπαρκή συμμετοχή των πολιτών και του ιδιωτικού τομέα και την έλλειψη πολιτικής ηγεσίας.

1.2.

Για την κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας και για την επίτευξη των κλιματικών στόχων απαιτείται, αφενός, οι επενδύσεις στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας να διπλασιαστούν ώστε να φτάνουν τα 55 δισ. ευρώ ετησίως και, αφετέρου, τα κεφάλαια για τη δημιουργία εγκαταστάσεων παραγωγής καθαρής ενέργειας να αυξηθούν σε 75 δισ. ευρώ ανά έτος (1). Βάσει των ανωτέρω, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι δημόσιες επενδύσεις σε ευφυή ενεργειακά συστήματα και σε συστήματα ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, καθώς και σε υποδομές αποθήκευσης, με στόχο τη διασφάλιση της ασφάλειας του εφοδιασμού, την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, τις προσιτές τιμές και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

1.3.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υποστηρίζει τις προτάσεις της Επιτροπής για την επιτάχυνση και τον εξορθολογισμό των διαδικασιών αδειοδότησης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και για τον καθορισμό «περιοχών πρώτης επιλογής» (go-to areas) για τα εν λόγω έργα. Εδώ υπάρχει σημαντικό δυναμικό για ταχύτερη ενεργειακή μετάβαση. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι ακόμη σημαντικότερο να καθοριστούν με όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένο τρόπο ποιες απλουστεύσεις ισχύουν στις λεγόμενες «περιοχές πρώτης επιλογής».

1.4.

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ενέργεια δεν αναγνωρίζει την προστασία του κλίματος ως στόχο των κανονιστικών ρυθμίσεων δικτύου. Ως αποτέλεσμα, και οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές δυσκολεύονται να παράσχουν κίνητρα για τη μετατροπή, την επέκταση και τον εκσυγχρονισμό των δικτύων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της κλιματικής ουδετερότητας.

1.5.

1.6.

Το ποσοστό των δημόσιων επενδύσεων σε τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, οι οποίες είναι απαραίτητες για την αποανθρακοποίηση, είναι χαμηλότερο στην ΕΕ συγκριτικά με άλλες μεγάλες οικονομίες, με αποτέλεσμα να τίθεται σε κίνδυνο η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ. Από την έναρξη της ελευθέρωσης, η ανάπτυξη επενδύσεων των επιχειρήσεων ηλεκτρικής ενέργειας είναι πτωτική. Η εν λόγω πτώση των επενδύσεων οδήγησε σε ελλείψεις στον εφοδιασμό και εμπόδισε την περαιτέρω επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση της Επιτροπής να χρησιμοποιηθούν τα σχέδια οικονομικής ανάκαμψης και ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς και πρόσθετη χρηματοδότηση από το Ταμείο Συνοχής για την περιφερειακή ανάπτυξη και τα κονδύλια για την κοινή γεωργική πολιτική για την εφαρμογή του σχεδίου REPowerEU.

1.7.

Ο σχεδιασμός και η ρύθμιση της αγοράς πρέπει να προσαρμοστούν στη νέα μελλοντική πραγματικότητα στην οποία θα επικρατούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (συμπεριλαμβανομένης της περισσότερο αποκεντρωμένης παραγωγής και της αυξημένης επιτόπιας κατανάλωσης), να δημιουργήσουν τις απαραίτητες συνθήκες για τους διάφορους παράγοντες και να εξασφαλίσουν επαρκή προστασία των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση της Επιτροπής να εξετάσει επιλογές για τη βελτιστοποίηση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και τάσσεται κατηγορηματικά υπέρ αξιολογήσεων της αγοράς με τις οποίες να αναλύεται η συμπεριφορά όλων των δυνητικών παραγόντων στην αγορά ενέργειας καθώς και ο σχεδιασμός της αγοράς ενέργειας. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία μιας ολοκληρωμένης εκτίμησης επιπτώσεων πριν από την υποβολή οποιασδήποτε πρότασης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά, για ακόμη μία φορά, την εφαρμογή του «χρυσού κανόνα» όσον αφορά τις δημόσιες επενδύσεις, με στόχο την εξασφάλιση της παραγωγικότητας και την προστασία της κοινωνικής και οικολογικής βάσης για την ευημερία των μελλοντικών γενεών.

1.9.

Η μεικτή χρηματοδότηση που συμπεριλαμβάνει ιδιώτες επενδυτές αποτελεί επιλογή μόνον όταν θα έχει διασφαλιστεί ότι η χορήγηση πραγματοποιείται με διαφανή τρόπο και ότι η εν λόγω μεικτή χρηματοδότηση, σε σύγκριση με τη δημόσια χρηματοδότηση, δεν δημιουργεί αδικαιολόγητο πρόσθετο κόστος για το Δημόσιο. Πρέπει να υπάρχει πλήρης διαφάνεια όσον αφορά τις δικαιολογημένες πρόσθετες δαπάνες. Είναι ακόμη πιο σημαντικό στα εν λόγω μοντέλα μεικτής χρηματοδότησης να καθορίζονται με σαφήνεια τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις, να αποσαφηνίζονται τα ζητήματα ευθύνης και να θεσπιστεί ένα αποτελεσματικό και ταχύ σύστημα επίλυσης διαφορών, ώστε να αποφεύγονται πρόσθετες μακροπρόθεσμες δαπάνες και δυσμενή ζητήματα ευθύνης.

1.10.

1.11.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στον ορισμό της επέκτασης των δικτύων ως υπερισχύον δημόσιο συμφέρον, στην ένταξη της προστασίας του κλίματος ως στόχου κανονιστικής ρύθμισης και γενικά σε καλύτερο συγχρονισμό του σχεδιασμού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Κάτι τέτοιο απαιτεί απαραιτήτως να θεσπιστούν συγκεκριμένες διατάξεις στο ευρωπαϊκό δίκαιο.

1.12.

Οι εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας, οι προκλήσεις που θέτει η επέκταση του δικτύου, η τεράστια αύξηση των τιμών της ενέργειας, ο κίνδυνος κυβερνοεπιθέσεων και τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, ο πόλεμος στην Ουκρανία καταδεικνύουν περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά: τίθεται, δηλαδή, το ερώτημα σε ποιανού την εξουσία διάθεσης θα βρίσκονται στο μέλλον τέτοιες κεντρικές υποδομές, όπως το ενεργειακό δίκτυο. Υφίσταται, δηλαδή, πρωτίστως δημόσιο συμφέρον. Αυτό θα προϋπέθετε, συνεπώς, δημόσια περιουσία η οποία δεσμεύεται προς το δημόσιο συμφέρον και εξαλείφει τις υπάρχουσες ανισότητες.

1.13.

Το ερώτημα σχετικά με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της δημόσιας και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και/ή της ιδιωτικής χρηματοδότησης ενεργειακών υποδομών όσον αφορά την εύρυθμη λειτουργία της ενεργειακής αγοράς είναι αναμφίβολα σημαντικό και θα πρέπει να εξεταστεί κατά την προγραμματισμένη από την Επιτροπή αξιολόγηση των επιλογών για τη βελτιστοποίηση του σχεδιασμού της αγοράς ενέργειας. Τα αποτελέσματα αυτής της ανάλυσης μπορούν να χρησιμεύσουν σαν πολύτιμο εργαλείο λήψης αποφάσεων για τα κράτη μέλη, που είναι υπεύθυνα για τη λήψη αποφάσεων επί της δημόσιας ή ιδιωτικής ιδιοκτησίας των ενεργειακών υποδομών. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η ηλεκτρική ενέργεια δεν αποτελεί μόνο βασικό στρατηγικό εμπόρευμα για ολόκληρη την οικονομία της ΕΕ, αλλά και δημόσιο αγαθό. Για αυτό, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλύσει λεπτομερώς τον αντίκτυπο και τις συνέπειες του συνόλου της διαδικασίας ιδιωτικοποίησης και ελευθέρωσης του ευρωπαϊκού ενεργειακού τομέα όσον αφορά την ευστάθειά του, την αξιοπιστία του εφοδιασμού και τη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, και να μετουσιώσει τα αποτελέσματα σε επανασχεδιασμό ολόκληρου του ενεργειακού τομέα, συμπεριλαμβανομένων επιλογών για την ενίσχυση του ρόλου του εθνικού και του δημόσιου τομέα.

2. Ιστορικό

2.1.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης πλήττουν ήδη δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως καθώς και οικοσυστήματα, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή. Μάλιστα αυτό συμβαίνει παρόλο που στο θέμα της αύξησης της θερμοκρασίας δεν έχει επιτευχθεί ακόμη ο στόχος του 1,5 βαθμού που ορίζεται στη συμφωνία του Παρισιού. Ιδιαίτερα προβληματικό ζήτημα: τα συστήματα και οι ομάδες που θα επηρεαστούν εντονότερα από καύσωνα, ξηρασία, πλημμύρες, ασθένειες, λειψυδρία και έλλειψη τροφίμων συχνά διαθέτουν τους λιγότερους πόρους για την αντιμετώπισή τους.

2.2.

Οι διαθέσιμες δυνατότητες για την αποτελεσματική προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, οι εφαρμοζόμενες και οι προγραμματισμένες δράσεις σε πολλά μέρη της Ευρώπης δεν είναι ικανοποιητικές. Οι ειδικοί επισημαίνουν την ανεπαρκή κινητοποίηση χρηματοδότησης, τη μειωμένη συμμετοχή των πολιτών και του ιδιωτικού τομέα, καθώς και την έλλειψη πολιτικής ηγεσίας.

2.3.

Το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη —εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία— διατίθενται, ταχέως, μεγάλα χρηματικά ποσά για στρατιωτικούς σκοπούς προκαλεί τον φόβο ότι δεσμεύονται χρηματοοικονομικά μέσα και, συνεπώς, ότι μπορεί να δημιουργηθούν καθυστερήσεις όσον αφορά την προστασία του κλίματος. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα και τα μέσα που εξήγγειλε η Επιτροπή στο πλαίσιο του σχεδίου REPowerEU (2) για τη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από τα ορυκτά καύσιμα, ιδίως από τη Ρωσία, με τη λήψη μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας, την επιτάχυνση της μετάβασης σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την προώθηση της διαφοροποίησης των προμηθευτών και τη συνένωση δυνάμεων για την επίτευξη ενός πιο ανθεκτικού ενεργειακού συστήματος και μιας πραγματικής Ενεργειακής Ένωσης.

2.4.

Για την τήρηση των κλιματικών στόχων, η ικανότητα όσον αφορά την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές πρέπει τουλάχιστον να διπλασιαστεί. Σε μεγάλες χώρες, όπως η Γερμανία, το κόστος της μη χρήσιμης ή της μη μεταφερομένης πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία πρέπει να οριοθετηθεί, ανέρχεται ήδη σε αρκετές εκατοντάδες εκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Η εν λόγω οικονομική απώλεια θα αυξηθεί στο πολλαπλάσιο αν δεν ενισχυθούν ταχέως τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και η ικανότητα αποθήκευσης και ταυτόχρονα δεν βελτιωθούν οι δυνατότητες άμεσης επιτόπιας αξιοποίησης της ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι σημαντικό να ευθυγραμμιστεί η ανάπτυξη ενεργειακών δικτύων με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας στον σχεδιασμό και τη ρύθμιση των δικτύων. Τα δίκτυα διανομής διαδραματίζουν καίριο ρόλο στο πλαίσιο αυτό, καθότι σε αυτά συνδέονται οι περισσότερες εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

2.5.

Για την ικανοποίηση των εν λόγω απαιτήσεων χρειάζεται, αφενός, οι επενδύσεις στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας να διπλασιαστούν ώστε να φτάνουν τα 55 δισ. ευρώ ετησίως και, αφετέρου, τα κεφάλαια για τη δημιουργία εγκαταστάσεων παραγωγής καθαρής ενέργειας να αυξηθούν σε 75 δισ. ευρώ ανά έτος (3). Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την προστιθέμενη αξία των προτάσεων της Επιτροπής για ταχείες διαδικασίες αδειοδότησης για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και για τον καθορισμό «περιοχών πρώτης επιλογής» για τα εν λόγω έργα. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την επιτάχυνση και τον εξορθολογισμό των διαδικασιών αδειοδότησης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Παράλληλα, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα δίκτυα διανομής καθώς, κατά κανόνα, σε αυτά τροφοδοτείται η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές.

2.6.

Βάσει των ανωτέρω, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι δημόσιες επενδύσεις σε ευφυή ενεργειακά συστήματα και σε συστήματα ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, με στόχο τη διασφάλιση της ασφάλειας του εφοδιασμού, την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, τις προσιτές τιμές και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Αναμφίβολα, ο οικολογικός μετασχηματισμός κατά την έννοια της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στην κατάσταση της απασχόλησης σε τομείς ενέργειας υψηλής έντασης άνθρακα. Ταυτόχρονα, δημιουργούνται ποικίλες νέες δυνατότητες απασχόλησης μέσω της ορθολογική επέκταση των δημόσιων επενδύσεων σε κλιματικά ουδέτερα ενεργειακά συστήματα. Κάτι τέτοιο απαιτεί ανάλογη ευελιξία του προϋπολογισμού μέσω αναδιαμόρφωσης του δημοσιονομικού πλαισίου, όπως είχε προτείνει τον Οκτώβριο του 2021 η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της με θέμα «Αναδιαμόρφωση του δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ για βιώσιμη ανάκαμψη και δίκαιη μετάβαση».

2.7.

Στο ευρωπαϊκό δίκαιο για την ενέργεια δεν αναγνωρίζεται ακόμη η προστασία του κλίματος ως στόχος των κανονιστικών ρυθμίσεων δικτύου. Ως αποτέλεσμα, και οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές δυσκολεύονται να παράσχουν κίνητρα για τη μετατροπή, την επέκταση και τον εκσυγχρονισμό των δικτύων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της κλιματικής ουδετερότητας.

2.8.

Όσον αφορά τον μελλοντικό σχεδιασμό ενεργειακών συστημάτων και υποδομών, η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα τονίσει ότι όλοι οι καταναλωτές —νοικοκυριά, επιχειρήσεις και ενεργειακές κοινότητες— πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στην ανάπτυξη ευφυών ενεργειακών συστημάτων. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα, δεν έχουν υπάρξει ορατές πρωτοβουλίες προς αυτήν την κατεύθυνση, παρά μόνο υποσχέσεις. Η ΕΟΚΕ ζητεί να παρασχεθούν επιτέλους κίνητρα για την κινητοποίηση παραγωγών-καταναλωτών, κοινοτήτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή ενεργειακών κοινοτήτων πολιτών, ώστε η κοινωνία των πολιτών να μπορεί να συμμετέχει στην ενεργειακή μετάβαση και οι καταναλωτές να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν ενεργά στην αγορά. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί, επίσης, να μετριαστεί το πρόβλημα του ολοένα αυξανόμενου κόστους λόγω μείωσης της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που συνεπάγεται η συμφόρηση του δικτύου.

2.9.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της καλύτερης προσαρμογής των κανόνων της ΕΕ που σχετίζονται με τα διευρωπαϊκά δίκτυα στον τομέα της ενέργειας (ΔΕΔ-Ε) στους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, η οποία περιλαμβάνει ιδίως την απαλλαγή του ενεργειακού συστήματος από τις ανθρακούχες εκπομπές, τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα, την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την ενεργειακή απόδοση και τον μετριασμό του κινδύνου της ενεργειακής φτώχειας. Δεδομένου ότι τα ενεργειακά δίκτυα διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην εξισορρόπηση, την ανθεκτικότητα και την ανάπτυξη του ενεργειακού συστήματος, η ΕΟΚΕ ζητεί ο κανονισμός να προσανατολιστεί περισσότερο στην ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, ώστε να προωθηθούν όλες οι μορφές απαλλαγμένης από ανθρακούχες εκπομπές ενέργειας και να αποτραπεί οποιαδήποτε μορφή απο-ενοποίησης. Εν προκειμένω επικροτείται η πρωτοβουλία που λήφθηκε από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ), η οποία επιπλέον των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ορίζει ως «εξέχοντος δημόσιου συμφέροντος» και τα δίκτυα διανομής.

2.10.

Οι τρέχουσες αυξήσεις των τιμών επιβαρύνουν τους Ευρωπαίους πολίτες καθώς και τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι, στο παρελθόν, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων δεν έλαβαν δράση μετά την έκκλησή της (4) για μείωση της στρατηγικής εξάρτησης από αναξιόπιστους τρίτους και διότι η εν λόγω εξάρτηση, αντιθέτως, αυξήθηκε περισσότερο. Η Ρωσία αποτελεί τον μεγαλύτερο εξαγωγέα πετρελαίου, φυσικού αερίου και γαιάνθρακα στην Ευρώπη, ενώ πολλοί πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής εξαρτώνται από ρωσικές ράβδους πυρηνικού καυσίμου και τεχνολογίες. Η τρέχουσα κρίση των τιμών της ενέργειας θα είχε πλήξει λιγότερο έντονα τους Ευρωπαίους πολίτες και τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις εάν η Ευρώπη είχε μειώσει ήδη την εισαγωγή ορυκτών καυσίμων, όπως είχε υποσχεθεί. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες που προβλέπονται στο σχέδιο REPowerEU για ταχεία μείωση της εξάρτησης αυτής, ιδίως από τη Ρωσία. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προσπάθειες των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος των τιμών σύμφωνα με την ανακοίνωση του Οκτωβρίου 2021, την ανακοίνωση για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας COM(2022) 236 final και τα εργαλεία που παρέχονται στο πλαίσιο του προσωρινού πλαισίου για τις κρατικές ενισχύσεις.

2.11.

Εντούτοις, βάσει του τρέχοντος πλαισίου, η ΕΟΚΕ επισημαίνει εκ νέου ότι δεν πρέπει να γίνεται λόγος τόσο για διαφοροποίηση των εξαρτήσεων, αλλά, όσο το δυνατόν, για «στρατηγική ενεργειακή ανεξαρτησία και αυτονομία». Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το υδρογόνο θα αποτελούν κινητήρια δύναμη κατά τη διαδικασία απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, ενώ η παραγωγή τους θα πρέπει να πραγματοποιείται εντός της ΕΕ, στον βαθμό που αυτό είναι δυνατό.

2.12.

Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) αποτελεί επί του παρόντος βραχυπρόθεσμο έως μεσοπρόθεσμο υποκατάστατο του ρωσικού φυσικού αερίου σε ορισμένες περιοχές, παράλληλα με σημαντικά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας. Μακροπρόθεσμα, το πράσινο υδρογόνο αποτελεί μια συμβατή με το κλίμα επιλογή, εάν είναι διαθέσιμο σε επαρκείς ποσότητες και σε εύλογη τιμή. Λαμβανομένου υπόψη του βαθμού στον οποίον η ίδια η Ευρώπη δεν μπορεί να παράγει τον πλήρη όγκο του αναγκαίου φυσικού αερίου —όπως είναι προφανές στην περίπτωση του ΥΦΑ, ενώ στην περίπτωση του υδρογόνου η ανεξαρτησία των εισαγωγών παραμένει διαμορφώσιμη— πρέπει να αντληθούν τα σωστά διδάγματα από τη ρωσική καταστροφή. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η Ευρώπη πρέπει να είναι ιδιαιτέρως προσεκτική με πόρους που υποκαθιστούν το ρωσικό φυσικό αέριο όσον αφορά τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και με νέες εξαρτήσεις από τρίτες χώρες που δεν συμμερίζονται τις ευρωπαϊκές αξίες, όπως η εδραίωση της δημοκρατίας, η διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου.

2.13.

Το ποσοστό των δημόσιων επενδύσεων σε τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, οι οποίες είναι απαραίτητες για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, είναι χαμηλότερο στην ΕΕ συγκριτικά με άλλες μεγάλες οικονομίες, με αποτέλεσμα να τίθεται σε κίνδυνο η παγκόσμια ανταγωνιστικότητα. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο προειδοποιεί ότι η στρατηγική REPowerEU δεν μπορεί να κινητοποιήσει επαρκή κονδύλια. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση της Επιτροπής να χρησιμοποιηθούν τα σχέδια οικονομικής ανάκαμψης και ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, καθώς και πρόσθετη χρηματοδότηση από το Ταμείο Συνοχής για την περιφερειακή ανάπτυξη και τα κονδύλια για την κοινή γεωργική πολιτική για την εφαρμογή του σχεδίου REPowerEU.

2.14.

Οι επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία δίνουν σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ και σε επίπεδο ΕΕ την οριστική ώθηση για περισσότερη ενεργειακή ανεξαρτησία και κλιματική ουδετερότητα. Η ΕΟΚΕ επικροτεί το εν λόγω γεγονός. Ωστόσο, η εικόνα είναι ανάμεικτη: παρατηρείται αυξημένη χρήση υγραερίου και επιστροφή στον γαιάνθρακα, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε οπισθοδρόμηση όσον αφορά την ενεργειακή μετάβαση. Η ΕΟΚΕ επικρίνει το γεγονός αυτό, αλλά έχει επίγνωση του γεγονότος ότι, βραχυπρόθεσμα, οι πολλαπλές επιλογές παραγωγής ενέργειας συμβάλλουν στην ενεργειακή ασφάλεια ως μέτρο έκτακτης ανάγκης. Εκτός από την αιολική και ηλιακή ενέργεια, είναι επομένως σημαντικό να αξιοποιηθεί η μεγάλη ποικιλία πηγών ενέργειας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, οι οποίες είναι συμβατές από οικονομική και οικολογική άποψη με ένα ενεργειακό σύστημα. Ταυτόχρονα, ζητεί να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για τον πράσινο μετασχηματισμό του ενεργειακού συστήματος.

2.15.

Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνδικάτων Δημοσίων Υπηρεσιών (EPSU) δημοσίευσε έκθεση (5), με την οποία επιβεβαιώνεται ότι η ελευθέρωση του ενεργειακού συστήματος ανταποκρίθηκε ελάχιστα στην επεκτεινόμενη κλιματική κρίση. Η εκτεταμένη χρήση πρακτικών εναλλακτικών λύσεων έναντι των πηγών ενέργειας που εκπέμπουν άνθρακα, κατέστη δυνατή κυρίως χάρη σε σημαντικές δημόσιες επιδοτήσεις και όχι μέσω του ελεύθερου ανταγωνισμού της αγοράς. Σύμφωνα με την έκθεση, εάν δεν αλλάξει το ισχύον μοντέλο του ενεργειακού συστήματος στην Ευρώπη, δεν μπορούν να τηρηθούν οι δεσμεύσεις που απορρέουν από τη συμφωνία του Παρισιού.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Λόγω της ταχέως εξελισσόμενης κλιματικής αλλαγής και της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, οι επενδύσεις στις υποδομές κατέστησαν, σε σύντομο χρονικό διάστημα, αναγκαίες προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 και να διασφαλιστεί ο ενεργειακός εφοδιασμός. Ταυτόχρονα, η εκτίναξη των τιμών της ενέργειας κατέδειξε τις αδυναμίες της αγοράς ενέργειας. Πρέπει να τεθούν βασικά ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της ενέργειας που να διασφαλίζουν φιλικό προς το περιβάλλον, προσιτό οικονομικά και αξιόπιστο ενεργειακό εφοδιασμό και το δικαίωμα στην ενέργεια. Η ΕΟΚΕ τονίζει τον επείγοντα χαρακτήρα των δημόσιων επενδύσεων για την επίτευξη ενεργειακής ανεξαρτησίας από τις ρωσικές εισαγωγές φυσικού αερίου και υποστηρίζει τα σχετικά μέτρα που προτείνει η Επιτροπή στο σχέδιο REPowerEU.

3.2.

Παράλληλα, πρέπει να ληφθεί εξίσου υπόψη ο σχεδιασμός της αγοράς, όπως και η κανονιστική ρύθμισή της, η δημιουργία των αναγκαίων προϋποθέσεων για μεμονωμένους παράγοντες, καθώς και η ενίσχυση κατάλληλης προστασίας των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση της Επιτροπής να διερευνήσει επιλογές για τη βελτιστοποίηση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και λαμβάνει υπό σημείωση την ανάλυση της Επιτροπής όσον αφορά τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου και τα μέτρα που προτείνονται για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών ενέργειας, καθώς και τις προτάσεις για τη βελτίωση των ενεργειακών δικτύων και των δυνατοτήτων αποθήκευσης, καθώς και τις νέες υποσχέσεις για τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά για τους μικρούς παράγοντες (παραγωγούς-καταναλωτές) και για την κατοχύρωση της ασφάλειας του εφοδιασμού.

3.3.

Ο σχεδιασμός και η ρύθμιση της αγοράς πρέπει να προσαρμοστούν στη νέα μελλοντική πραγματικότητα στην οποία θα επικρατούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Λέξεις-κλειδιά: πιο αποκεντρωμένη παραγωγή και αύξηση της επιτόπιας κατανάλωσης. Ωστόσο, για να συμβεί αυτό, πρέπει ακόμη να δημιουργηθούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τους διάφορους παράγοντες και πρέπει να διασφαλιστεί επαρκής προστασία των καταναλωτών. Οι αξιολογήσεις της αγοράς που αναλύουν τη συμπεριφορά όλων των δυνητικών παραγόντων στην αγορά ενέργειας και τον σχεδιασμό της αγοράς ενέργειας είναι απαραίτητες. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία μιας ολοκληρωμένης εκτίμησης επιπτώσεων πριν από την υποβολή οποιασδήποτε πρότασης. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την επείγουσα ανάγκη καταπολέμησης των υψηλών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της σύνδεσης των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας με εκείνες του φυσικού αερίου, οι οποίες έχουν αρνητικό αντίκτυπο στις οικονομίες των κρατών μελών.

3.4.

Το ερώτημα μέχρι ποιο βαθμό και με ποιον σχεδιασμό της αγοράς μπορεί να επιτευχθεί ασφάλεια εφοδιασμού με μέσα της αγοράς, παραμελείται εδώ και πολύ καιρό. Κατά βάση, ένα ενεργειακό σύστημα το οποίο βασίζεται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (που παράγονται κατά μεγάλο μέρος εγχώρια) υπόσχεται μεγάλο βαθμό ασφάλειας εφοδιασμού. Ωστόσο, η ασφάλεια του εφοδιασμού δεν προκύπτει από μόνη της —προϋπόθεση για αυτήν είναι η ύπαρξη του σωστού κανονιστικού πλαισίου. Ιδιαιτέρως σημαντικά είναι τα ευφυή δίκτυα, τα οποία αποστέλλουν σαφή μηνύματα στους εκατομμύρια παραγωγούς και καταναλωτές προκειμένου να συμπεριφέρονται με φιλικό προς το σύστημα τρόπο και να μπορούν έτσι να συμβάλλουν στην ασφάλεια του εφοδιασμού.

3.5.

Όσον αφορά τη χρηματοδότηση σχεδίων υποδομών, οι αυστηροί δημοσιονομικοί κανόνες αποδεικνύονταν διαρκώς, στο παρελθόν, το μεγαλύτερο εμπόδιο για το Δημόσιο. Ως εκ τούτου, στόχος πρέπει να είναι η εξαίρεση των έργων που αφορούν την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, την ενεργειακή ανεξαρτησία, καθώς και τον ψηφιακό τομέα, από κάθε καθεστώς το οποίο εμποδίζει τέτοιου είδους δημόσιες επενδύσεις. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ, σύμφωνα με τη γνωμοδότησή της με θέμα «Αναδιαμόρφωση του δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ για βιώσιμη ανάκαμψη και δίκαιη μετάβαση» (6), συνιστά να εφαρμοστεί ο «χρυσός κανόνας» όσον αφορά τις δημόσιες επενδύσεις, με στόχο την εξασφάλιση της παραγωγικότητας και την προστασία της κοινωνικής και οικολογικής βάσης για την ευημερία των μελλοντικών γενεών.

3.6.

Η μεικτή χρηματοδότηση που συμπεριλαμβάνει ιδιώτες επενδυτές αποτελεί επιλογή μόνον όταν θα έχει διασφαλιστεί ότι η χορήγηση πραγματοποιείται με διαφανή τρόπο και ότι η εν λόγω μεικτή χρηματοδότηση, σε σύγκριση με τη δημόσια χρηματοδότηση, δεν δημιουργεί αδικαιολόγητο πρόσθετο κόστος για το Δημόσιο. Πρέπει να υπάρχει πλήρης διαφάνεια όσον αφορά τις δικαιολογημένες πρόσθετες δαπάνες. Μια έκθεση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων διαπίστωσε ότι, για παράδειγμα, οι συμβάσεις συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) στον τομέα των οδικών μεταφορών στην Ευρώπη ήταν κατά μέσο όρο 24 % ακριβότερες σε σχέση με παρόμοια έργα που χρηματοδοτούνταν με τον παραδοσιακό τρόπο (7). Είναι ακόμη πιο σημαντικό στα εν λόγω μοντέλα μεικτής χρηματοδότησης να καθορίζονται με σαφήνεια τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις, να αποσαφηνίζονται τα ζητήματα ευθύνης και να θεσπιστεί ένα αποτελεσματικό και ταχύ σύστημα επίλυσης διαφορών, ώστε να αποφεύγονται πρόσθετες μακροπρόθεσμες δαπάνες και δυσμενή ζητήματα ευθύνης.

3.7.

Η Επιτροπή ορθώς επισημαίνει ότι οι δημόσιες επενδύσεις μπορούν και πρέπει να κινητοποιούν ιδιωτικά κεφάλαια. Ωστόσο, το σχέδιο REPowerEU δεν καλύπτει την εκ νέου χρηματοδότηση των αντίστοιχων δημόσιων ταμείων. Η κατάργηση των επιδοτήσεων των ορυκτών καυσίμων θα ήταν μια προσέγγιση ως προς τον τρόπο οργάνωσης. Μια άλλη προσέγγιση θα ήταν η φορολόγηση των απροσδόκητων κερδών που προέρχονται από τη σοβαρή κρίση στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και μεταφράζονται σε τεράστια επιπλέον κέρδη, ιδίως για τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι τα εξαιρετικά υψηλά κέρδη για τις επιχειρήσεις ενέργειας, αφενός, και η αυξημένη ενεργειακή φτώχεια που προκαλείται από τις εκρήξεις των τιμών της ενέργειας, αφετέρου, αποτελούν επικίνδυνο αποσταθεροποιητικό παράγοντα για την κοινωνία. Η ΕΟΚΕ προτείνει να αφαιρεθούν αυτά τα κέρδη μέσω των φόρων και να αναδιανεμηθούν ως οικονομική αποζημίωση σε καταναλωτές ενέργειας, όπως τα ευάλωτα νοικοκυριά και οι ενεργοβόρες εταιρείες, και να χρησιμοποιηθούν για την επέκταση της παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την απαραίτητη δικτυακή υποδομή, ιδιαίτερα καθώς κάτι τέτοιο ήδη συζητείται ή εφαρμόζεται σε ορισμένα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, προκειμένου να μην αποθαρρυνθούν οι επιχειρήσεις ενέργειας από το να επενδύσουν σε λύσεις χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, η εν λόγω φορολογία θα πρέπει να οριστεί με μεγάλη ευαισθησία. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει σχετικά μέτρα χωρίς άλλη καθυστέρηση.

3.8.

Το νόημα και ο σκοπός των υποδομών είναι, πρώτα από όλα, να είναι αποτελεσματικές και όχι να είναι αυτοσκοπός τους η μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας από το ένα σημείο στο άλλο η οποία θα αποφέρει σταθερές αποδόσεις. Οι εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας, οι προκλήσεις που θέτει η επέκταση του δικτύου, η τεράστια αύξηση των τιμών της ενέργειας, ο κίνδυνος κυβερνοεπιθέσεων και τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, ο πόλεμος στην Ουκρανία καταδεικνύουν περί τίνος πρόκειται ουσιαστικά: τίθεται, δηλαδή, το ερώτημα σε ποιανού την εξουσία διάθεσης θα βρίσκονται στο μέλλον τέτοιες κεντρικές υποδομές, όπως το ενεργειακό δίκτυο. Υφίσταται, δηλαδή, πρωτίστως δημόσιο συμφέρον. Αυτό θα προϋπέθετε, συνεπώς, δημόσια περιουσία η οποία δεσμεύεται προς το δημόσιο συμφέρον και εξαλείφει τις υπάρχουσες ανισότητες.

3.9.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η «δίκαιη μετάβαση» δεν αφορά μόνο τη χρηματοδότηση της μετάβασης. Περιλαμβάνει, επίσης, τον στόχο να δημιουργηθούν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και υψηλής ποιότητας θέσεις εργασίας, καθώς και κοινωνική ασφάλεια, να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, ενώ απαιτεί ειδικές δράσεις σε όλα τα επίπεδα, ιδίως στο περιφερειακό. Άλλοι βασικοί παράγοντες για μια «δίκαιη μετάβαση» είναι ο ενεργός και οργανωτικός ρόλος του δημόσιου τομέα και η διασφάλιση της δημοκρατικής συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων σε όλα τα επίπεδα.

3.10.

Το ενεργειακό δίκτυο είναι μέρος των υποδομών ζωτικής σημασίας. Μια βλάβη ή δυσχέρεια των εν λόγω υποδομών μπορεί να προκαλέσει καταστρεπτικά ελλείψεις στον εφοδιασμό και να θέσει σε κίνδυνο τη δημόσια ασφάλεια. Υποδομές ζωτικής σημασίας στην Ευρώπη, όπως —μεταξύ άλλων— οι μεταφορές και η κυκλοφορία, οι υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, ο χρηματοπιστωτικός και ο ασφαλιστικός τομέας, βρίσκονται ολοένα και περισσότερο στα χέρια ιδιωτικών παραγόντων, λόγω του κύματος ελευθέρωσης και ιδιωτικοποίησης των τελευταίων δεκαετιών. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί προβλήματα εφόσον οι τομείς συνδέονται μεταξύ τους και η τρωτότητα ενός τομέα μειώνει ή εμποδίζει τις επιδόσεις των άλλων ζωτικής σημασίας υποδομών (αλυσιδωτή επίδραση). Αυτές οι αμοιβαίες εξαρτήσεις είναι μεν δύσκολα προβλέψιμες, αλλά η διασφάλιση των επιδόσεων πραγματοποιείται κατά την έννοια του δημόσιου συμφέροντος. Ιδίως στην περίπτωση διαταράξεων στην αγορά ή στην περίπτωση καταστροφών, η σημασία της διαχείρισης από δημόσια συντονιστικούς φορείς που κατέχουν την εξουσία διάθεσης καθίσταται καθοριστική προκειμένου να μπορέσει να διασφαλιστεί μια γεωγραφικά συντονισμένη ανθεκτικότητα. Αυτοί οι κίνδυνοι είναι ιδιαίτερα υψηλοί στην περίπτωση της ηλεκτρικής ενέργειας, χωρίς την οποία είναι πρακτικά αδιανόητη η λειτουργία ενός προηγμένου πολιτισμού του 21ου αιώνα, ενώ οι εκτεταμένες γενικές διακοπές θα οδηγούσαν στην κατάρρευση της κοινωνίας στο σύνολό της.

3.11.

Λαμβανομένου υπόψη ότι τα κτίρια στην Ευρώπη ευθύνονται για το 40 % της κατανάλωσης ενέργειας, είναι ουσιαστικής σημασίας, ιδίως για την ενεργειακή μετάβαση και για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης του τομέα της κατοικίας, να επιτευχθεί έξυπνη διασύνδεση μέσω νέων τεχνολογιών, μέσω εξυγίανσης που ευνοεί την εφαρμογή και μέσω της προώθησης νέων μοντέλων συμμετοχής των πολιτών. Η οδηγία για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας προωθεί την εν λόγω συμμετοχή των καταναλωτών στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και θέτει μια ουσιαστική βάση για την αποδοχή της αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντική η εναρμόνιση όσον αφορά ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο, προκειμένου όσο το δυνατόν περισσότερα νοικοκυριά στην Ευρώπη να μπορούν να συμμετέχουν στην ενεργειακή μετάβαση. Μέθοδοι όπως το Energy Sharing (διαμοιρασμός ενέργειας) και η διαχείριση της ενέργειας από τους πολίτες δημιουργούν, εν γένει, σκόπιμες προοπτικές για τη χρήση ενεργειακών δικτύων η οποία αφορά τον εφοδιασμό που στοχεύει μικρή γεωγραφική έκταση, προσανατολίζεται στις ανάγκες και αποσυμφορεί το δίκτυο.

3.12.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη θέση της ότι υφίσταται ο στόχος της μεγαλύτερης δυνατής μείωσης των εκπομπών με το χαμηλότερο δυνατό κοινωνικοοικονομικό κόστος. Συνιστά το συνδυασμό συμβατών με μια καλά ρυθμισμένη αγορά μέσων και κανονιστικών μέτρων όπου αυτά χρειάζονται, συμπεριλαμβανομένων χρηματοδοτικών μέσων με τη στήριξη του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου και του μέσου NextGenerationEU, προκειμένου να συμβάλουν στην επίτευξη ενός πιο αποδοτικού ενεργειακού περιβάλλοντος. Ωστόσο, πρέπει επίσης να γίνει σαφές το εξής: στην περίπτωση όπου υπάρχει καλά αιτιολογημένη ένδειξη η οποία βασίζεται σε επιμελή ανάλυση και σχετίζεται με υφιστάμενη ή επικείμενη δυσλειτουργία της αγοράς, το Δημόσιο πρέπει να δημιουργήσει τα εν λόγω διορθωτικά μέσα, π.χ. μέσω επενδύσεων ή παρεμβάσεων της αγοράς.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Οι επενδύσεις στις ενεργειακές υποδομές έχουν ως σκοπό την ταχεία, αποδοτική και χαμηλού κόστους προώθηση της ασφάλειας του εφοδιασμού και της επέκτασης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, προς όφελος των καταναλωτών και της οικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό, τίθεται ένα πολύ κρίσιμο ερώτημα: δηλαδή, σε ποιανού την εξουσία διάθεσης θα βρίσκονται στο μέλλον τέτοιες κεντρικές υποδομές, όπως το ενεργειακό δίκτυο και οι υποδομές αποθήκευσης. Από την έναρξη της ελευθέρωσης, η ανάπτυξη επενδύσεων των επιχειρήσεων ηλεκτρικής ενέργειας είναι πτωτική. Η εν λόγω πτώση των επενδύσεων —στο δίκτυο και στην παραγωγή— οδήγησε σε ελλείψεις στον εφοδιασμό και παρεμποδίζει την περαιτέρω επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

4.2.

Από τη σκοπιά της οικονομικής των επιχειρήσεων, τίθεται το ερώτημα, γιατί η επένδυση σε ένα ενεργειακό δίκτυο, η οποία είναι δελεαστική για τους επενδυτές λόγω της αξιοπιστίας της, δεν είναι ελκυστική και για το κράτος. Τα ετησίως διανεμόμενα μερίσματα ιδιωτικών επιχειρήσεων θα μπορούσαν να επενδυθούν εκ νέου, υπό την κατοχή του Δημοσίου, προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος και να ελαφρύνουν τον δημόσιο προϋπολογισμό. Δεδομένου, τέλος, αλλά εξίσου σημαντικού, του γεγονότος ότι στην περίπτωση ορισμένων μερικών ιδιωτικοποιήσεων του παρελθόντος αποδείχτηκε ήδη ότι η δημόσια περιουσία θα ήταν, για οικονομικούς και μόνο λόγους, η πιο έξυπνη απόφαση. Αρκετά κράτη μέλη καταφεύγουν ήδη σε δημόσιες ή μερικώς δημόσιες δομές. Ταυτόχρονα, πρόκειται να σημειωθεί τάση εκ νέου κοινοτικοποίησης. Το ερώτημα σχετικά με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της δημόσιας και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και/ή της ιδιωτικής χρηματοδότησης ενεργειακών υποδομών όσον αφορά την εύρυθμη λειτουργία της ενεργειακής αγοράς είναι αναμφίβολα σημαντικό και θα πρέπει να εξεταστεί κατά την προγραμματισμένη από την Επιτροπή αξιολόγηση των επιλογών για τη βελτιστοποίηση του σχεδιασμού της αγοράς ενέργειας. Τα αποτελέσματα αυτής της ανάλυσης μπορούν να χρησιμεύσουν σαν πολύτιμο εργαλείο λήψης αποφάσεων για τα κράτη μέλη, που είναι υπεύθυνα για τη λήψη αποφάσεων επί της δημόσιας ή ιδιωτικής ιδιοκτησίας των ενεργειακών υποδομών.

4.3.

Βάσει των ανωτέρω, ο τοπικός και ο περιφερειακός ενεργειακός εφοδιασμός και η εκ νέου κοινοτικοποίηση των επιχειρήσεων εφοδιασμού —ιδίως στο πλαίσιο στρατηγικών αποκέντρωσης— αποκτούν μεγαλύτερη σημασία. Στο πλαίσιο αυτό, ουσιαστικό ρόλο διαδραματίζουν οι δημόσιες επενδύσεις που αποσκοπούν στην αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας στο επίπεδο των κοινοτήτων. Επίσης, θα πρέπει να εξεταστούν περαιτέρω επιλογές στήριξης, όπως η άμεση χορήγηση χρηματοδότησης μέσω ταμειακών κονδυλίων. Οι στέγες δημόσιων κτιρίων είναι ιδιαιτέρως κατάλληλες για τον εφοδιασμό ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων με φθηνή ηλιακή ενέργεια.

4.4.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, παρέχονται οικονομικά κίνητρα με σκοπό να ενισχυθεί η επέκταση των φωτοβολταϊκών. Το Βέλγιο, η Ισπανία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο και η Αυστρία, σε επιστολή τους προς την Επιτροπή, ζητούν να γίνει υποχρεωτική η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε διοικητικά κτίρια, σουπερμάρκετ, επίπεδες στέγες και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Αλλά και στην περίπτωση των νέων καθώς και των ανακαινισμένων κατοικιών τα φωτοβολταϊκά συστήματα θα πρέπει να είναι ο κανόνας. Επίσης, ζητούν από την Επιτροπή να δεσμεύσει περισσότερα χρήματα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, με σκοπό την επέκταση των εν λόγω συστημάτων. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ιδέα αυτή και καλεί την Επιτροπή να προβεί σε ανάλυση των επενδύσεων, των κανονιστικών ρυθμίσεων και των συνοδευτικών μέτρων, όπως η έρευνα και η ανάπτυξη, για την τόνωση της παραγωγής και της επέκτασης των φωτοβολταϊκών στην ΕΕ.

4.5.

Η ενέργεια ως κοινωνικό αγαθό: η ΕΟΚΕ επισημαίνει, στο πλαίσιο αυτό, την εφαρμογή των κοινών αξιών που διέπουν την Ένωση όσον αφορά τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος κατά την έννοια του άρθρου 14 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), όπως ορίζονται στο πρωτόκολλο αριθ. 26 σχετικά με τις υπηρεσίες γενικού συμφέροντος που προσαρτάται στη Συνθήκη ΕΕ και στη ΣΛΕΕ. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να επιτευχθεί απόδοση και οικονομική προσιτότητα, καθώς και να αποτραπούν δυσλειτουργίες της αγοράς.

4.6.

Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση τονίζει την ιδιαίτερη σημασία της ενέργειας ως κοινωνικά σημαντικού αγαθού. Μαζί με τη διατήρηση των θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας και της απασχόλησης γίνεται σαφής η σύνδεση μεταξύ κοινωνικών και οικολογικών πτυχών. Η δημόσια ιδιοκτησία μπορεί να διασφαλίσει δημοκρατικό έλεγχο, δημόσιες επενδύσεις, ασφάλεια εφοδιασμού, καθώς και δίκαιη κατανομή κόστους όσον αφορά τη μετάβαση της οικονομίας της ενέργειας σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

4.7.

Προκειμένου να αποφευχθούν εσφαλμένες και ασύμφορες επενδύσεις, πρέπει να διασαφηνιστούν οι υπάρχουσες ασάφειες και ασυνέπειες σχετικά με τις βασικές δομές του νέου ενεργειακού συστήματος, μέσω της αρχιτεκτονικής της αγοράς, των ρόλων της αγοράς και των κανόνων της αγοράς και, κυρίως να αντιμετωπιστούν χωρίς χρονοτριβή οι κοινωνικές επιπτώσεις στους εργαζομένους και τους καταναλωτές. Παράλληλα, κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η δίκαιη κατανομή των επενδυτικών βαρών —όπως και η δίκαιη κατανομή των πιθανών κερδών. Το ερώτημα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να εξασφαλιστούν οι επενδυτικές ανάγκες και η αποδοτικότητα ανήκει στα σημαντικά ερωτήματα τα οποία πρέπει να απαντηθούν προκειμένου να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η βέλτιστη λειτουργία της αγοράς ενέργειας. Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση εν προκειμένω τα συμπεράσματα της μελέτης του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER) και της ανακοίνωσης σχετικά με τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου και επικροτεί την πρόθεση της Επιτροπής να αξιολογήσει την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

4.8.

Μια σημαντική πτυχή κατά την πορεία προς την ενεργειακή μετάβαση θα αποτελέσουν ο συντονισμός και η οργάνωση μεταξύ εισαγωγέων, περιφερειακών φορέων εκμετάλλευσης δικτύου, ενεργειακών ενώσεων πολιτών, αυτοκαταναλωτών ενέργειας και ενεργειακών κοινοτήτων που χρησιμοποιούν την ηλεκτρική ενέργεια που παράγουν επί τόπου, επιχειρήσεων αποθήκευσης καθώς και προμηθευτών.

Βρυξέλλες, 22 Σεπτεμβρίου 2022.

H Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Στο εν λόγω συμπέρασμα κατέληξε η διεπαγγελματική ένωση ηλεκτρικής ενέργειας Eurelectric.

(2) Σχέδιο REPowerEU COM(2022) 230 final.

(3) Στο εν λόγω συμπέρασμα κατέληξε η διεπαγγελματική ένωση ηλεκτρικής ενέργειας Eurelectric.

(4) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα τις τιμές ενέργειας (ΕΕ C 275 της 18.7.2022, σ. 80).

(5) A Decarbonised, Affordable and Democratic Energy System for Europe [Ένα απαλλαγμένο από ανθρακούχες εκπομπές, οικονομικά προσιτό και δημοκρατικό ενεργειακό σύστημα για την Ευρώπη].

https://www.epsu.org/sites/default/files/article/files/Going%20Public_EPSU-PSIRU%20Report%202019%20-%20EN.pdf

(6) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Αναδιαμόρφωση του δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ για βιώσιμη ανάκαμψη και δίκαιη μετάβαση» (EE C 105 της 4.3.2022, σ. 11).

(7) ΕΤΕπ 2006. Ex ante construction costs in the European road sector: a comparison of public-private partnerships and traditional public procurement. (Εκ των προτέρων κόστος κατασκευής στον τομέα των ευρωπαϊκών οδικών μεταφορών: σύγκριση συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και παραδοσιακής σύναψης δημόσιων συμβάσεων). Οικονομική και χρηματοοικονομική έκθεση 2006/01, Blanc-Brude F., Goldsmith H. και Välilä T., https://www.eib.org/attachments/efs/efr_2006_v01_en.pdf.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Η ακόλουθη τροπολογία, η οποία έλαβε τουλάχιστον το ένα τέταρτο των έγκυρων ψήφων, απορρίφθηκε κατά τη διάρκεια των συζητήσεων:

Σημείο 2.9

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Γνωμοδότηση τμήματος

Τροπολογία

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της καλύτερης προσαρμογής των κανόνων της ΕΕ που σχετίζονται με τα διευρωπαϊκά δίκτυα στον τομέα της ενέργειας (ΔΕΔ-Ε) στους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, η οποία περιλαμβάνει ιδίως την απαλλαγή του ενεργειακού συστήματος από τις ανθρακούχες εκπομπές, τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα, την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την ενεργειακή απόδοση και τον μετριασμό του κινδύνου της ενεργειακής φτώχειας. Δεδομένου ότι τα ενεργειακά δίκτυα διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην εξισορρόπηση, την ανθεκτικότητα και την ανάπτυξη του ενεργειακού συστήματος, η ΕΟΚΕ ζητεί ο κανονισμός να προσανατολιστεί περισσότερο στην ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, ώστε να προωθηθούν όλες οι μορφές απαλλαγμένης από ανθρακούχες εκπομπές ενέργειας , συμπεριλαμβανομένης της πυρηνικής, και να αποτραπεί οποιαδήποτε μορφή απο-ενοποίησης. Εν προκειμένω επικροτείται η πρωτοβουλία που λήφθηκε από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ), η οποία επιπλέον των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ορίζει ως «εξέχοντος δημόσιου συμφέροντος» και τα δίκτυα διανομής.

Αιτιολογία

Η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας επιτελεί και θα συνεχίσει να επιτελεί σημαντικό ρόλο μεταξύ του ευρέος φάσματος τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών, όπως τόνισε σε πρόσφατες ομιλίες της η πρόεδρος της Επιτροπής κ. von der Leyen.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας για την τροπολογία:

Ψήφοι υπέρ:	44
Ψήφοι κατά:	109
Αποχές:	14

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/76

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Συνδημιουργία υπηρεσιών κοινής ωφελείας ως συμβολή σε μια πιο συμμετοχική δημοκρατία στην ΕΕ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 486/11)

Εισηγητής:	ο κ. Krzysztof Balon
Συνεισηγητής:	ο κ. Thomas Kattnig

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας:	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	7.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	226/0/2

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η συνδημιουργία υπηρεσιών κοινής ωφελείας (ΥΚΩ) από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών καθώς και απευθείας από τους πολίτες αποτελεί ένα από τα αποτελεσματικότερα εργαλεία για την τόνωση της συμμετοχικής δημοκρατίας και, ως εκ τούτου, για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, στο πλαίσιο της παρούσας γνωμοδότησης, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) προτείνει συγκεκριμένα μέτρα για τη βελτίωση του σχετικού πλαισίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση στον τομέα αυτό, για την περαιτέρω ενίσχυση της προστασίας των δικαιωμάτων και των οφελών των πολιτών.

1.2.

Ειδικότερα, καταστάσεις κρίσης, όπως η πρόσφατη ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας και ο επακόλουθος εκτοπισμός εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως γυναικών και παιδιών, αναδεικνύουν τον καίριο ρόλο της κοινωνίας των πολιτών ως προς την ικανότητά της να συνδυάζει ή να εφαρμόζει, αυθόρμητα αλλά ταυτόχρονα επιτυχώς, πρότυπα και διαδικασίες συνδημιουργίας, ιδίως σε σχέση με κοινωνικές και εκπαιδευτικές ΥΚΩ, σε τομείς στους οποίους υπάρχει ήδη εμπειρία πραγματικής συνδημιουργίας.

1.3.

Στο παρελθόν, οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών παρείχαν ανέκαθεν κοινωνικές και άλλες υπηρεσίες κοινής ωφελείας, επειδή οι δημόσιες αρχές δεν είχαν ακόμη εντοπίσει τις ανάγκες ή επειδή οι εμπορικές επιχειρήσεις δεν θεωρούσαν κερδοφόρο την παροχή τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το κράτος δραστηριοποιήθηκε αργότερα ως πάροχος ή πελάτης και ως ρυθμιστής, καθώς και ως εγγυητής της ποιότητας των υπηρεσιών. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει, σε σχέση με τις ΥΚΩ, να εφαρμόζεται η αρχή της επικουρικότητας μεταξύ των κρατών μελών και της ΕΕ, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ). Επιπλέον, όσον αφορά τις ΥΚΩ, η αρχή της επικουρικότητας θα πρέπει επίσης να αποτελεί κατευθυντήρια αρχή στη σχέση μεταξύ όλων των επιπέδων της δημόσιας διοίκησης των κρατών μελών, καθώς και μεταξύ των δημόσιων αρχών και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

1.4.

Ενώ η νομική και η πολιτική ευθύνη για την παροχή ΥΚΩ παραμένει στους εκλεγμένους εντολοδόχους των σχετικών αντιπροσωπευτικών οργάνων και αξιολογείται τακτικά από τους πολίτες στις εκλογές, οι αρχές ασκούν έλεγχο σε σχέση με την προσήκουσα παροχή ΥΚΩ. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας στοχευμένης εφαρμογής της προσέγγισης της συνδημιουργίας: οι ΥΚΩ θα πρέπει να σχεδιάζονται από κοινού με τους χρήστες, τις κοινότητες και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθότι κατ’ αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται, αφενός, ότι ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες και, αφετέρου, ότι καθιστούν δυνατή τη δημοκρατική συμμετοχή. Αυτό ισχύει ιδίως όταν έμμισθοι υπάλληλοι συνεργάζονται με εθελοντές ή δομές αυτοβοήθειας.

1.5.

Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη καλούνται να αναπτύξουν και/ή να βελτιώσουν εργαλεία τα οποία διασφαλίζουν τη συμμετοχή των πολιτών και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σε ολόκληρη τη διαδικασία παροχής υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Χρειάζεται επίσης κατάλληλο πλαίσιο για τις μη κερδοσκοπικές δραστηριότητες της κοινωνικής οικονομίας, όπως καθορίζονται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ της 18ης Σεπτεμβρίου 2020 με θέμα «Ενίσχυση των μη κερδοσκοπικών κοινωνικών επιχειρήσεων ως ουσιαστικός πυλώνας μιας κοινωνικά δίκαιης Ευρώπης» (1), καθώς και να εφαρμοσθεί το άρθρο 77 της οδηγίας 2014/24/ΕΕ σχετικά με τις δημόσιες προμήθειες (2), κατά έναν τρόπο ώστε να ανατίθενται σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς συμβάσεις για υγειονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές, καθώς και εκπαιδευτικές υπηρεσίες, όπως ορίζεται στο εν λόγω άρθρο.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η παροχή υπηρεσιών κοινής ωφελείας υψηλής ποιότητας, προς το συμφέρον των πολιτών και της οικονομίας, εξαρτάται από επαρκείς πόρους, ήτοι χρηματοδότηση και προσωπικό, οι οποίοι και πρέπει να εξασφαλίζονται.

1.7.

Μολονότι το πλαίσιο για την παροχή και, ως εκ τούτου, τη συνδημιουργία ΥΚΩ αποτελεί πρωτίστως ευθύνη των κρατών μελών, των περιφερειών και των δήμων, υπάρχει επίσης επείγουσα ανάγκη να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να αναπτύξουν έννοιες συνδημιουργίας, μέσω της σύστασης μιας εργαλειοθήκης που θα διευκολύνει τη χρήση μοντέλων συνδημιουργίας. Οι πρωτοβουλίες αυτές θα πρέπει να ενθαρρύνουν όλους τους αρμόδιους φορείς εντός των κρατών μελών να εξετάζουν τη συνδημιουργία και την παροχή ΥΚΩ από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

1.8.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να δημοσιεύσει έγγραφο εργασίας για το θέμα αυτό ως βάση για περαιτέρω εργασίες, με στόχο τη δημιουργία μιας «εργαλειοθήκης», η οποία θα ενθαρρύνει και θα καθοδηγεί τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης χρήσης των μοντέλων συνδημιουργίας. Το έγγραφο αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, εκτιμήσεις σχετικά με τη συνδημιουργία υπό το πρίσμα του άρθρου 14 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) και του προσαρτημένου στη ΣΕΕ και τη ΣΛΕΕ πρωτοκόλλου αριθ. 26, λαμβανομένων υπόψη του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, του ειδικού ρόλου της μη κερδοσκοπικής κοινωνικής οικονομίας στη συνδημιουργία και του αναγκαίου επί τούτου πλαισίου. Επιπλέον, το έγγραφο θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει προτάσεις για την προώθηση καινοτόμων σχεδίων συνδημιουργίας σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη τις ερευνητικές συνιστώσες και μια συλλογή ορθών πρακτικών. Με βάση την εργαλειοθήκη που περιγράφεται ανωτέρω, μετά από ευρύτερη διαβούλευση σε επίπεδο ΕΕ, θα μπορούσαν να δρομολογηθούν μια πράσινη βίβλος και στη συνέχεια μια λευκή βίβλος.

1.9.

Από την πλευρά της, η ΕΟΚΕ θα δημιουργήσει φόρουμ για την ανταλλαγή ιδεών και βέλτιστων πρακτικών στον τομέα αυτό, με τη συμμετοχή οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων, πανεπιστημίων και ερευνητικών σχεδίων, προκειμένου να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί η διαδικασία συζήτησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η περαιτέρω ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μία από τις βασικές προκλήσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έναντι του λαϊκισμού και του εθνικισμού. Η συνδημιουργία ΥΚΩ από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών καθώς και απευθείας από τους πολίτες αποτελεί δε ένα από τα αποτελεσματικότερα εργαλεία για την τόνωση της συμμετοχικής δημοκρατίας.

2.2.

Εδώ και αρκετά χρόνια, η ΕΟΚΕ συμμετέχει στον εκσυγχρονισμό και την περαιτέρω ανάπτυξη των ΥΚΩ σε συνεργασία με διάφορους φορείς της κοινωνίας των πολιτών και πανεπιστημιακούς/ερευνητικούς παράγοντες. Στο πλαίσιο της ΕΟΚΕ, την ευθύνη για το έργο αυτό φέρει κατά κύριο λόγο η θεματική ομάδα «Υπηρεσίες κοινής ωφελείας».

2.3.

Το 2019 ξεκίνησε συνεργασία με την Κοινοπραξία συνδημιουργίας καινοτόμων υπηρεσιών στην Ευρώπη (CoSIE) (3), στην οποία συμμετέχουν πανεπιστήμια, δήμοι και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών από εννέα κράτη μέλη (Εσθονία, Φινλανδία, Ελλάδα, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Σουηδία, Ισπανία, Ουγγαρία) και από το Ηνωμένο Βασίλειο. Η θεματική ομάδα «Υπηρεσίες κοινής ωφελείας» έδωσε συνέχεια σε καινοτόμες εμπειρίες και συμπεράσματα από την CoSIE σε δύο σεμινάρια: «Συνδημιουργία υπηρεσιών κοινής ωφέλειας: ο ρόλος των πολιτών και των οργανώσεών τους» που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 15 Απριλίου 2021 και «Πολίτες που υπηρετούν τους πολίτες: συνδημιουργία και παροχή υπηρεσιών κοινής ωφελείας από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών» που πραγματοποιήθηκε στο Λούμπλιν της Πολωνίας την 1η και 2 Δεκεμβρίου 2021, σε συνεργασία με τον δήμο του Λούμπλιν και με τη συμμετοχή εταίρων από την Ουκρανία.

2.4.

Η συνδημιουργία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ευρύτερες συζητήσεις για τη μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης. Το μοντέλο «New Public Management» (NPM) επικεντρώθηκε στην αύξηση της αποτελεσματικότητας, την υιοθέτηση διαχειριστικών μοντέλων από τον ιδιωτικό τομέα και τη δημιουργία μιας σχέσης παρόχου-καταναλωτή στον τομέα των δημόσιων υπηρεσιών, όπου οι ανάγκες, οι απαιτήσεις και οι επιλογές των χρηστών των υπηρεσιών αυτών χρησίμευαν ως αφετηρία. Αυτό ήταν ένα κυρίαρχο μοντέλο στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, αλλά επικρίθηκε επειδή δεν ήταν τόσο αποτελεσματικό και αποδοτικό, όπως επίσης επικρίθηκε για το περιορισμένο δυναμικό του για καινοτομία (4). Οι μεταγενέστερες του NPM τάσεις («paradigmettes» (5)) της καινοτομίας στον τομέα των δημόσιων υπηρεσιών βασίζονται σε έναν ενεργό πολίτη που παράγει από κοινού και όχι σε έναν παθητικό μεμονωμένο καταναλωτή που υποκινείται από το εξατομικευμένο ίδιο συμφέρον και, ως εκ τούτου, οι τάσεις αυτές επικεντρώνονται στην ενίσχυση της ενσωμάτωσης και του συντονισμού μεταξύ των δικτύων των ομάδων χρηστών και των ενδιαφερόμενων μερών αντί στη διασπορά. Η συνδημιουργία θεωρείται βασική έννοια στα μεταγενέστερα του NPM μοντέλα (6).

2.5.

Τα αποτελέσματα των εργασιών της ΕΟΚΕ στον τομέα αυτό δείχνουν ότι η συνδημιουργία και η παροχή ΥΚΩ από τους πολίτες και τις οργανώσεις τους ενισχύουν τη συμμετοχική δημοκρατία και αναπτύσσουν επίσης την κοινωνική οικονομία στην ΕΕ, μεταξύ των άλλων καίριων ρόλων που διαδραματίζουν οι ΥΚΩ ως απαραίτητος παράγοντας διευκόλυνσης όλων των άλλων δραστηριοτήτων της κοινωνίας.

3. Υπηρεσίες γενικού συμφέροντος

3.1.

Κατά την πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, η οποία χαρακτηρίζεται από την αντιπαραβολή της «ενότητας» και της «πολυμορφίας», αναπτύχθηκε μια νέα έννοια για τις υπηρεσίες που διέπονται από ειδικούς κανόνες και πρότυπα. Στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι όλοι οι πολίτες και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν πρόσβαση στις βασικές εκείνες υπηρεσίες οι οποίες αποτελούν σήμερα και θα αποτελούν και στο μέλλον τη βάση για μια αξιοπρεπή διαβίωση και οι οποίες είναι και θα παραμείνουν ζωτικής σημασίας για τη συμμετοχή για τη συμμετοχή στην κοινωνία: τις ΥΚΩ. Οι ΥΚΩ μπορούν να παρέχονται σε διαφορετικά πλαίσια, είτε σε ανταγωνιστικές αγορές ως οικονομικές υπηρεσίες γενικού συμφέροντος είτε ως μη οικονομικές υπηρεσίες γενικού συμφέροντος που εξαιρούνται από τις εν λόγω αγορές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (7) προβαίνει εν προκειμένω σε διάκριση μεταξύ των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος (ΥΓΟΣ), των μη οικονομικών υπηρεσιών καθώς και των κοινωνικών υπηρεσιών γενικού συμφέροντος (οικονομικής ή μη οικονομικής φύσης). Το άρθρο 106 της ΣΛΕΕ εφαρμόζεται στις ΥΓΟΣ (8) και στις οικονομικές υπηρεσίες.

3.2.

Η έννοια αυτή ενισχύθηκε και αποσαφηνίστηκε σταδιακά.

3.2.1

Οι ΥΚΩ αποτελούν μέρος των κοινών ευρωπαϊκών αξιών και διαδραματίζουν ρόλο στην προώθηση της κοινωνικής και εδαφικής συνοχής στην ΕΕ (9). Η ΕΟΚΕ παραπέμπει συναφώς στις κοινές αξίες της Ένωσης όσον αφορά τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος κατά την έννοια του άρθρου 14 της ΣΛΕΕ, όπως ορίζονται στο προσαρτημένο στη ΣΕΕ και στη ΣΛΕΕ πρωτόκολλο αριθ. 26 σχετικά με τις υπηρεσίες γενικού συμφέροντος. Η περαιτέρω ανάπτυξη των εκεί οριζόμενων αρχών μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και στην εξάλειψη των ελλείψεων.

3.2.2

Οι κοινές αυτές αξίες περιλαμβάνουν τρεις διαστάσεις: τη διακριτική ευχέρεια των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών αρχών να καλύπτουν τις ανάγκες των χρηστών· τον σεβασμό της πολυμορφίας και των διαφορών σε σχέση με τις ανάγκες, τις προτιμήσεις και τις δημοκρατικές επιλογές των χρηστών, καθώς και τον σεβασμό των διαφορετικών γεωγραφικών, κοινωνικών και πολιτιστικών συνθηκών· υψηλό επίπεδο ποιότητας, ασφάλειας, οικονομικής προσιτότητας, ίσης μεταχείρισης, καθώς και προώθηση της καθολικής πρόσβασης και προστασία των δικαιωμάτων των χρηστών (10).

3.2.3

Οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν ουσιώδες μέρος των οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων των κρατών μελών της ΕΕ και, συνολικά, βασικό μέρος του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Οι Ευρωπαίοι πολίτες και οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη δικαίως αναμένουν ένα ευρύ φάσμα αξιόπιστων, σταθερών και αποτελεσματικών υπηρεσιών γενικού (οικονομικού) ενδιαφέροντος υψηλής ποιότητας και σε προσιτές τιμές. Οι υπηρεσίες αυτές διασφαλίζουν την κάλυψη των συλλογικών αναγκών και συμφερόντων που εμπίπτουν στη σφαίρα του δημοσίου συμφέροντος. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ρητώς ότι η υψηλής ποιότητας παροχή αυτών των τόσο βασικών για τους πολίτες και την οικονομία υπηρεσιών εξαρτάται από επαρκείς πόρους, ήτοι χρηματοδότηση και προσωπικό, οι οποίοι και πρέπει να εξασφαλίζονται.

3.2.4

Η πρόσβαση στις ΥΓΟΣ συνιστά θεμελιώδες δικαίωμα (11) και περιλαμβάνεται στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (12). Ενώ η αρχή 20 του πυλώνα αναφέρεται ρητώς σε «βασικές» ΥΚΩ, σε άλλες αρχές του πυλώνα περιλαμβάνονται σημαντικοί τομείς των υπηρεσιών κοινής ωφελείας, όπως, μεταξύ άλλων, η στέγαση και η βοήθεια προς τους άστεγους, η μακροχρόνια φροντίδα, η ένταξη των ατόμων με αναπηρία και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

3.2.5

Οι μη οικονομικές υπηρεσίες κοινής ωφελείας εξαιρούνται από τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς και του ανταγωνισμού· ως προς αυτές ισχύουν αποκλειστικά οι γενικές αρχές της ΕΕ (διαφάνεια, απαγόρευση των διακρίσεων, ίση μεταχείριση, αναλογικότητα) (13).

3.2.6

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη μεριμνούν «ούτως ώστε οι υπηρεσίες αυτές να λειτουργούν βάσει αρχών και προϋποθέσεων, ιδίως οικονομικών και δημοσιονομικών, οι οποίες επιτρέπουν την εκπλήρωση του σκοπού τους» (14).

3.2.7

Οι ΥΓΟΣ υπόκεινται στους κανόνες των Συνθηκών ιδίως στους κανόνες ανταγωνισμού, κατά το μέτρο που η εφαρμογή των κανόνων αυτών δεν εμποδίζει νομικά ή πραγματικά την εκπλήρωση της ιδιαίτερης αποστολής που τους έχει ανατεθεί (15).

3.3.

Στόχος των ΥΚΩ είναι να ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των πολιτών και όλων των ενδιαφερόμενων μερών, λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξή τους σε βάθος χρόνου και χώρου, έχουν δε δυναμικό χαρακτήρα. Μπορούν να καλύπτουν τομείς όπως η ασφάλεια και η προστασία, η υγεία, οι κοινωνικές υπηρεσίες –συμπεριλαμβανομένης της ένταξης των ατόμων με αναπηρία, η μακροχρόνια φροντίδα, η κοινωνική στέγαση (16)–, και η εκπαίδευση, όπως και τις βασικές υπηρεσίες που αναφέρονται ρητά στην αρχή 20 του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (17).

3.4.

Όσον αφορά τις ΥΚΩ, η αρχή της επικουρικότητας μεταξύ των κρατών μελών και της Ένωσης καθιερώνεται στο άρθρο 5 παράγραφος 3 της ΣΕΕ. Η ΕΕ καθορίζει ένα γενικό πλαίσιο αρχών που αποσκοπούν στην κάλυψη των αναγκών όλων των πολιτών και των οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων, ενώ τα κράτη μέλη και οι περιφερειακές και τοπικές αρχές δημιουργούν και εφαρμόζουν ΥΚΩ. Επιπλέον, όσον αφορά τις ΥΚΩ, η αρχή της επικουρικότητας θα πρέπει επίσης να αποτελεί κατευθυντήρια αρχή στη σχέση μεταξύ όλων των επιπέδων της δημόσιας διοίκησης των κρατών μελών, καθώς και μεταξύ των δημόσιων αρχών και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

3.5.

Οι ΥΚΩ εκτίθενται σε πολλαπλές εντάσεις λόγω: της διασφάλισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων· των τοπικών στόχων της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής· των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης, της προστασίας του περιβάλλοντος και της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής· και της εφαρμογής της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, της ενιαίας αγοράς και των κανόνων ανταγωνισμού. Οι εξελικτικές ισορροπίες πρέπει να επιτυγχάνονται κατά περίπτωση, με ρεαλιστικό τρόπο και με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες κάθε ατόμου και κάθε κοινότητας.

4. Συνδημιουργία υπηρεσιών κοινής ωφελείας

4.1.

Οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών παρείχαν ανέκαθεν κοινωνικές και άλλες υπηρεσίες κοινής ωφελείας, επειδή οι δημόσιες αρχές δεν είχαν ακόμη εντοπίσει τις ανάγκες ή επειδή οι εμπορικές επιχειρήσεις δεν θεωρούσαν κερδοφόρο την παροχή τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το κράτος δραστηριοποιήθηκε αργότερα ως πάροχος και ρυθμιστής, όπως επίσης ως εγγυητής της ποιότητας των υπηρεσιών.

4.2.

Οι εδαφικές οντότητες παρέχουν οι ίδιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας ή αναθέτουν αλλού την παροχή τους. Ενώ την πολιτική ευθύνη εξακολουθούν να φέρουν οι εκλεγμένοι εντολοδόχοι των τοπικών αρχών, οι οποίοι αξιολογούνται τακτικά από τους πολίτες στις εκλογές, οι κρατικές αρχές είναι αυτές που επιβλέπουν την προσήκουσα παροχή των ΥΚΩ. Χωρούν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις, ήτοι από την κορυφή προς τη βάση: πρωτοβουλίες εθνικών, περιφερειακών ή τοπικών αρχών ή από τη βάση προς την κορυφή: συνδημιουργία με τη συμμετοχή πολιτών ή/και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Η παρούσα γνωμοδότηση αναφέρεται στην τελευταία προσέγγιση. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της ευρείας εφαρμογής της προσέγγισης της συνδημιουργίας: οι ΥΚΩ θα πρέπει να σχεδιάζονται σε συνεργασία με τους χρήστες, τις κοινότητες και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθότι κατ’ αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται τόσο ότι ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πολιτών όσο και ότι καθιστούν δυνατή τη δημοκρατική συμμετοχή.

4.3.

Ωστόσο, οι τομείς καθώς και το επίπεδο εφαρμογής της συνδημιουργίας εξαρτώνται από το εκάστοτε πλαίσιο. Δεν συνάδουν όλες οι υπηρεσίες, οι κοινότητες και οι πάροχοι υπηρεσιών —ιδίως σε τομείς υποδομών ζωτικής σημασίας, όπως η ενέργεια και η υδροδότηση— με έναν ριζικά νέο τρόπο προσέγγισης των υπηρεσιών και επιμερισμού των ευθυνών, αλλά κάθε βήμα προς την ενίσχυση της συναπόφασης και την προώθηση αποτελεσματικών λύσεων με συνεργατικό τρόπο αποδεικνύεται τελεσφόρο. Για να μεγιστοποιηθεί η συμμετοχή των χρηστών, μπορεί να συνιστάται η «κλίμακα συνδημιουργίας» (18), με διαφορετικά επίπεδα συστηματικής συμμετοχής των σχετικών δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, αρχής γενομένης από το χαμηλότερο επίπεδο συμμετοχής (όταν οι δημόσιοι οργανισμοί στοχεύουν στην ενίσχυση των πολιτών προκειμένου να αυξηθεί η ικανότητά τους να φροντίζουν τα της ζωής τους και στην ενθάρρυνσή τους να συνδημιουργούν τις υπηρεσίες που τους προσφέρει ο δημόσιος τομέας) έως το υψηλότερο επίπεδο (όταν διευκολύνεται η συνεργατική καινοτομία με βάση τον καθορισμό κοινού θεματολογίου και τον εντοπισμό κοινών προβλημάτων, με βάση τον από κοινού σχεδιασμό και τη δοκιμή νέων και μη δοκιμασμένων λύσεων, καθώς και με βάση τη συντονισμένη εφαρμογή λύσεων που αντλούνται από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα).

4.4.

Η συνδημιουργία συνεπάγεται την υιοθέτηση τρόπων εργασίας που βασίζονται είτε στην ισχύ είτε στο δυναμικό. Στο πλαίσιο της προσέγγισης που βασίζεται στο δυναμικό κινητοποιούνται οι πόροι (υλικοί και άυλοι), οι ικανότητες και οι προσδοκίες των χρηστών των υπηρεσιών, αντί να καταγράφονται απλώς και να ικανοποιούνται οι ανάγκες τους. Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται στην παραδοχή ότι όλοι οι πολίτες διαθέτουν πολύτιμο, συχνά μη αναγνωρισμένο δυναμικό (πολιτισμός, χρόνος, εμπειρία και γνώσεις, πρακτική τεχνογνωσία, δικτύωση, δεξιότητες, ιδέες) που μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη και την παροχή υπηρεσιών. Η μεθοδολογική εργαλειοθήκη της συνδημιουργίας περιλαμβάνει σειρά μεθόδων, από έρευνες ικανοποίησης, όπως στο ηλεκτρονικό εμπόριο, και δημοσκοπήσεις, έως διάφορους τρόπους έκφρασης απόψεων με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων, ομάδων εστίασης και πάνελ, και έως συμμετοχικές μεθόδους [π.χ. κοινωνικοί μαραθώνιοι ανάπτυξης εφαρμογών (Hackathons), τεχνολογίες ανοικτού χώρου, ζωντανά εργαστήρια (LivingLabs), «Καφέ του Κόσμου», σχέδια στρατηγικής για τις υπηρεσίες, σχεδιαστική σκέψη (design thinking), διαδρομές χρηστών και διάφορα διαδικτυακά συμμετοχικά εργαλεία].

4.5.

Ωστόσο, η συνδημιουργία δεν αποτελεί τεχνική λύση και δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω μίας και μόνης δράσης. Πρόκειται για μια προσέγγιση που διεισδύει στις διαδικασίες σχεδιασμού και παράδοσης των υπηρεσιών σε διάφορα στάδια. Στις πιο ριζοσπαστικές μορφές της, η μεθοδολογική εργαλειοθήκη καλύπτει μορφές συνδιακυβέρνησης οι οποίες προωθούν τη μετατόπιση της εξουσίας και ορισμένες φορές τη μεταβίβαση της κυριότητας των υπηρεσιών σε άτομα και κοινότητες. Τούτο προϋποθέτει την επίσημη συμμετοχή ατόμων με πείρα σε συμφωνίες διακυβέρνησης, αμοιβαίες συμφωνίες, συνεταιρισμούς και κοινοτικές οργανώσεις.

4.6.

Προαπαιτούμενο για μια επιτυχημένη διαδικασία συνδημιουργίας είναι να προσκαλούνται όλες οι δυνητικές ομάδες χρηστών προκειμένου να είναι σε θέση να εκπροσωπήσουν τα συμφέροντά τους. Η μεροληπτική συμμετοχή που ευνοεί τους πολίτες εκείνους που διαθέτουν περισσότερους πόρους και είναι πιο πρόθυμοι να συμμετάσχουν ενδέχεται να οδηγήσει σε αντιδημοκρατικές διαδικασίες.

4.7.

Μια άλλη απαραίτητη προϋπόθεση για τη συνδημιουργία είναι η εμπιστοσύνη μεταξύ των συμμετεχόντων στη διαδικασία, η οποία μπορεί να καλλιεργηθεί μεταξύ των παρόχων υπηρεσιών και των ενδιαφερόμενων μερών μόνον εφόσον υπάρχει διαφάνεια σχετικά με το τι θα πρέπει να επιτύχει η υπηρεσία μέσω των διαδικασιών συνδημιουργίας και σχετικά με τον βαθμό στον οποίο οι συνδημιουργοί μοιράζονται ανοικτά το πεδίο εφαρμογής και την εμβέλεια της υπηρεσίας (19).

4.8.

Η συνδημιουργία θα πρέπει πάντοτε να πραγματοποιείται στο πλαίσιο του σχεδιασμού των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών αναγκών. Οι ασυνέπειες μεταξύ των διαφόρων αναγκών πρέπει να λαμβάνονται πάντοτε υπόψη. Εφόσον διαπιστώνονται οι ανάγκες αυτές, μπορούν να πραγματοποιούνται δημόσιες συζητήσεις επί προτάσεων για τον τρόπο ιεράρχησής τους και για την καθιέρωση κριτηρίων τα οποία θα χρησιμοποιούν τα αρμόδια όργανα διαμεσολάβησης και λήψης αποφάσεων, προκειμένου να διασφαλίζονται η υψηλή ποιότητα, η αξιόπιστη παροχή και η προσβασιμότητα, η ίση μεταχείριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των χρηστών. Το όφελος για την κοινωνία στο σύνολό της πρέπει να παραμένει όντως ο απώτατος στόχος των ΥΚΩ. Η διαδικασία συνδημιουργίας ουδόλως πρέπει να οδηγεί ακούσια σε υποβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών, σε αδικαιολόγητες αυξήσεις των τιμών ή σε περιορισμένη πρόσβαση στις υπηρεσίες.

4.9.

Η συνδημιουργία είναι μια δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ παρόχων υπηρεσιών, χρηστών υπηρεσιών και άλλων ενδιαφερόμενων μερών, η οποία περιλαμβάνει διάφορα πιθανά στάδια:

4.9.1

συνενεργοποίηση: από κοινού καθορισμός των στόχων και των σκοπών των επιμέρους υπηρεσιών από την αρχή ήδη της διαδικασίας·

4.9.2

συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών: συμμετοχή νέων παραγόντων (χρηστών, πελατών, παρόχων υπηρεσιών) και διατήρηση της συμμετοχής τους καθ’ όλη τη διαδικασία·

4.9.3

συσχεδιασμός: από κοινού σχεδιασμός της υπηρεσίας·

4.9.4

συνυλοποίηση: από κοινού παροχή υπηρεσιών·

4.9.5

συνδιαχείριση: από κοινού οργάνωση και διαχείριση υπηρεσιών·

4.9.6

συνδιακυβέρνηση: από κοινού χάραξη πολιτικών·

4.9.7

συναξιολόγηση: από κοινού αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας των υπηρεσιών και των αποφάσεων που λαμβάνονται βάσει ενός συνόλου κριτηρίων.

4.10.

Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι στην πράξη υπάρχουν ήδη καινοτόμα μοντέλα, στο πλαίσιο των οποίων η παροχή δημόσιας υπηρεσίας δεν είναι διόλου δυνατή χωρίς την ενεργό συμμετοχή των χρηστών (20).

4.11.

Οι ΥΚΩ πρέπει απαραιτήτως να αναπτύσσονται στο πλαίσιο μιας συνεργατικής προσπάθειας με τους χρήστες, τις κοινότητες και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να διασφαλίζεται ότι δημιουργούν και εμπλουτίζουν την αξία της προσφοράς ΥΚΩ –δηλαδή μεγαλύτερη ευημερία ή κοινή κατανόηση του κοινού οφέλους που μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη πολιτικών, στρατηγικών και υπηρεσιών. Σε μια διαδικασία συνδημιουργικής ανάπτυξης υπηρεσιών, τα άτομα που χρησιμοποιούν υπηρεσίες συνεργάζονται με επαγγελματίες για τον σχεδιασμό, τη δημιουργία και την παροχή υπηρεσιών (21). Συνεπώς, στη διαδικασία αυτή, οι ρόλοι του φορέα καινοτομίας, του παρόχου υπηρεσιών και του χρήστη υπηρεσιών συγκλίνουν.

4.12.

Η προστιθέμενη αξία της συνδημιουργίας έγκειται πάντα στην ενεργό συνεργασία μεταξύ των δημόσιων αρχών, οι οποίες φέρουν τη νομική ή πολιτική ευθύνη για την παροχή ΥΚΩ, των παρόχων υπηρεσιών και των χρηστών, οι οποίοι πρέπει να συμμετέχουν στη δημοκρατική διαδικασία συνδημιουργίας. Η συνδημιουργία ενισχύει επομένως τη δημοκρατική νομιμότητα των πολιτικών αποφάσεων.

4.13.

Αυτή η προστιθέμενη αξία συμβάλλει με ιδιαίτερο τρόπο στην ενίσχυση της δημοκρατικής συμμετοχής, όταν οι πάροχοι υπηρεσιών προέρχονται από κύκλους των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών ή της μη κερδοσκοπικής κοινωνικής οικονομίας, στο πλαίσιο της οποίας οι μόνιμοι αξιωματούχοι συνεργάζονται με εθελοντές ή με δομές αυτοβοήθειας, ή όταν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που εκπροσωπούν τα συμφέροντα των χρηστών μπορούν να ασκήσουν πραγματική επιρροή σε δημόσιους ή ιδιωτικούς παρόχους υπηρεσιών. Επιπλέον, η συνδημιουργία έχει επίσης ηθική διάσταση· ενισχύει τις κοινότητες, τη συνοχή και την εμπιστοσύνη μεταξύ των παραγόντων (22).

4.14.

Αυτό γίνεται επίσης αντιληπτό σε καταστάσεις κρίσης. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η παροχή υπηρεσιών (ιδίως στον κοινωνικό και εκπαιδευτικό τομέα) προς και με τη συμμετοχή προσφύγων πολέμου από την Ουκρανία από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Η άμεση ικανότητα της κοινωνίας των πολιτών να εφαρμόζει αυθόρμητα, αλλά και με επιτυχία, μοντέλα και διαδικασίες συνδημιουργίας αποδείχθηκε ζωτικής σημασίας και εφικτή σε περιοχές που έχουν ήδη βιώσει επιτυχείς διαδικασίες συνδημιουργίας.

5. Πολιτικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο

5.1.

Μολονότι το πλαίσιο για την παροχή και, ως εκ τούτου, τη συνδημιουργία ΥΚΩ, υπάγεται πρωτίστως στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, των περιφερειών και των δήμων, είναι αναγκαίο να ενθαρρυνθούν οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές να υποστηρίξουν επαρκώς την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών κοινής ωφελείας. Για τον σκοπό αυτό, υπάρχει επείγουσα ανάγκη να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να αναπτύξουν έννοιες συνδημιουργίας, μέσω της σύστασης μιας εργαλειοθήκης που θα διευκολύνει τη χρήση μοντέλων συνδημιουργίας. Οι πρωτοβουλίες αυτές θα πρέπει να ενθαρρύνουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη στα κράτη μέλη να προωθήσουν τη συνδημιουργία και την παροχή ΥΚΩ από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, εν μέρει επειδή η προσέγγιση της συνδημιουργίας συμβάλλει σημαντικά στην προσαρμογή των υπηρεσιών στις μεταβαλλόμενες ανάγκες, στον εκσυγχρονισμό τους και στον προσανατολισμό τους προς το μέλλον.

5.2.

Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υιοθετήσει μια οριζόντια προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη τους διάφορους τομείς αρμοδιότητάς της και όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, προκειμένου να αναπτυχθεί μια εργαλειοθήκη στην οποία θα περιλαμβάνονται διάφορες μορφές συνδημιουργίας, τα υλοποιημένα πιλοτικά σχέδια και τα συμπεράσματα που συνάγονται από αυτά.

5.3.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να δημοσιεύσει έγγραφο εργασίας για το θέμα αυτό ως βάση για περαιτέρω εργασίες, με στόχο τη δημιουργία μιας «εργαλειοθήκης», η οποία θα ενθαρρύνει και θα καθοδηγεί τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης χρήσης των μοντέλων συνδημιουργίας. Το έγγραφο αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, εκτιμήσεις σχετικά με τη συνδημιουργία υπό το πρίσμα του άρθρου 14 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) και του προσαρτημένου στη ΣΕΕ και στη ΣΛΕΕ πρωτοκόλλου αριθ. 26, λαμβανομένων υπόψη του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, του ειδικού ρόλου της μη κερδοσκοπικής κοινωνικής οικονομίας στη συνδημιουργία και του αναγκαίου επί τούτου πλαισίου –όπως καθορίζεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ της 18ης Σεπτεμβρίου 2020 με θέμα «Ενίσχυση των μη κερδοσκοπικών κοινωνικών επιχειρήσεων ως ουσιαστικού πυλώνα μιας κοινωνικά δίκαιης Ευρώπης» (23). Επιπλέον, το έγγραφο θα πρέπει να αναφέρεται στην εφαρμογή του άρθρου 77 της οδηγίας 2014/24/ΕΕ σχετικά με τις δημόσιες προμήθειες (24) κατά έναν τρόπο ώστε να ανατίθενται σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς συμβάσεις για υγειονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές, καθώς και εκπαιδευτικές υπηρεσίες, όπως ορίζεται στο εν λόγω άρθρο. Επιπροσθέτως, το έγγραφο θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει προτάσεις για την προώθηση καινοτόμων σχεδίων συνδημιουργίας σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη τις ερευνητικές συνιστώσες και μια συλλογή ορθών πρακτικών. Με βάση την εργαλειοθήκη που περιγράφεται ανωτέρω, μετά από ευρύτερη διαβούλευση σε επίπεδο ΕΕ, θα μπορούσαν να δρομολογηθούν μια πράσινη βίβλος και στη συνέχεια μια λευκή βίβλος.

5.4.

Από την πλευρά της, η ΕΟΚΕ θα δημιουργήσει φόρουμ για την ανταλλαγή ιδεών και βέλτιστων πρακτικών στον τομέα αυτό, με τη συμμετοχή οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, πανεπιστημίων και ερευνητικών σχεδίων, προκειμένου να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί η διαδικασία συζήτησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 131.

(2) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32014L0024&from=EL

(3) https://cosie.turkuamk.fi

(4) Drechsler, W. (2009) Towards a Neo-Weberian European Union? Lisbon agenda and public administration, Halduskultuur — Administrative Culture, 2009, 10(1), σελ. 6-21.

(5) Çolak, Ç. D. (2019) Why the new public management is obsolete: an analysis in the context of the post-new public management trends, Croatian and Comparative Public 2019, 19(4), σελ. 517-536, https://doi.org/10.31297/hkju.19.4.1.

(6) Torfing, J., Sørensen, E., & Røiseland, A. (2019) Transforming the public sector into an arena for co-creation: Barriers, drivers, benefits and ways forward. Administration & Society 2019, 51(5), σελ. 795-825, https://doi.org/10.1177/0095399716680057.

(7) https://ec.europa.eu/info/topics/single-market/services-general-interest_el

(8) Κατοχυρωμένες ήδη στη Συνθήκη της Ρώμης, κατοχυρώνονται πλέον στο άρθρο 106 της ΣΛΕΕ.

(9) ΣΛΕΕ — Γενικές διατάξεις, άρθρο 14.

(10) Πρωτόκολλο αριθ. 26 που προσαρτάται στη ΣΕΕ και στη ΣΛΕΕ.

(11) Άρθρο 36 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

(12) Σημείο 20 του πυλώνα.

(13) Πρωτόκολλο αριθ. 26 που προσαρτάται στη ΣΕΕ και στη ΣΛΕΕ.

(14) Άρθρο 14 της ΣΛΕΕ.

(15) Άρθρο 106 της ΣΛΕΕ.

(16) Δεδομένης της επιδείνωσης της στεγαστικής κρίσης σε πολλά κράτη μέλη, η οικονομικά προσιτή στέγαση αποκτά επίσης ολοένα και μεγαλύτερη σημασία ως βασική υπηρεσία.

(17) «Η ύδρευση, η αποχέτευση, η ενέργεια, οι μεταφορές, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και οι ψηφιακές επικοινωνίες».

(18) Torfing, J., Sørensen, E., & Røiseland, A. (2019) Transforming the public sector into an arena for co-creation: Barriers, drivers, benefits and ways forward. Administration & Society 2019, 51(5), 795-825, https://doi.org/10.1177/0095399716680057.

(19) https://cosie.turkuamk.fi/arkisto/index.html

(20) Όπως, για παράδειγμα, στη Γαλλία: «Services Publics Partagés» («επιμερισμένες δημόσιες υπηρεσίες»): https://service-public-partage.fr/.

(21) Social Care Institute of Excellence (2015): Co-production in social care: what it is and how to do it? Οδηγός του SCIE 51.

(22) C. Fox κ. ά. C. Fox κ. ά. (2021) A New Agenda for Co-Creating Public Services, Turku University of Applied Sciences, https://julkaisut.turkuamk.fi/isbn9789522167842.pdf.

(23) ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 131.

(24) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32014L0024&from=EL

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/83

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Θεματικές εταιρικές σχέσεις στο πλαίσιο της συμφωνίας της Λιουμπλιάνας»

(διερευνητική γνωμοδότηση)

(2022/C 486/12)

Εισηγητής:	ο κ. David SVENTEK
Συνεισηγητής:	ο κ. Florian MARIN

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο — Τσεχική Προεδρία, 26.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	190/1/4

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υποστηρίζει σθεναρά τις δηλώσεις που περιέχονται στη συμφωνία της Λιουμπλιάνας όσον αφορά το αστικό θεματολόγιο της ΕΕ και χαιρετίζει ιδίως την ισχυρή εστίαση στις εταιρικές σχέσεις και τις πολυεπίπεδες και πολυσυμμετοχικές προσεγγίσεις στη βιώσιμη αστική ανάπτυξη.

1.2.

Οι θεματικές εταιρικές σχέσεις θα πρέπει να οδηγούν σε απτές και βιώσιμες δράσεις και αποτελέσματα τα οποία θα διαρκούν περισσότερο από όσο οι ίδιες οι εταιρικές σχέσεις. Η μεταφορά των αποτελεσμάτων σε άλλα κράτη μέλη, περιοχές, πόλεις ή τομείς θα πρέπει να αποτελεί συνεχές μέλημα. Η εδαφική κατανομή και η γεωγραφική ισορροπία των εν λόγω ευκαιριών θα πρέπει να παρακολουθείται προκειμένου να ωφεληθούν ευάλωτες περιφέρειες και πόλεις.

1.3.

Η σύνδεση μεταξύ του αστικού θεματολογίου της ΕΕ και της πολιτικής συνοχής θα μπορούσε να ενισχυθεί. Μολονότι πρόκειται για δυο ξεχωριστές πολιτικές και πρωτοβουλίες με διαφορετικούς στόχους που έχουν ενσωματωθεί σε διαφορετικά πλαίσια, θα πρέπει να δημιουργηθούν συνεργίες. Χρειάζονται διασυνδεδεμένα εργαλεία και μέσα για συνεκτικότερη στήριξη των πόλεων που εμπίπτουν στην πολιτική συνοχής, καθώς και διατομεακή και διοργανική συνεργασία και ολοκλήρωση σε στρατηγικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Στο μέλλον, οι θεματικές εταιρικές σχέσεις θα πρέπει να χαίρουν μεγαλύτερης νομιμότητας.

1.4.

Οι προβλέψιμοι και χρηματοδοτούμενοι μηχανισμοί εφαρμογής που μεταφράζουν τους ευρωπαϊκούς στρατηγικούς στόχους σε συγκεκριμένες δράσεις, καθώς και η επαρκής χρηματοδότηση σε τοπικό επίπεδο, είναι κρίσιμης σημασίας για τις αστικές αρχές μικρού και μεσαίου μεγέθους και τη διαρκή συμμετοχή τους στις διαδικασίες του αστικού θεματολογίου της ΕΕ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την επιλογή εταίρων για τις θεματικές εταιρικές σχέσεις πρέπει να είναι πιο συγκεκριμένα, ανοιχτά και συμπεριληπτικά. Η διαδικασία επιλογής δεν θα πρέπει να παραβλέπει την ευκαιρία των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών να συμμετέχουν στην εν λόγω διαδικασία μαζί με τις αστικές αρχές. Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη η εκ των προτέρων αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε για τον οικολογικό προσανατολισμό των πόλεων και τον βιώσιμο τουρισμό.

1.6.

Τομείς, όπως οι συνθήκες εργασίας, η προβλεψιμότητα της σταδιοδρομίας και η πρόσβαση σε θέσης εργασίας υψηλής ποιότητας, οι ίσες ευκαιρίες και οι επαρκείς μισθοί, θα πρέπει να προσεγγιστούν με εγκάρσιο τρόπο. Θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλοι οι διάλογοι και οι διαβουλεύσεις που διενεργούνται με τα ενδιαφερόμενα μέρη, όπως ο κοινωνικός διάλογος, ο διάλογος με τους πολίτες και οι διαβουλεύσεις με τους πολίτες.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά η προσέγγιση «από τη βάση προς την κορυφή», οι θεματικές ομάδες, τα θεματικά δίκτυα και τα δίκτυα για την ανάπτυξη εξατομικευμένων και τοποκεντρικών λύσεων να λαμβάνονται υπόψη, μαζί με τη δυνατότητα χρήσης των υφιστάμενων θεματικών και αστικών δικτύων, ιδιαίτερα όσον αφορά τις πόλεις μικρού και μεσαίου μεγέθους.

1.8.

Ο ρόλος της ΕΟΚΕ στη διαχείριση του αστικού θεματολογίου της ΕΕ και της συμφωνίας της Λιουμπλιάνας θα μπορούσε να ενισχυθεί. Η ΕΟΚΕ θα πρέπει επίσης να ενταχθεί τόσο στην ομάδα «Αστική Ανάπτυξη» όσο και στην τεχνική προπαρασκευαστική ομάδα του αστικού θεματολογίου, και να συμμετάσχει στη συνεδρίαση των Γενικών Διευθυντών για αστικά θέματα.

1.9.

Η συμμετοχική δημοκρατία, η οικονομία της ευημερίας στις πόλεις και οι συνδέσεις μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρόσθετα θέματα που θα μπορούσαν να προσεγγιστούν από τις θεματικές εταιρικές σχέσεις, με ιδιαίτερη έμφαση στη νεολαία.

1.10.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την πρότασή της για τη σύσταση ειδικής γραμματείας με σκοπό τη βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας των θεματικών εταιρικών σχέσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί η σύνδεση με τις αστικές αρχές σε τοπικό επίπεδο, να εξασφαλιστεί η τεχνική βοήθεια και να διευκολυνθεί η δημιουργία θεματικών κοινοτήτων και η ανταλλαγή θεματικών βέλτιστων πρακτικών. Αυτό θα πρέπει να γίνει σε στενή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών.

2. Γενικό πλαίσιο

2.1.

Στις 26 Νοεμβρίου 2021, οι αρμόδιοι για αστικά θέματα υπουργοί της ΕΕ ενέκριναν τη συμφωνία της Λιουμπλιάνας και το πολυετές πρόγραμμα εργασίας της, με τα οποία ξεκινά μια νέα φάση για το αστικό θεματολόγιο της ΕΕ. Το εν λόγω έγγραφο προβλέπει συγκεκριμένα μέτρα για την ανανέωση του αστικού θεματολογίου της ΕΕ, με κοινό στόχο να το καταστήσει εποικοδομητικότερο και αποτελεσματικότερο. Το πολυετές πρόγραμμα εργασίας συμπληρώνει την πολιτική δήλωση, και καθορίζει τις επιχειρησιακές παραμέτρους, τη μέθοδο εργασίας και τα μέτρα για την υλοποίηση της επόμενης φάσης αυτής της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και πολυσυμμετοχικής πρωτοβουλίας.

2.2.

Τα 14 θέματα προτεραιότητας του αστικού θεματολογίου της ΕΕ (1) εξακολουθούν να ισχύουν: η ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων· η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα· η αστική φτώχεια· η στέγαση· η κυκλική οικονομία· η απασχόληση και οι δεξιότητες στην τοπική οικονομία· η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (συμπεριλαμβανομένων λύσεων πράσινων υποδομών)· η ενεργειακή μετάβαση· η βιώσιμη χρήση της γης και οι βασιζόμενες στη φύση λύσεις· η αστική κινητικότητα· η ψηφιακή μετάβαση· οι καινοτόμες και υπεύθυνες δημόσιες συμβάσεις· ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά· και η ασφάλεια σε δημόσιους χώρους.

2.3.

Η συμφωνία της Λιουμπλιάνας προσθέτει στον εν λόγω κατάλογο θεμάτων προτεραιότητας τα ακόλουθα τέσσερα θέματα: ισότιμες πόλεις, τρόφιμα, οικολογικότερες πόλεις και βιώσιμος τουρισμός. Τα προαναφερθέντα προστέθηκαν με βάση τις διαδικασίες της συνδημιουργίας και συνδέθηκαν με τον νέο Χάρτη της Λειψίας, τις πολιτικές της ΕΕ, άλλες αναδυόμενες τάσεις αστικής ανάπτυξης, και τις ανάγκες των πόλεων.

2.4.

Η προσεχής τσεχική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ ζήτησε από την ΕΟΚΕ να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο οι αλλαγές στη νέα συμφωνία της Λιουμπλιάνας μπορούν να επηρεάσουν τη δημιουργία νέων θεματικών εταιρικών σχέσεων. Δυο από τα τέσσερα θέματα που συμφωνήθηκαν στη Λιουμπλιάνα θα αναπτυχθούν περαιτέρω κατά τη διάρκεια της τσεχικής Προεδρίας της ΕΕ: η διαμόρφωση πιο οικολογικών πόλεων και ο βιώσιμος τουρισμός.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τις δηλώσεις που περιέχονται στη συμφωνία της Λιουμπλιάνας όσον αφορά το αστικό θεματολόγιο της ΕΕ και χαιρετίζει ιδίως την ισχυρή εστίαση στις εταιρικές σχέσεις και τις πολυεπίπεδες και πολυσυμμετοχικές προσεγγίσεις στην αστική ανάπτυξη.

3.2.

Παράλληλα, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη συνεχιζόμενη και περαιτέρω ανάπτυξη του αστικού θεματολογίου της ΕΕ, με απόλυτο σεβασμό των αρχών της αναλογικότητας. Επίσης, η αρχή της προσθετικότητας θα πρέπει να αποτελεί αντικείμενο προσεκτικής διαχείρισης σε τοπικό. επίπεδο.

3.3.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι η συμφωνία της Λιουμπλιάνας αναγνωρίζει τη σημασία και τον ρόλο της ΕΟΚΕ στην υποστήριξη του αστικού θεματολογίου της ΕΕ. Όπως αναφέρεται στο πολυετές πρόγραμμα εργασίας του αστικού θεματολογίου της ΕΕ, η ΕΟΚΕ είναι ικανή και πρόθυμη να παρέχει στοιχεία και υποστήριξη σχετικά με την εδαφικότητα της ανάπτυξης, τις εταιρικές σχέσεις και τις οικονομικές και κοινωνικές πτυχές της αστικής ανάπτυξης, καθώς και σχετικά με την προώθηση των αστικών πολιτικών της ΕΕ.

3.4.

Οι προκλήσεις των πολιτικών αστικής ανάπτυξης ως προς την ποικιλομορφία, την πολυπλοκότητα και τη βιωσιμότητα απαιτούν πολυεπίπεδες και πολυσυμμετοχικές προσεγγίσεις που δίνουν προτεραιότητα στις εταιρικές σχέσεις. Η συμφωνία της Λιουμπλιάνας αναγνωρίζει τη σημασία των εταιρικών σχέσεων για τη βελτίωση της γνώσης. Οι θεματικές εταιρικές σχέσεις θα πρέπει να οδηγούν σε απτές και βιώσιμες δράσεις και αποτελέσματα τα οποία θα διαρκούν περισσότερο από όσο οι ίδιες οι εταιρικές σχέσεις. Η μεταφορά των αποτελεσμάτων σε άλλες περιοχές, πόλεις ή τομείς θα πρέπει να αποτελεί συνεχές μέλημα. Η εδαφική κατανομή των εν λόγω ευκαιριών θα πρέπει να παρακολουθείται. Οι πόλεις θα πρέπει να παρακινούνται και να ενθαρρύνονται ώστε να χρησιμοποιούν τις ευρωπαϊκές ευκαιρίες ανάπτυξης και να δραστηριοποιούνται σε ενωσιακό επίπεδο.

3.5.

Η ποικιλομορφία των πόλεων και των αναπτυξιακών πολιτικών τους αποτελεί σύνθετο θέμα για το οποίο οι πολιτικές αστικής ανάπτυξης της ΕΕ δεν προσφέρουν επί του παρόντος μια γενική λύση. Αυτό που χρειάζεται είναι μια εξατομικευμένη προσέγγιση η οποία θα εκτιμά τις εταιρικές σχέσεις, την κοινωνία των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους. Οι λύσεις για το μέλλον των στρατηγικών ανάπτυξης θα πρέπει να περιλαμβάνουν διαφορετικές προοπτικές, εμπειρογνωσία και κλάδους. Η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αναθεώρηση της εδαφικής ατζέντας της ΕΕ, του Χάρτη της Λειψίας και του Αστικού θεματολογίου της ΕΕ» (2), συνιστά τη χρήση των καταλληλότερων μέσων στήριξης για τους εν λόγω τύπους εδαφών, με παράλληλη τήρηση της αρχής της επικουρικότητας, γεγονός που θα οδηγήσει στην εξάλειψη των συμπτωμάτων στέρησης, καθυστέρησης και απομόνωσης στην περίπτωση των περιφερειών υπό κίνδυνο.

3.6.

Ο θεμιτός ανταγωνισμός μεταξύ όλων των ειδών πόλεων θα πρέπει να διασφαλίζεται κατά τη χρηματοδότηση της βιώσιμης ανάπτυξής τους, το οποίο σημαίνει ισότιμη πρόσβαση σε κονδύλια για τις μικρές και μεσαίου μεγέθους πόλεις. Η αρχή του ανταγωνισμού θα πρέπει επίσης να προσαρμοστεί στην παρούσα κατάσταση και θα πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη.

3.7.

Ένα νέο στοιχείο που συμπεριλαμβάνεται στη συμφωνία της Λιουμπλιάνας είναι η εκ των προτέρων αξιολόγηση των θεμάτων. Στόχος των εν λόγω αξιολογήσεων είναι η υιοθέτηση πραγματιστικής, αποτελεσματικής και προσανατολισμένης στα αποτελέσματα προσέγγισης, με σκοπό την αύξηση του αντικτύπου των μελλοντικών παραδοτέων του αστικού θεματολογίου της ΕΕ. Οι αξιολογήσεις αυτές θα καταστήσουν επίσης δυνατή την προσαρμογή των κριτηρίων επιλογής των εταίρων. Η ΕΟΚΕ συνιστά η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, συμπεριλαμβανομένων των μοντέλων εταιρικών σχέσεων και συνεργασίας, να λαμβάνεται συνεχώς υπόψη από τα ενδιαφερόμενα μέρη αστικής πολιτικής και τις μελλοντικές θεματικές εταιρικές σχέσεις.

3.8.

Θα πρέπει να καθιερωθεί η εξατομίκευση των μέσων που χρηματοδοτούνται από τα κονδύλια της ΕΕ και τα κρατικά κεφάλαια προκειμένου να υλοποιούνται τα σχέδια δράσης των θεματικών εταιρικών σχέσεων. Θα πρέπει να θεσπιστούν προσαρμοσμένα μέτρα στήριξης (χρηματοδοτικά μέσα, επιχορηγήσεις και ταμεία) ώστε να διασφαλιστεί ότι η διαδικασία εφαρμογής των θεματικών εταιρικών σχέσεων, ιδίως όσον αφορά την παροχή βοήθειας σε μικρές και μεσαίου μεγέθους πόλεις και οργανώσεις, δρομολογείται αποτελεσματικά. Η πρόσβαση στην εν λόγω στήριξη θα πρέπει επίσης να είναι δίκαιη, διασφαλίζοντας ότι οι μικρού μεγέθους οργανώσεις και πόλεις δεν μένουν στο περιθώριο.

3.9.

Μέσα όπως οι ολοκληρωμένες εδαφικές επενδύσεις και τα έργα τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία πολιτών έχουν σημειώσει μεγάλη επιτυχία και θα πρέπει να συνεχιστούν και να ενισχυθούν βάσει σταθερών και προβλέψιμων μηχανισμών εφαρμογής. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι υπάρχει επίσης περιθώριο για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση (3) όσον αφορά τη δυνατότητα συνδυασμού δημόσιων και ιδιωτικών χρηματοδοτικών πόρων με στόχο την αύξηση της ικανότητας και τον καταμερισμό του κινδύνου προς όφελος της εδαφικής και της αστικής ανάπτυξης που υπόκεινται σε δημοκρατικό έλεγχο, διαφανή διακυβέρνηση και λογοδοσία.

3.10.

Η καινοτομία θα πρέπει πάντα να συνεκτιμάται κατά την αντιμετώπιση των προκλήσεων της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Συνιστάται η πρόσβαση στην καινοτομία, καθώς και η ανταλλαγή καινοτόμων ιδεών και η κλιμάκωση, να ενσωματωθούν εγκάρσια στην πολιτική συνοχής για την περίοδο 2021-2027 και στις συμφωνίες εταιρικών σχέσεων σε επίπεδο κρατών μελών. Η δοκιμή νέων συναφών και καινοτόμων λύσεων δεν θα πρέπει να παραμελείται, ιδίως σε τομείς όπως οι Τεχνολογίες 4.0, η Βιομηχανία 5.0 και η Τεχνολογία Web3, καθώς και στην κοινωνική καινοτομία. Η Ευρωπαϊκή αστική πρωτοβουλία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ικανοτήτων και την υποστήριξη καινοτόμων δράσεων.

3.11.

Οι περιθωριοποιημένες περιφέρειες και πόλεις και οι ευάλωτοι πληθυσμοί τους θα πρέπει να αποτελούν συνεχές μέλημα των αναπτυξιακών πολιτικών, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών. Η μείωση της φτώχειας θα πρέπει επίσης να αποτελέσει βασική προτεραιότητα. Η πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς, κοινωνικές υπηρεσίες, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και άλλες δημόσιες υπηρεσίες είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της δίκαιης μεταπανδημικής ανάκαμψης στις πόλεις. Κατά την ανάπτυξη και υλοποίηση των θεματικών εταιρικών σχέσεων, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις ευάλωτες ομάδες των κατοίκων της πόλης, ιδίως στους ηλικιωμένους, στα άτομα με αναπηρία, στις μειονότητες, στους μετανάστες, στους πρόσφυγες και στους κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά μειονεκτούντες, μεταξύ άλλων. Η συμμετοχή τους θα πρέπει να διασφαλίζεται μέσω της ανάπτυξης ικανοτήτων στο πλαίσιο της διαδικασίας. Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά να δοθεί προτεραιότητα στην άμβλυνση των νέων μορφών κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών και εδαφικών ανισοτήτων και, για τον σκοπό αυτό, θα πρέπει να διασφαλιστεί η δίκαιη και διαφοροποιημένη συμμετοχή των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών.

3.12.

Η συμφωνία της Λιουμπλιάνας προσδιορίζει τις ανάγκες στήριξης σε επίπεδο οργάνωσης και εμπειρογνωσίας, καθώς και ορισμένες ανάγκες στήριξης για τις μικρότερες πόλεις. Καθώς το αστικό θεματολόγιο της ΕΕ παραμένει μια άτυπη και εθελοντική πρωτοβουλία, τα μέλη θα πρέπει επίσης να συμβάλλουν στη στήριξη των εταιρικών σχέσεων και την εφαρμογή των δράσεων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η τεχνική στήριξη που απαιτείται στο πλαίσιο των εταιρικών σχέσεων θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη βιωσιμότητα των τελικών αποτελεσμάτων των εταιρικών σχέσεων. Μια ενισχυμένη, ολοκληρωμένη και συμμετοχική προσέγγιση θα πρέπει επίσης να λαμβάνεται συνεχώς υπόψη, μαζί με τη συλλογή δεδομένων και τη χρήση τους για στοιχειοθετημένες επενδύσεις.

3.13.

Ωστόσο, οι προβλέψιμοι και χρηματοδοτούμενοι μηχανισμοί εφαρμογής που μεταφράζουν τις ευρωπαϊκές στρατηγικές σε συγκεκριμένες δράσεις, καθώς και η επαρκής χρηματοδότηση σε τοπικό επίπεδο, είναι κρίσιμης σημασίας για τις αστικές αρχές μικρού και μεσαίου μεγέθους και τη συνεχή συμμετοχή τους στις διαδικασίες του αστικού θεματολογίου της ΕΕ. Επιπλέον, η εν λόγω αρχή θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο προσεκτικής διαχείρισης κατά την εφαρμογή των θεματικών εταιρικών σχέσεων.

3.14.

Η πολιτική συνοχής προσφέρει πλήθος εργαλείων και μέσων για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη κατά την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027. Ο νέος στόχος πολιτικής 5, «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες», επιδιώκει την ανάπτυξη ειδικών εργαλείων για την εφαρμογή στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης στις πόλεις και τις κωμοπόλεις όλων των μεγεθών. Η ελάχιστη διάθεση πόρων του ΕΤΠΑ για την αστική ανάπτυξη σε κάθε κράτος μέλος, που προορίζεται για τις προτεραιότητες και τα έργα που έχουν επιλεχθεί από τις πόλεις με βάση τις εν λόγω στρατηγικές, αυξήθηκε από 5 % σε 8 %. Επιπλέον η Ευρωπαϊκή Αστική Πρωτοβουλία δημιουργήθηκε με σκοπό να προσφέρει συνεκτικότερη υποστήριξη στις πόλεις. H ΕΟΚΕ συνιστά οι ευκαιρίες για θεματικές εταιρικές σχέσεις να διαδίδονται συνεχώς σε τοπικό επίπεδο και να διασφαλίζουν τη συμμετοχή όλων των σχετικών ενδιαφερόμενων μερών, συμπεριλαμβανομένης της ΕΟΚΕ. Στο μέλλον, θα μπορούσαν να διατίθενται περισσότεροι πόροι σε αστικές περιοχές.

3.15.

Λόγω της αυξημένης αστάθειας και των διαφόρων κινδύνων, οι θεματικές εταιρικές σχέσεις πρέπει να συμβάλουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της ανταπόκρισης σε ασύμμετρους κλυδωνισμούς, όπως η νόσος COVID-19 και άλλες παρόμοιες καταστάσεις. Ο καταδικαστέος πόλεμος στην Ουκρανία επηρεάζει την αστική ανάπτυξη στις παραμεθόριες χώρες. Οι θεματικές εταιρικές σχέσεις θα πρέπει να προσαρμόζονται ώστε να αντιμετωπίζουν βραχυπρόθεσμες κρίσεις, και να συνδυάζονται με μακροπρόθεσμες στρατηγικές προσεγγίσεις.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κριτήρια επιλογής των εταίρων στις θεματικές εταιρικές σχέσεις χρήζουν μεγαλύτερης ακρίβειας. Η διαδικασία επιλογής δεν θα πρέπει να παραβλέπει την ευκαιρία των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών να συμμετέχουν στην εν λόγω διαδικασία μαζί με τις αστικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εκπροσωπούν ευάλωτες ομάδες, όπως, μεταξύ άλλων, ηλικιωμένους, άτομα με αναπηρία, μειονότητες, μετανάστες, πρόσφυγες και όσους βρίσκονται σε κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά μειονεκτική θέση. Οι εν λόγω οργανώσεις θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να παρακινούνται να συμμετέχουν σε εταιρικές σχέσεις στο πλαίσιο του αστικού θεματολογίου της ΕΕ.

4.2.

Σύμφωνα με το σύμφωνο του Άμστερνταμ, η ΕΟΚΕ καλείται να συμβάλει, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, στην περαιτέρω ανάπτυξη του αστικού θεματολογίου της ΕΕ, ενώ αποτελεί ένα από τα ενδιαφερόμενα μέρη του εν λόγω συμφώνου. Η ισχύς του συμφώνου του Άμστερνταμ επαναβεβαιώθηκε στο έγγραφο εφαρμογής του νέου Χάρτη της Λειψίας και στη συμφωνία της Λιουμπλιάνας. Ο ρόλος της ΕΟΚΕ στο αστικό θεματολόγιο της ΕΕ και στη συμφωνία της Λιουμπλιάνας θα πρέπει να ενισχυθεί. Η ΕΟΚΕ αποτελεί βασικό ενδιαφερόμενο μέρος της Ευρώπης, είναι αρμόδια για τις οικονομικές και κοινωνικές μεταβλητές των αναπτυξιακών πολιτικών, και διαθέτει την ικανότητα, την εμπειρογνωσία και τη νομιμότητα να συνεισφέρει στους τρεις πυλώνες της συμφωνίας της Λιουμπλιάνας: καλύτερη χρηματοδότηση, καλύτερη ρύθμιση και καλύτερη γνώση. Η ΕΟΚΕ θα πρέπει να αναγνωριστεί επισήμως και να διαδραματίσει ρόλο στα βασικά όργανα διακυβέρνησης της συμφωνίας της Λιουμπλιάνας, και να ενταχθεί τόσο στην ομάδα «Αστική Ανάπτυξη» όσο και στην τεχνική προπαρασκευαστική ομάδα του αστικού θεματολογίου, και να συμμετέχει στη συνεδρίαση των Γενικών Διευθυντών για αστικά θέματα.

4.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι μελλοντικές θεματικές εταιρικές σχέσεις θα πρέπει να συμπεριλάβουν θέματα όπως η συμμετοχική δημοκρατία και η οικονομία της ευημερίας στις πόλεις και οι συνδέσεις μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών (4), καθώς τα εν λόγω συνάδουν με την έννοια της εδαφικής ανάπτυξης που χρησιμοποιείται στο ευρωπαϊκό στρατηγικό πλαίσιο. Η ΕΟΚΕ συνιστά να προστατευθεί η σαφής σύνδεση μεταξύ της διαδικασίας επιλογής εταίρων, της επιλογής θεμάτων και των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ), και της συνεισφοράς των εταιρικών σχέσεων στην εφαρμογή των ΣΒΑ.

4.4.

Στο μέλλον, οι θεματικές εταιρικές σχέσεις θα μπορούσαν να οργανώνονται σε θεματικές ομάδες, υφιστάμενα θεματικά δίκτυα και δίκτυα για την ανάπτυξη εξατομικευμένων και τοποκεντρικών λύσεων για τις πόλεις. Η αύξηση της πρόσβασης στα δίκτυα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, ιδιαίτερα όσον αφορά τις πόλεις μικρού και μεσαίου μεγέθους. Οι πόλεις θα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσέγγισης «από τη βάση προς την κορυφή» των θεματικών εταιρικών σχέσεων, ώστε να διασφαλίζεται η συνέργεια μεταξύ των τοπικών καταστάσεων και των θεματικών εταιρικών σχέσεων που εφαρμόζονται.

4.5.

Η διαδικασία διαβούλευσης που χρησιμοποιείται από τις θεματικές εταιρικές σχέσεις θα πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις μορφές διαλόγου και διαβουλεύσεων, όπως ο κοινωνικός διάλογος, ο διάλογος μεταξύ των πολιτών και οι διαβουλεύσεις με τους πολίτες, και να διασφαλίζει τη συμμετοχή όλων των ειδών ενδιαφερόμενων μερών της κοινωνίας των πολιτών, όπως οι κοινωνικοί εταίροι, οι ΜΚΟ και οι πολίτες.

4.6.

Η ΕΟΚΕ προτείνει τη σύσταση γραμματείας για τις θεματικές εταιρικές σχέσεις, με την Επιτροπή και άλλα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη, ώστε να παρέχεται στήριξη στις θεματικές εταιρικές σχέσεις, να εξασφαλίζεται η σύνδεση με τις αστικές πολιτικές σε τοπικό επίπεδο, να διασφαλίζεται η παροχή τεχνικής βοήθειας και να διευκολύνεται η δημιουργία θεματικών κοινοτήτων και η ανταλλαγή θεματικών βέλτιστων πρακτικών. Θα πρέπει να διατεθούν επαρκείς πόροι που θα διασφαλίζουν την αποτελεσματικότητα της διαχείρισης και των θεματικών εταιρικών σχέσεων, ιδίως για την εφαρμογή των σχεδίων δράσης.

4.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενισχυθεί η σύνδεση μεταξύ του αστικού θεματολογίου της ΕΕ και της πολιτικής συνοχής. Μολονότι πρόκειται για δυο ξεχωριστές πολιτικές και πρωτοβουλίες με διαφορετικούς στόχους που έχουν ενσωματωθεί σε διαφορετικά πλαίσια, θα πρέπει να δημιουργηθούν συνέργειες, ιδίως στο πεδίο εφαρμογής της πλατφόρμας ανταλλαγής γνώσεων (5) και των δραστηριοτήτων αξιοποίησης που θα αναπτυχθούν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Αστικής Πρωτοβουλίας. Η υφιστάμενη δράση για την υλοποίηση των θεματικών εταιρικών σχέσεων θα μπορούσε να αναφέρεται από τα επιχειρησιακά προγράμματα, τις διάφορες εκκλήσεις για προτάσεις, ή τα κριτήρια αξιολόγησης των έργων. Τα αποτελέσματα των εργασιών της θεματικής εταιρικής σχέσης θα πρέπει να τροφοδοτούν τον σχεδιασμό των νέων επιχειρησιακών προγραμμάτων της πολιτικής συνοχής.

4.8.

Πρέπει να υπάρξει μεγαλύτερη συνοχή και ισχυρότερη σύνδεση μεταξύ των αστικών πολιτικών που εφαρμόζονται σε τοπικό επίπεδο και των πολιτικών της ΕΕ, ιδίως της πολιτικής συνοχής. Χρειάζονται διασυνδεδεμένα εργαλεία και μέσα για συνεκτικότερη στήριξη των πόλεων που εμπίπτουν σε πολιτικές συνοχής, καθώς και διατομεακή και διοργανική συνεργασία και ολοκλήρωση σε στρατηγικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Επίσης, η περιφερειακή ανταγωνιστικότητα πρέπει να ολοκληρωθεί μέσω της συμπληρωματικότητας μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, και με ισχυρή κοινωνική συνοχή στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2021-2027.

4.9.

Οι συνθήκες εργασίας, η προβλεψιμότητα της σταδιοδρομίας και η πρόσβαση σε ποιοτικές θέσεις εργασίας, ευκαιρίες και επαρκείς μισθούς αποτελούν σημαντικές μεταβλητές για τη δικαιοσύνη και την ισότητα των διαδικασιών αστικής ανάπτυξης και θα πρέπει να προσεγγίζονται με οριζόντιο τρόπο όσον αφορά τις πιο «πράσινες» πόλεις, τη βιωσιμότητα της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, την κυκλική οικονομία και τον βιώσιμο τουρισμό. Οι επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο θα πρέπει να εξακολουθούν να αποτελούν μία από τις κορυφαίες προτεραιότητες των στρατηγικών ανάπτυξης. Η δίκαιη πρόσβαση και οι ίσες ευκαιρίες, καθώς και η ικανότητα άσκησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία των θεματικών εταιρικών σχέσεων.

4.10.

Λόγω της συγκέντρωσης των πόρων και των αναγκών στις αστικές περιοχές, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θα πρέπει να ακολουθήσει μια περισσότερο εξατομικευμένη προσέγγιση όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των πολιτικών αστικής ανάπτυξης, ώστε πουθενά και κανείς να μην βρεθεί στο περιθώριο. Η συνοχή με άλλα ευρωπαϊκά μέσα, όπως ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, θα πρέπει να αποτελεί συνεχές μέλημα.

4.11.

Οι στρατηγικές και τα έργα ανάπτυξης τα οποία είναι ιδιαίτερα περίπλοκα έχουν αυξημένη ζήτηση. Η ΕΟΚΕ προτείνει, για τέτοιου είδους επενδύσεις, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές να ενισχύσουν τις ικανότητές τους στους τομείς της συμμετοχής των πολιτών, της στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών και της εκπόνησης διαφορετικών σεναρίων, καθώς και του στρατηγικού σχεδιασμού και της υλοποίησης δημόσιων επενδύσεων. Αυτό είναι καίριας σημασίας για την επιτυχή και βιώσιμη ανάπτυξη των ευρωπαϊκών πόλεων και για τον αναπροσανατολισμό των πόλεων προς τους ανθρώπους. Η σύγκλιση των δεδομένων από διάφορες εταιρικές σχέσεις και η πρόσβαση σε δεδομένα μέσω πλατφορμών ανοικτών δεδομένων, μαζί με την ψηφιακή δικαιοσύνη και την ψηφιακή δημοκρατία, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) https://ec.europa.eu/regional_policy/en/policy/themes/urban-development/agenda

(2) ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 145.

(3) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Αναθεώρηση της εδαφικής ατζέντας της ΕΕ, του Χάρτη της Λειψίας και του Αστικού θεματολογίου της ΕΕ» (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 145).

(4) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Προς μια συνολική στρατηγική βιώσιμης αγροτικής και αστικής ανάπτυξης» (ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 49).

(5) https://ec.europa.eu/info/research-and-innovation/strategy/strategy-2020-2024/our-digital-future/era/knowledge-exchange-platform-kep_en

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/88

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και ανθεκτικότητα της ΕΕ: προκλήσεις από οικονομική και κοινωνική σκοπιά»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Τσεχικής Προεδρίας)

(2022/C 486/13)

Εισηγητής:

ο κ. Ιωάννης ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ

Αίτημα της τσεχικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ	Επιστολή, 26.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Διερευνητική γνωμοδότηση
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	22.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	137/2/5

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η διασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στην ενέργεια και η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού σε προσιτές τιμές πρέπει να αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τα κράτη μέλη της. Με την απότομη αύξηση των τιμών της ενέργειας, όλο και περισσότεροι πολίτες και καταναλωτές της ΕΕ πλήττονται από την ενεργειακή φτώχεια σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκείνοι που αντιμετώπιζαν ήδη ενεργειακή φτώχεια βλέπουν την κατάστασή τους να επιδεινώνεται, οι δε καταναλωτές που στο παρελθόν δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα κατά την πληρωμή των λογαριασμών ενέργειας διατρέχουν τον κίνδυνο να περιέλθουν σε κατάσταση φτώχειας. Αυτή η κατάσταση επηρεάζεται από τις τρέχουσες γεωπολιτικές εντάσεις, μεταξύ άλλων από τον πόλεμο στην Ουκρανία και από την εξάρτηση των κρατών μελών από τις εισαγωγές ενέργειας. Πρέπει να ληφθούν επείγοντα μέτρα για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας που πλήττει τους πολίτες και τους καταναλωτές της ΕΕ.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) αναγνωρίζει τη σημασία που η ΕΕ αποδίδει στην ενεργειακή φτώχεια με τις πρωτοβουλίες της, συμπεριλαμβανομένων της νομοθεσίας και των πολιτικών, ιδίως στη δέσμη μέτρων «Fit for 55», στην εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και στο «Κύμα ανακαινίσεων». Τα μέτρα αυτά είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας μακροπρόθεσμα και για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας. Ωστόσο, η ανθεκτικότητα της ΕΕ θα μετρηθεί από το κατά πόσον η ΕΕ και τα κράτη μέλη ανταποκρίνονται στις κρίσιμες κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις τους.

1.3.

Για την αντιμετώπιση της τρέχουσας κρίσης ενεργειακής φτώχειας, η ΕΟΚΕ ζητεί τη δημιουργία ενός ευρέος και φιλόδοξου πολιτικού συνασπισμού για την ανάλυση και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας μέσω μιας ολιστικής προσέγγισης με στόχο την ελαχιστοποίηση της ενεργειακής φτώχειας έως το 2030 και την πλήρη εξάλειψή της μακροπρόθεσμα. Ο συνασπισμός θα πρέπει να περιλαμβάνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον συμβουλευτικό της κόμβο για την ενεργειακή φτώχεια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, τα κράτη μέλη, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, το Σύμφωνο των Δημάρχων και τις οργανώσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων επιχειρήσεων, οργανώσεων καταναλωτών και οργανώσεων που εκπροσωπούν τους πληθυσμούς που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας. Οι δράσεις του συνασπισμού θα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω στο πλαίσιο μιας στρατηγικής της ΕΕ για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, η δε Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να αναπτύξουν εθνικά σχέδια ή πολιτικές για την εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας, ενσωματώνοντας και προσδίδοντας συνοχή σε όλα τα μέσα πολιτικής και χρηματοδότησης σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο.

1.4.

Δεδομένης της σημασίας του ζητήματος, η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να επιδιώξει κοινή προσέγγιση του ζητήματος της ενεργειακής φτώχειας, που θα επιτρέπει την απτή και κοινή κατανόηση της ενεργειακής φτώχειας και τη συλλογή στατιστικών στοιχείων, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορές και τις ιδιαιτερότητες των κρατών μελών. Τούτο είναι επίσης αναγκαίο για την παρακολούθηση της κατάστασης και του αντικτύπου των δράσεων που αναλαμβάνονται σε ολόκληρη την ΕΕ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Επιτροπή έχει ήδη αρχίσει να προτείνει άμεσες και μακροπρόθεσμες δράσεις για την προστασία των καταναλωτών και την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, για παράδειγμα μέσω της Σύστασής της για την ενεργειακή φτώχεια, μέσω της εργαλειοθήκης της για τις τιμές της ενέργειας, μέσω της ανακοίνωσής της «REPowerEU» και μέσω της πρότασης Σύστασης του Συμβουλίου για τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα. Παρότι οι δράσεις των κρατών μελών ενδέχεται να εξαρτώνται από εθνικές και τοπικές ιδιαιτερότητες, είναι σημαντικό για την ανθεκτικότητα της ΕΕ, σε καιρούς επείγουσας ανάγκης, να ενεργοποιούν τα κράτη μέλη ποικιλία μέτρων (όπως άμεση χρηματοδοτική στήριξη και κοινωνικές πολιτικές, καθώς και κίνητρα και στήριξη για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας) ώστε να μετριαστούν οι αρνητικές επιπτώσεις της αύξησης των τιμών στους πλέον ευάλωτους καταναλωτές και επιχειρήσεις.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία των επενδύσεων σε δίκαιη και αποδοτική ενέργεια για την άμβλυνση της ενεργειακής φτώχειας μακροπρόθεσμα. Τούτο συνεπάγεται τη διασφάλιση ότι η διαθέσιμη χρηματοδότηση επενδύεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση, καθώς και στην μεγάλης κλίμακας ανακαίνιση κτιρίων κατά τρόπο που να στηρίζονται οι ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος, μέσω της εξασφάλισης ότι τα ευάλωτα άτομα θα έχουν χρήματα για να επενδύσουν στην ενεργειακή απόδοση και της προτεραιότητας στα κτίρια με τις χειρότερες επιδόσεις. Η Επιτροπή θα πρέπει να συνεργαστεί στενά με τα κράτη μέλη για να αξιολογήσει κατά πόσον ο διαθέσιμος προϋπολογισμός ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις, καθώς και στις διαθέσιμες επιλογές για την περαιτέρω στήριξη των κρατών μελών.

1.7.

Δεδομένου ότι η ενεργειακή φτώχεια έχει τις ρίζες της στη γενική φτώχεια, είναι επίσης σημαντικό η Επιτροπή και τα κράτη μέλη να συνεχίσουν να εστιάζουν στη μείωση της φτώχειας συνολικά. Η παρούσα κρίση μας υπενθυμίζει τη διαρκή ανάγκη να βελτιωθούν η πρόσβαση στην απασχόληση, η κοινωνική ένταξη και το αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο, με ιδιαίτερη προσοχή στα άτομα που ζουν σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές, και να στηριχθεί η οικονομική ανάπτυξη των κρατών μελών.

1.8.

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να εξασφαλίσουν ένα ευνοϊκό επενδυτικό περιβάλλον στην Ευρώπη για την ενέργεια μηδενικών ή χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Επιπλέον, η επανειδίκευση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην πράσινη μετάβαση, το «Κύμα ανακαινίσεων» και την ενεργειακή απόδοση. Άλλα επωφελή μέτρα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την παροχή εκπαίδευσης, συμβουλών και διαβούλευσης στα της ενέργειας, η οποία πρέπει να είναι ευρέως διαθέσιμη και οικονομικά προσιτή σε τοπικό επίπεδο (π.χ. μέσω υπηρεσιών μίας στάσης).

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί ολοένα μεγαλύτερο ζήτημα και πηγή ανησυχίας για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της ΕΕ. Το 2020, το 8 % του πληθυσμού της ΕΕ δήλωσε ότι δεν ήταν σε θέση να κρατήσει το σπίτι του επαρκώς ζεστό (1). Σήμερα, το ποσοστό αυτό ενδέχεται να είναι μεγαλύτερο δεδομένης της κατακόρυφης αύξησης των τιμών ενέργειας από τα μέσα του 2021. Τον Μάρτιο του 2022, ο ετήσιος πληθωρισμός της ενέργειας στην ΕΕ άγγιξε το 40,2 %, με το υψηλότερο ετήσιο ποσοστό μεταβολής των τιμών της ενέργειας να ανέρχεται σε 99,6 % και το χαμηλότερο σε 0 % (2). Οι τιμές της ενέργειας επηρεάζονται επίσης από τις γεωπολιτικές εντάσεις, μεταξύ άλλων από τον πόλεμο στην Ουκρανία και από την εξάρτηση των κρατών μελών της ΕΕ από τις εισαγωγές ενέργειας (3). Ο συνδυασμός υψηλότερων τιμών ενέργειας, αυξημένου κόστους μετακίνησης και υψηλότερων τιμών τροφίμων εντείνει την πίεση σε όλους τους καταναλωτές, αλλά ιδίως στα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος που πλήττονται από υψηλότερα ποσοστά ενεργειακής φτώχειας. Ως εκ τούτου, η ενεργειακή φτώχεια εξακολουθεί να αποτελεί μείζονα πρόκληση με σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο. Η έξοδος των ευάλωτων πολιτών από αυτήν αποτελεί επείγον καθήκον για την ΕΕ και τα κράτη μέλη της.

2.2.

Η ενεργειακή φτώχεια οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων όπως, μεταξύ άλλων, το χαμηλό εισόδημα και τα ενεργειακά μη αποδοτικά κτίρια και συσκευές, και η έλλειψη πληροφόρησης και πρόσβασης σε σχέση με κίνητρα για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Οι υψηλές τιμές ενέργειας επηρεάζουν επίσης τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, καθότι οι λογαριασμοί υπηρεσιών κοινής ωφελείας αυξάνονται και οι μικρομεσαίες και πολύ μικρές επιχειρήσεις βιώνουν ιδιαίτερα επισφαλές περιβάλλον (4) και αντιμετωπίζουν κίνδυνο πτώχευσης, πράγμα που συνεπάγεται δυνητική απώλεια θέσεων εργασίας, με αποτέλεσμα να εντείνεται η φτώχεια. Οι «ευάλωτες πολύ μικρές επιχειρήσεις» επηρεάζονται επίσης σημαντικά από τον αντίκτυπο τον οποίο έχει στις τιμές η συμπερίληψη των κτιρίων στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 2003/87/ΕΚ και δεν διαθέτουν τα μέσα για την ανακαίνιση των κτιρίων που καταλαμβάνουν. Η απότομη αύξηση των τιμών της ενέργειας έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις και συνεπάγεται υψηλότερο κόστος για όλα τα είδη αγαθών και υπηρεσιών. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει κίνδυνο στασιμοπληθωρισμού, χαμηλότερης οικονομικής ανάπτυξης και υψηλού πληθωρισμού, παράγοντες που εντείνουν περαιτέρω τη φτώχεια (5).

2.3.

Εκείνοι που πλήττονται περισσότερο από την ενεργειακή φτώχεια είναι οι Ευρωπαίοι με χαμηλό εισόδημα, όπως οι φτωχότεροι εργαζόμενοι, οι συνταξιούχοι με χαμηλό εισόδημα, οι φοιτητές, οι νέοι ενήλικες, οι πολύτεκνες και οι μονογονεϊκές οικογένειες, όπως επίσης οι μειονεκτούντες πληθυσμοί με ήδη υψηλά ποσοστά φτώχειας, μεταξύ άλλων τα άτομα με αναπηρία, οι ηλικιωμένοι, οι μετανάστες και οι μειονότητες Ρομά. Οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο από την ενεργειακή φτώχεια και τις επιπτώσεις της, διότι λαμβάνουν, κατά μέσο όρο, χαμηλότερους μισθούς, και διότι εξαρτώνται σε μεγαλύτερο βαθμό από την οικιακή θέρμανση και ψύξη, καθώς περνούν περισσότερο χρόνο στο σπίτι λόγω των καθηκόντων φροντίδας. Επιπλέον, τα άτομα στα ανατολικά και νότια κράτη μέλη πλήττονται κατά μέσο όρο περισσότερο από την ενεργειακή φτώχεια (6).

2.4.

Η εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε καθαρή και οικονομικά προσιτή ενέργεια για όλους τους πολίτες της ΕΕ αποτελεί σημαντική δέσμευση για την ΕΕ και τα κράτη μέλη της. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων περιλαμβάνει την ενέργεια μεταξύ των βασικών υπηρεσιών στις οποίες όλοι έχουν δικαίωμα πρόσβασης (αρχή 20). Η «καθολική πρόσβαση σε προσιτές, αξιόπιστες και σύγχρονες υπηρεσίες ενέργειας» είναι επίσης ένας από τους στόχους που ορίζονται στην Ατζέντα του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΣΒΑ 7). Η ικανή θέρμανση, ψύξη, φωτισμός και ενέργεια για την τροφοδότηση συσκευών συνιστούν απαραίτητες υπηρεσίες που στηρίζουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης και υγείας. Η πρόσβαση σε ενεργειακές υπηρεσίες είναι επίσης απαραίτητη για την κοινωνική ένταξη. Συνολικά, τα πολλαπλά οφέλη της αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας μπορούν να τονώσουν άμεσα την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία στην ΕΕ.

2.5.

Την τελευταία δεκαετία, η ΕΕ ασχολήθηκε με την ενεργειακή φτώχεια σε διάφορα νομικά έγγραφα και έγγραφα πολιτικής, όπως η τρίτη δέσμη μέτρων για την ενέργεια (2009-2014), η στρατηγική για την Ενεργειακή Ένωση του 2015 και η δέσμη νομοθετικών μέτρων «Καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους» η οποία σχεδιάστηκε το 2019 για να διευκολύνει τη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση. Αποτελεί επίσης σημαντικό μέρος πιο πρόσφατων πρωτοβουλιών, όπως της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, συμπεριλαμβανομένων του «Κύματος ανακαινίσεων» και της δέσμης μέτρων «Fit for 55». Η εν λόγω δέσμη μέτρων λαμβάνει υπόψη την ενεργειακή φτώχεια σε πολλές από τις προτάσεις της, συμπεριλαμβανομένης της πρότασης για ένα νέο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα, το οποίο αναμένεται να μετριάσει τις αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις της αναμενόμενης τιμολόγησης του άνθρακα στις μεταφορές και τα κτίρια, και της πρότασης για αναδιατύπωση της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση, όπου προτείνεται ένας ορισμός της ενεργειακής φτώχειας (7). Η δέσμη μέτρων περιλαμβάνει επίσης πρόταση Σύστασης του Συμβουλίου για τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα, όπου καθορίζονται συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές προς τα κράτη μέλη για τον τρόπο αντιμετώπισης των σχετικών εργασιακών και κοινωνικών πτυχών της πράσινης μετάβασης, οι οποίες έχουν πλέον καταστεί ιδιαίτερα σημαντικές στο πλαίσιο της επιτάχυνσης της μετάβασης λόγω της αύξησης των τιμών της ενέργειας και του γεωπολιτικού πλαισίου.

2.6.

Το 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε Σύσταση σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια, η οποία παρέχει καθοδήγηση σε σχέση με τους κατάλληλους δείκτες για τη μέτρηση της ενεργειακής φτώχειας και τον καθορισμό του «σημαντικ[ού] αριθμ[ού] νοικοκυριών σε ενεργειακή φτώχεια». Συμβάλλει επίσης στην ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών και προσδιορίζει τη διαθέσιμη στήριξη σε επίπεδο ΕΕ μέσω ενός συνδυασμού πηγών χρηματοδότησης που επιτρέπει στις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές να αξιοποιούν πλήρως την οικονομική τους ικανότητα παρέμβασης, συμπεριλαμβανομένων επιχορηγήσεων και επιδοτούμενων ανακαινίσεων για τον περιορισμό των αρχικών επενδύσεων. Άλλες σημαντικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν τη στήριξη εκ μέρους του συμβουλευτικού κόμβου για την ενεργειακή φτώχεια σε τοπικά έργα, η οποία βρίσκεται επί του παρόντος στο πρώτο έτος παροχής τεχνικής υποστήριξης, την εργαλειοθήκη για τις τιμές της ενέργειας η οποία βοηθά τα κράτη μέλη να χρησιμοποιούν κατάλληλα εργαλεία για τη στήριξη των πολιτών και των επιχειρήσεων στην αντιμετώπιση των υψηλών τιμών ενέργειας, τη στήριξη των ευάλωτων νοικοκυριών και επιχειρήσεων που επεκτείνεται στο πλαίσιο του REPowerEU (8), και την πρόσφατη σύσταση της συντονιστικής ομάδας για την ενεργειακή φτώχεια και τους ευάλωτους καταναλωτές (9).

2.7.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, χωρίς ταχεία εφαρμογή, ισχυρές δεσμεύσεις και συγκεκριμένα μέτρα από τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης μιας κοινής προσέγγισης για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας σε επίπεδο ΕΕ που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κοινό ορισμό, και με την ευχέρεια κάθε κράτους μέλους να αναζητεί εξατομικευμένες λύσεις, οι πρωτοβουλίες που η Επιτροπή έχει παρουσιάσει μέχρι στιγμής δεν θα είναι επαρκείς για την αντιμετώπιση της τρέχουσας κρίσης που πλήττει όλο και περισσότερους καταναλωτές.

3. Αντιμετωπίζοντας την ενεργειακή φτώχεια από ολιστική σκοπιά: έκκληση για έναν πολιτικό συνασπισμό και μια στρατηγική για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας

3.1.

Δεδομένου ότι η ενεργειακή φτώχεια είναι αποτέλεσμα κοινωνικών, περιβαλλοντικών, οικονομικών και γεωπολιτικών παραγόντων, απαιτείται ολιστική προσέγγιση, συμπεριλαμβανομένης μιας συνολικής ανάλυσης του ζητήματος και της συμμετοχής διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών, από τους καταναλωτές, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τις επιχειρήσεις έως τις ευρωπαϊκές, εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί τη δημιουργία ενός ευρέος και φιλόδοξου πολιτικού συνασπισμού. Ο συνασπισμός θα πρέπει να περιλαμβάνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον συμβουλευτικό της κόμβο για την ενεργειακή φτώχεια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, τα κράτη μέλη, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, το Σύμφωνο των Δημάρχων και τις οργανώσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων εκπροσώπων επιχειρήσεων, οργανώσεων καταναλωτών και οργανώσεων που εκπροσωπούν τους πληθυσμούς που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας.

3.2.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να βρίσκονται συνεχώς σε επαφή με τους καταναλωτές και τις τοπικές και δημοτικές αρχές που ασχολούνται με το εν λόγω ζήτημα. Οι κοινότητες, οι δήμοι και οι περιφέρειες είναι συχνά οι πλέον κατάλληλοι να εντοπίσουν τα νοικοκυριά που διατρέχουν κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας σε πρώιμο στάδιο και, ως εκ τούτου, οι πλέον κατάλληλοι να την αντιμετωπίσουν με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Οι επιχειρήσεις σε τοπικό και εθνικό επίπεδο μπορούν επίσης να αποτελέσουν σημαντικούς παράγοντες, από κοινού με τις εθνικές και τοπικές αρχές (συμπεριλαμβανομένων των δήμων και των δημοτικών υπηρεσιών) (10), σε δραστηριότητες που αποσκοπούν στη μείωση της ενεργειακής φτώχειας, μέσω της συμβολής τους στο «Κύμα ανακαινίσεων». Δεδομένου ότι οι ευάλωτοι καταναλωτές είναι γενικά λιγότερο πιθανό να είναι σε θέση να προσαρμόσουν γρήγορα τα καταναλωτικά τους πρότυπα, θα πρέπει να ζητείται η γνώμη τους και να συμμετέχουν σε όλα τα επίπεδα. Είναι καίριας σημασίας το να ενσωματωθούν οι εμπειρίες και οι συμπεριφορές τους στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των μέτρων.

3.3.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διευκόλυνση του διαλόγου μεταξύ των πολιτών, των επιχειρήσεων, των εργαζομένων, των καταναλωτών και των φορέων λήψης αποφάσεων. Δεδομένης της εμπειρογνωμοσύνης και των επιτόπιων δικτύων τους, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να συμμετέχουν στην ανάπτυξη μέτρων για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, μεταξύ άλλων όσον αφορά την εφαρμογή και την παρακολούθηση στρατηγικών για την εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας.

3.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να αναπτύξει ο συνασπισμός μια ενωσιακή στρατηγική για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας με πρωτοβουλία της Επιτροπής. Η στρατηγική θα πρέπει να βασίζεται στην αναγνώριση του δικαιώματος στην ενέργεια και να θέτει φιλόδοξους αλλά ρεαλιστικούς στόχους για την επίτευξη των σκοπών που τίθενται με το Σχέδιο δράσης για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, πρέπει δε να αποσκοπεί στην εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας μακροπρόθεσμα. Θα πρέπει να περιλαμβάνει ενεργειακά και μη ενεργειακά μέτρα για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της ενεργειακής φτώχειας και την άμβλυνση των συνθηκών για τους ενεργειακά φτωχούς και ευάλωτους καταναλωτές. Μια τέτοια στρατηγική είναι επίσης αναγκαία προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι κλιματικές και ενεργειακές μεταβάσεις σχεδιάζονται και υλοποιούνται κατά τρόπο ώστε να είναι δίκαιες, ισότιμες και χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς να μένει κανείς στο περιθώριο. Θα μπορούσε να προβλέπει ετήσια συνεδρίαση (για την παρακολούθηση της προόδου και την ευαισθητοποίηση σχετικά με τις κοινές δράσεις), υποχρεώσεις τακτικού διαρθρωμένου διαλόγου και ευαισθητοποίησης των κρατών μελών και όλων των συναρμόδιων φορέων, καθώς και να δημιουργεί πρόσθετα κίνητρα για επενδύσεις στην ενεργειακή μετάβαση. Ο συμβουλευτικός κόμβος για την ενεργειακή φτώχεια θα μπορούσε να διαδραματίσει ενισχυμένο ρόλο όσον αφορά την εφαρμογή και την παρακολούθησή της.

3.5.

Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο, το Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη σε εθνικό επίπεδο πρέπει να συνεχίσουν να διασφαλίζουν ότι οι υφιστάμενες και οι νέες νομοθετικές και πολιτικές πρωτοβουλίες αντιμετωπίζουν καταλλήλως την ενεργειακή φτώχεια. Αυτό θα πρέπει να γίνει, για παράδειγμα, κατά την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του «Κύματος ανακαινίσεων», με επανεξέταση και υποβολή εκθέσεων σχετικά με την πρόοδο των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα και των μακροπρόθεσμων στρατηγικών ανακαίνισης κτιρίων, καθώς και με μεγαλύτερη εστίαση στην ενεργειακή φτώχεια στο πλαίσιο της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες και επανεξετάσεις αποτελούν επίσης σημαντικές ευκαιρίες για την περαιτέρω αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, όπως οι επικείμενες αναθεωρήσεις της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση, καθώς και η πρόταση για ένα Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διασφαλίσει ότι όλες οι νέες πρωτοβουλίες για την παροχή οικονομικά προσιτής, ασφαλούς και βιώσιμης ενέργειας εξακολουθούν να αποδίδουν ιδιαίτερη προσοχή στις επιπτώσεις στους πλέον ευάλωτους καταναλωτές, προκειμένου να μετριαστούν οι επιπτώσεις των υψηλών τιμών ενέργειας. Αυτό περιλαμβάνει πρωτοβουλίες για μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και πρωτοβουλίες για τον τερματισμό της εξάρτησης της Ευρώπης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, όπως η ανακοίνωση REPowerEU.

3.6.

Η Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να αναπτύξουν εθνικά σχέδια ή πολιτικές για την εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας, ενσωματώνοντας και προσδίδοντας συνοχή σε όλα τα μέσα πολιτικής και χρηματοδότησης σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη που επιδεικνύουν έλλειψη προσήλωσης όσον αφορά την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας στο πλαίσιο των εθνικών σχεδίων τους για την ενέργεια και το κλίμα να εντείνουν τις προσπάθειές τους με σαφή πλαίσια παρακολούθησης και αξιολόγησης. Η υποβολή αληθών και βελτιωμένων εκθέσεων είναι καίριας σημασίας, δεδομένου ότι υπάρχουν ελάχιστα διαθέσιμα στοιχεία υψηλής ποιότητας σχετικά με τον τρόπο ποσοτικοποίησης και παρακολούθησης της ενεργειακής φτώχειας.

4. Αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας με την υιοθέτηση άμεσων και μακροπρόθεσμων δράσεων για τη μέτρηση του φαινομένου και την προστασία των καταναλωτών

4.1.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ να επιδιώξει μια κοινή προσέγγιση για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας σε επίπεδο ΕΕ, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε έναν κοινό ορισμό. Είναι γεγονός ότι κάθε κράτος μέλος μπορεί να επιλέγει τα δικά του κριτήρια για τον ορισμό της ενεργειακής φτώχειας, και η έλλειψη κοινής προσέγγισης δεν παρέχει ενδεχομένως στην Επιτροπή τη δυνατότητα να αξιολογεί σωστά την κατάσταση και παράλληλα εμποδίζει τα κράτη μέλη να έχουν κοινή αντίληψη επί του ζητήματος και συντονισμένη αντίδραση. Ο ορισμός που παρέχεται στην πρόταση αναδιατύπωσης της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση και οι δείκτες που είχαν καθοριστεί προηγουμένως από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ενεργειακής Φτώχειας (11) αποτελούν ένα πρώτο βήμα. Λαμβάνοντας υπόψη τον επείγοντα χαρακτήρα του ζητήματος, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Επιτροπή και τα κράτη μέλη πρέπει να ακολουθήσουν μια κοινή προσέγγιση που θα επιτρέπει την απτή και κοινή κατανόηση της ενεργειακής φτώχειας και τη συλλογή στατιστικών στοιχείων (12).

4.2.

Στην εργαλειοθήκη της για τις τιμές της ενέργειας, η Επιτροπή πρότεινε διάφορες άμεσες ενέργειες στις οποίες θα μπορούσαν να προβούν τα κράτη μέλη για να μετριάσουν την αύξηση των τιμών της ενέργειας για τους καταναλωτές, όπως ανώτατα όρια τιμών, φορολογικές ελαφρύνσεις και επιδοτήσεις για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις, καθώς και κοινωνικά μέτρα, όπως ειδικές κοινωνικές πληρωμές και προσωρινές αναβολές της πληρωμής των λογαριασμών ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση και τις ανάγκες των ευάλωτων ατόμων, όπως τα άτομα με αναπηρία, οι μονογονεϊκές και οι πολύτεκνες οικογένειες. Έως τον Φεβρουάριο του 2022, τα κράτη μέλη είχαν εγκρίνει πολλά από τα μέτρα που συνιστώνται στην εργαλειοθήκη. Για παράδειγμα, 18 κράτη μέλη κατέβαλαν κονδύλια σε ευάλωτες ομάδες και 11 κράτη μέλη μείωσαν τον ενεργειακό φόρο (13). Δεδομένων των διαφορετικών καταστάσεων σε κάθε κράτος μέλος (και εντός κάθε επιμέρους περιφέρειας) και των μέτρων που λαμβάνονται, ο αριθμός των πολιτών της ΕΕ που είναι ευάλωτοι στην ενεργειακή φτώχεια ενδέχεται να διαφέρει εντός της Ένωσης.

4.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να συνεχίσουν να προβαίνουν σε άμεσες ενέργειες όποτε είναι αναγκαίο για την προστασία των καταναλωτών που βρίσκονται σε ενεργειακή φτώχεια ή διατρέχουν κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Μολονότι δεν υπάρχει ενιαία λύση, καθώς οι τιμές της ενέργειας διαφέρουν σημαντικά στην ΕΕ λόγω, μεταξύ άλλων, του γεγονότος ότι τα κράτη μέλη παρεμβαίνουν στις αγορές με πολύ διαφορετικό τρόπο σήμερα (π.χ. με φόρους και δασμούς, απαλλαγές ή επιβαρύνσεις που συχνά επηρεάζουν μόνον ορισμένους καταναλωτές) (14), τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι πλέον ευάλωτοι δεν μένουν χωρίς στήριξη. Θα πρέπει να παρέχεται άμεση χρηματοδοτική στήριξη και να υπάρχουν κοινωνικές πολιτικές για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων των αυξήσεων των τιμών στις πλέον ευάλωτες ομάδες.

4.4.

Η παροχή άμεσης βοήθειας σε όσους έχουν ανάγκη πρέπει να είναι στοχευμένη και όχι γενικευμένη. Πρέπει δε να αντικατοπτρίζει την κοινωνική διάσταση χωρίς να παρεμποδίζει την υλοποίηση του πράσινου μετασχηματισμού. Θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο να παρασχεθεί επιχορήγηση με χρονική προθεσμία (π.χ. για τις πρώτες 300 kWh ηλεκτρικής ενέργειας ανά άτομο και νοικοκυριό) έως ένα όριο εισοδήματος το οποίο θα καθοριστεί. Θα πρέπει επίσης να χορηγείται άμεση βοήθεια, κάτω από ένα ανώτατο όριο εσόδων που θα καθοριστεί, υπό την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει διαθέσιμη οικονομικά προσιτή εναλλακτική λύση στη συγκεκριμένη κατάσταση (15).

4.5.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αυξήσουν τα κίνητρα για τους καταναλωτές ώστε αυτοί να μειώσουν την ενεργειακή τους κατανάλωση και να ανακαινίζουν με έξυπνο και βιώσιμο τρόπο σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, προκειμένου να διασφαλιστεί η ενεργειακή απόδοση και να μειωθούν οι λογαριασμοί ενέργειάς τους. Τα μέτρα αυτά πρέπει να προωθηθούν από την Επιτροπή. Πρέπει δε να θεωρηθούν πρόσθετα υπό την έννοια ότι δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την οικονομική και κοινωνική στήριξη που πρέπει να λειτουργεί ως άμεσο δίχτυ ασφαλείας όταν οι καταναλωτές πλήττονται προσωρινά και σοβαρά από την αστάθεια των τιμών.

4.6.

Άλλα επωφελή μέτρα θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την παροχή ενεργειακής εκπαίδευσης, συμβουλών και διαβούλευσης, η οποία πρέπει να είναι ευρέως διαθέσιμη και οικονομικά προσιτή σε τοπικό επίπεδο (π.χ. μέσω υπηρεσιών μίας στάσης) και να υποστηρίζεται από επιδοτήσεις. Μέτρα όπως τα διαβατήρια ανακαίνισης κτιρίων (16), τα ενεργειακά διαβατήρια και οι έξυπνοι μετρητές δύνανται επίσης να στηρίξουν τους καταναλωτές στη διαδικασία, συμπεριλαμβανομένων των ιδιοκτητών και των ενοικιαστών κτιρίων. Οι συμβουλές για την ενέργεια πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες των καταναλωτών, δεδομένου ότι η αντιμετώπιση είναι άκρως εξατομικευμένη. Οι οργανώσεις καταναλωτών και ιδίως οι τοπικές και περιφερειακές αρχές θα πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία ανάπτυξης μέτρων και ενημέρωσης των καταναλωτών.

4.7.

Δεδομένου ότι η ενεργειακή φτώχεια εντάσσεται επίσης στη γενική φτώχεια, είναι επίσης σημαντικό η Επιτροπή και τα κράτη μέλη να συνεχίσουν να εστιάζουν στη μείωση της φτώχειας συνολικά, αποδίδοντας προσοχή στον πληθυσμό που αντιμετωπίζει ήδη ενεργειακή φτώχεια και σε εκείνους που διατρέχουν τον κίνδυνο να περιέλθουν σε κατάσταση φτώχειας λόγω του ότι αδυνατούν να πληρώσουν υψηλότερες τιμές ενέργειας. Η κρίση αυτή μας υπενθυμίζει ότι είναι διαρκώς αναγκαίο να βελτιώνουμε την πρόσβαση στην απασχόληση, την κοινωνική ένταξη και το αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο, αποδίδοντας ιδιαίτερη προσοχή στα άτομα που ζουν σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές, και να στηρίζουμε εν γένει την οικονομική ανάπτυξη των κρατών μελών. Απαιτείται μια διαφορετική αντίληψη για καλύτερες υποδομές γενικού συμφέροντος, βασικές υπηρεσίες και μεταφορές. Η απασχόληση και οι ΜΜΕ θα πρέπει να στηριχθούν, ιδίως σε μειονεκτούσες και αγροτικές περιοχές.

4.8.

Οι διαδικασίες αξιολόγησης από ομότιμους στα κράτη μέλη και η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών σε σχέση με την ενεργειακή φτώχεια μπορούν να οδηγήσουν σε επιτυχημένα έργα τόσο στον κοινωνικό όσο και στον ενεργειακό τομέα που μπορούν να διαδοθούν σε ολόκληρη την Ένωση. Σε αυτά περιλαμβάνονται έργα στον τομέα της ενεργειακής απόδοσης, της ενεργειακής παιδείας και της καθαρής ενέργειας (για την παροχή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας), αλλά επίσης κοινωνικά μέτρα που δύνανται να συμβάλουν στη μείωση των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας και της φτώχειας συνολικά.

5. Αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας με επενδύσεις σε δίκαιη και αποδοτική ενέργεια

5.1.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία των επενδύσεων σε δίκαιη και αποδοτική ενέργεια για την άμβλυνση της ενεργειακής φτώχειας μακροπρόθεσμα. Οι επενδύσεις στην ανάπτυξη καθαρών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στη μεγάλης κλίμακας ανακαίνιση των κτιρίων στην Ένωση είναι αναγκαίες, δεδομένων των ανεπαρκών διαρθρωτικών μακροπρόθεσμων επενδύσεων στον τομέα αυτό και των συνεπαγόμενων κλιματικών, περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών. Θα έχει εξάλλου πρόσθετες θετικές συνέπειες για την οικονομία όσον αφορά τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την καινοτομία και, ως εκ τούτου, θα ωφελήσει τους πολίτες της ΕΕ βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

5.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση για τη δημιουργία ενός Κοινωνικού Ταμείου της ΕΕ για το Κλίμα με σκοπό την αντιμετώπιση των κοινωνικών και διανεμητικών προκλήσεων από την πράσινη μετάβαση (που είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής) και την παροχή κινήτρων για τη λήψη μέτρων με στόχο την άμβλυνση των κοινωνικών επιπτώσεων της εμπορίας εκπομπών στους τομείς των κτιρίων και των οδικών μεταφορών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι το εν λόγω ταμείο δεν επαρκεί από μόνο του για την κάλυψη όλων των απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης και μετάβασης και θα μπορούσε να ενισχυθεί μέσω σχετικών παρεμβάσεων στο πλαίσιο των εθνικών συμφωνιών εταιρικής σχέσης και των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

5.3.

Η ενεργειακή φτώχεια μπορεί να μειωθεί μέσω της διευκόλυνσης των επενδύσεων και της κατεύθυνσης των επενδύσεων προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Επιτροπή θα πρέπει να συνεργαστεί στενά με τα κράτη μέλη για να αξιολογήσει κατά πόσον ο διαθέσιμος προϋπολογισμός ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις, καθώς και στις διαθέσιμες επιλογές για την περαιτέρω στήριξη των κρατών μελών (π.χ. η πρόταση που προβλήθηκε από πολυάριθμα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (17) και από την ΕΟΚΕ για ένα νέο Ταμείο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί προς ενίσχυση της ικανότητας της ΕΕ να στηρίζει τα κράτη μέλη ώστε να αντιμετωπίζουν άμεσα κλιματικές, περιβαλλοντικές και ενεργειακές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης). Θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την οικονομική ανάκαμψη και την ανάγκη προστασίας της βιώσιμης ανάπτυξης των δημόσιων οικονομικών στα κράτη μέλη και στην ΕΕ.

5.4.

Το νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο και το μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU θα πρέπει να εξακολουθήσουν να χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας κατά την περίοδο μετά την πανδημία COVID-19. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία επιτάχυνε ακόμη και την ανάγκη να διασφαλίσει η ΕΕ μια ταχεία μετάβαση στην καθαρή ενέργεια ώστε να καταστεί ανεξάρτητη από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, να αυξήσει την ανθεκτικότητα του ενεργειακού συστήματος και να διασφαλίσει την πρόσβαση σε δίκαιη και αποδοτική ενέργεια για όλους τους πολίτες της ΕΕ, επιτυγχάνοντας παράλληλα τους στόχους της Ένωσης για το κλίμα. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία και το σημερινό γεωπολιτικό πλαίσιο δεν θα πρέπει να οδηγήσουν την ΕΕ να παραμελήσει την αποστολή της που συνίσταται στην επίτευξη των κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων, οι οποίοι αποτελούν τη βάση για την οικοδόμηση οικονομικής ισχύος μακροπρόθεσμα.

5.5.

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα διαθέσιμα κονδύλια στηρίζουν μεγάλης κλίμακας επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ενεργειακή απόδοση, ανακαινίσεις κτιρίων, επιδοτήσεις για τη μόνωση κατοικιών, και σε οικονομικά προσιτές και ενεργειακά αποδοτικές κοινωνικές κατοικίες, καθώς και σε κοινοτικά έργα στέγασης. Είναι σαφές ότι απαιτείται μεγάλος όγκος ιδιωτικών επενδύσεων. Προς τούτο χρειάζεται ευνοϊκό κανονιστικό και επενδυτικό περιβάλλον. Τα κράτη μέλη, σε συνεργασία με τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές, θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα σε ριζικές ανακαινίσεις που θα οδηγήσουν σε εξοικονόμηση ενέργειας άνω του 60 % (18), και να στηρίξουν την ανάπτυξη ειδικευμένου εργατικού δυναμικού.

5.6.

Το Ταμείο Συνοχής και ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης θα μπορούσαν να παράσχουν πόρους για τις περιφέρειες και τις κοινότητες που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει επίσης να συνεχίσει να χρηματοδοτεί έργα ενεργειακής φτώχειας στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και του υποπρογράμματος LIFE για τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας. Παραδείγματος χάριν, η χρηματοδότηση της έρευνας από το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη οικονομικά προσιτών συσκευών και τεχνολογιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας των νοικοκυριών. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει, μέσω των κονδυλίων της ΕΕ, να ενθαρρύνουν τις επιχειρήσεις και τις ιδιωτικές εταιρείες να αναπτύξουν καινοτομίες και τις κατάλληλες τεχνολογίες για ενεργειακή απόδοση.

5.7.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι η στρατηγική για το «Κύμα ανακαινίσεων» θα εφαρμοστεί κατά τρόπο που να στηρίζει τις ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος, διασφαλίζοντας ότι τα ευάλωτα άτομα θα έχουν χρήματα για να επενδύσουν στην ενεργειακή απόδοση, δίνοντας προτεραιότητα στα κτίρια με τις χειρότερες επιδόσεις και, με τον τρόπο αυτό, αντιμετωπίζοντας τον αποκλεισμό από τη στέγαση. Θα πρέπει να αυξηθεί σημαντικά η χρηματοδότηση της ΕΕ, ιδίως προς τους επιτόπιους φορείς, για ανακαινίσεις κτιρίων και αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Οι αποδέκτες προτεραιότητας θα πρέπει να είναι ευάλωτα νοικοκυριά που βρίσκονται ήδη σε κατάσταση φτώχειας ή διατρέχουν κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να διατεθούν επαρκείς πόροι στο πλαίσιο του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα, προκειμένου να αντισταθμιστεί η επέκταση του συστήματος εμπορίας εκπομπών. Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εντείνουν τις επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην ενεργειακή απόδοση. Για παράδειγμα, με σχεδόν μηδενικό μεταβλητό κόστος, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή, θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα χαμηλότερες τιμές της χονδρικής αγοράς (19).

5.8.

Η επανειδίκευση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην πράσινη μετάβαση, το «Κύμα ανακαινίσεων» και την ενεργειακή απόδοση. Προκειμένου να αναπτυχθούν συγκεκριμένες στρατηγικές για την παρακολούθηση και την πρόβλεψη των αναγκών σε απόκτηση και αναβάθμιση δεξιοτήτων και επανειδίκευση των εργαζομένων στους τομείς που επηρεάζονται, η ΕΟΚΕ παραπέμπει στα αποτελέσματα προγραμμάτων των κοινωνικών εταίρων (20).

5.9.

Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί επίσης να διαδραματίσει καίριο ρόλο στην προώθηση της αναγκαίας επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων, μεταξύ άλλων για την προώθηση της ανάπτυξης πράσινων δεξιοτήτων προκειμένου να επιταχυνθεί η πράσινη μετάβαση και να μειωθεί η ενεργειακή φτώχεια. Θα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά οι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και η χρηματοδότηση της έρευνας και της ανάπτυξης, καθώς και να αυξηθεί η παροχή τεχνικής βοήθειας στις ΜΜΕ, προκειμένου να τηρηθούν περιβαλλοντικά πρότυπα, όπως οι ενεργειακοί έλεγχοι. Θα πρέπει εξάλλου να ανταλλάσσονται ορθές πρακτικές μεταξύ των κρατών μελών προκειμένου να ενθαρρυνθεί η διάδοσή τους.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/ddn-20211105-1

(2) Πηγή: σύνολο δεδομένων prc_hicp_manr.

(3) https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Energy_production_and_imports

(4) REPowerEU: Κοινή ευρωπαϊκή δράση για πιο προσιτή οικονομικά, εξασφαλισμένη και βιώσιμη ενέργεια (8 Μαρτίου 2022).

(5) Η Επιτροπή έχει αναγνωρίσει τον αρνητικό αντίκτυπο των υψηλών τιμών ενέργειας στην οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, η δε Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εκτίμησε (πριν από τη ρωσική εισβολή) ότι οι διαταραχές των τιμών της ενέργειας θα μείωναν την αύξηση του ΑΕγχΠ κατά περίπου 0,5 εκατοστιαίες μονάδες το 2022. Βλέπε REPowerEU: Κοινή ευρωπαϊκή δράση για πιο προσιτή οικονομικά, εξασφαλισμένη και βιώσιμη ενέργεια (8 Μαρτίου 2022).

(6) Η EU SILC 2020, η οποία χρησιμοποιεί μεταβλητές σχετικά με την ικανότητα που τα άτομα δηλώνουν ότι έχουν να διατηρούν την κατοικία τους επαρκώς ζεστή, με την ύπαρξη κακών συνθηκών στέγασης και καθυστερούμενων οφειλών στους λογαριασμούς ενέργειας, έδειξε ότι, ενώ η ενεργειακή φτώχεια παρατηρείται σε ολόκληρη την ΕΕ, στα κράτη της ανατολικής και νότιας Ευρώπης είναι ιδιαίτερα υψηλή.

(7) Στο άρθρο 2 σημείο 49 της πρότασης για αναδιατύπωση της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση, η ενεργειακή φτώχεια ορίζεται ως η «έλλειψη πρόσβασης ενός νοικοκυριού σε απαραίτητες ενεργειακές υπηρεσίες που στηρίζουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης και υγείας, συμπεριλαμβανομένης της κατάλληλης θέρμανσης, ψύξης, φωτισμού και ενέργειας τροφοδοσίας ηλεκτρικών συσκευών, στο σχετικό εθνικό πλαίσιο, την υφιστάμενη κοινωνική πολιτική και άλλες συναφείς πολιτικές».

(8) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_22_1511

(9) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:32022D0589

(10) COM(2020) 662 final.

(11) https://energy-poverty.ec.europa.eu/energy-poverty-observatory/indicators_en

(12) Για παράδειγμα, ο προτεινόμενος ορισμός της ενεργειακής φτώχειας κατά τις διαπραγματεύσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με την πρόταση για ένα Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα ήταν «νοικοκυριά στα χαμηλότερα δεκατημόρια εσόδων, των οποίων οι ενεργειακές δαπάνες υπερβαίνουν το διπλάσιο του διάμεσου λόγου μεταξύ των ενεργειακών δαπανών και του διαθέσιμου εισοδήματος μετά την αφαίρεση των εξόδων στέγασης».

(13) Giovanni Sgaravatti, Simone Tagliapietra και Georg Zachmann. National fiscal policy responses to the energy crisis. Bruegel, 8 Φεβρουαρίου 2022.

(14) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα τις τιμές ενέργειας (ΕΕ C 275 της 18.7.2022, σ. 80).

(15) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα τις τιμές ενέργειας (ΕΕ C 275 της 18.7.2022, σ. 80).

(16) https://www.bpie.eu/publication/renovation-passports/

(17) Περιφερειακή ανάπτυξη: μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προτείνουν τη σύσταση Ταμείου Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή| Επικαιρότητα | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (europa.eu).

(18) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019H0786&from=EL

(19) Εκτιμάται ότι, με αμετάβλητες όλες τις υπόλοιπες παραμέτρους, η αύξηση της ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές οδήγησε στη μείωση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας άμεσης παράδοσης στη Γερμανία κατά 24 % κατά την περίοδο 2008-2015 και στη Σουηδία κατά 35 % κατά την περίοδο 2010-2015 (Hirth, 2018).

(20) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα τις τιμές ενέργειας, ΕΕ C 275 της 18.7.2021, σ. 80.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/95

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο κοινωνικός διάλογος στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της τσεχικής Προεδρίας)

(2022/C 486/14)

Εισηγήτρια:

η κ. Lucie STUDNIČNÁ

Αίτηση γνωμοδότησης	Τσεχική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, 26.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	162/1/7

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η αντιμετώπιση της κλιματικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης αποτελεί πλέον την υπ’ αριθμόν ένα προτεραιότητα πολιτικής. Το οικονομικό μοντέλο που είχε εδραιωθεί μετά τη βιομηχανική επανάσταση πρόκειται να υποστεί αναμόρφωση εκ βάθρων. Ο κολοσσιαίος μετασχηματισμός του σε μια ψηφιοποιημένη κλιματικά ουδέτερη κυκλική οικονομία απαιτεί σύντονη προσπάθεια προσαρμογής. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία απλώς ήρθε να επιτείνει την αναγκαιότητα αυτής της μετάβασης, επιβαρύνοντας ταυτόχρονα την κοινωνία με τεράστιο οικονομικό και λοιπό κόστος.

1.2.

Ως αναπόσπαστο μέρος του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και ως συντελεστής της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, ο κοινωνικός διάλογος πρέπει να είναι ουσιαστικός σε όλα τα επίπεδα: ενωσιακό, εθνικό, τομεακό, περιφερειακό και εργασιακό. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναγνωρίσουν την αξία του κοινωνικού διαλόγου, την προστιθέμενη αξία που προσπορίζει και το ότι αποτελεί σημαντικό μέρος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) τονίζει ότι ο κοινωνικός διάλογος θα πρέπει να ενισχυθεί και να προαχθεί ενεργά. Αυτό σημαίνει επίσης ότι είναι απαραίτητο οι κοινωνικοί εταίροι να έχουν επαρκείς ικανότητες και τη δυνατότητα να υποστηρίζονται από εμπειρογνώμονες.

1.3.

Συνεπώς, η ενεργός συμμετοχή των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των ενώσεων των εργοδοτών μέσω του ουσιώδους κοινωνικού διαλόγου και συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να αποτελεί μέρος του συνολικού πλαισίου πολιτικής της δράσης για το κλίμα. Τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερη προσπάθεια όσον αφορά τη συμμετοχή και τη διασφάλιση της υποστήριξης εκ μέρους των εργαζομένων, έχοντας ως στόχο την οικοδόμηση μιας βιώσιμης κοινωνίας. Αυτό δεν αφορά μόνο τα κράτη μέλη, αλλά και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

1.4.

Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην προετοιμασία και εκπροσώπηση των εργαζομένων στη διεργασία του κοινωνικο-οικολογικού μετασχηματισμού, επομένως πρέπει να εξασφαλιστεί ενεργός και άρτιος κοινωνικός διάλογος με την επιδίωξη η δράση για το κλίμα να προσπορίζει οφέλη στους εργαζομένους, να καθιστά τη μετάβαση δίκαιη και να μην αφήνει κανέναν στο περιθώριο.

1.5.

Ο κοινωνικός διάλογος πρέπει να συνοδεύεται από συνεχή και ισχυρό διάλογο με τους πολίτες, ιδίως με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών και με τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών. Για μια δίκαιη μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών ρύπων, είναι σημαντικό να οικοδομηθούν δικαιότερες κοινωνίες, να εξαλειφθεί η φτώχεια και να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα προσαρμογής που είναι εγγενή στην πράσινη μετάβαση. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αντιπροσωπεύουν εκατομμύρια ανθρώπους σε ευάλωτες καταστάσεις και όσους αποκλείονται συστηματικά και, ως εκ τούτου, αποτελούν μια σημαντική φωνή που πρέπει να ακούγεται στη λήψη αποφάσεων ως προς τη μετάβαση. Η στενή συνεργασία με την Επιτροπή των Περιφερειών σε αυτό το ζήτημα θα προσθέσει την περιφερειακή διάσταση.

1.6.

Η προτεραιοποίηση της κοινωνικής δικαιοσύνης και η εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων πρέπει να αποτελούν ζητήματα ύψιστης σημασίας. Επιπλέον, η ΕΕ πρέπει να προωθήσει και να υποστηρίξει ενεργά τη συλλογική διαπραγμάτευση ούτως ώστε οι εργαζόμενοι να μπορούν να διαμορφώνουν βιώσιμους χώρους εργασίας, καθώς και πράσινες, ανταγωνιστικές και αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, η ΕΕ δεν γίνεται μόνο δικαιότερη και πιο ισότιμη, αλλά και πιο ανταγωνιστική και ανθεκτική.

1.7.

Είναι κρίσιμης σημασίας όλες οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται μέσω της μετάβασης να σέβονται τη διακήρυξη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές και δικαιώματα στην εργασία, η οποία περιλαμβάνει το δικαίωμα σε αξιοπρεπή απασχόληση, στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και σε συλλογικές διαπραγματεύσεις, την απαγόρευση των διακρίσεων, της καταναγκαστικής και παιδικής εργασίας και της βίας και παρενόχλησης στην εργασία.

1.8.

Η ΕΟΚΕ προτείνει τη συστηματική χαρτογράφηση της λειτουργίας του κοινωνικού διαλόγου σε επίπεδο κρατών μελών και κρίνει απαραίτητη τη διενέργεια περαιτέρω συγκριτικών μελετών για να διερευνηθεί η λειτουργία του κοινωνικού διαλόγου σε εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα, όπως τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

1.9.

Ως μέρος της συνολικής προσπάθειας για την ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, οι δομές του κοινωνικού διαλόγου πρέπει να υποστηριχθούν και να ενισχυθούν ενεργά με την παροχή κινήτρων και τη χρηματοδότηση, με έμφαση στα κράτη μέλη και τους τομείς όπου τα θεσμικά όργανα αυτά είναι αδύναμα.

1.10.

Σύμφωνα με τη μη δεσμευτική σύσταση του Συμβουλίου για τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να λάβουν καθοδήγηση για το πώς να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές και εργασιακές επιπτώσεις της μετάβασης. Θα πρέπει να εξεταστούν προτάσεις, συμπεριλαμβανομένης αυτής της γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ με θέμα «Προσαρμογή στον στόχο του 55 %»: υλοποίηση του στόχου της ΕΕ για το κλίμα με ορίζοντα το 2030 στην πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα» (1), ώστε να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν «επιτροπές δίκαιης μετάβασης».

1.11.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της έγκαιρης ενημέρωσης και διαβούλευσης κατά τη διαδικασία αναδιάρθρωσης. Σύμφωνα με την οδηγία για τα δικαιώματα διαβούλευσης και συμμετοχής των εργαζομένων, πρέπει τα σχετικά δικαιώματα (2) να ενισχυθούν σε όλα τα επίπεδα της ενωσιακής, εθνικής και τοπικής διοίκησης. Η λήψη αποφάσεων χωρίς διαβούλευση θα πρέπει να αποφεύγεται και η εκ των προτέρων παροχή πληροφοριών θα πρέπει να γίνει υποχρεωτική.

2. Γενικές παρατηρήσεις

Ιστορικό

2.1.

Η παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση ζητήθηκε από την τσεχική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ ως μέρος της αξιολόγησης της κοινωνικής διάστασης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, και ειδικότερα του ρόλου του κοινωνικού διαλόγου.

2.2.

Η αντιμετώπιση της κλιματικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης αποτελεί πλέον υπ’ αριθμόν ένα προτεραιότητα πολιτικής. Ολόκληρο το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης πρέπει να αναμορφωθεί ριζικά. Μολονότι τα οφέλη αυτού του μετασχηματισμού σε μια ψηφιοποιημένη και κλιματικά ουδέτερη κυκλική οικονομία είναι αδιαμφισβήτητα, το εγχείρημα συνεπάγεται σύντονη προσπάθεια προσαρμογής και τεράστιο κόστος για την κοινωνία.

2.3.

Η διαδικασία εκ βάθρων αναδιάρθρωσης στην οποία πρέπει να υποβληθούν οι οικονομίες μας μέσα σε λίγες δεκαετίες ώστε να επιτευχθούν καθαρές μηδενικές εκπομπές ρύπων αποτελεί μια διαδικασία βασισμένη στις πολιτικές και η οποία θα έχει ποικίλη επίδραση στα άτομα με διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά, καθώς και στις εταιρείες, και ειδικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν σημαντική ευθύνη για την αντιμετώπισή τους.

2.4.

Η κλιματική αλλαγή προκαλεί οπωσδήποτε νέες ανισότητες, και από τα μέτρα μετριασμού και προσαρμογής —αν εφαρμοστούν χωρίς πολιτικές δίκαιης μετάβασης— ενδέχεται να προκύψουν ωφελημένοι και χαμένοι. Αναγνωρίζοντάς το αυτό, η ανακοίνωση του 2019 για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία περιλάμβανε δεσμεύσεις ώστε να «μην μείνει κανείς στο περιθώριο».

2.5.

Τον βαθμό δυσκολίας αυτής της εν εξελίξει διαδικασίας μετάβασης έχουν αυξήσει ακόμα περισσότερο δύο έκτακτα γεγονότα: η κρίση της πανδημίας της νόσου COVID-19 και η θεμελιώδης αλλαγή στη γεωπολιτική κατάσταση της Ευρώπης λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Και τα δύο αυτά γεγονότα έχουν αυξήσει την επιβάρυνση της κοινωνίας, ενώ παράλληλα συντείνουν, ενδεχομένως, στην επιτάχυνση του μετασχηματισμού.

Κοινωνικός διάλογος

2.6.

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι μεγάλες αλλαγές στα μέσα παραγωγής έθεταν συχνά ζητήματα προσαρμογής ή μετάβασης, ιδίως στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι αλλαγές αυτές έχουν δημιουργήσει λιγότερο ασφαλείς και χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, αφήνοντας πολλούς ανθρώπους —όπως οι γυναίκες και ορισμένες ευάλωτες κοινότητες— αποκλεισμένους από την εργασία υπό αξιοπρεπείς συνθήκες. Συνεπώς, πρέπει να διευθετήσουμε μια σειρά από μεταβατικά προβλήματα όπως οι επισφαλείς μορφές εργασίας, οι ιδιωτικοποιήσεις και οι αναδιαρθρώσεις, ώστε να δημιουργήσουμε μια δίκαιη οικονομία, όπου η φτώχεια θα έχει εξαλειφθεί. Το πρόβλημα αυτό εξετάζεται επίσης στη σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα, η οποία εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Κοινωνικών Υποθέσεων στις 16 Ιουνίου 2022.

2.7.

Η προαγωγή του κοινωνικού διαλόγου κατοχυρώνεται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ. Η πρωτοβουλία «Νέο ξεκίνημα για τον κοινωνικό διάλογο» (2016) αναγνώρισε τη σημασία του κοινωνικού διαλόγου για την ανάκαμψη και την ανταγωνιστικότητα. Σε αρκετές γνωμοδοτήσεις (3) και σε ένα ψήφισμα (4) της ΕΟΚΕ υπογραμμίστηκε προσφάτως η σημασία του κοινωνικού διαλόγου στους σχετικούς μετασχηματισμούς.

2.8.

Ο κοινωνικός διάλογος έχει αποδείξει επίσης τη θετική συμβολή του στην επιτυχία της διαδικασίας αναδιάρθρωσης· οι εταιρείες στις οποίες λειτουργεί σωστά ο κοινωνικός διάλογος έχουν καλύτερες επιδόσεις, είναι πιο ανταγωνιστικές και ανθεκτικές και προσφέρουν υψηλότερους μισθούς.

2.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι όλα τα επίπεδα του κοινωνικού διαλόγου (ενωσιακό, εθνικό, τομεακό, περιφερειακό και εργασιακό) έχουν κρίσιμες αλλά διακριτές λειτουργίες στη διαχείριση και διευκόλυνση του πράσινου μετασχηματισμού. Ωστόσο, οι δομές και τα θεσμικά όργανα σε αυτά τα επίπεδα έχουν πολύ διαφορετική ισχύ.

2.10.

2.11.

Τα θεσμικά όργανα και οι παράγοντες του κοινωνικού διαλόγου έχουν διαφορετικά επίπεδα ικανότητας και επιρροής ανά τα κράτη μέλη, εν μέρει λόγω των διαφορετικών μοντέλων κοινωνικών και εργασιακών σχέσεων στα κράτη μέλη, αλλά, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι σχετικές με την αποκέντρωση πολιτικές και εισηγήσεις μετά τη χρηματοοικονομική κρίση και την κρίση της ευρωζώνης έχουν συμβάλει ενεργά στην αποδυνάμωσή τους. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ένας κοινωνικός διάλογος με εύρυθμη λειτουργία αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής κοινωνικής οικονομίας της αγοράς και εκφράζει την ικανοποίησή της καθότι αυτό αναγνωρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προσφάτως στις συστάσεις της προς το Συμβούλιο.

2.12.

Στο πλαίσιο της συνολικής προσπάθειας για την ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, οι δομές του κοινωνικού διαλόγου πρέπει να υποστηριχθούν και να ενισχυθούν ενεργά, με ιδιαίτερη έμφαση στα κράτη μέλη και τους τομείς όπου τα όργανα αυτά είναι αδύναμα.

Δίκαιη μετάβαση

2.13.

Δίκαιη μετάβαση σημαίνει ότι η αντιμετώπιση τόσο των επιπτώσεων στην απασχόληση όσο και των διανεμητικών επιπτώσεων της μεταστροφής σε μια οικονομία καθαρών μηδενικών εκπομπών ρύπων θα πρέπει να θεωρείται αναπόσπαστο μέρος του πλαισίου της πολιτικής για το κλίμα (π.χ. η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %) και όχι μόνο συμπληρωματικά διορθωτικά μέτρα. Αυτά τα ζητήματα περιλαμβάνουν πολλές διαστάσεις, όπως οι διανεμητικές επιπτώσεις των πολιτικών απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, οι απώλειες θέσεων εργασίας και οι εργασιακές μεταβάσεις, η προστασία των βασικών κοινωνικών δικαιωμάτων και η συμπερίληψη των πολιτών και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στη λήψη αποφάσεων.

2.14.

Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και το προτεινόμενο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % είναι ορισμένα από τα βασικά μέτρα της ΕΕ που έχουν ανακοινωθεί έως σήμερα με σκοπό τον μετριασμό των επιπτώσεων της μετάβασης στις περισσότερο πληττόμενες περιοχές, στα ευάλωτα άτομα και τις επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης την πρόταση σύστασης του Συμβουλίου, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σχετικά με τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα, με σκοπό την παροχή καθοδήγησης στα κράτη μέλη στη διαχείριση του κοινωνικού και εργασιακού αντικτύπου της μετάβασης.

2.15.

Η λυδία λίθος της «δίκαιης μετάβασης» πρέπει να είναι η αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων προσαρμογής των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και εν γένει των πολιτών, με την ενθάρρυνση, για παράδειγμα, της αναδιάρθρωσης των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, της αναβάθμισης των δεξιοτήτων και της επανειδίκευσης των εργαζομένων, καθώς και της πρόληψης της ενεργειακής φτώχειας και της οικονομικής αδυναμίας μετακινήσεων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα μείνει στο περιθώριο, και ειδικότερα ο βαθμός στον οποίο κάθε γυναίκα ή άνδρας των οποίων η θέση εργασίας πρόκειται να εξαφανιστεί ή να υποβαθμιστεί ή να απειληθεί με οποιονδήποτε άλλον τρόπο, θα συμμετέχει στη διαδικασία, θα διαβεβαιωθεί ότι μπορεί να αναμένει ένα ασφαλές μέλλον σε μια χρήσιμη, ικανοποιητική και ποιοτική εργασία, και θα βοηθηθεί να εξελιχθεί κατά τρόπο ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτά τα καθήκοντα.

2.16.

Η κλίμακα του ζητήματος δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Περιλαμβάνει την κατάρτιση καλά μελετημένων, ολοκληρωμένων, μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων οικονομικών και κοινωνικών στόχων με μέλημα τη διασφάλιση της παραγωγικότητας και της ένταξης, με τη δέουσα συνεκτίμηση των ιδιαιτεροτήτων των διαφόρων κρατών μελών και με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο σε όλα τα στάδια της χάραξης πολιτικής, μεταξύ άλλων μέσω του κοινωνικού διαλόγου και των συλλογικών διαπραγματεύσεων, όπου αυτό ενδείκνυται. Αυτά συνεπάγονται τη σκόπιμη, συνειδητή ανακατεύθυνση των πόρων σε εθνικό και σε κεντρικό επίπεδο προς τους τομείς και τις περιοχές που πλήττονται. Εκτός από την παροχή κινήτρων για νέες επενδύσεις με επιδοτήσεις, δάνεια και την παροχή ειδημοσύνης, καθώς και την υποβοήθηση της λειτουργίας των πολύ μικρών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι νεοφυείς επιχειρήσεις μπορούν να βοηθηθούν μέσω της κεφαλαιακής συμμετοχής, και θα μπορούσαν επίσης να ιδρυθούν νέες δημόσιες επιχειρήσεις. Εκτός από τη διάθεση δημόσιων πόρων, θα είναι αναγκαίο να ενισχυθεί η ελαστικότητα των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων, οι οποίοι θα είναι δυνατόν ακόμα και να αναστέλλονται σε ορισμένες περιπτώσεις.

2.17.

Αυτή η μεγάλης κλίμακας αναδιάρθρωση, που περιλαμβάνει τον μετασχηματισμό δεκάδων εκατομμυρίων θέσεων εργασίας στην Ευρώπη, πρέπει οπωσδήποτε να επέλθει με ισορροπημένο και ελεγχόμενο τρόπο, και να είναι μακρόπνοη· ο λειτουργικός κοινωνικός διάλογος είναι, εν προκειμένω, καθοριστικό στοιχείο. Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης για τη στήριξη των εργαζομένων κατά τη μετάβασή τους προς νέες θέσεις εργασίας θα πρέπει να επεκταθεί τόσο από πλευράς πόρων όσο και πεδίου εφαρμογής, με μέτρα στοχευμένα σε συγκεκριμένους τομείς.

2.18.

Οι τρεις διαστάσεις της βιώσιμης ανάπτυξης —οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική— είναι στενά αλληλένδετες και πρέπει να αντιμετωπιστούν με ένα ολοκληρωμένο και συνεκτικό πλαίσιο πολιτικής. Οι κατευθυντήριες γραμμές της ΔΟΕ του 2015 για τη δίκαιη μετάβαση παρέχουν στις κυβερνήσεις και στους κοινωνικούς εταίρους ένα σύνολο πρακτικών μέσων για τη διαχείριση της εν λόγω διαδικασίας μετασχηματισμού.

2.19.

Στις κατευθυντήριες γραμμές της ΔΟΕ του 2015 αναφέρεται ότι «η ισχυρή κοινωνική συναίνεση όσον αφορά τον στόχο και τις οδούς προς τη βιωσιμότητα είναι θεμελιώδους σημασίας». Ο κοινωνικός διάλογος πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του θεσμικού πλαισίου για τη χάραξη και την εφαρμογή της πολιτικής σε όλα τα επίπεδα. Πρέπει να πραγματοποιείται κατάλληλη, τεκμηριωμένη και συνεχής διαβούλευση με όλους τους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς.

Ο κοινωνικός διάλογος στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης

2.20.

Ο κοινωνικός διάλογος δεν πρέπει να διεξάγεται μόνο τύποις, αλλά να είναι ουσιώδης σε όλα τα επίπεδα: ενωσιακό, εθνικό, τομεακό, περιφερειακό και εργασιακό επίπεδο. Αυτό σημαίνει επίσης ότι είναι απαραίτητο οι κοινωνικοί εταίροι να έχουν επαρκείς ικανότητες και τη δυνατότητα να υποστηρίζονται από εμπειρογνώμονες.

2.21.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι τα όργανα κοινωνικού διαλόγου έχουν ιδιαίτερα άνισο χαρακτήρα ανά την ΕΕ, λόγω των ποικίλων εθνικών μοντέλων και παραδόσεων, και όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις, στα διάφορα κράτη μέλη.

2.22.

Η ΕΟΚΕ προτείνει συστηματική χαρτογράφηση και εποπτεία της λειτουργίας του κοινωνικού διαλόγου σε επίπεδο κρατών μελών (5), και οι περαιτέρω συγκριτικές μελέτες είναι απαραίτητες για να παρακολουθείται η συμβολή του κοινωνικού διαλόγου στα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα, όπως στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

2.23.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι υφιστάμενες πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση των κοινωνικών ζητημάτων του πράσινου μετασχηματισμού έχουν παραμείνει κατακερματισμένες. Ο μηχανισμός δίκαιης μετάβασης είναι περιορισμένος και αφορά ένα μικρό μέρος της διαδικασίας μετάβασης. Το προτεινόμενο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα θα έχει περιορισμένο πεδίο εφαρμογής και σκοπό, και κυρίως θα εξισορροπήσει τις φθίνουσες διανεμητικές επιπτώσεις ενός σχεδιαζόμενου ΣΕΔΕ 2 για τις μεταφορές και τα κτίρια (βλ. ιδίως τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα» (6)). Μολονότι η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα, σημειώνει επίσης ότι η εν λόγω μη δεσμευτική σύσταση δεν προσφέρει την ολοκληρωμένη βάση πολιτικής που χρειάζεται η ΕΕ για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της μετάβασης στους πληττόμενους εργαζόμενους, τις περιφέρειες και τα ευάλωτα άτομα.

2.24.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η ΕΕ πρέπει να διαθέτει ένα ισχυρό πλαίσιο που θα διασφαλίζει ίσους όρους ανταγωνισμού για τη διαχείριση της μετάβασης. Σ’ ένα τέτοιο ισχυρό πλαίσιο δίκαιης μετάβασης της ΕΕ θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να λαμβάνεται μέριμνα για την πρόβλεψη και τη διαχείριση της αλλαγής στον πράσινο μετασχηματισμό με την ουσιαστική συμμετοχή των εργαζομένων, των επιχειρήσεων και εν γένει των πολιτών.

2.25.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της έγκαιρης ενημέρωσης και διαβούλευσης κατά τη διαδικασία αναδιάρθρωσης. Η λήψη αποφάσεων χωρίς διαβούλευση θα πρέπει να αποφεύγεται και η εκ των προτέρων παροχή πληροφοριών θα πρέπει να γίνει υποχρεωτική.

2.26.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να προωθηθεί ο κοινωνικός διάλογος και η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων φορέων σε όλα τα επίπεδα, και να διασφαλιστεί ότι οι νέες πράσινες θέσεις εργασίας είναι καλές θέσεις εργασίας σύμφωνα με το θεματολόγιο της ΔΟΕ για την αξιοπρεπή εργασία, και τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Στο πνεύμα της σύστασης του Συμβουλίου σχετικά με τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα (η οποία παραπέμπει επίσης στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα), το εν λόγω ταμείο θα πρέπει να ασχολείται με την ευρύτερη εμβέλεια των διανεμητικών επιπτώσεων των πολιτικών για το κλίμα μέσω ειδικών μέτρων κατά της ενεργειακής φτώχειας και της οικονομικής αδυναμίας μετακινήσεων, υποστηρίζοντας και διευκολύνοντας την οικονομική και μη προσιτότητα των τεχνολογιών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών για τα νοικοκυριά χαμηλότερου εισοδήματος.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί η συμπληρωματικότητα μεταξύ των κλιματικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών πολιτικών. Η κοινωνική διάσταση πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενός ολοκληρωμένου πλαισίου κλιματικής πολιτικής από τον σχεδιασμό έως την εφαρμογή του. Αυτό περιλαμβάνει ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και όλες τις συγκεκριμένες πολιτικές εφαρμογής βάσει της δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %.

3.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι αυτή η διαδικασία αναδιάρθρωσης θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στις θέσεις εργασίας, στις εργασιακές σχέσεις και στην κατανομή του εισοδήματος. Όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και της οικονομίας θα επηρεαστούν, από το διεθνικό ως το εργασιακό επίπεδο, και ο κοινωνικός διάλογος θα πρέπει να διαδραματίσει βασικό ρόλο στη διαχείριση αυτής της διαδικασίας με μακρόπνοο τρόπο.

3.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το ισχυρό και φιλόδοξο πλαίσιο πολιτικής για το κλίμα που έχει θεσπίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, το οποίο υποστηρίζεται από τα σχετικά νομοθετικά μέτρα, αλλά τονίζει επίσης ότι, παρ’ όλες τις θετικές δηλώσεις, η κοινωνική της διάσταση δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί επαρκώς.

3.4.

Η κοινωνική διάσταση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας παραμένει κυρίως στα χέρια των κρατών μελών της ΕΕ και των εθνικών κοινωνικών εταίρων, καθώς είναι οι πλέον κατάλληλοι να κατανοήσουν την κατάσταση και να προτείνουν μέτρα σε τοπικό, σε περιφερειακό και σε εθνικό επίπεδο. Εντούτοις, τα κοινωνικά και εργασιακά ζητήματα της πράσινης μετάβασης εκτείνονται σε πολλές διαστάσεις, όπως οι απώλειες θέσεων εργασίας και οι εργασιακές μεταβάσεις, η αναβάθμιση των δεξιοτήτων και η επανειδίκευση του εργατικού δυναμικού, οι διανεμητικές επιπτώσεις των πολιτικών απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, καθώς επίσης η προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων και η συμμετοχή των πολιτών. Ως εκ τούτου, η ανάληψη συντονισμένης δράσης και η λήψη συντονισμένων μέτρων σε επίπεδο ΕΕ είναι απαραίτητες για την πλαισίωση και την υποστήριξη των εθνικών πρωτοβουλιών. Αν δεν αντιμετωπιστούν σωστά σε κατάλληλο επίπεδο, τα μέτρα μετριασμού της κλιματικής αλλαγής είναι πιθανό να αυξήσουν και να επιδεινώσουν τις κοινωνικές ανισότητες.

Η πραγμάτωση της δίκαιης μετάβασης: διαχειριστικές και ρυθμιστικές προϋποθέσεις για την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου

3.5.

Οι μεταβάσεις στην αγορά εργασίας, τα κοινωνικά προγράμματα και οι οδοί προς βιώσιμες και αξιοπρεπείς νέες θέσεις εργασίας με μακροπρόθεσμη δέσμευση για περιφερειακή και κοινοτική ανάπτυξη αποτελούν βασικά στοιχεία ενός χάρτη πορείας της δίκαιης μετάβασης.

3.6.

Θα πρέπει να ενθαρρύνονται προγράμματα κατάρτισης ειδικά προσαρμοσμένα στις ατομικές ανάγκες και στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, τα οποία θα παρέχονται από ειδικού σκοπού κέντρα εργασιακής μετάβασης. Αυτό απαιτεί συμμετοχή σε προορατικό κοινωνικό διάλογο σε κοινοτικό και περιφερειακό επίπεδο, σε συνεργασία με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και οι εργοδότες θα πρέπει να ενεργούν από κοινού για την υποστήριξη προγραμμάτων εργασιακής μετάβασης.

3.7.

Αντίθετα με το εκτεταμένο και συντονισμένο σύνολο υποχρεωτικών περιβαλλοντικών μέτρων, τα κοινωνικά στοιχεία της δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % είναι κατακερματισμένα, και ο προτεινόμενος κανονισμός του Συμβουλίου δεν έχει δεσμευτική νομική ισχύ.

3.8.

Αυτά τα χαρακτηριστικά πρέπει να ενισχυθούν και ο κοινωνικός διάλογος πρέπει να γίνει υποχρεωτικό στοιχείο των βασικών εθνικών πολιτικών που καταρτίζονται με σκοπό την επίτευξη των στόχων της κλιματικής πολιτικής για το 2050, συμπεριλαμβανομένων των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα, των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και των σχεδίων δίκαιης μετάβασης.

3.9.

Προκειμένου ο κοινωνικός διάλογος να φέρει αποτελέσματα, είναι σημαντικό να υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη και κοινή φιλοδοξία για την επίτευξη αποτελεσμάτων που θα φέρουν προστιθέμενη αξία σε όλους τους συμμετέχοντες.

3.10.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, υπάρχει ήδη αυτού του είδους ο κοινωνικός διάλογος, ενώ σε άλλα όχι. Στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει κοινωνικός διάλογος, θα πρέπει αυτός να ενθαρρυνθεί ενεργά, για παράδειγμα με την επιβολή έγκαιρης ανταλλαγής ορισμένων πληροφοριών και την προσφορά του κοινωνικού διαλόγου ως μέσου επίλυσης διαφόρων ζητημάτων διοίκησης και εργατικού δικαίου, με τη διευκόλυνση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση, τη διευκόλυνση της λήψης αποφάσεων σχεδιασμού, έκδοσης οικοδομικών αδειών, κλπ. Για λόγους πρόληψης της κατάχρησης, αυτά τα οφέλη πρέπει να συνδέονται με την υποχρέωση επίτευξης αποτελεσμάτων.

3.11.

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει ότι σε ορισμένα κράτη μέλη αυτό αποτελεί ζήτημα αλλαγής νοοτροπίας και θα χρειαστεί κάποιον χρόνο ώστε να υλοποιηθεί. Η ΕΟΚΕ είναι, ωστόσο, πεπεισμένη ότι ο χρόνος και η προσπάθεια που θα επενδυθούν θα αξίζουν πραγματικά τον κόπο.

3.12.

Η κοινωνική διάσταση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνία πρέπει να συνδεθεί με τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και να αντικατοπτριστεί στη διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

3.13.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε έκθεση (7) με θέμα την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου, τον Φεβρουάριο του 2021, η οποία τροφοδότησε το σχέδιο δράσης για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, που παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 2021. Το σχέδιο δράσης περιέχει δέσμευση από μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να παρουσιάσει πρωτοβουλία για την υποστήριξη του κοινωνικού διαλόγου σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο το 2022. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι οι επικείμενες συστάσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συμβάλουν σημαντικά στην επίτευξη αυτού του στόχου.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

H Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) ΕΕ C 275 της 18.7.2022, σ. 101.

(2) ΕΕ L 80 της 23.3.2002, σ. 29.

(3) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Βιομηχανική μετάβαση προς μια πράσινη και ψηφιακή ευρωπαϊκή οικονομία: κανονιστικές απαιτήσεις και ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών» (ΕΕ C 56 της 16.2.2021, σ. 10)· γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Καμία Πράσινη Συμφωνία χωρίς κοινωνική συμφωνία» (ΕΕ C 341 της 24.8.2021, σ. 23)· γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα: «Ο κοινωνικός διάλογος ως σημαντικός πυλώνας οικονομικής βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας των οικονομιών λαμβανομένης υπόψη της επιρροής του ζωηρού πολιτικού διαλόγου στα κράτη μέλη» (EE C 10 της 11.1.2021, σ. 14).

(4) Ψήφισμα με θέμα «Προτάσεις της ΕΟΚΕ για την ανασυγκρότηση και την ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19: “Η ΕΕ οφείλει να πορευθεί με πυξίδα την αρχή σύμφωνα με την οποία η εικόνα που προβάλλει αντικατοπτρίζει μια κοινότητα με κοινό πεπρωμένο”» βάσει των εργασιών της υποεπιτροπής για την ανάκαμψη και την ανασυγκρότηση μετά την κρίση της νόσου COVID-19 (ΕΕ C 311 της 18.9.2020, σ. 1).

(5) Ψήφισμα της ΕΟΚΕ (ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 1) και γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (ΕΕ C 220 της 9.6.2021, σ. 38).

(6) C 152 της 6.4.2022, σ. 158.

(7) Report on strengthening EU social dialogue [Έκθεση με θέμα την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου στην ΕΕ], του Andrea Nahles.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Σημείο 2.25

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Γνωμοδότηση τμήματος

Τροπολογία

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας

(υπέρ/κατά/αποχές)

55/95/0

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/102

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας στη σταθερότητα των τιμών της ενέργειας στην ΕΕ»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Τσεχικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)

(2022/C 486/15)

Εισηγήτρια:

η κ. Alena MASTANTUONO

Αίτηση γνωμοδότησης	Τσεχική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, επιστολή της 26.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Διερευνητική γνωμοδότηση
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας:	21.9.2022
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	7.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	143/73/42 (μαγνητοσκοπημένη ψηφοφορία — Βλ. παράρτημα II)

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η σταθερότητα και η προσιτότητα των τιμών της ενέργειας είναι απαραίτητες για τη διατήρηση τόσο της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών όσο και της ανταγωνιστικότητας και της ανθεκτικότητας του ευρωπαϊκού βιομηχανικού ιστού. Μετά από μια δεκαετία σχετικής σταθερότητας των τιμών εισαγωγής ενέργειας και τη σχετικά χαμηλή ετήσια αύξηση των εγχώριων τιμών παραγωγού ενέργειας κατά 0,9 % μεταξύ του 2010 και του 2019, παρατηρείται στην Ευρώπη απότομη αύξηση των τιμών της ενέργειας από το δεύτερο εξάμηνο του 2021. Η αστάθεια των τιμών της ενέργειας και η αβεβαιότητα του ενεργειακού εφοδιασμού κλιμακώθηκαν με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

1.2.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη είναι διττή: η ανάγκη καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής και η ανάγκη διασφάλισης σταθερού ενεργειακού εφοδιασμού σε προσιτές τιμές. Όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο σχέδιο REPowerEU, η πρόκληση συνίσταται στην ταχεία μείωση της εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα με την επίσπευση της μετάβασης σε καθαρές πηγές ενέργειας και τη συνένωση των δυνάμεων για την επίτευξη ενός πιο ανθεκτικού ενεργειακού συστήματος και μιας πραγματικής Ενεργειακής Ένωσης. Η λύση περιλαμβάνει τρία χρονικά πλαίσια. Οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές στοχεύουν κυρίως στην επίλυση της κατάστασης του ενεργειακού εφοδιασμού, καθώς μια πιθανή έλλειψη θα μπορούσε να συμβάλει στην περαιτέρω αύξηση των τιμών. Σήμερα, η κατάσταση της αγοράς επηρεάζεται από τρέχοντες και αναμενόμενους παράγοντες της προσφοράς. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να χρησιμοποιούνται όλες οι διαθέσιμες πηγές ενέργειας στην ΕΕ, όπως παρουσιάζεται στο σχέδιο REPowerEU. Πρόκειται για ένα σενάριο κρίσης, σκοπός του οποίου είναι να διασφαλιστεί πρωτίστως ο ενεργειακός εφοδιασμός. Η μεσοπρόθεσμη προοπτική επιτρέπει μεγαλύτερο σεβασμό για τη βιωσιμότητα και την ισορροπία των επιμέρους πηγών ενέργειας, και η μακροπρόθεσμη προοπτική, υπό την προϋπόθεση ότι θα μειωθούν οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι για την ασφάλεια, θα απαιτήσει εστίαση στην επιδίωξη οικολογικών στόχων.

1.3.

Το πρόσθετο κόστος της προστασίας και της ασφάλειας, το οποίο οφείλεται στον πόλεμο, απειλεί να συμβάλει σημαντικά στην αύξηση των τιμών της ενέργειας. Βραχυπρόθεσμα, οι υφιστάμενοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί στα κράτη μέλη της ΕΕ που επέλεξαν να συμπεριλάβουν την πυρηνική ενέργεια στο ενεργειακό τους μείγμα θα συμβάλουν, όπου αυτό είναι τεχνικά εφικτό, στη σταθερότητα του ενεργειακού εφοδιασμού, ο οποίος επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη σταθερότητα των τιμών. Χωρίς την υφιστάμενη πυρηνική δυναμικότητα, ο κλυδωνισμός στο ενεργειακό σύστημα που προκλήθηκε από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα ήταν σίγουρα ακόμη μεγαλύτερος.

1.4.

Η πυρηνική ενέργεια ως πηγή ηλεκτρικής ενέργειας χαμηλών εκπομπών διατίθεται κατά παραγγελία και συμπληρώνει τον ηγετικό ρόλο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή, κατά τη μετάβαση σε ηλεκτρικά συστήματα καθαρών μηδενικών εκπομπών. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επισημαίνει ότι οι πυρηνικοί σταθμοί ως μονάδες βασικού φορτίου μπορούν επί του παρόντος να συμβάλουν στη σταθερότητα του εφοδιασμού. Το οριακό κόστος της πυρηνικής ενέργειας είναι σταθερό και πολύ χαμηλότερο από εκείνο των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου και λιγνίτη. Οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί δεν εκπέμπουν σημαντικές ποσότητες CO2 κατά τη λειτουργία τους και ως εκ τούτου το οριακό κόστος τους, όπως αυτό των ΑΠΕ, δεν περιλαμβάνει κανένα κόστος CO2, και δεν επηρεάζεται από την ασταθή τιμολόγηση του άνθρακα, όπως διαπιστώσαμε το 2021, όταν η τιμή του άνθρακα αυξήθηκε κατά περισσότερο από 200 %. Η αστάθεια του συστήματος ΣΕΔΕ της ΕΕ επηρεάζει σημαντικά την τιμή του φυσικού αερίου και του λιγνίτη στην αγορά της ΕΕ.

1.5.

Από ρυθμιστική άποψη, οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στην αγορά χονδρικής της ΕΕ καθορίζονται κατά σειρά αξίας βάσει της οποίας η τελευταία μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας καθορίζει την τιμή. Στις περισσότερες περιπτώσεις συνήθους συμπεριφοράς στην αγορά, η τιμή σε μια αγορά άμεσης παράδοσης καθορίζεται από το φυσικό αέριο ή το λιγνίτη. Αυτό συνεπάγεται ότι η πυρηνική ενέργεια δεν επηρεάζει την τιμή της ενέργειας στην αγορά άμεσης παράδοσης, με εξαίρεση τις περιπτώσεις στις οποίες το ενεργειακό μείγμα περιλαμβάνει υψηλό μερίδιο πηγών ενέργειας χαμηλών εκπομπών. Ωστόσο, η αγορά άμεσης παράδοσης αποτελεί μέρος μόνο των πωλήσεων στην αγορά. Οι εταιρείες ενέργειας συχνά πωλούν φυσικές προμήθειες ηλεκτρικής ενέργειας βάσει διμερών συμβάσεων. Σε αυτήν την περίπτωση, τα διαφορετικά μοντέλα χρηματοδότησης και οι διμερείς συμβάσεις που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη της ΕΕ που συμπεριλαμβάνουν την πυρηνική ενέργεια στο ενεργειακό τους μείγμα βοηθούν στη σταθεροποίηση της τιμής της ενέργειας για τον πελάτη.

1.6.

Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση επηρέασε τη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ στρεβλώνοντας τους βασικούς κανόνες της λόγω των παρεμβάσεων που αποσκοπούσαν στον μετριασμό των υψηλών τιμών της ενέργειας ή στη σημαντική μείωση της ζήτησης. Η κατάσταση αυτή καταδεικνύει τη σημαντική συσχέτιση μεταξύ της μειωμένης προσφοράς και της αυξημένης ζήτησης που ωθεί προς τα πάνω τις τιμές της ενέργειας. Ένας πιο εύρωστος εφοδιασμός από σταθερές πηγές ενέργειας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών θα συμβάλει στον μετριασμό της αστάθειας των τιμών της ενέργειας και, χάρη στη διασύνδεση των εθνικών αγορών ενέργειας, το όφελος μπορεί να επιμεριστεί σε ολόκληρη την ΕΕ.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η παράταση της διάρκειας ζωής του υφιστάμενου στόλου πυρηνοηλεκτρικών σταθμών αποτελεί εύλογη λύση στη συγκεκριμένη κατάσταση και, ταυτόχρονα, θα συμβάλει στη μετάβαση σε μια οικονομία με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα εκπληρωθούν οι τρέχουσες προσδοκίες όσον αφορά τον ενεργειακό εφοδιασμό και θα μειωθεί η κατανάλωση φυσικού αερίου στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο έλλειψης φυσικού αερίου. Αυτό μπορεί επίσης να συμβάλει στην άμβλυνση της άνευ προηγουμένου αστάθειας των τιμών που προκαλείται από μη οικονομικούς παράγοντες και να ανταποκριθεί στις τρέχουσες προσδοκίες όσον αφορά τον ενεργειακό εφοδιασμό. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να εργαστούν για την εξεύρεση λύσεων όσον αφορά τη δυναμικότητα αποθήκευσης και την ενίσχυση των διασυνδέσεων μεταφοράς, προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η μη διαθεσιμότητα όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μακροπρόθεσμα, καθώς και το φυσικό αέριο βραχυπρόθεσμα.

1.8.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Τσεχική Προεδρία να συζητήσει, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για την Πυρηνική Ενέργεια, σχετικά με τη σταθερότητα των τιμών στον πυρηνικό τομέα, καθώς και με τον ρόλο της πυρηνικής ενέργειας στη σταθεροποίηση του εφοδιασμού ως απάντηση στη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμμετάσχει εκ του σύνεγγυς στη συζήτηση αυτή.

1.9.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να ενισχυθεί η διμερής συνεργασία με τους διεθνείς εταίρους στον πυρηνικό τομέα, προκειμένου να μοιραστούν τα ευρήματα όσον αφορά την καινοτομία και την πρόοδο στις νέες τεχνολογίες. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Τσεχική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ να διοργανώσει διάσκεψη για τους μικρούς σπονδυλωτούς αντιδραστήρες, η οποία θα μπορούσε να λάβει τη μορφή του φόρουμ υψηλού επιπέδου ΕΕ-ΗΠΑ για τους μικρούς σπονδυλωτούς αντιδραστήρες και να εξετάσει αυτήν την ελπιδοφόρα έρευνα.

2. Ιστορικό και επεξηγηματικές σημειώσεις

2.1.

Το άρθρο 194 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθορίζει τη νομική βάση για την ενεργειακή πολιτική της ΕΕ. Ειδικές διατάξεις προβλέπονται σε άλλα άρθρα, όπως το άρθρο 122 της ΣΛΕΕ (ασφάλεια του εφοδιασμού), τα άρθρα 170-172 της ΣΛΕΕ (ενεργειακά δίκτυα), το άρθρο 114 της ΣΛΕΕ (εσωτερική αγορά ενέργειας) και τα άρθρα 216-218 της ΣΛΕΕ (εξωτερική ενεργειακή πολιτική). Η Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Συνθήκη Ευρατόμ) λειτουργεί ως νομική βάση για τις περισσότερες ενωσιακές δράσεις στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας.

2.2.

Η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης εγγυάται επίσης στα κράτη μέλη το δικαίωμά τους να καθορίζουν τους όρους εκμετάλλευσης των ενεργειακών τους πόρων, την επιλογή τους μεταξύ διαφόρων ενεργειακών πηγών και τη γενική διάρθρωση του ενεργειακού εφοδιασμού τους (1).

2.3.

Το σχέδιο της ΕΕ να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος το 2050 απαιτεί ενεργειακή μετάβαση προς πηγές ενέργειας μηδενικών και χαμηλών εκπομπών. Το αυξανόμενο μέρος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα δεν μπορεί να συμβεί χωρίς εφεδρεία που θα αποτελείται προς το παρόν από σταθερές πηγές ενέργειας, όπως η ορυκτή και η πυρηνική ενέργεια. Επιπλέον, πρέπει να γίνουν επενδύσεις σε μονάδες ηλεκτροπαραγωγής που δεν λειτουργούν με ορυκτό αέριο για να αντεπεξέλθουμε στις διακυμάνσεις της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Υπάρχει επίσης μεγάλη ανάγκη αποθηκευτικής ικανότητας προκειμένου να αποφευχθούν οι διακοπές ρεύματος και να ικανοποιηθεί η αυξανόμενη κατανάλωση ενέργειας που οφείλεται στον εξηλεκτρισμό. Μεταξύ των σημερινών σταθερών πηγών ενέργειας, η πυρηνική ενέργεια αποτελεί τη μόνη πηγή χαμηλών εκπομπών που θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο.

2.4.

Η πυρηνική ενέργεια, με δυναμικό 413 γιγαβάτ (GW) σε 32 χώρες, συμβάλλει στην απαλλαγή από ανθρακούχες εκπομπές και στη μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα με την αποφυγή 1,5 γιγατόνων (Gt) εκπομπών σε παγκόσμιο επίπεδο και την εξοικονόμηση 180 δισ. κυβικών μέτρων (bcm) της παγκόσμιας ζήτησης φυσικού αερίου ετησίως (2). Η πυρηνική ενέργεια ως πηγή ηλεκτρικής ενέργειας χαμηλών εκπομπών διατίθεται κατά παραγγελία και συμπληρώνει τον ηγετικό ρόλο των ασταθών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή, κατά τη μετάβαση σε ηλεκτρικά συστήματα καθαρών μηδενικών εκπομπών. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, η μείωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνική ενέργεια θα δυσχεράνει και θα καταστήσει πιο ακριβή την επίτευξη των στόχων για κλιματική ουδετερότητα. Επιπλέον, αναμένεται διπλασιασμός της παγκόσμιας δυναμικότητας παραγωγής πυρηνικής ενέργειας έως το 2050.

2.5.

Ο κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2022/1214 της Επιτροπής (3) αναγνωρίζει τις δυνατότητες της πυρηνικής ενέργειας να συμβάλει στην απαλλαγή της οικονομίας της Ένωσης από τις ανθρακούχες εκπομπές και θεωρεί την πυρηνική ενέργεια δραστηριότητα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Στην τελική έκθεση της ομάδας τεχνικών εμπειρογνωμόνων για τη βιώσιμη χρηματοδότηση από τον Μάρτιο 2020 (4) αναφέρεται ότι «η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας έχει σχεδόν μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τη φάση παραγωγής ενέργειας» και ότι τα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τη δυνητική σημαντική συμβολή της πυρηνικής ενέργειας στους στόχους μετριασμού της κλιματικής αλλαγής είναι εκτενή και σαφή. Η ταξινομία προβλέπει πρόσθετες και αυστηρότερες απαιτήσεις όσον αφορά τη διάθεση των αποβλήτων, τη χρηματοδότηση και τον σχεδιασμό του παροπλισμού.

2.6.

Η σταθερότητα και η προσιτότητα των τιμών της ενέργειας είναι απαραίτητες για τη διατήρηση τόσο της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών όσο και της ανταγωνιστικότητας και της ανθεκτικότητας του ευρωπαϊκού βιομηχανικού ιστού. Μετά τη σχετική σταθερότητα των τιμών των εισαγωγών ενέργειας την τελευταία δεκαετία (με εξαίρεση την πτώση το 2020 κατά 31 %) και τη σχετικά χαμηλή ετήσια αύξηση των εγχώριων τιμών παραγωγού ενέργειας κατά 0,9 % μεταξύ 2010 και 2019 (το 2020, οι τιμές παραγωγού ενέργειας μειώθηκαν κατά σχεδόν 10 %), παρατηρείται στην Ευρώπη απότομη αύξηση των τιμών της ενέργειας από το φθινόπωρο του 2021 (5).

2.7.

Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει διάφορους σοβαρούς κινδύνους που συνδέονται με τον ενεργειακό εφοδιασμό, την ενεργειακή ασφάλεια και τις τιμές της ενέργειας. Ένας από τους λόγους είναι ότι ορισμένα κράτη μέλη δεν ήταν προσεκτικά, ή υπέκυψαν σε εξωτερικές πιέσεις και μείωσαν υπερβολικά γρήγορα όλους τους εφεδρικούς πόρους, ενώ οι ξένες παρεμβάσεις έπαιξαν σίγουρα ρόλο εν προκειμένω.

2.8.

Οι έντονες και ασταθείς εξελίξεις των τιμών της ενέργειας εκδηλώθηκαν πριν από τον πόλεμο, από το φθινόπωρο του 2021, και προκλήθηκαν από αρκετές διακοπές στον εφοδιασμό καθώς και από την παγκόσμια αύξηση της ζήτησης για φυσικό αέριο. Ο λόγος για τις ασυνήθιστα υψηλές τιμές της ενέργειας από το περασμένο φθινόπωρο είναι η απότομη παγκόσμια αύξηση της ζήτησης φυσικού αερίου, λόγω ορισμένων βασικών παραγόντων: ανοδική οικονομική ανάκαμψη, περιορισμένος εφοδιασμός στην ΕΕ, έλλειψη επενδύσεων και κακές καιρικές συνθήκες που είχαν ως αποτέλεσμα τη μειωμένη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κερδοσκοπία οδήγησε στην εκκένωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου (6). Η τρέχουσα αστάθεια των τιμών της ενέργειας εξαρτάται κυρίως από τις επιπτώσεις της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας, την αβεβαιότητα σχετικά με πιθανή κλιμάκωση σε άλλες χώρες και την προσπάθεια να μειωθεί το συντομότερο δυνατόν η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία.

2.9.

Το πρόσθετο κόστος για την προστασία και ασφάλεια, το οποίο οφείλεται στον πόλεμο, απειλεί να συμβάλει σημαντικά στην αύξηση των τιμών της ενέργειας. Η επόμενη περίοδος διαφοροποίησης της εισροής ενέργειας στην ΕΕ, η οποία συνδέεται με μαζικές επενδύσεις σε νέες υποδομές (π.χ. τερματικοί σταθμοί υποδοχής υγροποιημένου φυσικού αερίου, αγωγοί υδρογόνου) και με την αναπροσαρμογή του υφιστάμενου δικτύου παροχής ενέργειας, θα μπορούσε να συνοδευτεί από πρόσθετη αύξηση των τιμών. Η κατάσταση επιδεινώνεται επίσης από τη σημαντική μείωση της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, η οποία αναμένεται να μειωθεί κατά 12 % (άνω των 100 TWh) το 2022. Σύμφωνα με την έκθεση του ΔΟΕ του Ιουλίου 2022 για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η μείωση αυτή οφείλεται στην προσωρινά μειωμένη διαθεσιμότητα σταθμών στη Γαλλία, στο κλείσιμο πυρηνικών σταθμών παραγωγικής ικανότητας 4 GW στη Γερμανία και στις επιπτώσεις της ρωσικής εισβολής στους πυρηνικούς σταθμούς της Ουκρανίας.

2.10.

Υπό τις παρούσες συνθήκες, τουλάχιστον έως ότου σημειωθεί πρόοδος στη θεμελιώδη ενεργειακή στροφή της ΕΕ, η χρήση των ήδη υφιστάμενων πηγών ενέργειας που είναι διαθέσιμες σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ και μπορούν να χρησιμοποιηθούν αμέσως χωρίς εμπόδια και εντός των ήδη εγκατεστημένων υποδομών αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Ταυτόχρονα, η μείωση του εφοδιασμού από τη Ρωσία με βασικά ενεργειακά προϊόντα προχωράει κανονικά, πράγμα που συνεπάγεται τον κίνδυνο μειώσεων στην παράδοση ράβδων πυρηνικού καυσίμου για πυρηνοηλεκτρικούς σταθμούς, και η εξασφάλιση σταθερού ενεργειακού εφοδιασμού για όλους τους Ευρωπαίους θα αποτελέσει συνεπώς πρόκληση όσον αφορά τη συμμόρφωση με τους στόχους για το κλίμα.

2.11.

Η πυρηνική ενέργεια επιτρέπει ως έναν βαθμό την προσαρμογή της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ανάλογα με την ποσότητα ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές. Οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί είναι λιγότερο ευέλικτοι από τα εργοστάσια παραγωγής αερίου, αλλά προσδίδουν ένα στοιχείο σταθερότητας στο σύστημα καθώς συμβάλλουν σημαντικά στο βασικό ενεργειακό φορτίο. Επιπλέον, η ισχύουσα νομοθεσία σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ επιτρέπει ευέλικτα καθεστώτα για τη λειτουργία πυρηνοηλεκτρικών σταθμών.

2.12.

Οι ήδη εγκατεστημένες πυρηνικές πηγές είναι σε θέση να ικανοποιήσουν αμέσως την υψηλότερη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας και χαρακτηρίζονται από χαμηλό λειτουργικό κόστος. Είναι αλήθεια ότι το συνολικό σταθμισμένο ενεργειακό κόστος στην περίπτωση των πυρηνικών πηγών είναι μάλλον υψηλό, ιδίως λόγω του τεράστιου επενδυτικού κόστους που αφορά τα υψηλά μέτρα ασφάλειας· ωστόσο, στην περίπτωση του φυσικού αερίου, το σταθμισμένο ενεργειακό κόστος είναι ακόμη υψηλότερο (7). Ταυτόχρονα, δεδομένου του πολέμου στην Ουκρανία, δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα ότι θα συνεχίσουμε να εφοδιαζόμαστε με ρωσικό φυσικό αέριο ή ράβδους καυσίμου, έως ότου βρεθούν εναλλακτικές πηγές εφοδιασμού.

2.13.

Η πυρηνική ενέργεια είναι η τεχνολογία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών με το χαμηλότερο αναμενόμενο κόστος για το 2025. Μόνον οι μεγάλοι υδροηλεκτρικοί ταμιευτήρες μπορούν να συνεισφέρουν ανάλογα με συγκρίσιμο κόστος, αλλά εξακολουθούν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα φυσικά χαρακτηριστικά των επιμέρους χωρών. Σε σύγκριση με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που βασίζεται σε ορυκτά καύσιμα, οι πυρηνικοί σταθμοί αναμένεται να είναι οικονομικά πιο προσιτοί από τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση λιγνίτη. Ενώ οι αεροστρόβιλοι συνδυασμένου κύκλου που βασίζονται στο φυσικό αέριο είναι ανταγωνιστικοί σε ορισμένες περιφέρειες, το σταθμισμένο ενεργειακό κόστος τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την τιμολόγηση του φυσικού αερίου και των ανθρακούχων εκπομπών στις επιμέρους περιφέρειες. Η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από τη μακροπρόθεσμη λειτουργία των πυρηνικών σταθμών μέσω της παράτασης της διάρκειας ζωής τους είναι εξαιρετικά ανταγωνιστική και παραμένει η λιγότερο δαπανηρή επιλογή όχι μόνο για την παραγωγή ενέργειας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών —σε σύγκριση με την κατασκευή νέων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής— αλλά και για το σύνολο της ηλεκτροπαραγωγής (8).

2.14.

Όπως και για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το κόστος λειτουργίας της πυρηνικής ενέργειας είναι χαμηλό. Το μεταβλητό κόστος είναι ουσιαστικά ανεξάρτητο από την παγκόσμια αγορά ενεργειακών πρώτων υλών. Για τον λόγο αυτό, οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί υποβάλλουν προσφορές στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας σε σταθερή τιμή. Η τιμή των καυσίμων και η τιμολόγηση του άνθρακα έχουν σήμερα τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στο κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό το μεταβλητό κόστος ή το οριακό κόστος ποικίλλουν σημαντικά από τη μία τεχνολογία στην άλλη. Το οριακό κόστος των πυρηνοηλεκτρικών σταθμών εξαρτάται από την τιμή των πυρηνικών καυσίμων, η οποία είναι πολύ χαμηλότερη από την τιμή του φυσικού αερίου ή του λιγνίτη. Δεδομένου ότι η πυρηνική παραγωγή είναι σημαντική, η τιμή των καυσίμων μπορεί να κατανεμηθεί σε μεγάλο όγκο παραγωγής, μεγάλη ποσότητα MWh. Δεδομένου ότι οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί δεν εκπέμπουν CO2, το οριακό κόστος τους, όπως και αυτό των ΑΠΕ, δεν περιλαμβάνει κανένα κόστος όσον αφορά τις ποσοστώσεις εκπομπών CO2.

2.15.

Από ρυθμιστική άποψη, οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στην αγορά χονδρικής της ΕΕ καθορίζονται κατά σειρά αξίας βάσει της οποίας η τελευταία μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας καθορίζει την τιμή. Στις περισσότερες περιπτώσεις συνήθους συμπεριφοράς στην αγορά, η τιμή σε μια αγορά άμεσης παράδοσης καθορίζεται από το φυσικό αέριο ή τον λιγνίτη. Αυτό συνεπάγεται ότι η πυρηνική ενέργεια δεν επηρεάζει τις τιμές της ενέργειας στην αγορά άμεσης παράδοσης, με εξαίρεση τις περιπτώσεις στις οποίες το ενεργειακό μείγμα περιλαμβάνει υψηλό μερίδιο πηγών ενέργειας χαμηλών εκπομπών, κάτι που θα αποτελέσει το μελλοντικό ευρωπαϊκό μοντέλο. Επί του παρόντος, το τυποποιημένο πρότυπο της αγοράς έχει καταστραφεί από τον κλυδωνισμό όσον αφορά την προσφορά, ιδίως όσον αφορά το φυσικό αέριο, το οποίο πρέπει να συνοδεύεται από άλλες διαθέσιμες πηγές για να συμβάλει στην ισορροπία της αγοράς και τη σταθερότητα των τιμών, σε συνδυασμό με ρυθμιστικές παρεμβάσεις όπως η μείωση της ζήτησης σε ολόκληρη την Ένωση (9).

2.16.

Η αγορά άμεσης παράδοσης αποτελεί μέρος μόνο των πωλήσεων στην αγορά. Οι εταιρείες ενέργειας συχνά πωλούν φυσικές προμήθειες ηλεκτρικής ενέργειας βάσει διμερών συμβάσεων. Σε αυτήν την περίπτωση, τα διαφορετικά μοντέλα χρηματοδότησης και οι διμερείς συμβάσεις που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη της ΕΕ που συμπεριλαμβάνουν την πυρηνική ενέργεια στο ενεργειακό τους μείγμα βοηθούν στη σταθεροποίηση της τιμής της ενέργειας για τον πελάτη, αλλά όχι απαραίτητα και στη μείωση αυτής. Πρέπει επίσης να γίνεται διάκριση μεταξύ των διαφόρων επιπέδων της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (χονδρικό και λιανικό εμπόριο) Οι αγορές λιανικής στην ΕΕ εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως το επίπεδο του ανταγωνισμού, αλλά και από παράγοντες που καθορίζουν την τελική τιμή. Οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας που καταβάλλουν οι οικιακοί καταναλωτές στην ΕΕ περιλαμβάνουν φόρους και εισφορές. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το μέσο μερίδιο των εισφορών και των φόρων που καταβάλλουν οι οικιακοί καταναλωτές για την ηλεκτρική ενέργεια στην ΕΕ είναι 36 %.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ έχει πλήρη επίγνωση και σέβεται τη σοβαρότητα της κατάστασης. Υπό τις παρούσες συνθήκες, στο πλαίσιο της διαχείρισης κρίσεων και καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, οι αξιόπιστες παραδόσεις ενέργειας σε αποδεκτή τιμή αποτελούν μονόδρομο για την επιβίωση. Για τον λόγο αυτό, κάθε αξιόπιστη πηγή μιας χρήσης θα πρέπει να χρησιμοποιείται όχι μόνο για την κάλυψη της ζήτησης, αλλά και για να συμβάλει στη σταθερότητα των τιμών σε αυτό το πολύ αβέβαιο χρονικό διάστημα.

3.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τη μετάβαση της ευρωπαϊκής οικονομίας στην κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Ταυτόχρονα, η κλιματική μετάβαση πρέπει να συμβαδίζει με τους πέντε πυλώνες της Ενεργειακής Ένωσης, και συγκεκριμένα με τους πυλώνες για την ασφάλεια του εφοδιασμού και την προσιτότητα των τιμών της ενέργειας. Οι μελλοντικές πολιτικές θα πρέπει να αποσκοπούν στη μείωση της υψηλής εξάρτησης από τις εισαγωγές, όπως επισημαίνεται από την ΕΟΚΕ σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της.

3.3.

Υπό το πρίσμα των κύριων στόχων της ανακοίνωσης «REPowerEU» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η προσπάθεια για τη σταθερότητα των τιμών της ενέργειας στην ΕΕ έχει δύο φάσεις· η πρώτη έως ότου γίνουν ορισμένα πρώτα βήματα μείωσης της εξάρτησης της ΕΕ από τη Ρωσία, με ορατά αποτελέσματα και η δεύτερη όταν η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία θα είναι μηδενική. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, κατά την πρώτη φάση, κατά την οποία η σταθερότητα και η ασφάλεια θα διαδραματίσουν θεμελιώδη ρόλο, η πυρηνική ενέργεια από τις υφιστάμενες πηγές της ΕΕ διαδραματίζει επίσης ρόλο όπως επισημαίνεται στο σχέδιο REPowerEU (10), λαμβάνοντας υπόψη ότι η προετοιμασία του ενεργειακού συστήματος της ΕΕ για τον επόμενο χειμώνα δεν θα είναι εύκολη (δημιουργία επαρκών αποθεμάτων φυσικού αερίου, έναρξη της διαφοροποίησης των παραδόσεων, χρήση περισσότερου υδρογόνου και μεθανίου, πραγματοποίηση πρόσθετων μαζικών επενδύσεων σε έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ενεργειακής απόδοσης), όπως αναφέρει ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας στις συστάσεις που εξέδωσε τον Μάρτιο του 2022 (11). Όσον αφορά τη δεύτερη, η επιστροφή στον πυρήνα της Πράσινης Συμφωνίας θα μπορούσε να είναι δυνατή όταν εξαλειφθούν τυχόν κίνδυνοι που συνδέονται με την ασφάλεια του εφοδιασμού.

3.4.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η προμήθεια ράβδων καυσίμου σε πυρηνοηλεκτρικούς σταθμούς με αντιδραστήρες VVER στα κράτη μέλη της ΕΕ (Βουλγαρία, Τσεχία, Ουγγαρία, Φινλανδία και Σλοβακία) ενδέχεται να τεθεί σε κίνδυνο λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Παράλληλα, εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι είναι δυνατός ο εναλλακτικός εφοδιασμός (12) και ενθαρρύνει τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη να βρουν εναλλακτικούς προμηθευτές το συντομότερο δυνατόν. Οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί δεν χρειάζονται μεγάλες δυνατότητες αποθήκευσης και μπορούν εύκολα να αποθηκεύσουν καύσιμα για τρία έως πέντε έτη, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η μετάβαση σε άλλον προμηθευτή ή η αγορά καυσίμων σε προσιτή τιμή.

3.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η σταθερότητα της αγοράς ενέργειας της ΕΕ αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα για το παρόν, καθώς μπορεί να εξαλείψει την αστάθεια των τιμών της ενέργειας. Η πυρηνική ενέργεια ως ιδιαίτερα σταθερή πηγή ενέργειας βασικού φορτίου (εφεδρική υποστήριξη των ασταθών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη σταθερότητα του εφοδιασμού σε περιόδους έκτακτων κινδύνων.

3.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η πυρηνική ενέργεια δεν εξαλείφει τον κίνδυνο αστάθειας των τιμών του ΣΕΔΕ της ΕΕ, οι οποίες έφθασαν στο ιστορικά υψηλό επίπεδο των 100 ευρώ ανά τόνο CO2 στις αρχές Φεβρουαρίου 2022. Δεδομένου ότι οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί δεν εκπέμπουν CO2, το οριακό κόστος τους, όπως και αυτό των ΑΠΕ, δεν περιλαμβάνει κανένα κόστος CO2. Η αστάθεια του συστήματος ΣΕΔΕ της ΕΕ επηρεάζει σημαντικά την τιμή του φυσικού αερίου στην αγορά της ΕΕ.

3.7.

Συνολικά, η πυρηνική ενέργεια έχει υψηλό επενδυτικό κόστος αλλά σχετικά φθηνές λειτουργικές δαπάνες. Ωστόσο, δεν ξεκινάμε από το μηδέν και οι υφιστάμενες (αναβαθμισμένες) πυρηνικές ικανότητες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη σταθεροποίηση της αγοράς. Οι πολιτικές θα πρέπει να επιτρέψουν στα κράτη μέλη να παρατείνουν τη λειτουργία του υφιστάμενου δυναμικού, καθώς η μακροπρόθεσμη λειτουργία των πυρηνοηλεκτρικών σταθμών είναι μακράν η πλέον προσιτή λύση για το 2030 και μετά, η οποία θα επιτρέψει την ομαλή μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα. Είναι αναγκαίο να αποφευχθούν τυχόν μέτρα που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά την υφιστάμενη δυναμικότητα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών ή τα οποία θα αποθάρρυναν τους επενδυτές από το να επενδύσουν στις απαραίτητες τεχνολογίες.

3.8.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να συνεκτιμηθεί ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας στον μελλοντικό σχεδιασμό των κανόνων της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Οι πυρηνικοί σταθμοί μπορούν να προσφέρουν ηλεκτρική ενέργεια στους τελικούς καταναλωτές σε σταθερή τιμή, καθώς πολλές ευρωπαϊκές χώρες χρησιμοποιούν διαφορετικά μοντέλα συμβάσεων που εξασφαλίζουν σταθερότητα για τους καταναλωτές. Η σταθερή τιμή αγοράς εξασφαλίζει απόδοση της επένδυσης και χαμηλότερο κόστος κεφαλαίου και καθορίζει εν μέρει την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας για τους τελικούς καταναλωτές.

3.9.

Οι πυρηνική ενέργεια αντιπροσώπευε περίπου το 25 % της ηλεκτρικής ενέργειας που παρήχθη στην ΕΕ το 2020. Η μεγαλύτερη αλληλεγγύη και οι καλύτερες γραμμές διασυνδέσεις στην αγορά ενέργειας θα συμβάλουν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της αστάθειας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μακροπρόθεσμα, καθώς και στις διαταραχές του εφοδιασμού με φυσικό αέριο βραχυπρόθεσμα. Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη να εργαστούν όσον αφορά τις δυνατότητες αποθήκευσης και να αντικαταστήσουν τις μονάδες παραγωγής φυσικού αερίου με πηγές ενέργειας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Οποιεσδήποτε διατάξεις στην αναθεώρηση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να παρέχουν κίνητρα για επενδύσεις στις τεχνολογίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών που απαιτούνται για την απαλλαγή του τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας από τις ανθρακούχες εκπομπές με ασφαλή και οικονομικά προσιτό τρόπο.

3.10.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει το άλλο στοιχείο της σταθερότητας των τιμών για την πυρηνική ενέργεια που εξασφαλίζεται από τη σταθερότητα του εφοδιασμού. Σε σύγκριση με το φυσικό αέριο, οι πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής δεν απαιτούν μεγάλες αποθηκευτικές δυνατότητες και μπορούν εύκολα να αποθηκεύουν τα καύσιμα τους για τρία χρόνια (13). Η μεγαλύτερη ικανότητα ανεφοδιασμού και αποθήκευσης συμβάλλει στην αγορά καυσίμων υπό ευνοϊκότερες συνθήκες, καθώς και στη μετάβαση σε άλλους προμηθευτές. Για τον λόγο αυτόν, ενθαρρύνει τα πέντε κράτη μέλη που διαθέτουν τεχνολογίες VVER να αναζητήσουν εναλλακτικούς προμηθευτές.

3.11.

Όταν μειωθεί η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία, η στιγμή θα είναι κατάλληλη όχι μόνο για να αναλογιστούμε, αλλά και για να εφαρμόσουμε και να υλοποιήσουμε το δυναμικό καινοτομίας όσον αφορά την πυρηνική ενέργεια, δηλαδή τη χρήση πυρηνικών πηγών για την παραγωγή υδρογόνου και την ανακύκλωση αποβλήτων στο πλαίσιο μιας αλυσίδας κυκλικής οικονομίας. Η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνική ενέργεια για την παραγωγή υδρογόνου και θερμότητας παρουσιάζει νέες ευκαιρίες σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας. Η πλεονάζουσα πυρηνική ηλεκτρική ενέργεια θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή περίπου 20 εκατομμυρίων τόνων υδρογόνου το 2050 και η συμπαραγόμενη θερμότητα από πυρηνικούς σταθμούς θα μπορούσε να αντικαταστήσει την τηλεθέρμανση και άλλες χρήσεις υψηλής θερμοκρασίας (14), αν και το κόστος κατασκευής θα πρέπει να μειωθεί για να καταστεί ανταγωνιστικό.

3.12.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Τσεχική Προεδρία να συζητήσει, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για την Πυρηνική Ενέργεια, σχετικά με τη σταθερότητα των τιμών στον πυρηνικό τομέα, καθώς και με το ρόλο της πυρηνικής ενέργειας στη σταθερότητα του εφοδιασμού ως απάντηση στη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμμετάσχει ενεργά στη συζήτηση αυτή.

3.13.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να ενισχυθεί η διμερής συνεργασία με διεθνείς εταίρους στον πυρηνικό τομέα, κυρίως με τις ΗΠΑ, με σκοπό την ανταλλαγή αποτελεσμάτων όσον αφορά την καινοτομία και την πρόοδο στις νέες τεχνολογίες. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Τσεχική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ να διοργανώσει διάσκεψη για τους μικρούς σπονδυλωτούς αντιδραστήρες, η οποία θα μπορούσε να λάβει τη μορφή του φόρουμ υψηλού επιπέδου ΕΕ-ΗΠΑ για τους μικρούς σπονδυλωτούς αντιδραστήρες και να εξετάσει αυτήν την ελπιδοφόρα έρευνα.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ έχει πλήρη επίγνωση ορισμένων κινδύνων που συνδέονται με τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας και υποστηρίζει την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα προκειμένου να καταστεί ακόμη ασφαλέστερη. Θα ήταν παράδοξο να θεωρηθεί ότι δεν υφίστανται κίνδυνοι. Η πυρηνική ενέργεια χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας από τη δεκαετία του 1950 και έκτοτε έχει ενισχυθεί το επίπεδο ασφάλειας και προστασίας, δηλαδή για την αντιμετώπιση ακραίων εξωτερικών φαινομένων, τόσο φυσικών όσο και ανθρωπογενών, όπως η σύγκρουση ή οι εκρήξεις αεροσκαφών. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να μην σταματήσουν την έρευνα και την καινοτομία στον τομέα αυτό και να συμμορφωθούν με τις αυστηρές απαιτήσεις όσον αφορά την ασφάλεια και τη διάθεση των αποβλήτων.

4.2.

Η τρέχουσα κατάσταση στην αγορά ενέργειας επηρεάζει επίσης τις τιμές του ουρανίου, οι οποίες μπορούν να σταθεροποιηθούν με την καλύτερη διαφοροποίηση των προμηθευτών ή, μακροπρόθεσμα, με την κατασκευή σταθμών ηλεκτροπαραγωγής που απαιτούν λιγότερο συχνό ανεφοδιασμό. Οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής που βασίζονται σε μικρούς σπονδυλωτούς αντιδραστήρες ενδέχεται να απαιτούν λιγότερο συχνό ανεφοδιασμό, κάθε τρία έως επτά έτη σε σύγκριση με ένα έως δύο έτη για τους συμβατικούς σταθμούς. Ορισμένοι μικροί σπονδυλωτοί αντιδραστήρες έχουν σχεδιαστεί για να λειτουργούν για έως και 30 έτη χωρίς ανεφοδιασμό με καύσιμα. Επιπλέον, η κατασκευή των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής τρίτης γενιάς ανταποκρίνεται στις ανάγκες χωρών με μεγάλες ενεργειακές απαιτήσεις και αναπτυγμένα δίκτυα (όπως φαίνεται από τα προγράμματα που βρίσκονται σε εξέλιξη ή σχεδιάζονται σε διάφορες χώρες).

4.3.

Ο σχεδιασμός μικρών σπονδυλωτών αντιδραστήρων είναι γενικά απλούστερος και η έννοια της ασφάλειας για τους μικρούς σπονδυλωτούς αντιδραστήρες συχνά βασίζεται περισσότερο σε παθητικά συστήματα και στα εγγενή χαρακτηριστικά ασφάλειας του αντιδραστήρα, όπως η χαμηλή ισχύς και η πίεση λειτουργίας. Οι μικροί σπονδυλωτοί αντιδραστήρες προσφέρουν εξοικονόμηση κόστους και χρόνου κατασκευής και μπορούν να εφαρμοστούν σταδιακά για την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης ενέργειας.

4.4.

Τα καύσιμα που απαιτούνται για τους πυρηνοηλεκτρικούς σταθμούς είναι μάλλον μικρού όγκου σε σύγκριση με τις ανάγκες των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής που λειτουργούν με ορυκτά καύσιμα. Ένα μικρό σφαιρίδιο διοξειδίου του ουρανίου βάρους 5 γραμμαρίων παράγει την ίδια ποσότητα ενέργειας με έναν τόνο λιγνίτη ή περίπου 480 κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί δεν χρειάζονται μεγάλες δυνατότητες αποθήκευσης και μπορούν εύκολα να αποθηκεύσουν καύσιμα για τρία έως πέντε έτη. Η ικανότητα αποθήκευσης μπορεί να θεωρηθεί σταθερότητα για τη μονάδα, καθώς μειώνει την εξάρτηση από συγκεκριμένο προμηθευτή και παρέχει τη δυνατότητα αγοράς καυσίμων όταν υπάρχουν ευνοϊκές τιμές.

4.5.

Οι επενδύσεις που πραγματοποιούνται στον τομέα αυτό σημαίνουν επίσης ότι οποιαδήποτε αναβάθμιση μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελος της πράσινης μετάβασης. Οι πυρηνικές τεχνολογίες και μέθοδοι χρησιμοποιούνται προκειμένου να συμβάλουν στη μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα που βασίζεται όλο και περισσότερο στο υδρογόνο σε δύο βασικούς τομείς: i) την παραγωγή υδρογόνου από πυρηνική υποβοηθούμενη θερμική/χημική διάσπαση του νερού και ii) τη συμβολή πυρηνικών μεθόδων και τεχνικών για τη βελτίωση της κατανόησης και την επακόλουθη προσαρμογή των υλικών ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα στις απαιτήσεις αποθήκευσης και μετατροπής υδρογόνου (15).

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Άρθρο 194 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ

(2) https://iea.blob.core.windows.net/assets/0498c8b8-e17f-4346-9bde-dad2ad4458c4/NuclearPowerandSecureEnergyTransitions.pdf

(3) Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2022/1214 της Επιτροπής, της 9ης Μαρτίου 2022, για την τροποποίηση του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 2021/2139 όσον αφορά οικονομικές δραστηριότητες σε ορισμένους ενεργειακούς τομείς και του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 2021/2178 όσον αφορά ειδικές δημοσιοποιήσεις για τις εν λόγω οικονομικές δραστηριότητες (ΕΕ L 188 της 15.7.2022, σ. 1).

(4) Η έκθεση της ομάδας τεχνικών εμπειρογνωμόνων (TEG) διατίθεται στη διεύθυνση: Τελική έκθεση της TEG σχετικά με την ταξινόμηση της ΕΕ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (europa.eu).

(5) Στοιχεία της Eurostat του Φεβρουαρίου 2022 https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/edn-20220210-2.

(6) Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. γνωμοδότηση TEN/761 (ΕΕ C 275 της 18.7.2022, σ. 80).

(7) ΔΟΕ/ΟΠΕ, 2020.

(8) https://iea.blob.core.windows.net/assets/ae17da3d-e8a5-4163-a3ec-2e6fb0b5677d/Projected-Costs-of-Generating-Electricity-2020.pdf

(9) Κανονισμός (ΕΕ) 2022/1369 του Συμβουλίου, της 5ης Αυγούστου 2022, σχετικά με συντονισμένα μέτρα μείωσης της ζήτησης αερίου (ΕΕ L 206 της 8.8.2022, σ. 1).

(10) Σχέδιο REPowerEU COM(2022) 230 final.

(11) Σχέδιο 10 σημείων του ΔΟΕ προς την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη μείωση της εξάρτησης από τις ρωσικές προμήθειες κατά περισσότερο από ένα τρίτο, στηρίζοντας παράλληλα την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, με επιλογές έκτακτης ανάγκης για περαιτέρω ενέργειες, Μάρτιος 2022.

(12) Ο πυρηνικός σταθμός του Temelín στην Τσεχία βρήκε εναλλακτικούς προμηθευτές.

(13) Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Οργανισμού Εφοδιασμού της Ευρατόμ για το 2020, «τα αποθέματα ουρανίου μπορούν να τροφοδοτήσουν τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας της ΕΕ», δηλαδή τους πυρηνικούς αντιδραστήρες ηλεκτροπαραγωγής για 2,75 έτη κατά μέσο όρο.

(14) https://iea.blob.core.windows.net/assets/0498c8b8-e17f-4346-9bde-dad2ad4458c4/NuclearPowerandSecureEnergyTransitions.pdf

(15) IAEA-TECDOC-1676

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

Η ακόλουθη αντιγνωμοδότηση, η οποία έλαβε τουλάχιστον ένα τέταρτο των έγκυρων ψήφων, απορρίφθηκε κατά τη διάρκεια των συζητήσεων (άρθρο 71 παράγραφος 7 του Εσωτερικού Κανονισμού):

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΑ 7

TEN/776

Ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας στη σταθερότητα των τιμών της ενέργειας στην ΕΕ

Να αντικατασταθεί ολόκληρη η γνωμοδότηση του τμήματος TEN από το ακόλουθο κείμενο (εξήγηση/αιτιολογία στο τέλος του εγγράφου)

Υποβάλλεται από τον/την:

DIRX, Jan

HERNÁNDEZ BATALLER, Bernardo

IZVERNICEANU, Ileana

KATTNIG, Thomas

KUPŠYS, Kęstutis

LOHAN, Cillian

MOSTACCIO, Alessandro

NABAIS, João

ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ, Μαρία

RIBBE, Lutz

SCHMIDT, Peter

SCHWARTZ, Arnaud

Τροπολογία

1. Συμπέρασμα και σύσταση

1.1.

Η απάντηση στο ερώτημα της τσεχικής Προεδρίας είναι, συνοπτικά, πως με τον ισχύοντα σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η πυρηνική ενέργεια δεν μπορεί να επιτελέσει ρόλο στη σταθερότητα των τιμών, και αυτό επειδή στον τρέχοντα σχεδιασμό εφαρμόζεται η αξιολογική κατάταξη (βλ. σημείο 2.8). Μόνον μετά την προσαρμογή του σχεδιασμού της αγοράς με ουσιαστικές χρηματοπιστωτικές κρατικές ενισχύσεις, πέραν της ιδιωτικής χρηματοδότησης, θα είναι δυνατή μια κατάσταση σταθεροποίησης των τιμών χάρη στην πυρηνική ενέργεια.

1.2.	Η ΕΟΚΕ συνιστά στην τσεχική Προεδρία να ανοίξει διαρθρωμένο διάλογο σε επίπεδο ΕΕ με στόχο τη συμφωνία επί ενός νέου σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ο οποίος θα εγγυάται τη σταθερότητα των τιμών.

2. Εισαγωγικές σημειώσεις

2.1.	Πριν αναλάβει καθήκοντα (δεύτερο εξάμηνο του 2022), η τσεχική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή να καταρτίσει διερευνητική γνωμοδότηση με θέμα «Ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας στη σταθερότητα των τιμών της ενέργειας στην ΕΕ».

2.2.	Η ΕΟΚΕ απαντά μετά χαράς στο αίτημα της τσεχικής Προεδρίας, καθώς παρέχει την ευκαιρία για μια τεκμηριωμένη και ξεκάθαρη περιγραφή του ρόλου αυτού.

2.3.

Η επίτευξη σταθερότητας των τιμών αποτελεί μία από τις προϋποθέσεις για την παροχή βεβαιότητας στους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας, τόσο επιχειρήσεις όσο και ιδιώτες, όσον αφορά τις δαπάνες τους σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο επίπεδο. Οι σταθερές τιμές ενέργειας επιτελούν συνεπώς καθοριστικό ρόλο για τις επιδόσεις των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και τη δημιουργία και διατήρηση της απασχόλησης.

2.4.	Η σταθερότητα τω τιμών είναι επίσης απαραίτητη προκειμένου όλες οι επιχειρήσεις, ιδίως οι μικρομεσαίες, να είναι σε θέση να παρέχουν έγκαιρες και ρεαλιστικές τιμολογήσεις και ρεαλιστικές προβλέψεις.

2.5.

Προκειμένου να δοθεί η απάντηση στην Τσεχική Προεδρία όσο το δυνατόν πιο τεκμηριωμένα και χωρίς αμφισημία, στην παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση δεν θα συζητήσουμε άλλες πτυχές που είναι επίσης ενδιαφέρουσες, αλλά οι οποίες δεν είναι σημαντικές στο πλαίσιο της διατύπωσης του ερωτήματος της παρούσας διερευνητικής γνωμοδότησης. Αυτό σημαίνει, πρώτον, ότι δεν παρεμβαίνουμε στο δικαίωμα κάθε κράτους μέλους να κάνει τις δικές του επιλογές σχετικά με τον τρόπο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα του. Και δεύτερον, ότι ΔΕΝ σχολιάζουμε τα πραγματικά και πιθανά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της πυρηνικής ενέργειας.

2.6.

Το ζήτημα της ασφάλειας του εφοδιασμού δεν εμπίπτει επίσης στο πεδίο εφαρμογής της παρούσας διερευνητικής γνωμοδότησης. Το ζήτημα αυτό αξίζει τη δική του γνωμοδότηση. Είναι βεβαίως αναμφισβήτητο ότι στην παρούσα κατάσταση με πόλεμο στην Ευρώπη, κατά τον οποίο το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο χρησιμοποιούνται ως γεωπολιτικά όπλα, είναι σημαντικό να διατηρηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο σε λειτουργία οι υφιστάμενοι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής και να υπάρχει ευελιξία όσον αφορά την προσωρινή χρήση ορυκτών καυσίμων και καυσίμων χαμηλών εκπομπών. Όπως προαναφέρθηκε άλλωστε, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει το δικαίωμα κάθε κράτους μέλους να κάνει τις δικές του επιλογές σχετικά με τον τρόπο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα του. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει πως στηρίζει θερμά όσα αναφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο σχέδιο REPowerEU: η πρόκληση συνίσταται στην ταχεία μείωση της εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα με την ταχεία προώθηση της μετάβασης σε καθαρές πηγές ενέργειας και τη συνένωση των δυνάμεων για την επίτευξη ενός πιο ανθεκτικού ενεργειακού συστήματος και μιας πραγματικής Ενεργειακής Ένωσης.

2.7.	Αν και είναι δελεαστικό να συζητήσουμε και το επίπεδο των τιμών της ενέργειας, δεν το πράττουμε, διότι η σταθερότητα των τιμών δεν εξαρτάται από το επίπεδο της τιμής. Η σταθερότητα μπορεί να υπάρχει ή να ελλείπει σε οποιοδήποτε επίπεδο τιμών.

2.8.

Στο σημείο αυτό εξηγούνται ορισμένοι τεχνικοί όροι:

Σχεδιασμός της αγοράς: ο τρόπος με τον οποίο καθορίζεται η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στην αγορά.

Οριακό κόστος: το ποσό κατά το οποίο αυξάνεται το συνολικό κόστος σε περίπτωση που μια εταιρεία παράγει ένα πρόσθετο προϊόν.

Αγορά άμεσης παράδοσης: αγορά άμεσης παράδοσης είναι η αγορά ανταλλαγής βασικών εμπορευμάτων, όπως η ηλεκτρική ενέργεια, στην οποία πραγματοποιούνται συναλλαγές άμεσης πληρωμής και άμεσης παράδοσης.

Αξιολογική κατάταξη: η κατάταξη των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με βάση το επίπεδο του οριακού κόστους τους, αρχής γενομένης από το χαμηλότερο οριακό κόστος και τελειώνοντας με το υψηλότερο οριακό κόστος. Έτσι, προστίθενται σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με υψηλότερο οριακό κόστος έως ότου καλυφθεί η ζήτηση. Η κατάταξη έχει ως εξής: ανανεώσιμη ενέργεια, πυρηνική ενέργεια, λιγνίτης, πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Στον ισχύοντα σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ο τελευταίος σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τον κατάλογο αξιολογικής κατάταξης καθορίζει την τιμή με το οριακό κόστος του.

3. Η απάντηση στο ερώτημα

3.1

Φυσικά, κάθε σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας διαδραματίζει ρόλο στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Για παράδειγμα, είναι σαφές ότι η πρόσφατη διακοπή λειτουργίας πολλών από τους πυρηνικούς σταθμούς της Γαλλίας και η επακόλουθη ανάγκη εισαγωγής περισσότερης ηλεκτρικής ενέργειας αντανακλάται στην εξέλιξη της τιμής. Ωστόσο, στην παρούσα διερευνητική γνωμοδότηση δεν εξετάζουμε αυτές τις λιγότερο ή περισσότερο προσωρινές καταστάσεις, αλλά τη δομική πλευρά του τρόπου λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

3.2	Επικεντρωνόμαστε στην αγορά άμεσης παράδοσης, διότι καθορίζει κυρίως την τιμή που πρέπει να πληρώσουν οι καταναλωτές. Και, όπως προαναφέρθηκε, στην αγορά άμεσης παράδοσης ο σχεδιασμός βασίζεται στην αξιολογική κατάταξη.

3.3

Ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας στη σταθερότητα των τιμών της ενέργειας στην ΕΕ εξαρτάται από δύο μεταβλητές, δηλαδή αν αφορά παλαιούς ή νέους πυρηνοηλεκτρικούς σταθμούς και αν αφορά τον υφιστάμενο σχεδιασμό της αγοράς ή αποτελεί νέο σχεδιασμό της αγοράς; Επομένως, αν συνδυάσετε αυτές τις μεταβλητές, έχετε τέσσερις διαφορετικές καταστάσεις.

3.4

Συνεπώς, για να δοθεί η σαφέστερη δυνατή απάντηση, είναι αναγκαίο να γίνει διάκριση μεταξύ τεσσάρων διαφορετικών σεναρίων για αυτές τις τέσσερις διαφορετικές καταστάσεις, και συγκεκριμένα των ακόλουθων:

Α	: υφιστάμενοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί στον υφιστάμενο σχεδιασμό της αγοράς

Β	: υφιστάμενοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί με νέο σχεδιασμό της αγοράς

Γ	: νέοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί στον υφιστάμενο σχεδιασμό της αγοράς

Δ	: νέοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί με νέο σχεδιασμό της αγοράς

3.5 Α: Υφιστάμενοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί στον υφιστάμενο σχεδιασμό της αγοράς

3.5.1

Σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη, η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στους υφιστάμενους πυρηνοηλεκτρικούς σταθμούς δεν συμβάλλει και δεν μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στη σταθερότητα των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας. Ο λόγος είναι ο σημερινός σχεδιασμός της αγοράς για την αξιολογική κατάταξη, με τη μονάδα με το υψηλότερο οριακό κόστος να αποτελεί το ρυθμιστή της τιμής (σχεδόν πάντα το φυσικό αέριο, ακόμη και στη Γαλλία). Υπάρχει μία εξαίρεση στην ΕΕ: η Σουηδία, λόγω του μείγματος ηλεκτρικής ενέργειας (σχεδόν 60 % ανανεώσιμες πηγές ενέργειας —κυρίως υδροηλεκτρική— και περίπου 30 % πυρηνική ενέργεια) (1).

3.6 Β: Υφιστάμενοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί με νέο σχεδιασμό της αγοράς

3.6.1

Κατ’ αρχήν, δεν αποκλείεται οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί να έχουν στη συνέχεια σταθεροποιητικό αποτέλεσμα ως προς τις τιμές –για παράδειγμα, στο πλαίσιο ενός σχεδιασμού της αγοράς κατά τον οποίο η τιμολόγηση βασίζεται στο μέσο κόστος και/ή η πυρηνική ενέργεια βρίσκεται εκτός αξιολογικής κατάταξης. Είναι όμως αμφίβολο το πώς θα πρέπει να μοιάζει και να λειτουργεί μια τέτοια αγορά. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, εφαρμόζεται ένα νέο μοντέλο, δηλαδή ο διαχωρισμός της αγοράς σε δύο τμήματα: ενέργεια με δυνατότητα μεταφοράς και ενέργεια χωρίς δυνατότητα μεταφοράς. Το πρώτο τμήμα (κυρίως το αέριο με τον εναπομείναντα λιγνίτη και λίγη βιομάζα) θα ακολουθεί το μοντέλο οριακής τιμολόγησης και το δεύτερο θα πληρώνεται με βάση το πλήρες κόστος (ένα είδος ρυθμιζόμενης απόδοσης κεφαλαίου με τη μορφή σύμβασης επί διαφοράς, πράγμα που έχει ήδη εφαρμόσει το Ηνωμένο Βασίλειο όσον αφορά τον νέο πυρηνοηλεκτρικό σταθμό Hinkley Point C (2)). Αυτό σημαίνει ότι το κράτος θα πρέπει να επιδοτεί τους εν λόγω πυρηνικούς σταθμούς εάν η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στην αγορά είναι χαμηλότερη από το συμφωνηθέν ποσό που βασίζεται στη ρυθμιζόμενη απόδοση κεφαλαίου.

Κατά συνέπεια, ο εν λόγω νέος σχεδιασμός της αγοράς αποτελείται από δύο στοιχεία: ένα τμήμα της αγοράς στο οποίο εφαρμόζεται ο προηγούμενος σχεδιασμός της αγοράς (αξιολογική κατάταξη με βάση το οριακό κόστος) και ένα δεύτερο όπου υπάρχουν de facto μόνο συμβάσεις επί διαφοράς. Ως εκ τούτου, η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στο πλαίσιο των συμβάσεων επί διαφοράς έχει σταθερή τιμή και, ως εκ τούτου, αντικατοπτρίζεται σε σταθερότερη τιμή για τον καταναλωτή. Ωστόσο, η τιμή για τον καταναλωτή θα εξακολουθήσει να παρουσιάζει διακυμάνσεις, διότι ένα μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας εξακολουθεί να τιμολογείται βάσει της αξιολογικής κατάταξης.

3.7 Γ: Νέοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί στον υφιστάμενο σχεδιασμό της αγοράς

3.7.1

Οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί μπορούν να έχουν σταθεροποιητική επίδραση στις τιμές εάν κατασκευαστούν αρκετοί πυρηνικοί σταθμοί, έτσι ώστε οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί να είναι τακτικά οι τελευταίοι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής στην αξιοκρατική κατάταξη. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αντικαταστήσουμε τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής από ορυκτά καύσιμα με πυρηνικούς σταθμούς· με άλλα λόγια, τουλάχιστον εκατοντάδες νέοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί στην Ευρώπη! Και όντως, τότε θα καθόριζε την τιμή, με ένα επίπεδο τιμών που –βλ. Hinkley C– θα ήταν περίπου διπλάσιες από την ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. Ωστόσο, λόγω της οριακής τιμολόγησης, η αναπόφευκτη συνέπεια θα ήταν ότι οι νέοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί δεν θα είναι σε θέση να αυτοχρηματοδοτηθούν στην αγορά και, ως εκ τούτου, θα χρειάζονταν επιδοτήσεις.

3.8 Δ: Νέοι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί με νέο σχεδιασμό της αγοράς

3.8.1

Οι πυρηνοηλεκτρικοί σταθμοί θα πρέπει να βρίσκονται εκτός της αξιολογικής κατάταξης και εντός της μεθόδου προσαυξημένης τιμής κόστους. Η προσαύξηση προκύπτει από το γεγονός ότι, παράλληλα με τις κρατικές χρηματοοικονομικές επενδύσεις, ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να συμμετέχει και να διαθέτει δίκαιο RoI (Απόδοση επένδυσης), δηλαδή το κόστος προσαυξάνεται με την απόδοση. (Βλ. επίσης το σημείο 3.5.1)

4. Σύνοψη

4.1.

Η απάντηση στο ερώτημα της τσεχικής Προεδρίας είναι, συνοπτικά, πως με τον ισχύοντα σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η πυρηνική ενέργεια δεν μπορεί να επιτελέσει ρόλο στη σταθερότητα των τιμών, Μόνον μετά την προσαρμογή του σχεδιασμού της αγοράς με ουσιαστικές κρατικές ενισχύσεις, πέραν της ιδιωτικής χρηματοδότησης, θα είναι δυνατή μια κατάσταση σταθεροποίησης των τιμών χάρη στην πυρηνική ενέργεια.

4.2.	Για αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά στην τσεχική Προεδρία να ανοίξει διαρθρωμένο διάλογο σε επίπεδο ΕΕ με στόχο τη συμφωνία επί ενός νέου σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ο οποίος θα εγγυάται τη σταθερότητα των τιμών.

Αιτιολογία

Στη δήλωσή τους της 8ης Σεπτεμβρίου, η Πρόεδρος της ΕΟΚΕ Christa Schweng και η πρόεδρος του τμήματος TEN Baiba Miltovica έγραψαν ότι η ΕΟΚΕ ζητεί κοινή ευρωπαϊκή δράση που θα διασφαλίζει τη σταθερότητα των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας και θα μεταρρυθμίζει επειγόντως την αγορά ενέργειας. Αυτή ακριβώς είναι η ουσία της τροπολογίας που καταρτίσαμε, προκειμένου να παράσχουμε μια ξεκάθαρη και ειλικρινή απάντηση στην ερώτηση της τσεχικής Προεδρίας.

Το υπό εξέταση σχέδιο γνωμοδότησης TEN/776 δεν επικεντρώνεται στην ερώτηση της τσεχικής Προεδρίας, δηλαδή στο ζήτημα του ρόλου της πυρηνικής ενέργειας στη σταθερότητα της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά είναι μια γνωμοδότηση που αφορά κυρίως την ασφάλεια του εφοδιασμού και, δεύτερον, ένα διαφημιστικό μήνυμα υπέρ της πυρηνικής ενέργειας. Η ασφάλεια του εφοδιασμού είναι ασφαλώς πολύ σημαντική, αλλά η ερώτηση της Προεδρίας δεν αφορά αυτήν.

Και, δυστυχώς, η εισηγήτρια έχει συμπεριλάβει επίσης πολλές ανακρίβειες και αμφιλεγόμενα σημεία στη γνωμοδότησή της. Περιγράψαμε μια επιλογή 20 εκ των σημείων αυτών σε υπόμνημα πριν από τη συνεδρίαση του τμήματος TEN στις αρχές του τρέχοντος μήνα.

Υπογραμμίζουμε πως η επίτευξη σταθερότητας των τιμών αποτελεί μία από τις προϋποθέσεις για την παροχή βεβαιότητας στους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας, τόσο επιχειρήσεις όσο και ιδιώτες, όσον αφορά τις δαπάνες τους σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο επίπεδο. Οι σταθερές τιμές ενέργειας επιτελούν συνεπώς καθοριστικό ρόλο για τις επιδόσεις των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και τη δημιουργία και διατήρηση της απασχόλησης.

Ως εκ τούτου, καταρτίσαμε την παρούσα τροπολογία και ζητούμε από το Προεδρείο της ΕΟΚΕ να την αποδεχθεί ως αντιγνωμοδότηση.

Στην παρούσα τροπολογία παρέχουμε σαφή και αδιαμφισβήτητη απάντηση στο πραγματικό αντικείμενο της γνωμοδότησης δηλαδή το ποιος είναι ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας στη σταθερότητα των τιμών της ενέργειας στην ΕΕ. Ως εκ τούτου, ΔΕΝ θα συζητήσουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της πυρηνικής ενέργειας, ούτε το επίπεδο των τιμών, διότι μπορεί να υπάρχει ή να ελλείπει σταθερότητα σε οποιοδήποτε επίπεδο τιμών.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι για να αλλάξει κάτι όσον αφορά τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, είναι απαραίτητο να αλλάξει το ισχύον σύστημα τιμών της αγοράς ενέργειας. Ένα συμπέρασμα που εκφράζεται πλέον σε πολλά μέρη στην Ευρώπη, φτάνοντας μέχρι και την Ursula von der Leyen και το Συμβούλιο Ενέργειας της 9ης Σεπτεμβρίου. Ένα συμπέρασμα που έχουμε επανειλημμένα εισαγάγει στη διαδικασία της παρούσας γνωμοδότησης.

Ως εκ τούτου, περιγράψαμε στην παρούσα τροπολογία τέσσερα σενάρια για να διερευνήσουμε σε ποια κατάσταση σχεδιασμού της αγοράς η πυρηνική ενέργεια μπορεί και σε ποιες περιπτώσεις η πυρηνική ενέργεια δεν μπορεί να έχει σταθεροποιητική επίδραση στις τιμές της ενέργειας. Το συμπέρασμά μας είναι ότι η πυρηνική ενέργεια δεν μπορεί να έχει σταθεροποιητικό αποτέλεσμα σε δύο από τα σενάρια, αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να έχει σταθεροποιητικό αποτέλεσμα στα άλλα δύο σενάρια.

Την άποψή μας υποστήριξαν οι τρεις εμπειρογνώμονες που προσκλήθηκαν από τον πρόεδρο και την εισηγήτρια της ομάδας μελέτης σε συνεδρίαση της ομάδας μελέτης:

ο καθηγητής κ. Keppler: «Η πυρηνική ενέργεια δεν έχει πραγματικό αντίκτυπο στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, ούτε με αύξηση κατά 10 ή 20 %!»

ο κ. Cometto (Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας, ΔΟΑΕ): «Βραχυπρόθεσμα, η πυρηνική ενέργεια έχει περιορισμένο αντίκτυπο στη μείωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας».

ο κ. Goicea (FORATOM): «Θεωρητικά, η πυρηνική ενέργεια μπορεί να παρέχει σταθερότητα στις τελικές τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί ζήτημα σχεδιασμού της αγοράς».

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:

Ψήφοι υπέρ:	98
Ψήφοι κατά:	135
Αποχές:	27

(1) https://sweden.se/climate/sustainability/energy-use-in-sweden

(2) https://www.gov.uk/government/collections/hinkley-point-c

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II

	ΜΕΛΟΣ	ΟΜΑΔΑ	ΨΗΦΟΣ	Ψήφος κατ’ εξουσιοδότηση
1	ANDERSEN, Dorthe	II	Αποχή	SORGENFREY, Bente
2	ANDERSSON, Jan Torsten	III	Κατά
3	ANDERSSON, Krister	I	Υπέρ
4	ANGELOVA, Milena	I	Υπέρ
5	ΑΝΤΩΝΙΟΥ, Μιχάλης	I	Υπέρ
6	ARDHE, Christian	I	Υπέρ
7	ATS, Kerli	III	Υπέρ
8	BABRAUSKIENE, Tatjana	II	Αποχή
9	BACK, Thord Stefan	I	Υπέρ
10	BALDZENS, Egils	II	Υπέρ
11	BARBUCCI, Giulia	II	Αποχή
12	BARCELÓ DELGADO, Andrés	I	Υπέρ
13	BARRERA CHAMORRO, Maria Del Carmen	II	Κατά
14	BARTELS, Holger	II	Κατά
15	BÄUMLER, Christian	II	Κατά
16	BERNIS CASTELLS, Jaume	III	Υπέρ
17	BERTOLINI, Silvestre	II	Υπέρ
18	BIEGON, Dominika	II	Κατά
19	BLANC, Patricia	III	Υπέρ
20	BLIJLEVENS, Réné	I	Αποχή
21	BOGUSZ, Malgorzata Anna	III	Κατά
22	BOLAND, Séamus	III	Κατά
23	BOLLON, Pierre	I	Υπέρ
24	BORSANI, Matteo Carlo	I	Υπέρ
25	BRISHOUAL, Rachel	III	Αποχή
26	BRONIARZ, Wincenty Slawomir	II	Αποχή
27	BRZOBOHATÁ, Zuzana	III	Κατά
28	BYRNE, Peter	I	Υπέρ
29	CABRA DE LUNA, Miguel Ángel	III	Υπέρ
30	CALDERONE, Marina Elvira	III	Κατά
31	CALISTRU, Elena-Alexandra	III	Αποχή
32	CAÑO AGUILAR, Isabel	II	Κατά
33	ΚΑΤΣΑΜΠΗΣ, Κωνσταντίνος	I	Υπέρ
34	ΧΑΜΠΑΣ, Παναγιώτης	III	Υπέρ
35	CHARRY, Philippe	II	Υπέρ	DESIANO, Carole
36	CHOIX, Bruno	I	Υπέρ
37	CLEVER, Peter	I	Υπέρ	HEMMERLING, Udo
38	COMER, John	III	Υπέρ
39	CORAZZA, Chiara	III	Υπέρ
40	COULON, Pierre Jean	II	Υπέρ
41	COUMONT, Raymond	II	Υπέρ
42	CSER, Ágnes	III	Υπέρ
43	DE FELIPE LEHTONEN, Helena	I	Υπέρ
44	DE LEEUW, Rudy	II	Κατά	ULENS, Miranda
45	DE LOTTO, Pietro Francesco	I	Υπέρ
46	DE MELLO, Vasco	I	Υπέρ
47	DE MÛELENAERE, Robert	I	Υπέρ
48	DEGUARA, Jason	II	Κατά
49	DEL RIO, Cinzia	II	Κατά
50	DESTOM, Joël	III	Υπέρ
51	ΔΙΑΜΑΝΤΟΥΡΟΣ, Κωνσταντίνος	I	Υπέρ
52	ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ, Σταυρούλα	II	Κατά
53	DIRX, Jan	III	Κατά	NEISINGH, Ody
54	DOZ ORRIT, Javier	II	Υπέρ
55	DROBINSKI-WEIß, Elvira	III	Κατά
56	DUFEK, Bohumír	II	Υπέρ
57	DULEVSKI, Lalko	III	Κατά
58	DUTTO, Diego	III	Κατά
59	EDELÉNYI, András	I	Υπέρ
60	FELSZEGHI, Sára	II	Υπέρ
61	FORNEA, Dumitru	II	Υπέρ
62	GARAT PÉREZ, Francisco Javier	III	Υπέρ
63	GARCÍA DEL RIEGO, Antonio	I	Υπέρ	SABATINI, Giovanni
64	GARCÍA SALGADO, Manuel	II	Υπέρ
65	GARDIAS, Dorota	II	Υπέρ
66	GAVRILOVS, Vitalijs	I	Υπέρ
67	GEISEN, Norbert	III	Υπέρ
68	ΓΚΟΦΑΣ, Παναγιώτης	III	Υπέρ
69	GOBINŠ, Andris	III	Κατά
70	GONDARD-ARGENTI, Marie-Françoise	I	Υπέρ
71	GRABO, Louise	III	Υπέρ	KILIM, Irma
72	HÄGGLUND, Sam	II	Αποχή
73	HÄGGMAN, Maria	II	Αποχή
74	HAJNOŠ, Miroslav	II	Υπέρ
75	HAUKANÕMM, Monika	III	Κατά
76	HEALY, Joe	III	Υπέρ
77	HERNÁNDEZ BATALLER, Bernardo	III	Κατά
78	HOFFMANN, Reiner Gerd	II	Κατά
79	HOLST, Sif	III	Αποχή
80	ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ, Αθανάσιος	III	Υπέρ
81	IZVERNICEANU DE LA IGLESIA, Ileana	III	Κατά
82	JAHIER, Luca	III	Κατά
83	JOHANSSON, Benny	II	Αποχή
84	JONUŠKA, Alfredas	I	Υπέρ
85	JOÓ, Kinga	III	Υπέρ
86	JUODKAITE, Dovile	III	Κατά
87	KÁLLAY, Piroska	II	Αποχή
88	KATTNIG, Thomas	II	Κατά	BUZEK, Tanja
89	KIUKAS, Vertti	III	Υπέρ
90	KLIMEK, Jan	I	Υπέρ
91	KOKALOV, Ivan	II	Υπέρ
92	KOLBE, Rudolf	III	Κατά
93	ΚΟΛΥΒΑΣ, Ιωάννης	III	Κατά
94	KOMORÓCZKI, István	I	Υπέρ
95	KONTKANEN, Mira-Maria	I	Υπέρ
96	ΚΟΥΤΣΙΟΥΜΠΕΛΗΣ, Σταύρος	II	Υπέρ
97	KROPIL, Rudolf	III	Υπέρ
98	KROPP, Thomas	I	Υπέρ	GERSTEIN, Antje
99	KRUPAVICIENE, Kristina	II	Υπέρ
100	KÜKEDI, Zsolt	III	Υπέρ
101	KUNYSZ, Maciej Dawid	III	Αποχή
102	LADEFOGED, Anders	I	Υπέρ
103	LE BRETON, Marie-Pierre	I	Υπέρ
104	LEFÈVRE, Christophe	II	Υπέρ
105	LEITANE, Katrina	III	Αποχή
106	LOBO XAVIER, Gonçalo	I	Αποχή
107	LOHAN, Cillian	III	Κατά
108	LUSTENHOUWER, Colin	I	Κατά
109	MACHYNA, Emil	II	Υπέρ
110	MADSEN, Niels	I	Υπέρ
111	MALLIA, Stefano	I	Υπέρ
112	MANOLOV, Dimitar	II	Υπέρ
113	MARCHIORI, Alberto	I	Υπέρ
114	MARIN, Florian	II	Κατά
115	MARTINOVIC DŽAMONJA, Dragica	I	Υπέρ
116	MASCIA, Sandro	I	Υπέρ
117	MASTANTUONO, Alena	I	Υπέρ	LEMCKE, Freya
118	ΜΑΤΣΑΣ, Ανδρέας	II	Υπέρ
119	ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ, Μάνθος	I	Υπέρ
120	MEDINA, Felipe	I	Υπέρ
121	MENSI, Maurizio	III	Αποχή
122	MERLO, Nicoletta	II	Υπέρ
123	MESKER, August Pierre	I	Κατά
124	MEYNENT, Denis	II	Κατά
125	MILTOVICA, Baiba	III	Υπέρ
126	MINCHEVA, Mariya	I	Υπέρ	PANGL, Andreas
127	MIRA, Luís	I	Υπέρ
128	MISSLBECK-WINBERG, Christiane	I	Υπέρ
129	MITOV, Veselin	II	Υπέρ
130	MONE, Andrea	II	Αποχή
131	MOOS, Christian	III	Αποχή
132	MORENO DÍAZ, José Antonio	II	Αποχή
133	MORKIS, Gintaras	I	Υπέρ
134	MOSTACCIO, Alessandro	III	Κατά
135	MUREŞAN Marinel Dănuţ	I	Υπέρ
136	MURGUÍA ESTEVE, Aitor	II	Κατά
137	ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ, Μαρία	II	Κατά
138	NIKOLOV, Bogomil	III	Κατά
139	NOWACKI, Marcin	I	Υπέρ
140	NYGREN, Ellen	II	Αποχή
141	OCHEDZAN, Justyna Kalina	III	Αποχή
142	O'CONNOR, Jack	II	Αποχή
143	ÖNGÖRUR, Berivan	II	Αποχή
144	OSTROWSKI, Krzysztof	I	Αποχή
145	PADURE, Decebal-Ștefăniță	I	Υπέρ	HAUNERT, Nora
146	ΠΑΪΔΑΣ, Ιωάννης	II	Υπέρ
147	PALMIERI, Stefano	II	Αποχή
148	PARTHIE, Sandra	I	Αποχή
149	PATER, Krzysztof	III	Υπέρ
150	PAVIĆ-ROGOŠIĆ, Lidija	III	Αποχή
151	PENTTINEN, Markus	II	Υπέρ
152	PETRAITIENE, Irena	II	Υπέρ
153	PIETKIEWICZ, Janusz	I	Υπέρ
154	PILAWSKI, Lech	I	Υπέρ
155	PLOSCEANU, Aurel Laurentiu	I	Κατά
156	POCIVAVŠEK, Jakob Krištof	II	Αποχή
157	POPELKOVÁ, Hana	II	Υπέρ	VAN KELLE, Lottie
158	POTTIER, Jean-Michel	I	Υπέρ
159	POTYRALA, Dariusz Miroslaw	II	Υπέρ
160	PREDA, Bogdan	I	Υπέρ	VUORI, Timo
161	PROUZET, Emilie	I	Υπέρ
162	PUECH d'ALISSAC, Arnold	I	Υπέρ
163	PUXEU ROCAMORA, Josep	I	Υπέρ
164	QUAREZ, Christophe	II	Υπέρ
165	RAMMO, Alari	III	Υπέρ
166	RAVNIK, Branko	III	Υπέρ
167	REALE, Maurizio	I	Υπέρ
168	REDING, Jean-Claude	II	Κατά
169	REISECKER, Sophia	II	Αποχή	RUSU, Sabin
170	RELIC, Danko	III	Αποχή
171	REPANŠEK, Neža	III	Κατά
172	RIBBE, Lutz	III	Κατά
173	RISTELÄ, Pekka	II	Αποχή
174	ROBYNS, Wautier	I	Υπέρ
175	ROCHE RAMO, José Manuel	III	Κατά
176	RÖPKE, Oliver	II	Κατά	KLUGE, Norbert
177	SAKAROVÁ, Dana	II	Υπέρ
178	SALIS-MADINIER, Franca	II	Κατά
179	SAMMUT BONNICI, Dolores	I	Αποχή
180	SCHAFFENRATH, Martin Josef	III	Κατά
181	SCHLÜTER, Bernd	III	Αποχή
182	SCHMIDT, Peter	II	Κατά
183	SCHWARTZ, Arnaud	III	Κατά
184	SCHWENG, Christa	I	Αποχή
185	SERRA ARIAS, Ricardo	III	Υπέρ
186	SIBIAN, Ionut	III	Κατά
187	SILVA, Carlos	II	Κατά
188	SILVA, Francisco	III	Κατά
189	SILVA, João	II	Κατά
190	SINKEVICIUTE, Elena	III	Υπέρ
191	SIPKO, Juraj	III	Αποχή
192	ŠIRHALOVÁ, Martina	I	Υπέρ
193	SMOLE, Jože	I	Κατά
194	SÕBER, Kristi	I	Υπέρ
195	SOETE, Paul	I	Υπέρ
196	STOEV, Georgi	I	Υπέρ
197	STUDNICNÁ, Lucie	II	Αποχή	MILIĆEVIĆ-PEZELJ, Anica
198	SÜLE, Katalin Elza	I	Υπέρ
199	SVENTEK, David	I	Υπέρ
200	SZALAY, Anton	II	Υπέρ
201	SZYMANSKI, Mateusz	II	Υπέρ
202	TCHOUKANOV, Stoyan	III	Κατά
203	TEDER, Reet	I	Υπέρ	MAJETIĆ, Davor
204	THURNER, Andreas	III	Κατά
205	TIAINEN, Simo	III	Υπέρ
206	TOPOLÁNSZKY, Ákos	III	Αποχή
207	TRINDADE, Carlos Manuel	II	Κατά	MAURICIO DE CARVALHO, Fernando
208	TUPILUȘI, Tudorel	III	Υπέρ
209	ΤΖΩΤΖΕ-ΛΑΝΑΡΑ, Ζωή	II	Κατά
210	ULGIATI, Luigi	Μη εγγεγραμμένος	Υπέρ
211	UNGERMAN, Jaroslav	Μη εγγεγραμμένος	Υπέρ
212	VADÁSZ, Borbála	I	Υπέρ
213	ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ Ιωάννης	III	Κατά
214	VASK, Kaia	II	Υπέρ
215	ΒΕΡΝΙΚΟΣ, Γιώργος	I	Υπέρ
216	VIIES, Mare	II	Υπέρ
217	VILARES DIOGO, Edgar	III	Κατά
218	VON BROCKDORFF, Philip	II	Κατά
219	VORBACH, Judith	II	Κατά
220	VYYRYLÄINEN, Tiina	III	Υπέρ
221	WAGENER, Marco	II	Κατά	WOLFF, Romain
222	WAGNSONNER, Thomas	II	Κατά
223	WILLEMS, Heiko	I	Υπέρ
224	WILLEMS, Marie Josiane	III	Αποχή
225	WRÓBLEWSKI, Tomasz Andrzej	I	Υπέρ
226	WYCKMANS, Ferdinand	II	Κατά
227	ΓΙΑΠΑΝΗΣ, Αναστάσης	III	Υπέρ
228	YILDIRIM, Ozlem	II	Υπέρ
229	YLIKARJULA, Janica	I	Υπέρ
230	ZARINA, Katrina	I	Υπέρ
231	ZIELENIECKI, Marcin Antoni	II	Υπέρ
232	ZORKO, Andrej	II	Κατά
233	ZVOLSKÁ, Marie	I	Υπέρ	HARTMAN RADOVÁ, Jana
234	ZYCH, Tymoteusz Adam	III	Κατά

Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή

572η σύνοδος ολομέλειας της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, 21.9.2022 - 22.9.2022

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/123

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο — Ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία: αξιοποίηση της δύναμης των δεδομένων υγείας για τους ανθρώπους, τους ασθενείς και την καινοτομία»

[COM(2022) 196 final]

και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τον ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων για την υγεία»

[COM(2022) 197 final — 2022/0140 (COD)]

(2022/C 486/16)

Εισηγητής:

ο κ. Gonçalo LOBO XAVIER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 6.6.2022 Συμβούλιο, 13.6.2022
Νομική βάση	Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	22.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	198/0/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) χαιρετίζει την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τον ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων για την υγεία. Ύστερα από την κρίση της νόσου COVID-19, και με ορισμένα καλά παραδείγματα συνεργασίας, όπως το ευρωπαϊκό πιστοποιητικό COVID, η ΕΕ και οι πολίτες της μπορούν να επωφεληθούν από ασφαλή, εναρμονισμένα και κοινά δεδομένα τα οποία θα μπορούσαν να ενισχύσουν τα συστήματα υγείας των κρατών μελών σε όλες τις διαστάσεις τους. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να παρέχεται καλύτερη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στους πολίτες, να οικοδομηθούν ισχυρότερα και ανθεκτικότερα συστήματα υγείας, να στηριχθεί η μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα και η καινοτομία στο οικοσύστημα υγείας της ΕΕ και να βοηθηθεί η ΕΕ να ανακάμψει από την πανδημία.

1.2.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι ζωτικής σημασίας να χρησιμοποιηθούν οι ευκαιρίες που προσφέρει η καινοτομία και η ψηφιοποίηση ώστε να ενισχυθεί η ευημερία των πολιτών και να βελτιωθεί η ποιότητα των υπηρεσιών υγείας. Συγχρόνως, η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι εφιστούν την προσοχή στο γεγονός ότι, μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, υφίστανται διαφορετικά επίπεδα ψηφιακού γραμματισμού, πράγμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μέρος της διαδικασίας υλοποίησης της στρατηγικής. Όσον αφορά το θέμα αυτό, το σύνθημα «κανείς στο περιθώριο» είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.

1.3.

Για την ΕΟΚΕ, η πρόταση σχετικά με τον ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων για την υγεία συνιστά εξαιρετική ευκαιρία να δοθεί η δυνατότητα στα άτομα να έχουν πρόσβαση και έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων υγείας. Στο ίδιο επίπεδο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η παρούσα στρατηγική θα διασφάλιζε ένα συνεκτικό πλαίσιο για τη χρήση των δεδομένων υγείας των ατόμων στο πλαίσιο των πολιτικών Ε&Α. Για την επίτευξη και των δύο αυτών στόχων, είναι πολύ σημαντική η εγγύηση της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας στη διαδικασία. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ στηρίζει την πραγματοποίηση εκστρατείας επικοινωνίας μεγάλης κλίμακας προκειμένου να οικοδομηθεί η εμπιστοσύνη στο κοινό. Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν τα οφέλη που συνδέονται με τη διαδικασία κοινής χρήσης. Για την ΕΟΚΕ, θα ήταν ενδιαφέρον να επισημανθούν τα άμεσα οφέλη για πολίτες και καταναλωτές, όπως έχει γίνει για άλλα ενδιαφερόμενα μέρη. Εντούτοις, πρέπει να καταστεί σαφές ότι υφίστανται υποχρεωτικές απαιτήσεις ποιότητας, ιδίως για σκοπούς αδειοδότησης και ανωνυμίας.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, ως εκ τούτου, ότι ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία θα έχει σημαντικό θετικό αντίκτυπο στα θεμελιώδη δικαιώματα όσον αφορά την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την ελεύθερη κυκλοφορία. Εάν συνδεθεί σωστά με τον χώρο δεδομένων του ευρωπαϊκού νέφους ανοικτής επιστήμης (EOSC) και τις σχετικές ευρωπαϊκές υποδομές δεδομένων βιοεπιστημών (1), θα δώσει τη δυνατότητα στους ερευνητές, τους φορείς καινοτομίας και τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής να χρησιμοποιούν τα δεδομένα αποτελεσματικά, με ασφάλεια και με τρόπο που διασφαλίζει την ιδιωτικότητα. Στο πλαίσιο αυτής της ιδέας, η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η παρούσα πρόταση αποτελεί μια ακόμη καλή προσπάθεια για την τόνωση της εσωτερικής αγοράς και του δυναμικού της για βελτίωση της ζωής των Ευρωπαίων πολιτών.

1.5.

Παρά την υποστήριξη αυτού του θεματολογίου, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι η ΕΕ δεν μπορεί να ζητήσει από το κοινό να στηρίξει έναν ευρωπαϊκό χώρο ανταλλαγής δεδομένων για την υγεία εάν η χρηματοδότηση για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη δεν είναι επαρκής. Η νόσος COVID-19 αποτέλεσε σημαντικό πλήγμα για τα δημόσια συστήματα υγείας και η ΕΕ πρέπει να γνωρίζει ότι πρέπει να αποκαταστήσει τη ζημία και να ενισχύσει τα δημόσια συστήματα υγείας με επαρκή προϋπολογισμό πριν λάβει μέτρα για την επίτευξη αυτού του έργου, το οποίο είναι αναμφίβολα θετικό. Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, εάν υφίσταται προϋπολογισμός για «θεματολόγιο», η ΕΕ πρέπει να διαθέσει κονδύλια για την ενίσχυση των συστημάτων υγείας και μόνο τότε να κινηθεί προς την επίτευξη του εν λόγω ενδιαφέροντος έργου.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να αποσαφηνιστεί η χρήση πρωτογενών και δευτερογενών δεδομένων στους πολίτες. Οι άνθρωποι πρέπει να έχουν εμπιστοσύνη στο σύστημα προκειμένου να συνεργάζονται και να κατανοούν τα οφέλη, τόσο για τα άτομα όσο και για ολόκληρη την κοινότητα. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι κύριοι φόβοι σχετίζονται με τη δευτερογενή χρήση δεδομένων. Πρέπει να αποσαφηνιστεί ιδιαιτέρως ποια είναι η χρήση, ποια είναι τα όρια, ποιο όργανο θα ελέγχει και θα επικυρώνει τα δεδομένα και ποιες κυρώσεις ισχύουν σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι, εφόσον συμμετέχουν δεόντως, μπορούν να συμβάλουν στην επεξήγηση και την προώθηση αυτών των μηνυμάτων. Τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να επωφεληθούν πραγματικά από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών επιτόπου για να στηρίξουν την κοινότητα σε αυτά τα θέματα, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλοι θα συμμετέχουν σε αυτήν την πρόοδο. Στο ίδιο πνεύμα, οι παθολόγοι και οι θεράποντες γιατροί που επιλέγονται από τους ασθενείς αποτελούν βασικούς κρίκους της αλυσίδας εμπιστοσύνης μεταξύ ασθενών και χρηστών δεδομένων υγείας. Η ΕΟΚΕ συνιστά οι επαγγελματίες αυτοί να συμμετέχουν ιδιαίτερα στη στρατηγική επικοινωνίας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ, αν και σε γενικές γραμμές τάσσεται υπέρ της πρότασης, καλεί την Επιτροπή να εξετάσει με σαφήνεια τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της πρωτοβουλίας για τη μείωση των κινδύνων προτού προχωρήσει. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν πάρα πολλές προκλήσεις στο μέλλον όταν μιλάμε για τα συστήματα υγείας των κρατών μελών. Υπάρχουν διαφορετικές δυναμικές και απόψεις σχετικά με τα δημόσια και ιδιωτικά συστήματα υγείας και οι πολίτες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η παρούσα πρόταση συνεπάγεται επενδύσεις και επιλογές δημόσιας πολιτικής. Πρέπει να καταστεί σαφές στους πολίτες ότι η πρόταση αυτή εντάσσεται σε μια στρατηγική και σε μια πορεία προόδου που θα προσδώσει προστιθέμενη αξία αντί να υπονομεύσει το σύστημα. Η επικοινωνία είναι απαραίτητη για την αποφυγή παρανοήσεων από το ευρύ κοινό.

1.8.

Προκειμένου να προωθηθεί η καλύτερη πρόσβαση όλων στην ασφάλιση, η οποία απαιτεί από τους ασφαλιστές να κατανοούν καλύτερα τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία, η ΕΟΚΕ ζητεί να εξεταστεί η σκοπιμότητα αναθεώρησης της απόλυτης απαγόρευσης της χρήσης δευτερογενών δεδομένων από τους ασφαλιστές. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τον συνακόλουθο κίνδυνο της εξατομίκευσης των ασφαλίστρων και της επιλογής των κινδύνων, θεωρεί προτιμότερο να διατηρηθεί η θέση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι η δευτερογενής χρήση των ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στους απολύτως θεμιτούς στόχους της βελτίωσης και της εφαρμογής των πολιτικών δημόσιας υγείας και έρευνας. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να εξεταστεί η δυνατότητα παροχής πρόσβασης σε αυτά τα δεδομένα σε ασφαλιστές για ερευνητικούς σκοπούς, υπό την προϋπόθεση ότι συμβαδίζουν πλήρως με τον ΓΚΠΔ και τους προαναφερθέντες στόχους δημοσίου συμφέροντος και παρακολουθούνται από τις αρμόδιες αρχές σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών.

1.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει σθεναρά ότι ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία θα ωφελήσει τα άτομα, τους επαγγελματίες στον τομέα της υγείας, τους παρόχους ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, τους ερευνητές, τις ρυθμιστικές αρχές και τους φορείς χάραξης πολιτικής, αυτό όμως θα συμβεί μόνο εάν, στο πλαίσιο της παρούσας στρατηγικής, οι πολίτες και τα ενδιαφερόμενα μέρη συμμετέχουν στη συνεχή χρηματοδότηση των εθνικών συστημάτων υγείας. Δεν είναι δυνατή η συμμετοχή των πολιτών εάν δεν αισθάνονται ότι βρίσκονται στο επίκεντρο της διαδικασίας. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη να μεριμνήσουν για τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να επιτευχθεί η υλοποίηση της στρατηγικής και να επωφεληθούν από την εμπειρία των εν λόγω οργανώσεων, που μπορούν να διαδώσουν τη διαφάνεια και την αξιοπιστία της πρωτοβουλίας. Οι επενδύσεις στα εν λόγω πεδία είναι ζωτικής σημασίας.

1.10.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την ιδέα ότι τα κράτη μέλη και τα όργανα που συμμετέχουν στον ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων για την υγεία μπορούν να χρησιμοποιήσουν συνδυασμό επενδύσεων από το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη», τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» και το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» προκειμένου να υλοποιηθεί η στρατηγική. Επιπλέον, το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη» θα στηρίξει την ανάπτυξη των υποδομών που απαιτούνται ώστε τα δεδομένα για την υγεία να καταστούν προσβάσιμα με ασφάλεια πέραν των συνόρων της ΕΕ και να αναπτυχθούν κοινοί χώροι δεδομένων. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εφιστά επίσης την προσοχή στο γεγονός ότι οι εν λόγω επενδύσεις θα χρειαστούν χρόνο και δεν συνδέονται άμεσα με το χρονοδιάγραμμα της στρατηγικής. Ως εκ τούτου, οι προσδοκίες των πολιτών πρέπει να εξισορροπηθούν εντός του χρονοδιαγράμματος των εν λόγω επενδύσεων προκειμένου να μην συντρέχει κίνδυνος απογοήτευσής τους και αποτυχίας της αποδοχής τους για τη στρατηγική και την κοινή χρήση δεδομένων γενικά.

1.11.

Τέλος, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να επενδύσει συστηματικά σε συστήματα κυβερνοασφάλειας, τα οποία μπορούν να αποτρέψουν τεράστια προβλήματα σε όλα τα κράτη μέλη. Οι πολίτες πρέπει να αναπτύξουν ένα αίσθημα εμπιστοσύνης όσον αφορά αυτά τα θέματα. Όλα τα πρόσφατα προβλήματα και παραδείγματα που παρατηρούνται σε διαφορετικά μέρη της ΕΕ έχουν δημιουργήσει αίσθημα ανασφάλειας και φόβου όσον αφορά την προστασία των δεδομένων και την ασφάλεια των συστημάτων. Αυτό το ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί με συντονισμένο τρόπο από την ΕΕ και μπορεί να κάνει τη διαφορά όταν εξετάζονται αυτού του είδους οι ευαίσθητες επενδύσεις.

2. Γενικό πλαίσιο

2.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δρομολογήσει τον ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων για την υγεία (EHDS), ένα από τα κεντρικά δομικά στοιχεία μιας ισχυρής Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας. Ο EHDS συνιστά ένα πλαίσιο κοινής χρήσης δεδομένων για την υγεία το οποίο θεσπίζει σαφείς κανόνες και πρακτικές, υποδομές και πλαίσιο διακυβέρνησης για τη χρήση ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας από ασθενείς, καθώς και για σκοπούς έρευνας, καινοτομίας, χάραξης πολιτικής και ρυθμιστικών δραστηριοτήτων, διασφαλίζοντας παράλληλα πλήρη συμμόρφωση με τα υψηλά πρότυπα προστασίας των δεδομένων της ΕΕ.

2.2.

Θα βοηθήσει την ΕΕ να επιτύχει σημαντική πρόοδο στον τρόπο με τον οποίο παρέχεται στα άτομα η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Θα δώσει στα άτομα τη δυνατότητα να ελέγχουν και να χρησιμοποιούν τα δεδομένα για την υγεία τους στη χώρα καταγωγής τους ή σε άλλα κράτη μέλη. Προωθεί μια πραγματική ενιαία αγορά για τις ψηφιακές υπηρεσίες και τα προϊόντα υγείας.

2.3.

Τα κράτη μέλη θα διασφαλίζουν ότι εκδίδονται και γίνονται αποδεκτά σε κοινό ευρωπαϊκό μορφότυπο τα συνοπτικά ιστορικά υγείας ασθενών, οι ηλεκτρονικές συνταγές, τα εργαστηριακά αποτελέσματα και τα εξιτήρια. Η διαλειτουργικότητα και η ασφάλεια θα καταστούν υποχρεωτικές απαιτήσεις. Για τη διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων των πολιτών, όλα τα κράτη μέλη πρέπει να διορίσουν αρχές ψηφιακής υγείας. Οι εν λόγω αρχές θα συμμετέχουν στη διασυνοριακή ψηφιακή υποδομή (MyHealth@EU), η οποία θα στηρίζει τους ασθενείς στην κοινή χρήση των δεδομένων τους σε διασυνοριακό επίπεδο.

2.4.

Ο EHDS βασίζεται περαιτέρω στον ΓΚΠΔ, στην προτεινόμενη πράξη για τη διακυβέρνηση δεδομένων, στο σχέδιο πράξης για τα δεδομένα και στην οδηγία για την ασφάλεια δικτύων και πληροφοριών (NIS). Συμπληρώνει τις εν λόγω πρωτοβουλίες και παρέχει πιο προσαρμοσμένους κανόνες για τον τομέα της υγείας.

2.5.

Η πρωτογενής χρήση ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας στηρίζει τη χρήση δεδομένων για καλύτερη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε εθνικό και διασυνοριακό επίπεδο. Τα ιατρικά δεδομένα συνήθως αποθηκεύονται σε ηλεκτρονικά μητρώα υγείας που περιέχουν τμήματα του ιατρικού ιστορικού ενός ασθενούς (σε κεντρικό επίπεδο ή με τη συμμετοχή διαφόρων παρόχων υπηρεσιών υγείας). Ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία θα παρέχει τη δυνατότητα στους πολίτες να έχουν πρόσβαση στα δεδομένα υγείας τους και να τα καθιστούν διαθέσιμα σε επαγγελματία του τομέα της υγείας της επιλογής τους, μεταξύ άλλων όταν βρίσκονται στο εξωτερικό και στη γλώσσα του επαγγελματία του τομέα της υγείας. Έτσι, ο ασθενής μπορεί να λαμβάνει καλύτερη διάγνωση και θεραπεία με λιγότερα ιατρικά σφάλματα και να αποφύγει άσκοπες διαγνωστικές εξετάσεις.

2.6.

Δευτερογενής χρήση ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας πραγματοποιείται όταν τα δεδομένα υγείας υποβάλλονται σε επεξεργασία με στόχο την ενημέρωση και την αξιολόγηση πολιτικών για τη δημόσια υγεία ή για τη διεξαγωγή έρευνας. Αυτό μπορεί να ενισχύσει την ασφάλεια των ασθενών και να προωθήσει την ανάπτυξη νέων φαρμάκων και ιατροτεχνολογικών προϊόντων, καθώς και την εξατομικευμένη ιατρική και προϊόντα που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη. Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού χώρου δεδομένων για την υγεία, τα αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας δημοσιοποιούνται σε συγκεντρωτική μορφή με κατάλληλη προστασία των δεδομένων.

2.7.

Ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία είναι ένα οικοσύστημα ειδικά για την υγεία, το οποίο αποτελείται από κανόνες, κοινά πρότυπα και πρακτικές, υποδομές και ένα πλαίσιο διακυβέρνησης που αποσκοπεί:

α)	στην ενδυνάμωση των φυσικών προσώπων μέσω αυξημένης ψηφιακής πρόσβασης και ελέγχου των ηλεκτρονικών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα για την υγεία τους και υποστήριξης της ελεύθερης κυκλοφορίας τους·

β)	στην προώθηση μιας πραγματικής ενιαίας αγοράς για συστήματα ηλεκτρονικών μητρώων υγείας, σχετικά ιατροτεχνολογικά προϊόντα και συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου·

γ)	στην παροχή ενός συνεκτικού, αξιόπιστου και αποτελεσματικού πλαισίου για τη χρήση των δεδομένων υγείας για έρευνα, καινοτομία, χάραξη πολιτικής και ρυθμιστικές δραστηριότητες.

3. Η δύναμη των δεδομένων υγείας: η εμπιστοσύνη στο επίκεντρο της στρατηγικής

3.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής με θέμα «Ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία», η οποία έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την ποιότητα ζωής των πολιτών, να ενισχύσει την καινοτομία και να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και την κοινή χρήση δεδομένων.

3.2.

Ύστερα από την κρίση της νόσου COVID-19, όλα τα κράτη μέλη έχουν πληγεί από την πίεση την οποία υπέστησαν τα εθνικά τους συστήματα υγείας, και η παρούσα πρωτοβουλία της Επιτροπής έρχεται την κατάλληλη στιγμή.

3.3.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι υπάρχει γενική δυσπιστία όσον αφορά την ευρωστία του συστήματος, παρά τα κάποια θετικά αποτελέσματα σε αρκετές διαφορετικές χώρες. Οι παθολόγοι και οι θεράποντες γιατροί που επιλέγονται από τους ασθενείς αποτελούν βασικούς κρίκους της αλυσίδας εμπιστοσύνης μεταξύ ασθενών και χρηστών δεδομένων υγείας. Η ΕΟΚΕ συνιστά την ενεργό συμμετοχή τους στην ενημέρωση των πολιτών σχετικά με την αξία των ανταλλαγών δεδομένων για αυτούς ως άτομα αλλά και για το γενικό σύνολο.

3.4.

Προκειμένου να αξιοποιηθεί το δυναμικό των δεδομένων για την υγεία, η Επιτροπή υπέβαλε νομοθετική πρόταση για τη δημιουργία ευρωπαϊκού χώρου δεδομένων για την υγεία ώστε να δοθεί η δυνατότητα στα άτομα να αναλάβουν τον έλεγχο των δικών τους δεδομένων υγείας και να επιτραπεί η χρήση του με στόχο τη διασφάλιση της παροχής καλύτερης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και να δοθεί η δυνατότητα στην ΕΕ να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό που προσφέρει η ασφαλής και προστατευμένη ανταλλαγή, χρήση και επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων για την υγεία, χωρίς τα υφιστάμενα εμπόδια. Η ΕΟΚΕ στηρίζει αυτήν τη γενική ιδέα.

3.5.

Οι πολίτες της ΕΕ θα έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης και κοινής χρήσης των δεδομένων τους σε πραγματικό χρόνο, διατηρώντας παράλληλα μεγαλύτερο έλεγχο σε αυτά. Ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία θα καταστήσει δυνατή μια πιο αποτελεσματική, προσβάσιμη και ανθεκτική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και μια καλύτερη ποιότητα ζωής, διασφαλίζοντας παράλληλα στα φυσικά πρόσωπα τον έλεγχο των δεδομένων υγείας τους και αξιοποιώντας το δυναμικό της οικονομίας των δεδομένων. Για ακόμη μια φορά, η ΕΟΚΕ και η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών πιστεύουν ότι η ΕΕ πρέπει να επωφεληθεί από το γεγονός ότι τα άτομα είναι ανοικτά σε μια τέτοια πρωτοβουλία εφόσον κατανοούν το έργο και τα οφέλη της.

4. Προκλήσεις που συνδέονται με τη χρήση των δεδομένων για την υγεία: κίνδυνοι και ευκαιρίες

4.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι ζωτικής σημασίας τα κράτη μέλη να συνειδητοποιήσουν ότι απαιτούνται επενδύσεις προκειμένου να προαχθεί αυτό το έργο και ότι, επί του παρόντος, υπάρχουν αρκετές άλλες ανταγωνιστικές στρατηγικές προτεραιότητες.

4.2.

Το γεγονός ότι ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία βασίζεται στον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ) (2), στην πράξη για τη διακυβέρνηση δεδομένων (3), στο σχέδιο πράξης για τα δεδομένα (4) και στην οδηγία NIS (5) παρέχει στους πολίτες μια διάσταση εμπιστοσύνης και διαφάνειας. Ως οριζόντια πλαίσια παρέχουν κανόνες (συμπεριλαμβανομένων των μέτρων ασφάλειας) που ισχύουν για τον τομέα της υγείας. Ωστόσο, η ιδιαιτέρως ευαίσθητη φύση των δεδομένων υγείας αποτελεί γεγονός και πρέπει να αντιμετωπιστεί δεόντως.

4.3.

Περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη δεν διαθέτουν ειδική νομοθεσία σχετικά με την επαναχρησιμοποίηση των ηλεκτρονικών δεδομένων υγείας για σκοπούς έρευνας, χάραξης πολιτικής ή ρυθμιστικούς σκοπούς, για παράδειγμα, και βασίζονται στις γενικές διατάξεις του ΓΚΠΔ, χρησιμοποιώντας συχνά τη συγκατάθεση για την επεξεργασία δεδομένων υγείας (6). Η κατάσταση αυτή έχει ως αποτέλεσμα περιορισμένη επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων υγείας. Δεν διαθέτουν όλα τα κράτη μέλη αρμόδιο φορέα για την πρόσβαση σε δεδομένα υγείας, αλλά, όπου υπάρχει τέτοιος φορέας, ο αριθμός των αιτημάτων για τη χρήση δεδομένων υγείας για ερευνητικά έργα ή σχέδια χάραξης πολιτικής αυξάνεται ραγδαία (7), γεγονός που καταδεικνύει το ενδιαφέρον για ένα τέτοιο σύστημα και το επίπεδο ζήτησης που δεν ικανοποιείται. Η ΕΟΚΕ κατανοεί και πιστεύει ότι αυτή η έννοια στηρίζει επίσης την ανάγκη μιας τέτοιας στρατηγικής.

4.4.

Ο ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία θα οδηγήσει σε καινοτόμες προσεγγίσεις για την καταγραφή του καρκίνου, με πιθανές εναλλακτικές λύσεις για τη συλλογή έγκαιρων πληροφοριών γεωεντοπισμού σχετικά με τα διάφορα είδη καρκίνου. Με τον τρόπο αυτόν θα μπορούσε να αποτυπωθεί η κατάσταση σε πραγματικό χρόνο όσον αφορά τον καρκίνο σε ολόκληρη την ΕΕ. Ταυτόχρονα, θα μπορούσαν να προσδιοριστούν τάσεις, διαφορές και ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών και των περιφερειών.

4.5.

Είναι σημαντικό ότι, με τον τρόπο αυτόν, θα μπορούσε να διευκολυνθεί ο εντοπισμός των προκλήσεων και των συγκεκριμένων τομέων δράσης που απαιτούν επενδύσεις και άλλες δράσεις σε ενωσιακό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Θα καταστήσει επίσης, για παράδειγμα, πιο στοχευμένο, πιο αποτελεσματικό και πιο προσιτό τον προσυμπτωματικό έλεγχο και την περίθαλψη του καρκίνου.

4.6.

Η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο είναι καίριας σημασίας για τη ζωή των ανθρώπων. Τα οφέλη της τεχνολογίας είναι τεράστια και, όταν σχετίζονται με τα δεδομένα των ανθρώπων, το δυναμικό της είναι ακόμη υψηλότερο. Εντούτοις, εξίσου σοβαρός είναι ο κίνδυνος της απώλειας σημαντικών και πολύτιμων πληροφοριών. Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση των σχετικών κινδύνων και τα πρόσφατα παραδείγματα σε διάφορα κράτη μέλη απαιτούν την ανάληψη δράσης. Μια συντονισμένη στρατηγική για την καταπολέμηση της «διαδικτυακής πειρατείας» και για την αύξηση της κυβερνοασφάλειας είναι πολύ σημαντική. Χωρίς αυτό το είδος επενδύσεων, η πρόταση είναι άχρηστη.

5. Διακυβέρνηση, χρηματοδότηση και αλληλεπίδραση με άλλες πολιτικές υγείας

5.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει σθεναρά ότι αυτό το έργο συνιστά ευκαιρία να ενδυναμωθεί η ΕΕ και να επωφεληθεί από ισχυρότερα δικαιώματα και εγγυήσεις σχετικά με τα δεδομένα υγείας της ΕΕ. Η πρόσβαση στα δεδομένα υγείας και η κοινοποίησή τους σε άλλους επαγγελματίες του τομέα της υγείας υποτίθεται ότι είναι ευκολότερη, χωρίς να χρειάζεται να επαναληφθούν άσκοπα οι ίδιες εξετάσεις. Ταυτόχρονα, η ευκολότερη πρόσβαση σε διαλειτουργικά δεδομένα υψηλής ποιότητας θα διευκολύνει επίσης την καινοτομία και την ανάπτυξη νέων θεραπειών, νέων εμβολίων και εξατομικευμένης ιατρικής. Ως εκ τούτου, απαιτείται κατάλληλος συντονισμός μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων μερών —των δημόσιων συστημάτων υγείας, των κυβερνήσεων, των πολιτών, των υπευθύνων επικοινωνίας— για την επίτευξη αυτών των στόχων.

5.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η επένδυση στην ψηφιοποίηση σημαίνει επένδυση σε καλύτερη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στην ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας των κρατών μελών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ κατανοεί επίσης ότι είναι ευκαιρία για τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν καλύτερα τους πόρους που παρέχουν τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά συστήματα, ιδίως ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), ως ο κύριος πυλώνας του ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαμψης NextGenerationEU, με στόχο την παροχή χρηματοδοτικής βοήθειας στα κράτη μέλη για την καταπολέμηση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19 και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας σε μελλοντικούς κλυδωνισμούς.

5.3.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στα οφέλη του συνδυασμού επενδύσεων σε υποδομές που καθιστούν δυνατή την ψηφιοποίηση και την πρόοδο για όλες τις περιφέρειες. Η εκκίνηση ενός έργου τέτοιας διάστασης είναι ανώφελη χωρίς το κατάλληλο δίκτυο ή τις κατάλληλες υποδομές ή χωρίς την επένδυση στη βελτίωση της κατάρτισης και του ψηφιακού γραμματισμού των πολιτών.

5.4.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την ιδέα ότι περισσότερα από 480 εκατομμύρια ευρώ από το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη», τον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη» και το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα κράτη μέλη και τους φορείς που συμμετέχουν στον ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων για την υγεία, μαζί με άλλους τομείς. Το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη» θα στηρίξει επίσης την ανάπτυξη των υποδομών που απαιτούνται ώστε τα δεδομένα για την υγεία να καταστούν προσβάσιμα με ασφάλεια πέραν των συνόρων της ΕΕ και να αναπτυχθούν κοινοί χώροι δεδομένων. Η ΕΟΚΕ δηλώνει ότι οι εν λόγω επενδύσεις θα απαιτήσουν χρόνο και ότι οι προσδοκίες των πολιτών πρέπει να εξισορροπηθούν με το χρονοδιάγραμμα των εν λόγω επενδύσεων.

Βρυξέλλες, 22 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Το Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Φόρουμ Ερευνητικών Υποδομών, μέσω των στρατηγικών χαρτών πορείας του, διευκόλυνε τη δημιουργία ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών αφιερωμένων σε δεδομένα έρευνας στον τομέα της υγείας, συλλογές βιοτραπεζών, δεδομένα ιατρικής απεικόνισης κ.λπ. Λεπτομερή στοιχεία παρέχονται στο: https://roadmap2021.esfri.eu/.

(2) ΕΕ L 119 της 4.5.2016, σ. 1.

(3) ΕΕ L 152 της 3.6.2022, σ. 1.

(4) Πρόταση κανονισμού για εναρμονισμένους κανόνες σχετικά με τη δίκαιη πρόσβαση σε δεδομένα και τη δίκαιη χρήση τους (Πράξη για τα δεδομένα), COM/2022/68 final.

(5) ΕΕ L 194 της 19.7.2016, σ. 1.

(6) Hansen J. et al., Assessment of the EU Member States’ rules on health data in the light of GDPR (Αξιολόγηση των κανόνων των κρατών μελών της ΕΕ για τα δεδομένα υγείας υπό το πρίσμα του ΓΚΠΔ), διαθέσιμο στην ακόλουθη διεύθυνση https://ec.europa.eu/health/system/files/2021-02/ms_rules_health-data_en_0.pdf.

(7) Σύμφωνα με την εκτίμηση επιπτώσεων που συνοδεύει την πρόταση (σ. 15), υπό έκδοση.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/133

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση κανόνων με σκοπό την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών»

[COM(2022) 209 final — 2022/0155 (COD)]

και «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Μια ψηφιακή δεκαετία για τα παιδιά και τις νέες/τους νέους: η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά»

[COM(2022) 212 final]

(2022/C 486/18)

Εισηγητής:

ο κ. Veselin MITOV

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 22.7.2022 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 12.9.2022 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 28.6.2022
Νομική βάση	Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	233/0/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) χαιρετίζει την πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση κανόνων με σκοπό την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών (1) και τη στρατηγική υπό τον τίτλο «Μια ψηφιακή δεκαετία για τα παιδιά και τις νέες / τους νέους: η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά» (2), δύο έγγραφα που δημοσιεύονται την κατάλληλη στιγμή, δεδομένης της πιο πρώιμης και σχεδόν καθημερινής χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά και σε συνάρτηση με την αυξανόμενη ζήτηση υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών που διαπιστώνει o Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (η Ευρωπόλ).

1.2.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει το εκπαιδευτικό σκέλος της στρατηγικής, καθώς είναι σημαντικό να ενισχυθούν οι δεξιότητες, ο ψηφιακός γραμματισμός και η ευαισθητοποίηση ως προς τη χρήση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, προκειμένου όλα τα παιδιά, ανεξαρτήτως της κατάστασής τους, να κάνουν συνειδητή χρήση του διαδικτύου, ώστε να προφυλάσσονται από τους δυνητικούς κινδύνους του.

1.3.

Η κατάρτιση των νόμιμων κηδεμόνων και του σχολικού, εκπαιδευτικού, αθλητικού κ.λπ. περιβάλλοντος είναι επίσης μείζονος σημασίας, καθώς πολλοί ενήλικοι δεν διαθέτουν τις απαιτούμενες δεξιότητες. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση της Επιτροπής να οργανώσει εκστρατείες γραμματισμού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης απευθυνόμενες στα παιδιά και τους νόμιμους κηδεμόνες τους, μέσω των προαναφερόμενων δικτύων και πολλαπλασιαστών. Ενθαρρύνει σθεναρά την επέκτασή τους σε άλλες οργανώσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να αυξηθεί ο αντίκτυπός τους και να αναπτυχθούν δημιουργικές λύσεις, καθώς σε ορισμένα κράτη μέλη οι οργανώσεις αυτές διαθέτουν μακρόχρονη εμπειρία πεδίου και πρώτης γραμμής. Ως εκ τούτου, θα πρέπει επίσης να λαμβάνουν χρηματοδοτική στήριξη για τις δραστηριότητές τους.

1.4.

Υποστηρίζει τον προτεινόμενο κανονισμό κατ’ αρχήν, αλλά διατηρεί επιφυλάξεις όσον αφορά τον δυσανάλογο χαρακτήρα των προβλεπόμενων μέτρων και τον κίνδυνο παραβίασης του τεκμηρίου αθωότητας, δεδομένου ότι σκοπός του είναι να υποχρεώσει τις επιχειρήσεις τεχνολογίας να σαρώνουν μηνύματα, φωτογραφίες ή βίντεο που αναρτώνται στο διαδίκτυο, προκειμένου να εντοπίζουν ενδεχόμενες περιπτώσεις κακοποίησης παιδιών, και στη συνέχεια, σε περίπτωση «βεβαιότητας», να ζητούν εκ των υστέρων την παρέμβαση μιας «συντονιστικής αρχής» που ορίζεται από το κράτος μέλος, η οποία είναι αρμόδια να ζητήσει από το εθνικό δικαστήριο ή από ανεξάρτητη διοικητική αρχή την έκδοση εντολής εντοπισμού.

1.5.

Η καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας στο διαδίκτυο είναι θεμιτή και αναγκαία, αλλά η επιβολή ενός ιδιωτικού συστήματος εντοπισμού εκ πρώτης όψεως ενός συγκεκριμένου είδους περιεχομένου, όσο αθέμιτο, παράνομο και επικίνδυνο κι εάν είναι αυτό, ενέχει τον κίνδυνο γενικευμένης παρακολούθησης όλων των ψηφιακών επικοινωνιών.

1.6.

Στην πρόταση κανονισμού προβλέπεται ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να εντοπίζουν τα γλωσσικά μοντέλα που συνδέονται με τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη προκειμένου να αναλύουν την επικοινωνία κατά την οποία ενήλικες επιδίδονται σε άγρα παιδιών (προσεταιρισμό, αποπλάνηση, grooming) μέσω διαδικτύου. Ωστόσο, εύκολα διαπιστώνεται πως στην ψηφιακή μας ζωή οι αλγοριθμικές σαρώσεις δεν είναι αλάνθαστες. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητη η συνετή και οριοθετημένη χρήση τους.

1.7.

Η πρόθεση της ΕΟΚΕ είναι η διαφύλαξη των συμφερόντων όλων, λόγου χάρη του απορρήτου της αλληλογραφίας και του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής, τα οποία αποτελούν συνταγματικές επιταγές (3). Όμως, η σάρωση υπηρεσιών φιλοξενίας και επικοινωνίας ενέχει κινδύνους, κυρίως όσον αφορά τη διατερματική κρυπτογράφηση των επικοινωνιών στο διαδίκτυο. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να βελτιώσει και να αποσαφηνίσει το κείμενο προκειμένου να διαφυλαχθεί το απόρρητο της αλληλογραφίας και ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής.

1.8.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη σύσταση νέου ευρωπαϊκού οργανισμού του οποίου οι αρμοδιότητες περιλαμβάνουν δύο κύρια μέρη: ένα επιχειρησιακό κέντρο και ένα κέντρο έρευνας και ανάλυσης, επειδή η καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας και της παιδεραστίας στο διαδίκτυο απαιτεί συντονισμό δράσεων και αναλύσεων λόγω της διεθνούς εμβέλειάς της.

1.9.

Η ΕΟΚΕ θα έβλεπε ευνοϊκά τη συμμετοχή του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Ποινικής Δικαιοσύνης (Eurojust) στην αρχιτεκτονική που προτείνει η Επιτροπή, δεδομένου ότι οι συντονισμένες έρευνες συνεπάγονται και συντονισμένες ανακριτικές διαδικασίες.

2. Επισκόπηση των μέτρων που προβλέπει η Επιτροπή

2.1.

Στις 11 Μαΐου 2022, η Επιτροπή παρουσίασε πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση κανόνων με σκοπό την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών (4) και στρατηγική με θέμα «Μια ψηφιακή δεκαετία για τα παιδιά και τις νέες/τους νέους: η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά» (5).

2.2.

Η εν λόγω δέσμη μέτρων στηρίζεται στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 26ης Νοεμβρίου 2019, σχετικά με τα δικαιώματα των παιδιών επ’ ευκαιρία της 30ής επετείου της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (6), στα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τον γραμματισμό στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στη σύσταση του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 2021, για τη θέσπιση ευρωπαϊκής εγγύησης για τα παιδιά (7).

Η στρατηγική που περιλαμβάνεται στην ανακοίνωση

2.3.

Η ευρωπαϊκή στρατηγική του 2012 για ένα διαδίκτυο καλύτερα προσαρμοσμένο στα παιδιά διαδραμάτισε καίριο ρόλο στην προστασία και την αυτονόμηση των παιδιών στο διαδίκτυο, κυρίως χάρη στο δίκτυο των Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου και στην πύλη «betterinternetforkids.eu», αλλά έχει πλέον ξεπεραστεί, διότι τα παιδιά χρησιμοποιούν πιο νωρίς και πιο συχνά το έξυπνο τηλέφωνο ή τον υπολογιστή τους και εξαρτώνται από αυτά όλο και περισσότερο για τις σχολικές τους δραστηριότητες και την ψυχαγωγία τους.

2.4.

Η πανδημία της νόσου COVID-19 και ο περιορισμός της κυκλοφορίας κατέδειξαν τις προκλήσεις της ψηφιακής κατάρτισης των παιδιών, των εκπαιδευτικών και των παιδαγωγών σε σχέση με τους πιθανούς κινδύνους του διαδικτύου. Σύμφωνα με την Ευρωπόλ, η ζήτηση για υλικό σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών αυξήθηκε κατά 25 % σε ορισμένα κράτη μέλη. Οι καταγγελίες για παιδιά που έγιναν στόχος επαφών με σεξουαλικούς σκοπούς (grooming) αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 16 % μεταξύ 2020 και 2021.

2.5.

Η στρατηγική που προτάθηκε από την Επιτροπή τον Μάιο του 2022 βασίζεται σε τρεις πυλώνες:

—	προστασία των παιδιών από το παράνομο και επικίνδυνο περιεχόμενο στο διαδίκτυο και βελτίωση της ευεξίας τους στο διαδίκτυο·

—	ψηφιακή αυτονόμηση, προκειμένου τα παιδιά να αποκτούν τις αναγκαίες δεξιότητες για πλοήγηση και επικοινωνία στο διαδίκτυο με ασφάλεια και υπευθυνότητα·

—	ενεργό συμμετοχή των παιδιών, με παροχή δικαιώματος λόγου και πρόσβασης σε περισσότερες καινοτόμες δραστηριότητες, ώστε να βελτιωθεί η εμπειρία τους στο διαδίκτυο.

2.6.

Η στρατηγική βασίζεται σε ευρεία διαβούλευση, #DigitalDecade4YOUth (8), που διοργανώθηκε από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 2021 από το Ευρωπαϊκό Σχολικό Δίκτυο, με τη στήριξη του δικτύου των ευρωπαϊκών Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου Insafe, η οποία συμπληρώθηκε με ευρείες διαβουλεύσεις, και στηρίζεται στο δικαίωμα ακρόασης των παιδιών σε κάθε διαδικασία λήψης αποφάσεων που τα αφορά (9).

2.7.

Η διαβούλευση συμπληρώθηκε τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2021 με μαζικό ανοικτό διαδικτυακό μάθημα (MOOC) στην πλατφόρμα Better Internet for Kids (Καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά), το οποίο απευθυνόταν στους εκπαιδευτικούς, με θέμα «Ο ψηφιακός γραμματισμός και η ασφάλεια στο διαδίκτυο: πώς δοκιμάστηκαν οι δεξιότητές μας από την πανδημία;».

2.8.

Επιπλέον, οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) (γονείς, εκπαιδευτικοί, παιδαγωγοί κ.λπ.) είχαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν σε διαδικτυακή έρευνα βασισμένη στις ίδιες ερωτήσεις με τη διαβούλευση #DigitalDecade4YOUth.

2.9.

Τα συμπεράσματα της έκθεσης EU Kids Online (10) του 2020 δείχνουν ότι τα περισσότερα παιδιά χρησιμοποιούν τα ψηφιακά τους μέσα σχεδόν «καθημερινά», από πιο μικρή ηλικία και για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.

2.10.

Η πανδημία της νόσου COVID-19 και ο περιορισμός της κυκλοφορίας ανέδειξαν τις προκλήσεις της ψηφιακής κατάρτισης των παιδιών και των ενήλικων νόμιμων κηδεμόνων (βλ. Σχέδιο δράσης για την ψηφιακή εκπαίδευση 2021-2027 (11)).

2.11.

Πράγματι, οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν δείχνουν ότι τα παιδιά εκτίθενται συχνά σε περιεχόμενα, συμπεριφορές και επαφές επιβλαβείς, επικίνδυνες, ακόμη και παράνομες. Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή των διαδραστικών παιχνιδιών συνεπάγεται κινδύνους όπως η έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο, η παρενόχληση, η διαδικτυακή αποπλάνηση και η σεξουαλική κακοποίηση.

2.12.

Σύμφωνα με την Ευρωπόλ (12), κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών της κρίσης της νόσου COVID-19, η ζήτηση για υλικό σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών αυξήθηκε έως και κατά 25 % στα κράτη μέλη. Το Εθνικό Κέντρο για τα αγνοούμενα και κακοποιημένα παιδιά (National Center for Missing and Exploited Children) των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (ΗΠΑ) έλαβε σχεδόν 30 εκατομμύρια καταγγελίες για εικαζόμενη σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών το 2021, ενώ οι αρχές επιβολής του νόμου ειδοποιήθηκαν για περισσότερα από 4 000 νέα παιδιά-θύματα. Οι καταγγελίες για παιδιά που έγιναν στόχος διαδικτυακής αποπλάνησης (grooming) αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 16 % μεταξύ 2020 και 2021. Επιπλέον, τα παιδιά με αναπηρία γίνονται ιδιαιτέρως στόχος: έως και 68 % των κοριτσιών και 30 % των αγοριών με νοητική ή σωματική ανεπάρκεια θα πέσουν θύματα σεξουαλικής βίας πριν από το 18ο έτος τους (13).

2.13.

Ωστόσο, στην ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ [οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων και γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ)], οι μηχανισμοί εξακρίβωσης της ηλικίας και της γονικής συναίνεσης είναι συχνά αναποτελεσματικοί, δεδομένου ότι, συνήθως, οι χρήστες υποχρεούνται απλώς να δηλώσουν την ημερομηνία γέννησής τους κατά τη δημιουργία του προφίλ τους στο διαδίκτυο.

2.14.

Ο προτεινόμενος κανονισμός επιβάλλει στους παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών φιλοξενίας ή επικοινωνιών την υποχρέωση να εντοπίζουν, να καταγγέλλουν και να αφαιρούν οποιοδήποτε υλικό συνδέεται με σεξουαλική κακοποίηση παιδιών στο διαδίκτυο.

2.15.

Προβλέπει επίσης τη σύσταση ευρωπαϊκού οργανισμού για την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, ο οποίος θα διευκολύνει τον εντοπισμό, την καταγγελία και την αφαίρεση υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στο διαδίκτυο, θα παρέχει στήριξη στα θύματα και θα λειτουργεί ως κόμβος γνώσεων, εμπειρογνωσίας και έρευνας σε θέματα που σχετίζονται με την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών.

Γενικές παρατηρήσεις για την πρόταση κανονισμού

2.16.

Η πρόταση βασίζεται σε υποχρεώσεις εκτίμησης κινδύνου και μετριασμού των κινδύνων, οι οποίες βαρύνουν τους παρόχους υπηρεσιών φιλοξενίας και υπηρεσιών διαπροσωπικών επικοινωνιών, πριν από τυχόν εντολές εντοπισμού που εκδίδονται από τον εθνικό δικαστή ή από ανεξάρτητη διοικητική αρχή που ορίζεται από το κράτος μέλος.

2.17.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την αρχή αυτή που συμπληρώνει τα υφιστάμενα μέτρα και τα καθιστά αποτελεσματικότερα, χάρη στις κυρώσεις εις βάρος των παρόχων υπηρεσιών φιλοξενίας και υπηρεσιών διαπροσωπικών επικοινωνιών, ενώ παράλληλα τους καθιστά υπεύθυνους για τον εντοπισμό εκ πρώτης όψεως των φωτογραφιών και των βίντεο κακοποίησης παιδιών.

2.18.

Ωστόσο, εκφράζει επιφυλάξεις σχετικά με τους κινδύνους για τον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και την κρυπτογράφηση των συζητήσεων. Η δυνατότητα παρακολούθησης των ψηφιακών επικοινωνιών από ιδιωτικούς φορείς και το ενδεχόμενο αβάσιμων κατηγοριών κινδυνεύουν να υπονομεύσουν το τεκμήριο της αθωότητας.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

Το εκπαιδευτικό σκέλος που προβλέπεται στη στρατηγική

3.1.

Η εκπαίδευση των παιδιών και των νόμιμων κηδεμόνων τους σχετικά με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και άλλων ψηφιακών εργαλείων είναι ζωτικής σημασίας, καθώς τα παιδιά χρησιμοποιούν συχνά ψηφιακά προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν σχεδιαστεί για ενήλικες και των οποίων οι τεχνικές μάρκετινγκ και οι αλγόριθμοι ενδέχεται να τα παρακινήσουν να ανοίξουν περιεχόμενο που έχει στόχο την εκμετάλλευση της αφέλειας και της άγνοιάς τους όσον αφορά τα ψηφιακά εργαλεία, ή ακόμα και να επικοινωνήσουν με επικίνδυνα άτομα που κρύβονται πίσω από ψυχαγωγικές εφαρμογές ή άλλα εργαλεία που χρησιμοποιούν τα παιδιά.

3.2.

Συχνά, ούτε τα παιδιά ούτε οι γονείς δεν συνειδητοποιούν την ποσότητα των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που δημοσιεύουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι ψηφιακές δεξιότητες, ο ψηφιακός γραμματισμός και η ευαισθητοποίηση ως προς τη χρήση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη συνειδητή χρήση του ψηφιακού κόσμου από τα παιδιά.

3.3.

Οι γονείς, οι παιδαγωγοί, οι εκπαιδευτικοί, οι εκπρόσωποι συλλόγων, δομών αναψυχής κ.λπ. πρέπει κι εκείνοι να διαθέτουν τις εν λόγω δεξιότητες, προκειμένου να καθοδηγούν τα παιδιά.

3.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αυτό το εκπαιδευτικό σκέλος είναι μείζονος σημασίας προκειμένου να προστατεύονται τα παιδιά στην ψηφιακή ζωή τους και να καθίστανται αυτόνομα στον ψηφιακό κόσμο.

3.5.

Πράγματι, πολλοί εκπαιδευτικοί, γονείς και παιδαγωγοί δεν κατέχουν τις απαιτούμενες δεξιότητες και τους είναι δύσκολο να ενημερώνονται για τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Τα μαθήματα κατάρτισης θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνουν μια ενότητα σχετικά με τα δικαιώματα των παιδιών στο διαδίκτυο, καθώς τα δικαιώματα του παιδιού είναι τα ίδια, τόσο στο διαδίκτυο όσο και εκτός διαδικτύου.

3.6.

Αυτό το σκέλος της στρατηγικής πρέπει να βασίζεται στη στενή συνεργασία σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο και στην ενίσχυση της συνεργασίας με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, ιδίως δε με τα σχολεία.

Είναι σημαντικό τα εθνικά προγράμματα σπουδών να περιλαμβάνουν υποχρεωτικά πρακτικά μαθήματα σχετικά με την πλοήγηση στο διαδίκτυο και τους κινδύνους της, να μην εισάγουν αποκλεισμούς και να σέβονται την πολυμορφία εν γένει και την προσβασιμότητα ειδικότερα.

3.7.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά την πρόθεση της Επιτροπής να οργανώσει εκστρατείες γραμματισμού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης απευθυνόμενες στα παιδιά και τους νόμιμους κηδεμόνες τους, μέσω των προαναφερόμενων δικτύων και πολλαπλασιαστών. Ενθαρρύνει σθεναρά την επέκτασή τους σε άλλες οργανώσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να αυξηθεί ο αντίκτυπός τους και να αναπτυχθούν δημιουργικές λύσεις, καθώς σε ορισμένα κράτη μέλη οι οργανώσεις αυτές διαθέτουν μακρόχρονη εμπειρία πεδίου και πρώτης γραμμής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η εκπαίδευση διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο επί του προκειμένου, καθώς αποτελεί το συμπλήρωμα της πρόληψης της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στο διαδίκτυο.

3.8.

Η ΕΟΚΕ συντάσσεται με την Επιτροπή προκειμένου να ενθαρρύνει τον ενεργό ρόλο των παιδιών στις στρατηγικές συζητήσεις που τα αφορούν, παρέχοντάς τους το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι σε διαδικτυακές κοινωνικές πλατφόρμες, και να επιδιώξει τη συμμετοχή τους στη χάραξη της ψηφιακής στρατηγικής. Ως εκ τούτου, χαιρετίζει τη δημιουργία της νέας ευρωπαϊκής πλατφόρμας για τη συμμετοχή των παιδιών και ζητά η φωνή των παιδιών όχι απλώς να ακούεται, αλλά και να εισακούεται.

4. Οι κυρώσεις που προβλέπονται στην πρόταση κανονισμού

4.1.

Μέχρι στιγμής οι πάροχοι υπηρεσιών φιλοξενίας και υπηρεσιών διαπροσωπικών επικοινωνιών εντοπίζουν εθελοντικά το παράνομο περιεχόμενο. Εκφράζοντας σιωπηρώς τη λύπη της για την αποτυχία της αυτορρύθμισης, η Επιτροπή προτείνει να εξαναγκαστούν να αναλάβουν δράση, υπό την απειλή κυρώσεων που θα επιβάλλονται μετά από ανακριτική διαδικασία που θα κινείται από τις εθνικές αρχές. Κατ’ ουσίαν αυτό σημαίνει πως οι προμηθευτές και οι πάροχοι φιλοξενίας θα πρέπει να σαρώνουν εκ πρώτης όψεως ό,τι κυκλοφορεί στους διακομιστές τους.

4.2.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί ότι στόχος της Επιτροπής δεν είναι να στερήσει τους πολίτες από το απόρρητο των επικοινωνιών τους, αλλά εκφράζει την ανησυχία της για την εν δυνάμει ακατάλληλη χρήση παρεμβατικών τεχνολογιών που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την προστασία της ιδιωτικής ζωής εάν δεν είναι αρκετά καλά σχεδιασμένες και πλαισιωμένες. Ο επιδιωκόμενος στόχος είναι διπλός: προσφυγή στην τεχνολογία για την παρεμπόδιση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και αποφυγή της γενικευμένης παρακολούθησης των επικοινωνιών από ιδιωτικούς φορείς μέσω αλγορίθμων.

4.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι πρακτικές για την ανάπτυξη, τη δοκιμή και τη χρήση αλγορίθμων θα πρέπει να ρυθμίζονται, με την ενθάρρυνση ή ακόμη και την επιβολή στα ενδιαφερόμενα μέρη της ανάπτυξης πρόσφορης και αποτελεσματικής διαχείρισης των αλγορίθμων, ώστε να εξασφαλίζεται η ορθή λειτουργία των εργαλείων τους. Θεωρεί ότι είναι αναγκαίο οι μέθοδοι υπολογισμού της εξηγησιμότητας να επιτρέπουν την καλύτερη κατανόηση των εργαλείων, ώστε να αναδεικνύονται οι προκαταλήψεις και οι δυσλειτουργίες τους και, ως εκ τούτου, να αποκαθίσταται η ζημία προτού πλήξει τους χρήστες.

4.4.

H EOKE σημειώνει ότι η πρόταση προβλέπει συντονισμένες έρευνες υπό τον έλεγχο των εθνικών δικαστηρίων, αλλά παροτρύνει την Επιτροπή να τη βελτιώσει, ώστε να διαφυλαχθούν οι ατομικές ελευθερίες.

4.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία μιας ισορροπημένης προσέγγισης, καθώς το προβλεπόμενο σύστημα συνίσταται στην ανάλυση μηνυμάτων, φωτογραφιών και βίντεο για τον εντοπισμό τυχόν περιπτώσεων κακοποίησης παιδιών και, σε περίπτωση «βεβαιότητας», σε προειδοποίηση των αρμόδιων αρχών. Πρέπει ο μηχανισμός προειδοποίησης να καλύπτει την αναγκαιότητα, την αποτελεσματικότητα, την αναλογικότητα και την ισορροπία των προβλεπόμενων μέτρων.

4.6.

Υπενθυμίζει ότι, στην υπόθεση Schrems I (14), το Δικαστήριο αποφάσισε ότι η νομοθεσία που επιτρέπει στις δημόσιες αρχές την πρόσβαση κατά γενικευμένο τρόπο στο περιεχόμενο των επικοινωνιών προσβάλλει την ουσία του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, όπως αυτό κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Συνεπώς, η ψηφιοποίηση περιεχομένου εγγεγραμμένου σε διακομιστή, δεδομένου ότι προϋποθέτει ανάλυση όλων των επικοινωνιών που περνούν από τον διακομιστή, εγείρει αμφιβολίες.

4.7.

Η ευθύνη της ιχνηλάτησης θα βαρύνει τις πλατφόρμες και/ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από τα οποία θα μπορεί να απαιτηθεί η ιχνηλάτηση υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, υπό την απειλή προστίμων ανερχόμενων στο 6 % του παγκόσμιου κύκλου εργασιών τους. Θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη για τον εντοπισμό γλωσσικών μοντέλων, προκειμένου να μπορούν να εμποδίζουν την επικοινωνία κατά την οποία ενήλικες επιδίδονται σε διαδικτυακή αποπλάνηση. Είναι, επομένως, σημαντική η ορθή χρήση των αλγοριθμικών σαρώσεων, ώστε να αποφεύγονται λάθη που θα οδηγούσαν σε αβάσιμες κατηγορίες, δεδομένου ότι οι αλγοριθμικές σαρώσεις δεν είναι αλάνθαστες.

4.8.

Η Επιτροπή προβλέπει επίσης υποχρέωση των πλατφορμών να αξιολογούν τον κίνδυνο χρήσης των υπηρεσιών τους για διάδοση εικόνων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών ή για διαδικτυακή αποπλάνηση, καθώς και να προωθήσουν έναν «[ολοκληρωμένο] κώδικα δεοντολογίας της ΕΕ για τον ηλικιακά κατάλληλο σχεδιασμό» (15), με γενικούς όρους που δημιουργούν αμηχανία στην ΕΟΚΕ.

4.9.

Διευκρινίζει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να ορίσουν ανεξάρτητη αρχή αρμόδια να παρακολουθεί ότι οι πλατφόρμες εκπληρώνουν την υποχρέωσή τους και εξουσιοδοτημένη να ζητά, κατά περίπτωση, από εθνικό δικαστή ή από ανεξάρτητη διοικητική αρχή την έκδοση εντολής εντοπισμού, με χρονική προθεσμία, η οποία θα έχει ως στόχο ένα συγκεκριμένο είδος περιεχομένου σε μια ορισμένη υπηρεσία, καθώς και να ζητά από την ενδιαφερόμενη επιχείρηση την αναζήτηση κάθε περιεχομένου σχετιζόμενου με σεξουαλική κακοποίηση παιδιών ή με στόχο τη διαδικτυακή αποπλάνηση, ή ακόμη και την αθέμιτη προσέγγιση παιδιών.

4.10.

Εάν οι εν λόγω ανεξάρτητες αρχές θεωρήσουν ότι μια υπηρεσία είναι υπερβολικά επικίνδυνη για τα παιδιά, θα μπορούν να απαιτήσουν από τους παρόχους υπηρεσιών φιλοξενίας και υπηρεσιών διαπροσωπικών επικοινωνιών να ψηφιοποιήσουν το περιεχόμενο και τις επικοινωνίες της υπηρεσίας αυτής για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Η ΕΟΚΕ θα προτιμούσε η εφαρμογή του μηχανισμού αυτού να τεθεί υπό τον πραγματικό και εκ των προτέρων έλεγχο του εθνικού δικαστή, ως θεματοφύλακα των ατομικών ελευθεριών, και θεωρεί πως η συμβατότητα αυτού του είδους εντολής με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων είναι αμφισβητούμενη.

4.11.

Εάν η πρόταση εγκριθεί ως έχει, ο κανονισμός θα αναγκάζει τις τεχνολογικές επιχειρήσεις να παρακολουθούν τις πλατφόρμες τους, προκειμένου να εντοπίζουν τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών χάρη στους αλγορίθμους.

4.12.

Μολονότι ο επιδιωκόμενος στόχος είναι αξιέπαινος, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι υπάρχει κίνδυνος να παρεμποδιστεί ο σεβασμός της ιδιωτικής ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή και της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, και ότι θα πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε αυτό να αποτραπεί.

4.13.

Η πρόθεση της ΕΟΚΕ είναι η διαφύλαξη των συμφερόντων όλων των προσώπων, καθώς ορισμένα από αυτά τα συμφέροντα αποτελούν συνταγματικές επιταγές, όπως για παράδειγμα το απόρρητο της αλληλογραφίας και ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής (16).

4.14.

Υπογραμμίζει ότι η προοπτική της υποχρέωσης γενικών σαρώσεων των υπηρεσιών φιλοξενίας και επικοινωνίας θέτει σε κίνδυνο όλες τις τεχνικές που στοχεύουν στη διασφάλιση του απορρήτου των επικοινωνιών, όπως είναι η διατερματική κρυπτογράφηση.

4.15.

Η Επιτροπή αναγνωρίζει άλλωστε ότι η εξεύρεση επικοινωνιών κατά τις οποίες ενήλικες επιδίδονται σε διαδικτυακή αποπλάνηση είναι γενικά η πλέον παρεμβατική για τους χρήστες, καθώς απαιτεί την αυτόματη ανάγνωση των διαπροσωπικών επικοινωνιών.

5. Η συγκρότηση ενός νέου ευρωπαϊκού οργανισμού

5.1.

Στην πρόταση κανονισμού προβλέπεται η σύσταση ανεξάρτητου ευρωπαϊκού οργανισμού με έδρα τη Χάγη, στο πλευρό της Ευρωπόλ, με προϋπολογισμό 26 εκατομμυρίων ευρώ, ο οποίος θα είναι υπεύθυνος για την ανάλυση των αναφορών παράνομου υλικού, τον συντονισμό των βάσεων δεδομένων δακτυλικών αποτυπωμάτων και παράνομου υλικού και για παροχή βοήθειας στις επιχειρήσεις για εξεύρεση αξιόπιστων τεχνολογιών.

Θα λειτουργεί επίσης ως μεσάζων μεταξύ των τεχνολογικών επιχειρήσεων, των αρχών επιβολής του νόμου και των θυμάτων.

5.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη χαρά της για το γεγονός ότι οι αρμοδιότητες του εν λόγω οργανισμού θα είναι οργανωμένες σε δύο κύρια μέρη: έναν επιχειρησιακό πυλώνα και έναν πυλώνα έρευνας και ανάλυσης, καθώς η σημασία της καταπολέμησης της παιδικής πορνογραφίας και της παιδεραστίας στο διαδίκτυο απαιτεί συντονισμό δράσεων και αναλύσεων.

5.3.

Το επιχειρησιακό σκέλος είναι μείζονος σημασίας και δικαιολογεί τη στενή συνεργασία με την Ευρωπόλ, της οποίας η αποτελεσματικότητα είναι αποδεδειγμένη. Η ευρωπαϊκή και διεθνής έκταση των σεξουαλικών εγκλημάτων στο διαδίκτυο που έχουν ως στόχο παιδιά δικαιολογεί την ύπαρξη του.

5.4.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της συμμετοχής της Eurojust στις επιχειρήσεις στο πλαίσιο της αρχιτεκτονικής που προτείνει η Επιτροπή, δεδομένου ότι οι συντονισμένες έρευνες συνεπάγονται και συντονισμένες ανακριτικές διαδικασίες.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) COM(2022) 209 final.

(2) COM(2022) 212 final.

(3) La constitutionnalisation du droit au respect de la vie privée [Η συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή].

(4) COM(2022) 209 final — 2022/0155 (COD).

(5) COM(2022) 212 final.

(6) ΕΕ C 232 της 16.6.2021, σ. 2.

(7) ΕΕ L 223 της 22.6.2021, σ. 14.

(8) https://europa.eu/!XXv6kx

(9) Άρθρο 12 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού.

(10) EU Kids Online.

(11) COM(2020) 624 final.

(12) https://europa.eu/!Jh78ux.

(13) Children with disabilities.

(14) Υπόθεση C-362/14, σκέψη 94.

(15) COM(2022) 212 final.

(16) La constitutionnalisation du droit au respect de la vie privée [Η συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή].

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/139

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2011/83/ΕΕ όσον αφορά τις συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που συνάπτονται εξ αποστάσεως και για την κατάργηση της οδηγίας 2002/65/ΕΚ»

[COM(2022) 204 final — 2022/0147 (COD)]

(2022/C 486/19)

Εισηγητής:

ο κ. Gonçalo LOBO XAVIER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 18.5.2022 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 23.5.2022
Νομική βάση	Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	229/0/3

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί την πρωτοβουλία της Επιτροπής να τροποποιήσει την οδηγία 2011/83/ΕΕ σχετικά με τις συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που συνάπτονται εξ αποστάσεως και να καταργήσει την οδηγία 2001/65/ΕΚ. Τούτο το απαιτούν η εξέλιξη της κοινωνίας και η συμπεριφορά της, οι νέες τεχνικές λύσεις που εμφανίζονται και η ενίσχυση της ενιαίας αγοράς ως μέσου διασφάλισης της ελεύθερης κυκλοφορίας των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών. Η κρίση της νόσου COVID-19 αποτέλεσε τεράστια δοκιμασία ανθεκτικότητας για την ΕΕ και επέβαλε νέες τάσεις και ιδέες που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση αυτή και από αυτήν την άποψη.

1.2.

Παρά το γεγονός ότι τάσσεται υπέρ της πρότασης, η ΕΟΚΕ εμμένει στην ανάγκη επένδυσης στον ψηφιακό και χρηματοοικονομικό γραμματισμό των ανθρώπων, προκειμένου να μπορούν οι καταναλωτές να κατανοούν σωστά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους όσον αφορά τις χρηματοοικονομικές συμβάσεις που συνάπτονται εξ αποστάσεως, ιδίως το δικαίωμα υπαναχώρησης από μια σύμβαση και το δικαίωμα να λαμβάνουν περισσότερες πληροφορίες κατά το προσυμβατικό στάδιο. Τα κράτη μέλη πρέπει να επενδύσουν σε ένα στρατηγικό πρόγραμμα επικοινωνίας προκειμένου να ενισχύσουν το δυναμικό της ενιαίας αγοράς, τηρουμένων των θεμελιωδών δικαιωμάτων των καταναλωτών.

1.3.

Η ΕΟΚΕ δηλώνει ότι καίρια σημασία έχει η ισορροπημένη προσέγγιση μεταξύ της εμπειρίας του ψηφιακού και του παραδοσιακού λιανεμπορίου. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί με την τεχνολογική καινοτομία, τονίζει όμως επίσης ότι η ανθρώπινη επαφή εξακολουθεί να είναι απαραίτητη όταν πρόκειται για αποσαφήνιση και προστασία των δεδομένων. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ψηφιοποίηση και ο εκσυγχρονισμός έχουν μεγάλη σημασία για τη βελτίωση της ευημερίας των πολιτών, η ΕΟΚΕ δηλώνει επίσης ότι εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, ακόμη και μεταξύ των περιφερειών, ενίοτε δε ζητείται η διατήρηση διαφόρων «υλικών» υποδομών για τη στήριξη της τοπικής κοινότητας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η συμμετοχή των τοπικών αρχών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων των χρηματοπιστωτικών εταιρειών, ιδίως όσον αφορά την ύπαρξη υλικών υποδομών στις αγροτικές περιοχές, θα μπορούσε να συμβάλει στη στήριξη των τοπικών κοινοτήτων. Η ΕΟΚΕ ζητεί να διασφαλιστεί το δικαίωμα να ζητείται «ανθρώπινη παρέμβαση» στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες εξ αποστάσεως.

1.4.

Η ΕΟΚΕ και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που εκπροσωπούνται σε αυτήν πιστεύουν στο δυναμικό της ενιαίας αγοράς ως εργαλείου για την ενίσχυση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Η αύξηση της εμπιστοσύνης στα χρηματοπιστωτικά μας συστήματα αποτελεί θεμελιώδη αρχή που στηρίζει την κοινωνία στον τομέα των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που παρέχονται στους καταναλωτές. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εφιστά επίσης την προσοχή στην ανάγκη επένδυσης στην ασφάλεια στον κυβερνοχώρο κατά τρόπο συνεπή. Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν τους κινδύνους που ενέχει η σύναψη συμβάσεων εξ αποστάσεως. Ωστόσο, πέραν τούτου, προκειμένου να τονωθούν η ενιαία αγορά και η ελεύθερη κυκλοφορία των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, οι οποίες αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία, ιδίως μετά την πανδημία της COVID-19, και ιδίως με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων ηλεκτρονικού εμπορίου και ψηφιακών υπηρεσιών, οι πολίτες πρέπει να εμπιστεύονται το σύστημα.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στην Επιτροπή την ανάγκη εναρμόνισης της εν λόγω πρότασης με την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών. Μετά από τόσα πολλά επιτεύγματα που συνδέονται με την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών και έχοντας κατά νου τη δρομολόγηση του Νέου θεματολογίου για τους καταναλωτές (1), ο συγκεκριμένος φάκελος για τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες εξ αποστάσεως σηματοδοτεί την ιδανική συγκυρία για την ενίσχυση του σεβασμού των δικαιωμάτων των καταναλωτών και την τόνωση των επενδύσεων των επιχειρήσεων στον τομέα αυτό. Η ΕΟΚΕ ζητεί τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για την καλύτερη προετοιμασία και παρακολούθηση της μελλοντικής εφαρμογής της οδηγίας. Πρόκειται για ένα καλό παράδειγμα ενός τομέα όπου οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να στηρίξουν και να συμβάλουν σε ένα καλύτερο περιβάλλον και να συμβάλουν στη διασφάλιση μιας θετικής προσέγγισης.

1.6.

Οι μηχανισμοί τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) μπορούν να παράσχουν ένα ασφαλές και αξιόπιστο περιβάλλον για την παρούσα πρόταση οδηγίας. Η ΕΟΚΕ κατανοεί τη δύναμη της καινοτομίας για την κοινωνία και τάσσεται υπέρ της χρήσης όλων των δυνατών μέσων για την παροχή ασφαλούς και σύγχρονης εμπειρίας στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις στον συγκεκριμένο τομέα. Η ΕΟΚΕ μελετά τον τομέα αυτόν και συνιστά ένθερμα τη χρήση της ΤΝ για την οικοδόμηση μιας καλύτερης, πιο ολοκληρωμένης ενιαίας αγοράς που θα στηρίζει τους πολίτες και θα διασφαλίζει ασφαλείς δραστηριότητες στο πλαίσιο του χρηματοοικονομικού συστήματος (2).

1.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους και τις αρχές της ενιαίας αγοράς, η ΕΕ μπορεί να θεσπίσει ορθές πρακτικές όσον αφορά τη ρύθμιση των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών εξ αποστάσεως. Η παρούσα πρόταση αφορά σε σχετικά μέτρα για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές, αλλά η ΕΟΚΕ επιμένει στην ανάγκη αποσαφήνισης των δραστηριοτήτων των εταιρειών που εδρεύουν εκτός της ΕΕ, οι οποίες μπορούν να έχουν αντίκτυπο στους Ευρωπαίους πολίτες. Για την ΕΟΚΕ, πρέπει επίσης να αντιμετωπιστεί η ανάγκη εναρμόνισης και να διασφαλιστεί προσηκόντως.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την ανάληψη δράσης όσον αφορά τους «κανόνες και τα πρότυπα δημοσιότητας» που συνδέονται με την ευαίσθητη διαδικασία παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών εξ αποστάσεως. Είναι καίριας σημασίας το να εναρμονιστούν οι κανόνες που διέπουν τη διαφήμιση των εν λόγω υπηρεσιών, προκειμένου να αποφευχθεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός και να μην υπονομευθεί το σύστημα. Εφόσον το μήνυμα είναι ισχυρό, τα αποτελέσματα αναμένεται να ωφελήσουν τις επιχειρήσεις και τους πολίτες και να έχουν θετικό αντίκτυπο στη συμπεριφορά των καταναλωτών, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη βιωσιμότητα. Η ΕΟΚΕ επιμένει επίσης ότι οι οργανώσεις καταναλωτών πρέπει να συμμετέχουν προκειμένου να καταστεί δυνατός ο καλύτερος διάλογος μεταξύ επιχειρήσεων και πολιτών.

1.9.

Τέλος, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, για την καλύτερη εφαρμογή της οδηγίας και την πραγματική αξιοποίηση των αρχών της, οι επενδύσεις σε υποδομές είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων. Οι πολίτες μπορούν αναμφίβολα να επωφεληθούν από καλύτερες και πιο διαφανείς υπηρεσίες, αλλά τούτο προϋποθέτει την ανάγκη να έχουν πρόσβαση σε δίκτυα 5G, πλήρη κάλυψη δικτύου και άλλες υποδομές σε όλες τις περιοχές, κάτι που απέχει πολύ από τη γενικότερη πραγματικότητα. Η ΕΟΚΕ ζητεί καλύτερη και αποτελεσματικότερη χρήση των χρηματοδοτικών πόρων στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, προκειμένου να ληφθούν υπόψη αυτές οι επενδύσεις και να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα μείνει στο περιθώριο.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η οδηγία 2002/65/ΕΚ σχετικά με την εξ αποστάσεως εμπορία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών προς τους καταναλωτές αποσκοπεί, αφενός, στη διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών στην ενιαία αγορά μέσω της εναρμόνισης ορισμένων κανόνων προστασίας των καταναλωτών στον συγκεκριμένο τομέα και, αφετέρου, στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι υπάρχουν ήδη ορισμένες πρόσφατες οδηγίες και κανονισμοί που καθιερώνουν υψηλά πρότυπα προστασίας των καταναλωτών, και ότι η σημασία της πρότασης για νέα οδηγία έγκειται στο να παρέχει ένα δίχτυ ασφαλείας σε περιπτώσεις όπου δεν παρέχεται ή ενδέχεται να μην παρέχεται η προστασία αυτή. Όταν δεν υπάρχει ειδική ανά προϊόν νομοθεσία της ΕΕ ούτε οριζόντιοι κανόνες που να καλύπτουν τη χρηματοοικονομική υπηρεσία προς τους καταναλωτές, η οδηγία εφαρμόζεται οριζόντια σε κάθε υφιστάμενη ή μελλοντική υπηρεσία στους τομείς των τραπεζών, των πιστώσεων, των ασφαλίσεων, των ατομικών συνταξιοδοτικών προϊόντων, των επενδύσεων ή των πληρωμών για την οποία συνάπτεται σύμβαση με μεθόδους εξ αποστάσεως επικοινωνίας (δηλαδή χωρίς την ταυτόχρονη φυσική παρουσία του εμπόρου και του καταναλωτή). Στην οδηγία καθορίζεται η ενημέρωση η οποία πρέπει να παρέχεται στον καταναλωτή πριν από τη σύναψη της εξ αποστάσεως σύμβασης (στο εξής: προσυμβατική ενημέρωση), παρέχεται δικαίωμα υπαναχώρησης στον καταναλωτή για ορισμένες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και θεσπίζονται κανόνες σχετικά με μη ζητηθείσες υπηρεσίες και μη ζητηθείσα επικοινωνία.

2.2.

Κατά την τελευταία εικοσαετία, η εξ αποστάσεως εμπορία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών προς τους καταναλωτές έχει αλλάξει ραγδαία. Οι πάροχοι χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και οι καταναλωτές δεν χρησιμοποιούν πλέον τη συσκευή φαξ, ενώ έχουν εμφανιστεί και νέοι φορείς που χρησιμοποιούν νέα επιχειρηματικά μοντέλα και νέους διαύλους διανομής, για παράδειγμα χρηματοοικονομικές υπηρεσίες που πωλούνται μέσω διαδικτύου.

2.3.

Η πρόταση της Επιτροπής αποσκοπεί στην απλούστευση και τον εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου με κατάργηση της υφιστάμενης οδηγίας για την εξ αποστάσεως εμπορία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και με παράλληλη συμπερίληψη στο πεδίο εφαρμογής της οριζόντια εφαρμοστέας οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών σχετικών πτυχών των δικαιωμάτων των καταναλωτών που αφορούν συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που συνάπτονται εξ αποστάσεως.

2.4.

Ο γενικότερος στόχος της νομοθεσίας παραμένει αμετάβλητος, δηλαδή να προωθηθεί η παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών στην ενιαία αγορά με παράλληλη εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών. Ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται με πέντε διακριτούς τρόπους:

—	πλήρης εναρμόνιση: οι κανόνες θα είναι παρόμοιοι για όλους τους παρόχους χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, θα διασφαλίζονται δε τα ίδια δικαιώματα στους καταναλωτές σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ·

—

προσυμβατική ενημέρωση: η έγκαιρη λήψη βασικών πληροφοριών με σαφή και κατανοητό τρόπο, είτε ηλεκτρονικά είτε έντυπα, διασφαλίζει την αναγκαία διαφάνεια και ενισχύει τη θέση του καταναλωτή. Στο πλαίσιο αυτό, η πρόταση αποσκοπεί στη ρύθμιση του περιεχομένου, του τρόπου και του χρόνου παροχής της προσυμβατικής ενημέρωσης·

—	δικαίωμα υπαναχώρησης: το δικαίωμα υπαναχώρησης αποτελεί βασικό δικαίωμα του καταναλωτή. Υπέχει ιδιαίτερη σημασία στον τομέα των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών δεδομένου ότι ορισμένα προϊόντα και υπηρεσίες είναι περίπλοκα και ενδέχεται να μην γίνονται εύκολα κατανοητά·

—

δίκαιη διαδικτυακή μεταχείριση: οι συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών συνάπτονται όλο και περισσότερο με ηλεκτρονικά μέσα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στην πρόταση θεσπίζονται ειδικοί κανόνες για την προστασία των καταναλωτών κατά τη σύναψη συμβάσεων χρηματοοικονομικών υπηρεσιών με ηλεκτρονικά μέσα, με στόχο τη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών· και

—

επιβολή: με την πρόταση, οι κανόνες για την επιβολή και τις κυρώσεις που ισχύουν στο πλαίσιο εφαρμογής της οδηγίας 2011/83/ΕΕ σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών (στο εξής: οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών) επεκτείνονται στις συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που συνάπτονται εξ αποστάσεως.

3. Χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και ενιαία αγορά

3.1.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ΕΕ στο σύνολό της αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις μετά την κρίση της νόσου COVID-19, τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία και μια επικείμενη χρηματοπιστωτική κρίση. Είναι γεγονός ότι η εμπιστοσύνη των καταναλωτών έχει κλονιστεί. Επιπλέον, τα υψηλά επίπεδα χρέους των νοικοκυριών είναι μια κατάσταση που πρέπει να αντιμετωπιστεί και ουδόλως έχει βελτιωθεί. Αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στο πλαίσιο όλων των μέτρων που αφορούν τις χρηματοοικονομικές πολιτικές. Οι καταναλωτές πρέπει να έχουν εμπιστοσύνη στο σύστημα και αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και τη διασφάλιση της ανάκαμψης των οικονομιών και της κοινωνίας μας.

3.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη εναρμόνισης. Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να θέσει σε κίνδυνο ή να βλάψει τους πολίτες. Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητό ότι δεν κινούνται όλοι οι πολίτες με τον ίδιο ρυθμό όσον αφορά την ψηφιοποίηση και ότι η διαδικασία αυτή δεν θα πρέπει να αφήνει κανέναν στο περιθώριο. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι επενδύσεις στον χρηματοοικονομικό γραμματισμό θα πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα που ευθυγραμμίζεται στενά με την πρόταση.

3.3.

Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι η προστασία των δεδομένων βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της διαδικασίας. Οι Ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να έχουν εμπιστοσύνη στην ανταλλαγή δεδομένων για νομικούς σκοπούς και για σκοπούς απτόμενους των δικαιωμάτων των καταναλωτών και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ύπαρξη ενός ισχυρού και αξιόπιστου συστήματος. Η προστασία των δεδομένων βρίσκεται σήμερα στην πρώτη γραμμή των ανησυχιών των πολιτών και η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο είναι καίριας σημασίας για την ενίσχυση της διαδικασίας επικοινωνίας όσον αφορά τις εξ αποστάσεως χρηματοοικονομικές υπηρεσίες.

3.4.

Η διασφάλιση της εναρμόνισης της παρούσας πρότασης με την οδηγία για τα δικαιώματα των καταναλωτών είναι καίριας σημασίας. Είναι επίσης καίριας σημασίας το να διασφαλιστεί ότι οι αρχές του Νέου θεματολογίου για τους καταναλωτές (3) βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της έννοιας. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να διαδραματίσουν θετικό ρόλο στη διαδικασία, κυρίως βοηθώντας τους πολίτες να προασπίζονται τα δικαιώματά τους, αλλά και δημιουργώντας επίσης μια καλή ατμόσφαιρα στην οποία οι επιχειρήσεις μπορούν να συναγωνίζονται και να δημιουργούν καλύτερες και σαφέστερες υπηρεσίες για τους καταναλωτές.

3.5.

Οι μηχανισμοί τεχνητής νοημοσύνης είναι καίριας σημασίας για την παρούσα πρόταση. Θα μπορούσαν να διευκολύνουν τις καταναλωτικές δραστηριότητες διευκολύνοντας τις διαδικασίες και τις σχετικές απαιτήσεις, ιδίως για τους πολίτες που είναι λιγότερο προετοιμασμένοι ή λιγότερο εξοικειωμένοι με την ψηφιακή τεχνολογία. Η ΕΟΚΕ ζητεί την αποσαφήνιση και τη χρήση αυτών των εργαλείων προκειμένου να καταστεί πιο επιτυχής η μελλοντική διαδικασία εφαρμογής.

3.6.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της εξασφάλισης ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε αυτόν τον τομέα, ούτως ώστε κάθε παράγοντας (εταιρεία) να μπορεί να παρέχει αξιόπιστες υπηρεσίες στους πολίτες. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να πραγματοποιηθούν επενδύσεις προς την κατεύθυνση της διαφάνειας και της παροχής σαφών μηνυμάτων προκειμένου να αποφευχθεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός από χώρες εκτός Ευρώπης, κάτι που ενδέχεται να υπονομεύσει τον θετικό αντίκτυπο που προσδοκάται με την παρούσα πρόταση οδηγίας.

4. Αντίκτυπος στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις: συναλλαγές εντός και εκτός διαδικτύου

4.1.

Η ψηφιοποίηση είναι απαραίτητη για την τόνωση της ανταγωνιστικότητας και τη διευκόλυνση της ζωής των ανθρώπων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι καθένας διαθέτει τις κατάλληλες συνθήκες δραστηριοποίησης, με το ίδιο επίπεδο γνώσεων. Εντούτοις, τούτο απέχει πολύ από την πραγματικότητα.

4.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί «έξυπνη ψηφιοποίηση», τουτέστιν τεχνολογία για την εξυπηρέτηση των πολιτών, τη διευκόλυνση της επικοινωνίας και την ενίσχυση της ευημερίας των ανθρώπων. Ωστόσο, η ψηφιοποίηση από μόνη της δεν αποτελεί λύση για όλα τα προβλήματα και, αντ’ αυτού, πρέπει να ευθυγραμμιστεί με άλλες προτεραιότητες. Το επίπεδο γνώσεων των πολιτών όσον αφορά τη χρήση της τεχνολογίας εξακολουθεί να είναι πολύ άνισο σε ολόκληρη την ΕΕ, οι δε επενδύσεις πρέπει να πραγματοποιηθούν με αυτό κατά νου. Τέλος, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στην Επιτροπή ότι, ενώ η χρήση της τεχνολογίας είναι σημαντική, το ίδιο ισχύει και για το δικαίωμα «αποσύνδεσης», τούτο δε πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά τη διαδικασία χάραξης πολιτικής.

4.3.

Οι χρηματοπιστωτικές εταιρείες πρέπει να διασφαλίζουν ότι όλες οι αλλαγές γίνονται ευπρόσδεκτες από την αγορά. Ως εκ τούτου, η επικοινωνία είναι απαραίτητη για την επίτευξη αποτελεσμάτων και την καθοδήγηση της διαδικασίας μετασχηματισμού.

4.4.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται αναμφίβολα υπέρ της τεχνολογίας και της καινοτομίας που μπορούν να προσφέρουν καλύτερη εμπειρία στους καταναλωτές και να διευκολύνουν τη ζωή των πολιτών. Η εξέλιξη της συμπεριφοράς των καταναλωτών αποτελεί ευκαιρία για θετικές αλλαγές και σηματοδοτεί την ευκαιρία να προωθηθούν πιο ανθεκτικές και βιώσιμες συναλλαγές στον τομέα των χρηματοοικονομικών συμβάσεων που συνάπτονται εξ αποστάσεως. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, οι κανόνες δημοσιότητας πρέπει να είναι σαφείς και εναρμονισμένοι με άλλες συναφείς δραστηριότητες που μπορούν να έχουν αντίκτυπο στους καταναλωτές. Πρέπει να διασφαλίζονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των καταναλωτών.

4.5.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η παρούσα πρόταση συνάδει με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, ως εκ τούτου, με την αρχή της αναλογικότητας όσον αφορά τις κυρώσεις που επιβάλλονται σε εταιρείες και καταναλωτές σε αυτόν τον τομέα. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρόκειται για ένα πολύ θετικό σημείο που πρέπει να επισημανθεί. Η ΕΟΚΕ θεωρεί θεμελιώδη αρχή ότι η αυστηρότητα των κυρώσεων πρέπει να αντικατοπτρίζει τη σοβαρότητα του αδικήματος, εν προκειμένω την παραβίαση της προστασίας των καταναλωτών, όπως ορίζεται στην πρόταση οδηγίας.

4.6.

Για την ΕΟΚΕ, η ανάγκη να διασφαλιστεί μια ισορροπημένη προσέγγιση όσον αφορά το δικαίωμα να ζητείται ανθρώπινη στήριξη σχετικά με τις χρηματοοικονομικές συμβάσεις που συνάπτονται εξ αποστάσεως είναι υψίστης σημασίας. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού εξακολουθεί να χρειάζεται τέτοιου είδους στήριξη, οι δε τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πρέπει να γνωρίζουν αυτούς τους περιορισμούς. Αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπόψη οσάκις τα ιδρύματα λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τις επενδύσεις και τη διατήρηση ορισμένων «υλικών» υπηρεσιών.

4.7.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι όχι μόνον οι τράπεζες, αλλά όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πρέπει να επενδύσουν σε συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης προκειμένου να στηρίξουν τους υπαλλήλους τους στην παροχή στήριξης στους πελάτες. Οι εξ αποστάσεως χρηματοοικονομικές υπηρεσίες είναι πολύ σημαντικές, αλλά εξίσου σημαντικοί είναι και οι ανθρώπινοι πόροι που παρέχουν στήριξη σε αυτόν τον τομέα. Οι εργαζόμενοι πρέπει να διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες και κατάρτιση προκειμένου να καθοδηγούν τους πελάτες. Τέλος, ακόμη και όταν γίνεται χρήση ΤΝ για την υποστήριξη υπηρεσιών, απαιτείται «ανθρώπινη επαφή» για την αποτελεσματικότερη αλληλεπίδραση με τους πελάτες.

5. Εκτίμηση επιπτώσεων — Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών

5.1.

Η ΕΟΚΕ εφιστά εκ νέου την προσοχή της Επιτροπής και των κρατών μελών στην ευκαιρία συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία επικοινωνίας και εφαρμογής της παρούσας οδηγίας. Λόγω όχι μόνο των γνώσεών τους, αλλά ιδίως της παρουσίας τους «επί τόπου», οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να συμβάλουν στη διασφάλιση της σωστής επικοινωνίας, για παράδειγμα προκειμένου να προσεγγίσουν βασικά τμήματα της κοινωνίας που ζουν σε αγροτικές περιοχές ή δυσκολεύονται να αποκτήσουν πρόσβαση σε διαύλους μαζικής ενημέρωσης. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που εκπροσωπούνται στην ΕΟΚΕ μπορούν να υποστηρίξουν την ορθή εφαρμογή της πρότασης προκειμένου να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα και να ενισχυθεί η συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία.

6. Χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας — η μελλοντική πορεία

6.1.

Ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) είναι ο κύριος πυλώνας του ευρωπαϊκού σχεδίου ανάκαμψης, του Next Generation EU, έχει δε σχεδιαστεί για να παρέχει χρηματοδοτική βοήθεια στα κράτη μέλη προκειμένου να καταπολεμηθούν οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 και να καταστεί η ευρωπαϊκή οικονομία πιο ανθεκτική σε μελλοντικούς κλυδωνισμούς. Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι, όσον αφορά τη βελτίωση του συστήματος, τα κράτη μέλη θα πρέπει να κάνουν ορθή χρήση αυτού του μηχανισμού προκειμένου να διευκολύνουν τη ζωή των πολιτών στον τομέα αυτό.

6.2.

Η ανάγκη επενδύσεων στον ψηφιακό και χρηματοοικονομικό γραμματισμό, προκειμένου να ενισχυθεί η εκπαίδευση και η προστασία των καταναλωτών, είναι υψίστης σημασίας. Η ανάπτυξη των ικανοτήτων των καταναλωτών στο τομέα της ψηφιακής τεχνολογίας και των χρηματοοικονομικών είναι απαραίτητη για την επίτευξη των στόχων του ψηφιακού θεματολογίου, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης μιας αποδοτικής αγοράς και της μεγαλύτερης προστασίας των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ κατανοεί την αξία της προστασίας των δεδομένων και υποστηρίζει το δικαίωμα των καταναλωτών σε πλήρη εγγύηση αυτής της προστασίας. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ισόρροπη ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εμπορίας χρηματοπιστωτικών προϊόντων μπορεί να επιτύχει μόνον εφόσον τα κράτη μέλη παράσχουν επαρκείς πόρους για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων και την προώθηση της εμπιστοσύνης στο ηλεκτρονικό εμπόριο χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, και εφόσον υπολογίσουν την πρόοδο στον τομέα αυτό και υποβάλουν έκθεση στην Επιτροπή, η οποία θα αξιολογήσει το αποτέλεσμα και θα προτείνει βέλτιστες πρακτικές.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 45.

(2) ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 61.

(3) ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 45.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/144

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 και του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060 σχετικά με πρόσθετη ευελιξία για την αντιμετώπιση των συνεπειών της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσικής Ομοσπονδίας — FAST (ευέλικτη βοήθεια για εδάφη) — CARE»

[COM(2022) 325 final — 2022/0208 (COD)]

(2022/C 486/20)

Εισηγήτρια:

η κ. Elena-Alexandra CALISTRU

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 4.7.2022 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 15.7.2022
Νομική βάση	Άρθρα 177 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	189/0/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Μέσω της πρότασής της FAST-CARE, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει λάβει τα απολύτως απαραίτητα πρόσθετα μέτρα για να βοηθήσει τα κράτη μέλη, τις τοπικές αρχές και τους εταίρους της κοινωνίας των πολιτών να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί θερμά αυτή τη νέα ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων που επεκτείνει τη στήριξη που ήδη παρέχεται στο πλαίσιο της δράσης συνοχής για τους πρόσφυγες στην Ευρώπη (CARE) με την παροχή περαιτέρω στήριξης και μεγαλύτερης ευελιξίας στο πλαίσιο της χρηματοδότησης της πολιτικής συνοχής.

1.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι οι άμεσες και οι έμμεσες επιπτώσεις της απρόκλητης εισβολής στις 24 Φεβρουαρίου οδήγησαν σε συνεχή αύξηση του αριθμού των προσφύγων που φθάνουν σε όλα τα κράτη μέλη, αλλά ιδίως στα σύνορα της ΕΕ, και ότι, ως εκ τούτου, απαιτείται περαιτέρω δράση. Η τρέχουσα κατάσταση είναι πρωτοφανής και απαιτεί την εφαρμογή κάθε δυνατού μέτρου που αρμόζει στην περίσταση, σε αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η FAST-CARE ανταποκρίνεται στις συνθήκες αυτές προσφέροντας πρόσθετη χρηματοδότηση για τις μεταναστευτικές προκλήσεις που προκύπτουν από τη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας, αλλά και συμβάλλοντας στον μετριασμό της καθυστερημένης υλοποίησης των έργων λόγω των συνδυασμένων επιπτώσεων της νόσου COVID-19 και του υψηλού ενεργειακού κόστους και της έλλειψης πρώτων υλών και εργατικού δυναμικού που προκαλεί ο πόλεμος.

1.3.

Η ΕΟΚΕ έχει κατ’ επανάληψη τονίσει την ανάγκη για άμεση και αποτελεσματική απάντηση με κάθε δυνατό μέσο. Οι συνεχείς προσπάθειες για διασφάλιση ευελιξίας όσον αφορά τη χρηματοδότηση πρέπει να εξασφαλίσουν την αποτελεσματικότερη δυνατή υλοποίηση των επενδύσεων της πολιτικής συνοχής στο πλαίσιο του ΠΔΠ 2014-2020 και να διασφαλίσουν επίσης την ομαλή έναρξη των προγραμμάτων της περιόδου 2021-2027. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσωρινή δυνατότητα συγχρηματοδότησης κατά 100 % από τον προϋπολογισμό της ΕΕ για την υλοποίηση προγραμμάτων της πολιτικής συνοχής. Η δυνατότητα πρόσθετων μεταφορών κονδυλίων μεταξύ του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) και του Ταμείου Συνοχής, καθώς και μεταξύ κατηγοριών περιφερειών, επικροτούνται επίσης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί θερμά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει το μεγάλο βάρος που επωμίζονται οι τοπικές αρχές και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στις τοπικές κοινότητες για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών προκλήσεων που προκύπτουν από τη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη διάταξη σύμφωνα με την οποία ένα ελάχιστο ποσοστό στήριξης ύψους 30 % στο πλαίσιο των σχετικών προτεραιοτήτων θα πρέπει να προβλεφθεί για τις τοπικές αρχές, τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι αυτοί οι τύποι δικαιούχων λαμβάνουν κατάλληλο μερίδιο από τους εν λόγω πόρους, δεδομένου του ενεργού ρόλου τους σε δράσεις υποδοχής και ένταξης των προσφύγων. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό μπορεί να είναι υπερβολικά χαμηλό για τις χώρες που φιλοξενούν μεγάλο αριθμό προσφύγων· ως εκ τούτου, θα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω η δυνατότητα αύξησης του επιπέδου αυτού του ποσοστού στήριξης για τις χώρες που συνορεύουν με την Ουκρανία.

1.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι ΜΚΟ και οι κοινωνικοί εταίροι διαδραματίζουν καίριο ρόλο, τόσο ως οργανώσεις υλοποίησης όσο και ως πολύτιμοι εταίροι στην παρακολούθηση της υλοποίησης των εν λόγω προγραμμάτων, και η ΕΟΚΕ είναι πρόθυμη να διευκολύνει μια περαιτέρω συζήτηση σχετικά με τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων είτε στην ΕΕ είτε στην Ουκρανία. Η κοινωνία των πολιτών έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά της όσον αφορά την άμεση ανταπόκριση κατά τα πρώτα στάδια του πολέμου, και με επαρκείς πόρους θα αποτελέσει ισχυρό σύνδεσμο μεταξύ των επιτόπιων αναγκών και του υψηλού επιπέδου πολιτικού προβληματισμού τους. Η ΕΟΚΕ εξακολουθεί να επιδιώκει μια πιο εμπεριστατωμένη συμμετοχή στην άμεση αντίδραση και μια καλύτερη μακροπρόθεσμη συμβολή στον καθορισμό του θεματολογίου ένταξης καθώς συνεχίζεται ο πόλεμος.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εξαιρεθούν τα κράτη μέλη από την ανάγκη συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις θεματικής συγκέντρωσης για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2014-2020, παρέχοντάς τους τη δυνατότητα να ανακατευθύνουν κονδύλια μεταξύ θεματικών στόχων εντός της ίδιας προτεραιότητας και εντός του ίδιου Ταμείου και της ίδιας κατηγορίας περιφέρειας, δεδομένων των ταχέως εξελισσόμενων αλλαγών στην κατάσταση επί τόπου. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τη διάταξη που επιτρέπει την επιλεξιμότητα έκτακτων δαπανών για ολοκληρωμένες ή πλήρως εκτελεσθείσες πράξεις από την ημερομηνία της εισβολής.

1.7.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση τον συνδυασμό ολοκληρωμένων μέτρων που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες σε μικροοικονομικό ή σε ατομικό επίπεδο (π.χ. παράταση της διάρκειας και αύξηση του νεοσυσταθέντος μοναδιαίου κόστους που επιτρέπει την κάλυψη των βασικών αναγκών και τη στήριξη των ατόμων στα οποία χορηγείται προσωρινή προστασία), καθώς και τις ανάγκες σε μακροοικονομικό επίπεδο ή σε επίπεδο κρατών μελών (π.χ. διευκόλυνση της σταδιακής υλοποίησης πράξεων από τα προγράμματα της περιόδου 2014-2020 σε εκείνα της περιόδου προγραμματισμού 2021-2027 για την κάλυψη περισσότερων πράξεων που αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις, χωρίς να επηρεάζονται οι υποχρεώσεις των κρατών μελών να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις θεματικής συγκέντρωσης και τους στόχους συνεισφοράς για το κλίμα).

1.8.

Λαμβάνονται επίσης δεόντως υπόψη οι διατάξεις που αποσκοπούν στην ελάφρυνση του διοικητικού φόρτου για τα κράτη μέλη, καθώς και οι δεσμεύσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να βοηθήσει τους δικαιούχους και τα ενδιαφερόμενα μέρη με την παροχή πρόσθετης στήριξης και καθοδήγησης, για παράδειγμα όσον αφορά τη διαχείριση δημόσιων συμβάσεων που υφίστανται υπερβάσεις κόστους, καθώς και άλλα μη νομοθετικά μέτρα και καθοδήγηση. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεργαστεί με τα κράτη μέλη, τις τοπικές αρχές και την κοινωνία των πολιτών για την εξάλειψη όλων των πιθανών περιττών διοικητικών επιβαρύνσεων, παρέχοντας παράλληλα πλήρη διαφάνεια όσον αφορά την κατανομή και την εκτέλεση των μέτρων για την αντιμετώπιση των συνεπειών του πολέμου στην Ουκρανία. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης την ανάγκη για ενεργότερη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων από την ΕΕ και την Ουκρανία, προκειμένου να διασφαλιστούν ο αποτελεσματικός σχεδιασμός, η διαχείριση και η παρακολούθηση των πόρων και να εξασφαλιστεί ότι οι πόροι θα φτάσουν σε εκείνους που τους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, εκεί όπου χρειάζονται περισσότερο.

1.9.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι πρέπει να ληφθούν όλα τα δυνατά μέτρα στο πλαίσιο του τρέχοντος πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (ΠΔΠ). Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να τροποποιήσει τον κανονισμό για το ΠΔΠ, ώστε να βελτιστοποιηθούν οι υπόλοιποι πόροι για την περίοδο 2014-2020 και να καταστεί δυνατή η ομαλή μετάβαση στο πρόγραμμα 2021-2027. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι, αν και η ΕΟΚΕ ανέκαθεν ζητούσε τη μέγιστη δυνατή ευελιξία (1) σε όλα τα επίπεδα από την αρχή έως τη λήξη των προγραμμάτων, προκειμένου να διασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή χρήση των διαθέσιμων πόρων, καθώς οι άμεσες και οι έμμεσες συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία συνεχίζουν να αυξάνονται, θεωρεί ότι μπορεί επίσης να είναι αναγκαία η προσθήκη νέων καινοτόμων χρηματοδοτικών μέσων (2). Μια πιθανή λύση που έχει προτείνει στο παρελθόν η ΕΟΚΕ είναι η δημιουργία χωριστού ταμείου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανασυγκρότηση και την ανάπτυξη της Ουκρανίας, το οποίο θα συμπληρώνει τις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη στήριξη των κρατών μελών που πλήττονται από τον πόλεμο (3).

1.10.

Η ΕΟΚΕ καλεί το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να εγκρίνουν χωρίς χρονοτριβή τον κανονισμό ούτως ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία υιοθέτησής του το συντομότερο δυνατόν. Το μέγεθος της πρόκλησης απαιτεί συλλογική και πιο συντονισμένη αντίδραση, ιδίως με την ταχεία προσέγγιση της χειμερινής περιόδου.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Από τις 24 Φεβρουαρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υποβάλει σειρά προτάσεων, στο πλαίσιο της δράσης συνοχής για τους πρόσφυγες στην Ευρώπη (CARE), προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα κονδύλια που διατίθενται στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής για την περίοδο 2014-2020 και των προγραμμάτων του Ταμείου Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους, καθώς και η προχρηματοδότηση στο πλαίσιο των προγραμμάτων REACT-EU, θα κινητοποιηθούν ταχέως για την αντιμετώπιση των άμεσων συνεπειών του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, επιτρέποντας παράλληλα στα κράτη μέλη να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους για να διασφαλίσουν μια πράσινη, ψηφιακή και ανθεκτική ανάκαμψη των οικονομιών τους από την κρίση που προκάλεσε η πανδημία COVID-19.

2.2.

Ωστόσο, καθώς οι ανάγκες εξακολουθούν να αυξάνονται, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και οι περιφέρειες της ΕΕ κάλεσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει νέες πρωτοβουλίες εντός του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου για τη στήριξη των προσπαθειών των κρατών μελών στον τομέα αυτό. Τώρα απαιτείται στήριξη για τις μακροπρόθεσμες ανάγκες των εκτοπισμένων αμάχων, οι οποίοι θα πρέπει να βοηθηθούν στην ένταξή τους μέσω της παροχής στέγης και υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και της πρόσβασης στην απασχόληση και την εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της διαμονής τους στα κράτη μέλη της ΕΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό το ζήτημα της κάλυψης των μακροπρόθεσμων αναγκών των προσφύγων επηρεάζει κοινότητες που έχουν ήδη πληγεί σοβαρά από την πανδημία COVID-19 (π.χ. η επιβάρυνση του συστήματος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης), αλλά δημιουργεί επίσης νέα προβλήματα, όπως οι πτυχές των πολιτικών παρεμβάσεων που λαμβάνουν υπόψη τη διάσταση του φύλου (π.χ. πολύ λίγα παιδιά εγγράφονται σε σχολεία, γεγονός που εμποδίζει σημαντικά την επαγγελματική ένταξη των γυναικών).

2.3.

Ο πόλεμος έχει προκαλέσει σημεία συμφόρησης στην αλυσίδα εφοδιασμού και ελλείψεις εργατικού δυναμικού. Επίσης έχει επιδεινώσει τις αυξήσεις των τιμών των βασικών εμπορευμάτων, μεταξύ άλλων για την ενέργεια και τα υλικά. Η κατάσταση αυτή έρχεται να προστεθεί στις συνέπειες της πανδημίας, ασκώντας πρόσθετη πίεση στους δημόσιους προϋπολογισμούς και περαιτέρω καθυστερήσεις στις επενδύσεις, ιδίως σε υποδομές.

2.4.

Η δέσμη μέτρων FAST-CARE εισάγει αρκετές σημαντικές αλλαγές στη νομοθεσία για την πολιτική συνοχής για τις περιόδους 2014-2020 και 2021-2027 προκειμένου να επιταχυνθεί και να απλουστευτεί περαιτέρω η στήριξη που παρέχουν τα κράτη μέλη στην ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών, συνεχίζοντας παράλληλα την παροχή βοήθειας για την ανάκαμψη των περιφερειών από την πανδημία της COVID-19.

2.5.

Πρέπει να εξασφαλιστεί περισσότερη στήριξη σε όσους υποδέχονται εκτοπισθέντες —κράτη μέλη, τοπικές αρχές και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών— μέσω των ακόλουθων μέτρων:

—	οι πληρωμές προχρηματοδότησης θα πρέπει να αυξηθούν κατά επιπλέον 3,5 δισ. ευρώ που πρέπει να καταβληθούν το 2022 και το 2023, γεγονός που θα παράσχει ταχεία πρόσθετη ρευστότητα σε όλα τα κράτη μέλη·

—	η δυνατότητα συγχρηματοδότησης κατά 100 % από την ΕΕ κατά την περίοδο 2014-2020 θα πρέπει να επεκταθεί πλέον σε μέτρα που προωθούν την κοινωνικοοικονομική ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών·

—	η ίδια δυνατότητα να επεκταθεί επίσης στα προγράμματα της περιόδου 2021-2027, τα οποία θα επανεξεταστούν έως τα μέσα του 2024·

—

το ποσό του απλουστευμένου μοναδιαίου κόστους για την κάλυψη των βασικών αναγκών των προσφύγων, το οποίο ορίστηκε σε 40 ευρώ στο πλαίσιο της CARE, θα πρέπει να αυξηθεί σε 100 ευρώ ανά εβδομάδα ανά άτομο και οι δαπάνες αυτές μπορούν να ζητηθούν για μέγιστο διάστημα 26 εβδομάδων, από 13 εβδομάδες που ισχύει σήμερα·

—	η δυνατότητα διασταυρούμενης χρηματοδότησης που έχει ήδη χορηγηθεί στο πλαίσιο της CARE μεταξύ του ΕΤΠΑ και του ΕΚΤ θα επεκταθεί. Αυτό σημαίνει ότι το Ταμείο Συνοχής μπορεί πλέον να κινητοποιήσει πόρους για την αντιμετώπιση των συνεπειών των μεταναστευτικών προκλήσεων·

—	οι δαπάνες για δράσεις αντιμετώπισης των μεταναστευτικών προκλήσεων μπορούν πλέον να δηλωθούν αναδρομικά για επιστροφή, ακόμη και όταν η δράση έχει ήδη ολοκληρωθεί.

2.6.

Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι επενδύσεις πραγματοποιούνται εκεί όπου είναι περισσότερο αναγκαίες, η FAST-CARE εισάγει δύο σημαντικές αλλαγές:

—

Τουλάχιστον το 30 % των πόρων που κινητοποιούνται από τις δυνατότητες ευελιξίας που παρέχονται προτείνεται να διατεθεί σε δράσεις τις οποίες διαχειρίζονται οι τοπικές αρχές και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στις τοπικές κοινότητες, έτσι ώστε όσοι αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των προσπαθειών να λαμβάνουν επαρκή στήριξη.

—	Τα προγράμματα μπορούν να στηρίζουν δράσεις εκτός του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής του προγράμματος, αλλά εντός του κράτους μέλους, αναγνωρίζοντας ότι οι πρόσφυγες μετακινούνται συχνά εντός των κρατών μελών.

2.7.

Όσον αφορά την πρακτική στήριξη για την επίλυση του προβλήματος της καθυστερημένης υλοποίησης, τα έργα ύψους άνω του 1 εκατ. ευρώ (ιδίως εκείνα που αφορούν τις υποδομές), τα οποία υποστηρίζονται στο πλαίσιο των προγραμμάτων της περιόδου 2014-2020 αλλά δεν μπόρεσαν να ολοκληρωθούν εγκαίρως λόγω αύξησης των τιμών και έλλειψης πρώτων υλών και εργατικού δυναμικού, μπορούν να συνεχίσουν να λαμβάνουν στήριξη στο πλαίσιο των προγραμμάτων της περιόδου 2021-2027, ακόμη και αν δεν θα ήταν επιλέξιμα σύμφωνα με τους κανόνες επιλεξιμότητας για την περίοδο 2021-2027.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη θέσπιση προσαρμοσμένων και αποτελεσματικών μέσων παροχής χρηματοδοτικής στήριξης για την αντιμετώπιση των συνεπειών της ρωσικής στρατιωτικής επίθεσης, οι οποίες έχουν οξυνθεί ως προς την εμβέλεια και ο αντίκτυπός τους έχει διευρυνθεί. Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν συνεχείς σημαντικές εισροές ατόμων που προσπαθούν να ξεφύγουν από τη ρωσική επίθεση. Η κατάσταση αυτή έρχεται να προστεθεί στις συνέπειες της πανδημίας COVID-19, ιδίως στη διαταραχή των αξιακών αλυσίδων, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο τους δημόσιους προϋπολογισμούς που είχαν επικεντρωθεί στην ανάκαμψη της οικονομίας, ενέχει όμως επίσης και τον κίνδυνο καθυστέρησης των επενδύσεων, ιδίως σε υποδομές.

3.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι, καθώς οι άμεσες και οι έμμεσες επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία εξακολουθούν να αυξάνονται σε όλα τα κράτη μέλη, είναι ζωτικής σημασίας να εξασφαλιστούν τα μέσα για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών προκλήσεων και των διαταραχών της αγοράς μέσω ενός μείγματος χρηματοδότησης, διαδικασιών και τεχνικής βοήθειας, σε συνδυασμό με ευελιξία και ταχεία αντίδραση.

3.3.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί απολύτως ότι η χρηματοδότηση πρέπει να είναι διαθέσιμη μέσω ειδικής αναθεώρησης του ισχύοντος δημοσιονομικού πλαισίου, προκειμένου να αποφευχθεί η διακοπή της χρηματοδότησης, η οποία είναι απαραίτητη για τα βασικά μέτρα μετριασμού της κρίσης και αρωγής των απόρων. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη συστήσει σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (4) τη διάθεση πρόσθετων πόρων στα κράτη μέλη ως άμεση προχρηματοδότηση.

3.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η δυνατότητα χρήσης της συγχρηματοδότησης έως και κατά 100 % επεκτάθηκε για τα εν λόγω μέτρα και στη λογιστική χρήση που λήγει στις 30 Ιουνίου 2022, προκειμένου να συμβάλει στην ελάφρυνση της επιβάρυνσης των δημόσιων οικονομικών των κρατών μελών, ενώ η σημαντική αύξηση της προχρηματοδότησης (5) από τους πόρους REACT-EU παρείχε στα κράτη μέλη την αναγκαία ρευστότητα για την κάλυψη των πλέον επιτακτικών αναγκών.

3.5.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει επίσης την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τη θέσπιση ποσοστού συγχρηματοδότησης έως 100 % για τις προτεραιότητες που προωθούν την κοινωνικοοικονομική ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών στο πλαίσιο των προγραμμάτων της περιόδου 2021-2027. Παρά το γεγονός ότι η πρόταση αυτή λήγει στις 30 Ιουνίου 2024, η δυνατότητα επανεξέτασής της με βάση τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιήθηκε και παρατάθηκε, εάν αποδειχθεί αποτελεσματική, προσφέρει έναν χάρτη πορείας για μεγαλύτερη ευελιξίας και τη διάθεση μεγαλύτερης ρευστότητας όταν εμφανίζονται επείγουσες χρηματοδοτικές ανάγκες.

3.6.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει ένθερμα τη διάταξη σύμφωνα με την οποία τουλάχιστον το 30 % της στήριξης για τις θιγόμενες προτεραιότητες θα πρέπει να χορηγείται σε δικαιούχους που είναι τοπικές αρχές, κοινωνικοί εταίροι και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται σε τοπικές κοινότητες, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι εν λόγω κατηγορίες δικαιούχων λαμβάνουν κατάλληλο μερίδιο των πόρων αυτών, δεδομένου του ενεργού ρόλου τους σε δράσεις υποδοχής και ένταξης των προσφύγων. Ωστόσο, το ποσοστό μπορεί να είναι υπερβολικά χαμηλό για τις χώρες που συνορεύουν με την Ουκρανία και φιλοξενούν σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων. Ως εκ τούτου, ακόμη και αν το επίπεδο είναι ελάχιστο, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η αύξηση της χρηματοδότησης, με τουλάχιστον το 50 % της στήριξης για τη δεδομένη προτεραιότητα να χορηγείται σε δικαιούχους που είναι τοπικές αρχές και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στις τοπικές κοινότητες.

3.7.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί την ανάγκη διατήρησης των αρχικών στόχων της πολιτικής συνοχής και το γεγονός ότι αυτή δεν μπορεί να αποτελέσει πανάκεια για όλες τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που ενδέχεται να προκύψουν. Για τον σκοπό αυτό, οι διατάξεις που περιορίζουν το συνολικό ποσό που έχει προγραμματιστεί για τις προτεραιότητες ένταξης των προσφύγων σε ένα κράτος μέλος στο 5 % του αρχικού εθνικού κονδυλίου του εν λόγω κράτους μέλους από τον συνδυασμό του ΕΤΠΑ και του ΕΚΤ+ κρίνονται συνετές. Ωστόσο, τα εν λόγω κατώτατα όρια θα πρέπει να υπόκεινται σε προηγούμενη επανεξέταση προκειμένου να αφεθούν επαρκή διαθέσιμα περιθώρια, εάν χρειαστεί, ιδίως για τις όμορες χώρες. Είναι σαφές ότι οι προκλήσεις για τις χώρες που φιλοξενούν τη μεγάλη πλειονότητα των προσφύγων που εγκαταλείπουν την Ουκρανία είναι μεγαλύτερες από ό,τι για άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Ως εκ τούτου, τα ποσοστιαία όρια θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις επί τόπου πραγματικότητες και τις διαφορές μεταξύ των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα διάφορα κράτη μέλη.

3.8.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεργαστεί στενά με τα κράτη μέλη, τις τοπικές αρχές και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για την αποτελεσματικότερη και ταχύτερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων στήριξης των Ουκρανών προσφύγων που προσφέρει η FAST-CARE. Ενώ ο κανονισμός καλεί τα κράτη μέλη να υποβάλουν έκθεση σχετικά με την εκπλήρωση της προϋπόθεσης του 30 % στην τελική έκθεση υλοποίησης, η ΕΟΚΕ ζητεί τη συνεχή υποβολή εκθέσεων, καθώς και τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην παρακολούθηση της εφαρμογής των εν λόγω διατάξεων.

3.9.

Τα ανωτέρω ισχύουν επίσης για τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την εποπτεία των προγραμμάτων που συνδέονται με την άσκηση της πολιτικής συνοχής, καθώς και για τη διαδικασία επιλογής των προς εκτέλεση έργων. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στον κίνδυνο μετατροπής της πολιτικής συνοχής σε μια σειρά κατακερματισμένων αντιδράσεων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που έχουν κλονίσει την ήπειρό μας.

3.10.

Η δημιουργία σαφούς συνέργειας μεταξύ των αρχών της πολιτικής συνοχής και των βασικών στόχων της πολιτικής και της νέας κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής πραγματικότητας όσον αφορά τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού, τις δυσκολίες στην αλυσίδα εφοδιασμού και την αύξηση των τιμών και του κόστους της ενέργειας θα πρέπει να αποτελέσει βασικό μέλημα για την επίτευξη κατάλληλου ποσοστού απορρόφησης που να αντικατοπτρίζει την αποτελεσματικότερη χρήση των υφιστάμενων πόρων.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση την επιλογή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να μην παρατείνει κατά ένα επιπλέον έτος τον κανόνα ν+3 για την περίοδο 2014-2020, καθώς και την αξιολόγησή της ότι, ανεξάρτητα από την εμπροσθοβαρή χρηματοδότηση των πιστώσεων πληρωμών για το 2022 και το 2023 (κυρίως λόγω προχρηματοδότησης), η FAST-CARE είναι δημοσιονομικά ουδέτερη για την περίοδο 2021-2027 και δεν απαιτεί αλλαγές στα ετήσια ανώτατα όρια του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου για τις αναλήψεις υποχρεώσεων και τις πληρωμές. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει σθεναρά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρακολουθεί τον αντίκτυπο των αλλαγών και να αφήσει περιθώρια για αναδυόμενες ή διευρυνόμενες ανάγκες ή προτεραιότητες.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Βλ. έγγραφο θέσης της ΕΟΚΕ με θέμα COVID-19: Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία — Έκτακτη ευελιξία.

(2) Στις γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα τονίσει την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι το ΠΔΠ 2021-2027 παρέχει τη δυνατότητα προσθήκης νέων καινοτόμων χρηματοδοτικών μέσων, πέραν των εξής: Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) (EE C 364 της 28.10.2020)· COVID-19: Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία — Έκτακτη ευελιξία· Κανονισμός σχετικά με την πρωτοβουλία επενδύσεων για την αντιμετώπιση του κορονοϊού·Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ)/ Κρίση COVID-19.

(3) Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα την 8η έκθεση για τη συνοχή (ΕΕ C 323 της 26.8.2022, σ. 54).

(4) Έγγραφο θέσης της ΕΟΚΕ με θέμα REACT-EU.

(5) Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει υποστηρίξει με συνέπεια ότι η ποσοστιαία αύξηση των προκαταβολών ή των προχρηματοδοτήσεων πρέπει να επικροτηθεί, αλλά ότι πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για να εξασφαλιστεί η όσο το δυνατόν ταχύτερη κινητοποίηση των χρηματοδοτικών πόρων. Όπως αναφέρεται στο έγγραφο θέσης της ΕΟΚΕ με θέμα Χρηματοδοτική ενίσχυση σε κράτη μέλη που έχουν πληγεί από σοβαρή κατάσταση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/149

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η αξιοπρεπής εργασία παγκοσμίως»

[COM(2022) 66 final]

(2022/C 486/21)

Εισηγήτρια:

η κ. Maria del Carmen BARRERA CHAMORRO

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2.5.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	22.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	132/23/33

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υπογραμμίζει τη σημασία της χάραξης, από την Επιτροπή, μιας στρατηγικής για την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο, και όχι μόνον εντός της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, παράλληλα με την πρόταση οδηγίας για την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα, η Επιτροπή εκδίδει μια ανακοίνωση με θέμα την αξιοπρεπή εργασία παγκοσμίως για την παγκόσμια δίκαιη μετάβαση και τη βιώσιμη ανάκαμψη, όπου επιβεβαιώνεται η δέσμευση της ΕΕ να προασπιστεί αποτελεσματικότερα την αξιοπρεπή εργασία, μέσω κανόνων, εμπορικών και επενδυτικών πολιτικών, και όπου προβλέπεται επίσης ένα μέσο για την απαγόρευση της διάθεσης στην αγορά της ΕΕ προϊόντων τα οποία παράγονται —ακόμη και εκτός της εσωτερικής αγοράς— με αναγκαστική εργασία. Η ΕΟΚΕ αξιολογεί θετικά το γεγονός ότι το νέο πλαίσιο συνδυάζει την απαγόρευση με ένα σύστημα εγγυήσεων ορθής εκτέλεσης, βασιζόμενο στα διεθνή πρότυπα και τις υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας και διαφάνειας. Ωστόσο, θεωρεί σκόπιμο να προβεί η Επιτροπή σε εκτίμηση του οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου του, ιδίως όσον αφορά τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις ΜΜΕ.

1.2.

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι, παρά τις όποιες βελτιώσεις, η αξιοπρεπής εργασία εξακολουθεί να μην αποτελεί πραγματικότητα για πολλούς ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο. Εν μέσω αυτής της ανησυχητικής κατάστασης, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η πανδημία της COVID-19 και οι μετασχηματισμοί της εργασίας, λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων, της κλιματικής αλλαγής, των δημογραφικών αλλαγών και της παγκοσμιοποίησης, θέτουν τις επιχειρήσεις ενώπιον σοβαρών προκλήσεων. Οι προκλήσεις αυτές ενδέχεται δε να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην αποτελεσματική τήρηση της εργατικής νομοθεσίας και της νομοθεσίας περί κοινωνικής προστασίας για τους εργαζομένους σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να δρα ολοένα και περισσότερο ως κοινωνικά υπεύθυνη ηγέτιδα παγκοσμίως, χρησιμοποιώντας και αναπτύσσοντας όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένων των νομοθετικών. Όπως και η Επιτροπή, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οι καταναλωτές απαιτούν όλο και περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται εξ ολοκλήρου με βιώσιμο και δίκαιο τρόπο, ούτως ώστε να διασφαλίζεται η αξιοπρεπής εργασία για τα άτομα που τα παράγουν, μη εξαιρουμένων όσων εργάζονται στην άτυπη οικονομία.

1.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την επιδοκιμασία της επειδή στην ανακοίνωση που εξέδωσε η Επιτροπή για την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας σε όλους τους κλάδους και τα πεδία δραστηριοτήτων δίνεται συνολικά έμφαση σε όλους τους εργαζομένους στις εθνικές αγορές, σε χώρες εκτός ΕΕ και σε παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η ΕΕ οφείλει να ασκήσει όλες τις πολιτικές της —τόσο τις εσωτερικές όσο και τις εξωτερικές (συμπεριλαμβανομένης της εμπορικής πολιτικής)— για να προωθήσει και να διασφαλίσει την αξιοπρεπή εργασία σε ολόκληρο τον κόσμο, θέτοντας αυτόν τον στόχο στο επίκεντρο μιας βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάκαμψης και της ψηφιακής μετάβασης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της καθότι η ΕΕ προτείνει μια συνολική δέσμη δράσεων και μέσων που θα συμβάλουν στην ενίσχυση των τεσσάρων πυλώνων της καθολικής έννοιας της αξιοπρεπούς εργασίας, η οποία αναπτύχθηκε στη Διακήρυξη της ΔΟΕ (Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας) του 2008 σχετικά με την κοινωνική δικαιοσύνη για μια δίκαιη παγκοσμιοποίηση, όπως τροποποιήθηκε το 2022 και αντικατοπτρίζεται στους ΣΒΑ: ανάπτυξη της απασχόλησης, πρότυπα που εγγυώνται τα εργασιακά δικαιώματα (συμπεριλαμβανομένης της εξάλειψης της αναγκαστικής και της παιδικής εργασίας), επαρκής κοινωνική προστασία, κοινωνικός διάλογος και τριμερής συμμετοχή, με την ισότητα των φύλων ως διαθεματικό στόχο.

1.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναπτύξει ορισμένες πτυχές της αρχής της αξιοπρεπούς εργασίας που σήμερα έχουν ιδιαίτερη αξία, τόσο από κοινωνικής όσο και από οικονομικής άποψης. Για παράδειγμα, παράλληλα με την ισότητα των φύλων και την απαγόρευση των διακρίσεων (προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας από τη σκοπιά της ισότητας των φύλων), η ΕΟΚΕ δίνει έμφαση στην αποτροπή του κινδύνου αποκλεισμού των πλέον ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, όπως τα άτομα με αναπηρία, στις αγορές εργασίας, στην υγεία και στην ασφάλεια στην εργασία, καθώς και στον βιώσιμο χαρακτήρα της απασχόλησης κατά την πράσινη μετάβαση. Πρόκειται για διαθεματικούς στόχους της ΔΟΕ και της Ατζέντας 2030. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Διακήρυξη της ΔΟΕ σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές και τα δικαιώματα στην εργασία τροποποιήθηκε για να συμπεριλάβει το δικαίωμα σε ένα ασφαλές και υγιές περιβάλλον εργασίας.

1.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την επιδοκιμασία της καθότι, με την ανακοίνωσή της, η Επιτροπή προτείνει τόσο την ενίσχυση της χρήσης των υφιστάμενων μέσων όσο και την επιλογή νέων μέσων, μεταξύ άλλων κανονιστικών, στους τέσσερις πυλώνες της Ατζέντας για την Αξιοπρεπή Εργασία. Στον πρώτο, ο οποίος αφορά τις ενωσιακές πολιτικές που εφαρμόζονται εκτός ΕΕ, η ΕΟΚΕ κρίνει θετικά την προαγωγή από την ΕΕ πρωτοποριακών προτύπων σε παγκόσμια κλίμακα υπέρ της κοινωνικής ευθύνης, της διαφάνειας και της βιωσιμότητας της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης την υιοθέτηση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του ψηφίσματος σχετικά με το νέο εμπορικό μέσο για την απαγόρευση των προϊόντων που παράγονται με αναγκαστική εργασία (1).

1.7.

Ως μέρος της δέσμης μέτρων για μια «δίκαιη και βιώσιμη οικονομία», η Επιτροπή παρουσίασε επίσης πρόταση οδηγίας για τη δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων (βλ. γνωμοδότηση INT/973). Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση αυτή αποτελεί σημαντικό βήμα για την προώθηση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως καθήκοντος των επιχειρήσεων και των διευθυντικών στελεχών τους. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η πρόταση παρουσιάζει ορισμένες ελλείψεις (για παράδειγμα το μειωμένο πεδίο εφαρμογής, καθότι ισχύει άμεσα για τις μεγάλες επιχειρήσεις και μόνο έμμεσα για τις ΜΜΕ, ή η περιορισμένη εκπροσώπηση των εργαζομένων) και περιέχει ασαφείς νομικές έννοιες (για παράδειγμα η απαίτηση για «εδραιωμένες» επιχειρηματικές σχέσεις), οι οποίες ενδέχεται να εφαρμοστούν με διαφορετικό τρόπο από τις εθνικές αρχές και τα δικαστήρια, με συνέπεια την πρόκληση ανασφάλειας δικαίου τόσο στους εργαζομένους όσο και στις επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ ζητεί μια ισορροπημένη διαδικασία διαλόγου μεταξύ της Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, με σκοπό να διορθωθούν αυτές οι ελλείψεις και να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα του κανονιστικού μέσου που πρόκειται τελικά να εγκριθεί.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ορισμένες επιχειρήσεις όσον αφορά τον έλεγχο ολόκληρης της αξιακής αλυσίδας τους και τη διασφάλιση αξιοπρεπούς εργασίας. Ωστόσο, θεωρεί ότι ο τρόπος επίτευξης αυτού του σκοπού δεν θα πρέπει να είναι η μείωση των σχετικών εγγυήσεων, καθότι έτσι αποδυναμώνεται η αποτελεσματικότητα του μέτρου, προκαλείται ανασφάλεια δικαίου στις επιχειρήσεις και ανοίγει ο δρόμος για αθέμιτο ανταγωνισμό. Αντίθετα, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι ο ενδεδειγμένος τρόπος για την αντιμετώπιση αυτών των δυσκολιών συνολικού ελέγχου, χωρίς να προκληθούν τέτοιες αρνητικές επιπτώσεις, συνίσταται στη δημιουργία κατάλληλων μέσων στήριξης και συνεργασίας με στόχο τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας των προτεινόμενων μέσων. Για τον σκοπό αυτόν, εκτός από τα δημόσια μέσα στήριξης και καθοδήγησης, καίριο ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν οι δίαυλοι συμμετοχής των εκπροσώπων των εργαζομένων σε όλη την αξιακή αλυσίδα και στον κοινωνικό διάλογο, στα διάφορα επιμέρους επίπεδα. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι αυτή η βελτίωση όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης της δέουσας επιμέλειας σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα, η οποία διευκολύνει το έργο των επιχειρήσεων, είναι ένας ισχυρός λόγος για να αναγνωριστεί και να διασφαλιστεί η συμμετοχή των εκπροσώπων των εργαζομένων.

1.9.

Στον τομέα των διμερών και των περιφερειακών σχέσεων της ΕΕ, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει ιδιαίτερα την πρόταση της ΕΕ να χρησιμοποιήσει την εμπορική πολιτική ως μέσο για την προώθηση της εκ μέρους των επιχειρήσεων τρίτων χωρών συμμόρφωσης με τα διεθνή πρότυπα εργασίας, ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την αξιοπρεπή εργασία σε όλες τις επιχειρήσεις και σε όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένων και των γειτονικών χωρών. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την πρόταση μεταρρύθμισης του κανονισμού της ΕΕ για τις εμπορικές προτιμήσεις. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ένας από τους στόχους της εν λόγω πρότασης είναι να διευκολύνει τις εισαγωγές από χώρες των οποίων οι επιχειρήσεις σέβονται τις κοινωνικές, εργατικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις, μεταξύ άλλων την αξιοπρεπή εργασία. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι αυτό θα βελτιώσει ένα μοντέλο παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας βασισμένο όχι μόνο στην κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά και στον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ όλων των επιχειρήσεων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την απόφαση της ΕΕ να συμμετάσχει ενεργά στη μεταρρύθμιση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) προκειμένου να ενσωματωθεί η κοινωνική διάσταση στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη υπό το πρίσμα των τεράστιων προκλήσεων που η τελευταία αντιμετωπίζει (ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, γήρανση, πρόληψη μελλοντικών πανδημιών κ.λπ.). Η βελτιστοποίηση της ανάπτυξης, της ανταγωνιστικότητας και των κερδών, όσον αφορά τη δημιουργία περισσότερου πλούτου, απασχόλησης και ευημερίας, προϋποθέτει τη θέσπιση πλαισίων και πολιτικών δίκαιης μετάβασης, που περιλαμβάνουν την εγγύηση και την προώθηση της αξιοπρεπούς και βιώσιμης εργασίας παγκοσμίως, ακολουθώντας μια προσέγγιση δίκαιης μετάβασης μέσω του κοινωνικού διαλόγου, όπως έχει επιτευχθεί στο παρελθόν.

1.11.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την προτεινόμενη συμπερίληψη μηχανισμών για την αξιολόγηση και την παρακολούθηση του βαθμού συμμόρφωσης με την οδηγία για τη δέουσα επιμέλεια. Ωστόσο, εκφράζει την ανησυχία της ότι οι μηχανισμοί αυτοί δεν προβλέπουν κοινωνικό διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προβλέψει με σαφήνεια τέτοιους μηχανισμούς στο προτεινόμενο νομοθέτημα.

1.12.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί την υποστήριξη της ΕΕ για μια δεσμευτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως επίσης ζητεί να εξετασθεί το ενδεχόμενο να θεσπισθεί μια σύμβαση της ΔΟΕ για την αξιοπρεπή εργασία στις αλυσίδες εφοδιασμού.

2. Εισαγωγή και ιστορικό πλαίσιο

2.1.

Η διασφάλιση και η προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης βρίσκονται στο επίκεντρο των κανονιστικών πλαισίων και των πολιτικών που συμφωνήθηκαν σε τριμερή βάση στο πλαίσιο της ατζέντας της ΔΟΕ για την αξιοπρεπή εργασία, στη διακήρυξη της ΔΟΕ σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές και τα δικαιώματα στην εργασία, η οποία εγκρίθηκε το 1998 (όπως τροποποιήθηκε το 2022) και η οποία επαναλαμβάνεται στη διακήρυξη της εκατονταετηρίδας της ΔΟΕ για το μέλλον της εργασίας (2019). Ομοίως, η διασφάλιση ότι η αξιοπρεπής εργασία αποτελεί τον κανόνα σε ολόκληρο τον κόσμο είναι πρωταρχικής σημασίας για τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει ολόκληρη η διεθνής κοινότητα στο πλαίσιο των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) της Ατζέντας 2030, ιδίως, αλλά όχι αποκλειστικά, με τον στόχο αριθ. 8. Ο στόχος αυτός προωθεί τη διαρκή, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, η οποία δημιουργεί παραγωγική απασχόληση και αξιοπρεπή εργασία για όλους.

2.2.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής, ότι αυτή η στρατηγική προάσπισης και προώθησης της αξιοπρεπούς εργασίας παγκοσμίως δεν είναι απλώς κατάλληλη, αλλά και απαραίτητη, στο πλαίσιο του μοντέλου βιώσιμης ανάκαμψης που καθιερώθηκε και χρηματοδοτείται ως μέρος του NextGenerationEU. Τα αριθμητικά στοιχεία που παρουσιάζουν η Επιτροπή και η ΔΟΕ καταδεικνύουν ότι, παρά τις βελτιώσεις που σημειώθηκαν, η αξιοπρεπής εργασία δεν αποτελεί ακόμη πραγματικότητα για πολλούς ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΔΟΕ, 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση στην κοινωνική προστασία και 205 εκατομμύρια άνθρωποι είναι άνεργοι. Ένα στα δέκα παιδιά παγκοσμίως (160 εκατομμύρια) απασχολούνται σε παιδική εργασία και 25 εκατομμύρια άνθρωποι υποβάλλονται σε αναγκαστική εργασία. Κατά μέσο όρο, σχεδόν ένα στα τέσσερα θύματα αναγκαστικής εργασίας υφίσταται εκμετάλλευση εκτός της χώρας καταγωγής του, ενώ υπάρχει διαφοροποίηση ανάλογα με το είδος της περίπτωσης. Επιπλέον, αν και η υγεία και η ασφάλεια στην εργασία αποτελούν θεμελιώδη πτυχή της αξιοπρεπούς εργασίας, σύμφωνα με τη ΔΟΕ περισσότεροι από πέντε εργαζόμενοι πεθαίνουν κάθε λεπτό ανά τον κόσμο, λόγω εργατικών ατυχημάτων ή επαγγελματικών ασθενειών.

2.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η ΕΕ αποφάσισε να δώσει νέα ώθηση σε ένα μοντέλο οικονομικής ανάκαμψης που θα συνδυάζει τη δημιουργία πλούτου και τις ευκαιρίες απασχόλησης παγκοσμίως με τη διασφάλιση και την προώθηση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της αξιοπρεπούς εργασίας και του περιβάλλοντος. Στην κοινή ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για την ενίσχυση της συμβολής της ΕΕ στην πολυμερή προσέγγιση βάσει κανόνων επισημάνθηκαν οι δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζουν άτομα, επιχειρήσεις και κράτη για την επίτευξη προόδου ως προς αυτούς τους στόχους μετά την κρίση της πανδημίας. Ως εκ τούτου, προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος, η ΕΟΚΕ πρότεινε κανονισμούς, πολιτικές και επενδύσεις που εγγυώνται και προωθούν μια ψηφιακή, πράσινη και χωρίς αποκλεισμούς οικονομική ανάκαμψη.

2.4.

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή υπέβαλε α) ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή για την αξιοπρεπή εργασία παγκοσμίως για την παγκόσμια δίκαιη μετάβαση και τη βιώσιμη ανάκαμψη [COM (2022) 66 τελικό της 23ης Φεβρουαρίου 2022] και β) πρόταση οδηγίας σχετικά με τη δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, η οποία αποτελεί αντικείμενο της υπό εκπόνηση χωριστής γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ INT/973.

2.5.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη δηλώσει ότι οι επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται όλο και περισσότερο σε διασυνοριακό επίπεδο. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, με τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού τους, είναι οι κύριοι παράγοντες, ενώ ολοένα και αυξάνονται οι ΜΜΕ. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη προτείνει νομοθετικές και πολιτικές πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της βιωσιμότητας, τη διασφάλιση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας στις αλυσίδες αξίας των επιχειρήσεων (2).

2.6.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των μέσων που βασίζονται στην εταιρική κοινωνική ευθύνη για την επίτευξη δίκαιης ανάπτυξης, καθώς η εταιρική κοινωνική ευθύνη παρέχει κίνητρα για θετικές αλλαγές στη συμπεριφορά ως προς την περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ έχει επίσης επισημάνει την ανάγκη βελτίωσης. Ως εκ τούτου, καλεί την ΕΕ και τα κράτη μέλη της να μεριμνήσουν για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή των υφιστάμενων διεθνών μέσων βιώσιμης, δίκαιης και ανθεκτικής ανάπτυξης και ανάκαμψης μετά την πανδημία COVID-19, με επίκεντρο την αξιοπρεπή εργασία. Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει τόσο την υποστήριξη της ΕΕ στη σύναψη δεσμευτικής συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών με θέμα τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα (3), όσο και την εξέταση του ενδεχόμενου εκπόνησης σύμβασης της ΔΟΕ για την αξιοπρεπή εργασία στις αλυσίδες εφοδιασμού. Η ΕΟΚΕ έχει επίσης εκφράσει την υποστήριξή της σε ένα αποτελεσματικό και συνεκτικό υποχρεωτικό πλαίσιο της ΕΕ για τη δέουσα εταιρική επιμέλεια και ευθύνη, το οποίο θα βασίζεται στον κοινωνικό διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους και σε μια πολυσυμμετοχική προσέγγιση.

2.7.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τα οφέλη ενός εναρμονισμένου κανονιστικού πλαισίου της ΕΕ για τη δέουσα επιμέλεια και τη βιωσιμότητα. Μεταξύ άλλων πλεονεκτημάτων, το πλαίσιο θα καθιστά υποχρεωτικό τον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ όλων των επιχειρήσεων —μεταξύ άλλων και από χώρες εκτός ΕΕ που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ, καθότι αυτές υπόκεινται σε ίσους όρους— και θα προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου. Ένα τέτοιο εναρμονισμένο κανονιστικό πλαίσιο θα διευκολύνει τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους κατά τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία σε συνθήκες κοινωνικής και εργασιακής δικαιοσύνης σε όλες τις παγκόσμιες αλυσίδες. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητεί ένα συνεκτικό και ισορροπημένο κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ όσον αφορά την εταιρική δέουσα επιμέλεια — ένα πλαίσιο αποτελεσματικό και αναλογικό.

2.8.

Η ΕΟΚΕ έχει πλήρη επίγνωση της επείγουσας ανάγκης να εφαρμοστεί ένας μηχανισμός χρηματοπιστωτικής ανάκαμψης μετά την πανδημία σε όλα τα κράτη μέλη και να υποστηριχθούν όλες οι διαδικασίες ανάκαμψης μετά την πανδημία σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και οι διάφορες μεταβάσεις σε μια πράσινη (με ουδέτερο ισοζύγιο ανθρακούχων εκπομπών και κυκλική) και καινοτόμο (ψηφιακή) οικονομία, σε συνθήκες πλήρους κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, βάσει του κοινωνικού διαλόγου με τους κοινωνικούς εταίρους και των μοντέλων τριμερούς διαχείρισης. Σε αυτό προσβλέπει η ΕΟΚΕ στη νέα ανακοίνωση και σύσταση για το μέλλον του κοινωνικού διαλόγου.

2.9.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη τις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από διεθνείς παρατηρητές για τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Διεθνούς Συνδικαλιστικής Συνομοσπονδίας (Παγκόσμιος δείκτης δικαιωμάτων), οι οποίοι επιβεβαιώνουν ότι η έλλειψη εγγυήσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα (συμπεριλαμβανομένων ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων των εργαζομένων) και η περιβαλλοντική μη συμμόρφωση, συνεχίζουν να αυξάνονται παγκοσμίως. Η πανδημία έχει επιδεινώσει περαιτέρω την κατάσταση σε πολλές χώρες όπου εντείνονται οι επισφαλείς και καταχρηστικές συνθήκες διαβίωσης. Η παιδική και η καταναγκαστική εργασία έχουν επίσης οξυνθεί.

2.10.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, σύμφωνα με τα σημερινά επιστημονικά στοιχεία, οι επιχειρήσεις επιλέγουν όλο και περισσότερο συστήματα διαχείρισης που βασίζονται στην εταιρική κοινωνική ευθύνη και αναπτύσσουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα σύμφωνα με την Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών και τους ΣΒΑ. Ωστόσο, όπως και η Επιτροπή, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι υπάρχει περιθώριο βελτίωσης. Επιπλέον, η πρόοδος δεν υπήρξε μόνο πιο αργή αλλά και ιδιαίτερα άνιση. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η μετάβαση σε εναρμονισμένα κοινοτικά νομικά πλαίσια, τα οποία συμπληρώνονται από την τεχνική υποστήριξη και την πρακτική καθοδήγηση της Επιτροπής, είναι θετική, ιδίως για τις ΜΜΕ. Με αυτόν τον τρόπο, οι δεσμεύσεις θα είναι πιο αποτελεσματικές και θα ωφελήσουν τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην αγορά της ΕΕ, παρέχοντάς τους μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου και ίσους όρους ανταγωνισμού.

3. Κύριες δράσεις που προτείνει η Επιτροπή για την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας

3.1.

Η παρακολούθηση της προόδου προς την αξιοπρεπή εργασία αποτελεί μακροχρόνιο μέλημα της ΔΟΕ, η οποία προωθεί τη χρήση δεικτών για τον υπολογισμό αυτής της πραγματικής προόδου. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αυτό είναι σημαντικό, δεδομένου ότι η Επιτροπή έχει ήδη εκδώσει ανακοίνωση πριν από μερικά χρόνια (4). Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να εφαρμόσει κατά τον πιο κατάλληλο τρόπο αυτό το φιλόδοξο και καινοτόμο θεματολόγιο και να μεριμνήσει αποτελεσματικά ώστε η εν λόγω πρόοδος να συνδέει την ανταγωνιστικότητα με την κοινωνική δικαιοσύνη. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι η αξιοπρεπής εργασία δεν αφορά μόνο την απασχόληση και την κοινωνική προστασία, αλλά και τη διοίκηση, η οποία πρέπει να περιλαμβάνει τον κοινωνικό διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους σε όλα τα επίπεδα της παγκόσμιας αλυσίδας και σε όλα τα στάδια των διαδικασιών παραγωγής.

3.2.

Η ΕΟΚΕ εκλαμβάνει θετικά το γεγονός ότι η ΕΕ συνεχίζει να προωθεί το δικό της θεματολόγιο για την οικοδόμηση μιας κοινότητας εργασίας, η οποία ενθαρρύνει πραγματικά την επίτευξη όλων των στοιχείων που συνθέτουν την καθολική έννοια της αξιοπρεπούς εργασίας κατά τη ΔΟΕ και η οποία δεν αποτελεί απλώς μια επίσημη δήλωση. Αυτό συνάδει με τη συμπερίληψη όλων των συνιστωσών του διεθνούς προτύπου για την αξιοπρεπή εργασία στη Διακήρυξη της ΔΟΕ για τις θεμελιώδεις αρχές και τα δικαιώματα στην εργασία (1998) (5).

3.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαράδεκτο ότι η αξιοπρεπής εργασία παραμένει ανέφικτη πραγματικότητα για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, κάτι που δυσκολεύει τη διεθνή κοινότητα να επιτύχει τους ΣΒΑ που ορίζονται στην Ατζέντα 2030 των Ηνωμένων Εθνών. Ενώ οι ΣΒΑ είναι ενσωματωμένοι στην έννοια της αξιοπρεπούς εργασίας, οι πρόσφατες κρίσεις, σε συνδυασμό με τις κολοσσιαίες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις της εποχής μας, απειλούν την έννοια της αξιοπρεπούς εργασίας για όλους σε καθημερινή βάση (ΣΒΑ 8 και άλλοι συναφείς).

3.4.

Η εξάλειψη της παιδικής και της αναγκαστικής εργασίας βρίσκεται στο επίκεντρο αυτών των προσπαθειών. Ο αριθμός των ανηλίκων που απασχολούνται σε παιδική εργασία αυξήθηκε κατά περισσότερα από οκτώ εκατομμύρια μεταξύ 2016 και 2020, κάτι που αντέστρεψε την προηγούμενη πτωτική τάση. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Επιτροπής για την ανάπτυξη νέων και αποτελεσματικότερων νομικών και μη νομικών μέτρων στην πολιτική μηδενικής ανοχής για την παιδική εργασία, συμπεριλαμβανομένης της απαγόρευσης διάθεσης στην αγορά της ΕΕ προϊόντων που κατασκευάζονται ή διανέμονται μέσω αναγκαστικής ή παιδικής εργασίας. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να συμπληρωθεί το νέο πλαίσιο με την εκτίμηση του οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου των διαφόρων νομοθετικών και μη νομοθετικών μέτρων. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να εντατικοποιηθεί η νέα εμπορική πολιτική της ΕΕ ως ένας από τους μοχλούς της οικονομικής ανάπτυξης, έτσι ώστε να τηρηθεί η δέσμευση για τον σεβασμό των διεθνών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να ενισχυθούν η χρήση των μέσων προάσπισης τους και η καταπολέμηση της παιδικής και της αναγκαστικής εργασίας σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού. Με αυτόν τον τρόπο, οι νέοι περιορισμοί θα εναρμονιστούν με ένα μοντέλο οικονομικής ανάκαμψης, καθώς και παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας χωρίς αποκλεισμούς.

3.5.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τόσο την πρόταση οδηγίας για την υποχρεωτική δέουσα επιμέλεια όσο και τις νέες νομικές εγγυήσεις που αποσκοπούν στην αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της αναγκαστικής και της παιδικής εργασίας σε ολόκληρη την παγκόσμια αξιακή αλυσίδα. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη της Επιτροπής ότι οι αρχές δεν είναι σε θέση, από μόνες τους, να κερδίσουν τη μάχη κατά της καταναγκαστικής εργασίας. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης την υιοθέτηση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του ψηφίσματος σχετικά με το νέο εμπορικό μέσο για την απαγόρευση των προϊόντων που παράγονται με αναγκαστική εργασία (6). Πολλές ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν ήδη δεσμευτεί να επιτύχουν τους ως άνω στόχους, αλλά πρέπει να προχωρήσουν περαιτέρω, σύμφωνα με την πρόταση οδηγίας για την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις επιχειρήσεις, σκοπός της οποίας είναι να προωθήσει την αποτελεσματικότητα και την αναλογικότητα του συνεκτικού αυτού πλαισίου της ΕΕ με σκοπό να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα.

3.6.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την προαγωγή από την Επιτροπή της χρήσης ενός συνεκτικού νομικού πλαισίου της ΕΕ και μιας κοινωνικά υπεύθυνης πολιτικής για τις δημόσιες συμβάσεις ως δραστικών μέσων στον αγώνα για αξιοπρεπή εργασία και για εξάλειψη της αναγκαστικής και της παιδικής εργασίας. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, για να σημειωθεί πρόοδος προς αυτή την κατεύθυνση, είναι απαραίτητη μια αποτελεσματικότερη εφαρμογή του κανονιστικού πλαισίου, έτσι ώστε να ενισχυθεί η πραγματική αποτελεσματικότητα των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ρητρών, τόσο στις εσωτερικές δημόσιες συμβάσεις όσο και στο δίκαιο εμπόριο.

3.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση για έναν νέο κανονισμό της ΕΕ για το σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων (κανονισμός ΣΓΠ) με στόχο την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης σε χώρες χαμηλού εισοδήματος για την περίοδο 2024-2034. Η ΕΟΚΕ εκλαμβάνει θετικά το γεγονός ότι το νέο σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων αυξάνει τις ευκαιρίες της ΕΕ να χρησιμοποιεί τις εμπορικές προτιμήσεις, με στόχο τη δημιουργία οικονομικών ευκαιριών και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης σύμφωνα με το πρότυπο για την αξιοπρεπή εργασία. Η ενσωμάτωση συμφωνιών διακυβέρνησης, όπως οι τριμερείς διαβουλεύσεις, θα βελτιώσει τον ρόλο του κοινωνικού διαλόγου με τους κοινωνικούς εταίρους

3.8.

Η ΕΟΚΕ, στο πλαίσιο της δεύτερης δράσης, σημειώνει τη δέσμευση η αξιοπρεπής εργασία να αντιμετωπίζεται ως προτεραιότητα του νέου Μηχανισμού Γειτονίας, Ανάπτυξης και Διεθνούς Συνεργασίας — Παγκόσμια Ευρώπη NDICI-GE) (7). Το εν λόγω πρόγραμμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία προβλέπει συγκεκριμένες δράσεις για την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας για όλους, ιδίως σε εθνικό και σε περιφερειακό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της καταπολέμησης της αναγκαστικής και της παιδικής εργασίας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι οι νέες δράσεις του Μηχανισμού Γειτονίας, Ανάπτυξης και Διεθνούς Συνεργασίας — Παγκόσμια Ευρώπη περιλαμβάνουν την προώθηση του κοινωνικού διαλόγου και της μεγαλύτερης αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων, καθώς και τον διάλογο με τις χώρες-εταίρους που συμβάλλουν στην επικύρωση και την αποτελεσματική εφαρμογή των επικαιροποιημένων συμβάσεων της ΔΟΕ, ιδίως των θεμελιωδών συμβάσεων και των συμβάσεων διακυβέρνησης.

4. Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την ανησυχία της ΔΟΕ ότι οι εταιρείες και οι εργαζόμενοι που επλήγησαν περισσότερο από τη σειρά κρίσεων που ξεκίνησε το 2008 επωφελούνται λιγότερο από τις βελτιωμένες συνθήκες, τόσο οικονομικές όσο και τεχνολογικές, καθώς οι προσπάθειες ανάκαμψης ευνοούν ορισμένους τομείς της οικονομίας και της αγοράς εργασίας, ενώ άλλοι μένουν πίσω.

4.2.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι η προστασία της αξιοπρεπούς εργασίας παγκοσμίως αποτελεί προϋπόθεση για τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και, ως εκ τούτου, φρονεί ότι η παρούσα πρόταση αποτελεί σημαντικό βήμα για τον σεβασμό και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις επιχειρήσεις και ελπίζει ότι θα δώσει σημαντική ώθηση για να σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος.

4.3.

Εντούτοις, θεωρεί ότι εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές ελλείψεις και ασαφείς νομικές έννοιες που χρήζουν ερμηνείας, οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν διαφορετικά από τις εθνικές αρχές και τα δικαστήρια, κάτι που δημιουργεί ανασφάλεια δικαίου τόσο στους εργαζομένους όσο και στις επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, η χρήση αόριστων εννοιών όπως η «εδραιωμένη εμπορική σχέση» ή οι απλές «συμβατικές εγγυήσεις συμμόρφωσης προς τους κώδικες δεοντολογίας» υπονομεύει την αποτελεσματικότητα της οδηγίας. Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή, αφενός, να αποσαφηνίσει πλήρως αυτές τις νομικές έννοιες, συμπεριλαμβανομένων των ελλείψεων του προβλεπόμενου καθεστώτος αστικής ευθύνης, και, αφετέρου, να συμπεριλάβει τρόπους εκπροσώπησης των συνδικαλιστικών οργανώσεων των επιχειρήσεων στο κατάλληλο επίπεδο ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερη η συμμόρφωση.

4.4.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη της την προσέγγιση της συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών στην οποία στηρίζεται ολόκληρη η πρόταση. Η αποτελεσματική συμμετοχή των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των εκπροσώπων των εργαζομένων αποτελεί παράγοντα επιτυχίας. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, δυστυχώς, αυτό δεν αντικατοπτρίζεται επαρκώς στην πρόταση. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι αυτού του είδους το κενό προστασίας, λόγω του συλλογικού αντικτύπου του, είναι επιζήμιο τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τις επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η υφιστάμενη συμμετοχή των εκπροσώπων των εργαζομένων —που οργανώνεται, για παράδειγμα, με βάση τις εργασίες των ευρωπαϊκών συμβουλίων εργαζομένων ή των διεθνών συμφωνιών-πλαίσιο— θα πρέπει να παρέχει επαρκή καθοδήγηση και υποστήριξη στο νέο κανονιστικό πλαίσιο.

4.5.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει με ικανοποίηση τη σφαιρική προσέγγιση της αξιοπρεπούς εργασίας που ακολουθείται στην ανακοίνωση της Επιτροπής. Σε αυτήν λαμβάνεται υπόψη η προτίμηση των καταναλωτών σε μοντέλα παραγωγής και διανομής αγαθών και υπηρεσιών που σέβονται περισσότερο τους όρους κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Η Επιτροπή έχει διαπιστώσει ότι η πλειονότητα των καταναλωτών προτιμά μοντέλα κατανάλωσης —και στο ηλεκτρονικό εμπόριο— όπου προτιμούνται προϊόντα που παράγονται με σεβασμό της αξιοπρεπούς εργασίας και της περιβαλλοντικής ισορροπίας. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ ζητεί να προωθηθεί αυτός ο κοινωνικά υπεύθυνος ρόλος των καταναλωτών μέσω της καλύτερης ενημέρωσης και εκπαίδευσης, με μέλημα να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα των μέτρων που προτείνει η Επιτροπή για τη διασφάλιση και την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας παγκοσμίως.

4.6.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά θετικά την αποδοχή από την Επιτροπή του αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να υποβάλει πρόταση οδηγίας για τη δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων (INT/973). Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η πρόταση της Επιτροπής περιορίζει τον αριθμό των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην πρόταση οδηγίας, περιορίζοντας έτσι το πεδίο εφαρμογής του αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η ΕΟΚΕ καλεί σε διάλογο τα τρία θεσμικά όργανα της ΕΕ για την επίτευξη συμφωνίας ως προς αυτό το συνεκτικό κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ και ζητεί, μεταξύ άλλων, να διευρυνθεί καταλλήλως το πεδίο εφαρμογής της μελλοντικής οδηγίας, κάτι που θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητά της όσον αφορά επίσης τον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ όλων των επιχειρήσεων, και θα άρει ορισμένες από τις κανονιστικές ελλείψεις που παρουσιάζονται στο προτεινόμενο κείμενο, στην προσπάθεια να παρασχεθεί στις επιχειρήσεις μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου.

5. Ειδικές παρατηρήσεις

5.1.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπόψη τις προσπάθειες που προτείνει η Επιτροπή στην ΕΕ, να χρησιμοποιήσει δηλαδή όλα ανεξαιρέτως τα μέσα, τις πολιτικές και τους πόρους βάσει της αρμοδιότητάς της (δημόσιες συμβάσεις, εμπορικές συμφωνίες, αναπτυξιακή πολιτική, επενδυτική πολιτική, ταμεία κ.λπ.) για να προωθήσει την αξιοπρεπή εργασία σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ΕΟΚΕ ζητεί, ειδικότερα, αποτελεσματικότερη ανάπτυξη και εφαρμογή του συνόλου των μέσων για τη εξασφάλιση και την προώθηση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας και την επικύρωση των διεθνών προτύπων εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται για την ανάκαμψη της οικονομίας, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και της ικανότητάς τους να δημιουργούν αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας παγκοσμίως.

5.2.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η πρόταση οδηγίας σχετικά με τη δέουσα επιμέλεια στις βιώσιμες επιχειρήσεις προσδίδει μεγάλη αξία στις τεχνικές της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, όπως οι μονομερείς κώδικες δεοντολογίας. Ωστόσο, στα μέσα αυτά δεν λαμβάνεται υπόψη η θέση των εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί σκόπιμο να συμπεριληφθούν επίσης τεχνικές συλλογικής διοίκησης με στόχο την προώθηση χρήσιμων διαύλων για τη συμμετοχή των εκπροσώπων των εργαζομένων στην ανάληψη και την παρακολούθηση δεσμεύσεων για την αξιοπρεπή εργασία σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα. Όπως αναφέρει το σημείο 4.4, οι διεθνείς συμφωνίες-πλαίσιο πρέπει να παρέχουν κατάλληλη καθοδήγηση και υποστήριξη.

5.3.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ως προς την ανάγκη για περισσότερα και καλύτερα μέτρα για να καταπολεμηθεί αποτελεσματικά η αναγκαστική εργασία. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την Επιτροπή στην προσπάθεια όσο το δυνατόν ταχύτερης εφαρμογής της απαγόρευσης της διάθεσης στις αγορές της ΕΕ προϊόντων (τόσο εγχώριων όσο και εισαγόμενων) που έχουν κατασκευαστεί με αναγκαστική εργασία, μεταξύ άλλων με παιδική εργασία. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ συνιστά την ανάλυση των επιμέρους μέτρων και την πλήρη εκτίμηση του οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου των διαφόρων σεναρίων. Αυτή η απαγόρευση πρέπει να συνάδει τόσο με τους όρους δίκαιου εμπορίου όσο και με τις δεσμεύσεις της ΕΕ για την κοινή εμπορική πολιτική και την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης.

5.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι απαιτούνται πρόσθετα μέτρα για την αποτελεσματική καταπολέμηση της παιδικής εργασίας, δεδομένης της μεγάλης πολυπλοκότητας των αιτιών της (μεταξύ άλλων της οικονομικής δυσπραγίας, της έλλειψης καλύτερων εκπαιδευτικών ευκαιριών, των τοπικών εθίμων όσον αφορά τη θέση των παιδιών στην κοινωνία κ.λπ.). Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ ζητά τη συνεπή εφαρμογή και επιβολή των υφιστάμενων διεθνών εργαλείων. Ως εκ τούτου, για να εξαλειφθεί η παιδική εργασία, είναι αναγκαία μια συνολική (ολιστική) προσέγγιση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, με βάση το πρότυπο αξιοπρεπούς εργασίας, ήτοι: μέσα για ποιοτική εκπαίδευση, εισόδημα και επαρκής κοινωνικής προστασία για όλους.

5.5.

Η ΕΟΚΕ αποδίδει επίσης ιδιαίτερη σημασία στην αναθεώρηση της οδηγίας της ΕΕ για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (8), η οποία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να απαγορεύουν την τελευταία διά νόμου, με πρόσθετο στόχο την προστασία από την αναγκαστική εργασία (η οποία επηρεάζει δυσανάλογα τις γυναίκες και τα κορίτσια, και ειδικότερα τους μετανάστες, μεταξύ των άλλων πιο ευάλωτων ομάδων). Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφράσει την ικανοποίησή της για τη σφαιρική και ολοκληρωμένη προσέγγιση της προστασίας των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (9).

5.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της πρότασης κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα ευρωπαϊκά πράσινα ομόλογα [COM/2021/391 final] με στόχο την καλύτερη αξιοποίηση του δυναμικού της ενιαίας αγοράς και της Ένωσης Κεφαλαιαγορών να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της Ένωσης για το κλίμα και το περιβάλλον, σύμφωνα με το άρθρο 2 παράγραφος 1 στοιχείο γ) της συμφωνίας του Παρισιού του 2016 για την κλιματική αλλαγή και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η ΕΟΚΕ υποστήριξε εξ αρχής ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία μπορεί και θα είναι επιτυχής μόνον εάν αποτελεί και κοινωνική συμφωνία που θα απαιτεί ακριβέστερο ορισμό της έννοιας των «κοινωνικών επενδύσεων», με μέλημα να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου στις αγορές και στις επιχειρήσεις (10).

5.7.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει το έργο της Επιτροπής για έναν νέο κανονισμό της ΕΕ για το σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων (κανονισμός ΣΓΠ) για την περίοδο 2024-2034. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Επιτροπή έχει αυξήσει την υποστήριξή της στην εμπέδωση της συμμόρφωσης με τα διεθνή πρότυπα εργασίας στις χώρες δικαιούχους του ΣΓΠ, προσθέτοντας δύο νέες συμβάσεις για τα εργασιακά δικαιώματα (σύμβαση αριθ. 81 της ΔΟΕ για την επιθεώρηση εργασίας και σύμβαση αριθ. 144 περί των τριμερών διαβουλεύσεων) και αναγνωρίζει ότι η εξαγωγή προϊόντων που κατασκευάζονται με παιδική ή αναγκαστική εργασία συνιστά λόγο αναίρεσης των εμπορικών προτιμήσεων. Η ΕΟΚΕ συνιστά το σχέδιο κανονισμού ΣΓΠ για την περίοδο 2024-2034 να περιλαμβάνει τη δήλωση της ΔΟΕ του 1998 και την τροποποίησή της του 2022.

5.8.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ αξιολογεί θετικά την πρόθεση της Επιτροπής να υποστηρίξει τη μεταρρύθμιση του ΠΟΕ, για να συνεχίσει να συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη, να ενσωματώσει την κοινωνική διάσταση της παγκοσμιοποίησης και να προωθήσει συμφωνίες στο πλαίσιο του ΠΟΕ που προάγουν την αξιοπρεπή εργασία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι κατά τις διαδικασίες ανοικτών διαπραγματεύσεων θα επιτευχθεί η κατάλληλη ισορροπία μεταξύ των κοινωνικών στόχων και εκείνων που σχετίζονται με τη βελτίωση της παγκόσμιας οικονομικής.

5.9.

Η ΕΟΚΕ αξιολογεί θετικά την πρόταση για συμπερίληψη μηχανισμών αξιολόγησης και εποπτείας του βαθμού συμμόρφωσης με την οδηγία για τη δέουσα επιμέλεια, συμπεριλαμβανομένου ενός ευρωπαϊκού δικτύου εποπτικών αρχών, έτσι ώστε να υποβοηθηθεί η εφαρμογή της. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία ότι, πρώτον, η εντολή (δικαιοδοσία) αυτού του εποπτικού οργάνου δεν είναι σαφώς καθορισμένη και ότι, δεύτερον, αυτοί οι μηχανισμοί δεν προβλέπουν κοινωνικό διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προβλέψει με σαφήνεια τέτοιους μηχανισμούς στο προτεινόμενο νομοθέτημα.

Βρυξέλλες, 22 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0245_EL.html

(2) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Βιώσιμες αλυσίδες εφοδιασμού και αξιοπρεπής εργασία στο διεθνές εμπόριο», ΕΟΚΕ 2020/02161 (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 197).

(3) Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εξετάσει λεπτομερώς το ζήτημα αυτό στη γνωμοδότηση με θέμα Μια δεσμευτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα (ΕΕ C 97 της 24.3.2020, σ. 9).

(4) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX:52006DC0249

(5) www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=1000:62:0::NO:62:P62_LIST_ENTRIE_ID:2453911:NO

(6) https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0245_EL.html

(7) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=CELEX:32021R0947

(8) Οδηγία 2011/36/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Απριλίου 2011, για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και για την προστασία των θυμάτων της, καθώς και για την αντικατάσταση της απόφασης-πλαίσιο 2002/629/ΔΕΥ του Συμβουλίου (ΕΕ L 101 της 15.4.2011, σ. 1).

(9) ΕΕ C 51 της 17.2.2011, σ. 50.

(10) Η ΕΟΚΕ καταρτίζει επί του παρόντος γνωμοδότηση πρωτοβουλίας (ECO/581) με θέμα: Κοινωνική ταξινομία: ζητούμενα και ευκαιρίες (βλ. σελίδα 15 της παρούσας επίσημης Εφημερίδας).

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Οι ακόλουθες τροπολογίες, οι οποίες υπερψηφίστηκαν από το ένα τέταρτο τουλάχιστον των ψηφισάντων, απορρίφθηκαν στην πορεία των συζητήσεων (άρθρο 43 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού):

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΑ 3

SOC/727

Η αξιοπρεπής εργασία παγκοσμίως

Σημείο 2.6

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Υποβάλλεται από τους:

BLIJLEVENS René

GERSTEIN Antje Sabine

KONTKANEN Mira-Maria

MINCHEVA Mariya

MURESAN Marinel Dănuț

POTTIER Jean-Michel

Γνωμοδότηση τμήματος

Τροπολογία

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των μέσων που βασίζονται στην εταιρική κοινωνική ευθύνη για την επίτευξη δίκαιης ανάπτυξης, καθώς η εταιρική κοινωνική ευθύνη παρέχει κίνητρα για θετικές αλλαγές στη συμπεριφορά ως προς την περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ έχει επίσης επισημάνει την ανάγκη βελτίωσης. Ως εκ τούτου, καλεί την ΕΕ και τα κράτη μέλη της να μεριμνήσουν για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή των υφιστάμενων διεθνών μέσων βιώσιμης, δίκαιης και ανθεκτικής ανάπτυξης και ανάκαμψης μετά την πανδημία COVID-19, με επίκεντρο την αξιοπρεπή εργασία. Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει τόσο την υποστήριξη της ΕΕ στη σύναψη δεσμευτικής συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών με θέμα τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα (1) όσο και την εξέταση του ενδεχόμενου εκπόνησης σύμβασης της ΔΟΕ για την αξιοπρεπή εργασία στις αλυσίδες εφοδιασμού. Η ΕΟΚΕ έχει επίσης εκφράσει την υποστήριξή της σε ένα αποτελεσματικό και συνεκτικό υποχρεωτικό πλαίσιο της ΕΕ για τη δέουσα εταιρική επιμέλεια και ευθύνη, το οποίο θα βασίζεται στον κοινωνικό διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους και σε μια πολυσυμμετοχική προσέγγιση.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των μέσων που βασίζονται στην εταιρική κοινωνική ευθύνη για την επίτευξη δίκαιης ανάπτυξης, καθώς η εταιρική κοινωνική ευθύνη παρέχει κίνητρα για θετικές αλλαγές στη συμπεριφορά ως προς την περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ έχει επίσης επισημάνει την ανάγκη βελτίωσης. Ως εκ τούτου, καλεί την ΕΕ και τα κράτη μέλη της να μεριμνήσουν για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή των υφιστάμενων διεθνών μέσων βιώσιμης, δίκαιης και ανθεκτικής ανάπτυξης και ανάκαμψης μετά την πανδημία COVID-19, με επίκεντρο την αξιοπρεπή εργασία. Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει τόσο την υποστήριξη της ΕΕ στη σύναψη δεσμευτικής συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών με θέμα τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα (1) όσο και τη διερεύνηση από τη ΔΟΕ του ενδεχόμενου ανάπτυξης και μελλοντικής εφαρμογής κάθε σχετικού και κατάλληλου μέσου (2) για την αξιοπρεπή εργασία στις αλυσίδες εφοδιασμού. Η ΕΟΚΕ έχει επίσης εκφράσει την υποστήριξή της σε ένα αποτελεσματικό και συνεκτικό υποχρεωτικό πλαίσιο της ΕΕ για τη δέουσα εταιρική επιμέλεια και ευθύνη, το οποίο θα βασίζεται στον κοινωνικό διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους και σε μια πολυσυμμετοχική προσέγγιση.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:

Ψήφοι υπέρ:	65
Ψήφοι κατά:	97
Αποχές:	13

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΑ 4

SOC/727

Η αξιοπρεπής εργασία παγκοσμίως

Σημείο 2.7

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Υποβάλλεται από τους:

BLIJLEVENS René

GERSTEIN Antje Sabine

KONTKANEN Mira-Maria

MINCHEVA Mariya

MURESAN Marinel Dănuț

POTTIER Jean-Michel

Γνωμοδότηση τμήματος

Τροπολογία

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τα οφέλη ενός εναρμονισμένου κανονιστικού πλαισίου της ΕΕ για τη δέουσα επιμέλεια και τη βιωσιμότητα. Μεταξύ άλλων πλεονεκτημάτων, το πλαίσιο θα καθιστά υποχρεωτικό τον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ όλων των επιχειρήσεων εντός του πεδίου εφαρμογής του —μεταξύ άλλων και από χώρες εκτός ΕΕ που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ, καθότι αυτές υπόκεινται σε ίσους όρους— και θα προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου. Ένα τέτοιο εναρμονισμένο κανονιστικό πλαίσιο θα διευκολύνει τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους κατά τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία σε συνθήκες κοινωνικής και εργασιακής δικαιοσύνης σε όλες τις παγκόσμιες αλυσίδες. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητεί ένα συνεκτικό και ισορροπημένο κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ όσον αφορά την εταιρική δέουσα επιμέλεια — ένα πλαίσιο αποτελεσματικό και αναλογικό.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:

Ψήφοι υπέρ:	73
Ψήφοι κατά:	100
Αποχές:	14

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΑ 5

SOC/727

Η αξιοπρεπής εργασία παγκοσμίως

Σημείο 4.6

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Υποβάλλεται από τους:

BLIJLEVENS René

GERSTEIN Antje Sabine

KONTKANEN Mira-Maria

MINCHEVA Mariya

MURESAN Marinel Dănuț

POTTIER Jean-Michel

Γνωμοδότηση του τμήματος

Τροπολογία

Η ΕΟΚΕ εκτιμά θετικά την αποδοχή από την Επιτροπή του αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να υποβάλει πρόταση οδηγίας για τη δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων (INT/973). Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η πρόταση της Επιτροπής περιορίζει τον αριθμό των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην πρόταση οδηγίας, περιορίζοντας έτσι το πεδίο εφαρμογής του αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η ΕΟΚΕ καλεί σε διάλογο τα τρία θεσμικά όργανα της ΕΕ για την επίτευξη συμφωνίας ως προς αυτό το συνεκτικό κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ και ζητεί, μεταξύ άλλων, να διευρυνθεί καταλλήλως το πεδίο εφαρμογής της μελλοντικής οδηγίας , κάτι που θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητά της όσον αφορά επίσης τον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ όλων των επιχειρήσεων, και θα άρει ορισμένες από τις κανονιστικές ελλείψεις που παρουσιάζονται στο προτεινόμενο κείμενο, στην προσπάθεια να παρασχεθεί στις επιχειρήσεις μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά θετικά την αποδοχή από την Επιτροπή του αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να υποβάλει πρόταση οδηγίας για τη δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων (INT/973). Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η πρόταση της Επιτροπής περιορίζει τον αριθμό των επιχειρήσεων που περιλαμβάνονται στην πρόταση οδηγίας, περιορίζοντας έτσι το πεδίο εφαρμογής του αιτήματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η ΕΟΚΕ καλεί σε διάλογο τα τρία θεσμικά όργανα της ΕΕ για την επίτευξη συμφωνίας ως προς αυτό το συνεκτικό κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ και ζητεί, μεταξύ άλλων, να λαμβάνουν υπόψη οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής την προβληματική θέση των πολύ μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων και να μεριμνήσουν έτσι ώστε τα υποστηρικτικά μέσα να είναι έτοιμα σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο μόλις τεθεί σε ισχύ η νομοθεσία περί δέουσας επιμέλειας (1), κάτι που θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητά της όσον αφορά επίσης τον θεμιτό ανταγωνισμό μεταξύ όλων των επιχειρήσεων εντός του πεδίου εφαρμογής της μελλοντικής οδηγίας , και θα άρει ορισμένες από τις κανονιστικές ελλείψεις που παρουσιάζονται στο προτεινόμενο κείμενο, στην προσπάθεια να παρασχεθεί στις επιχειρήσεις μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:

Ψήφοι υπέρ:	68
Ψήφοι κατά:	97
Αποχές:	15

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΑ 1

SOC/727

Η αξιοπρεπής εργασία παγκοσμίως

Σημείο 1.7

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Υποβάλλεται από τους:

BLIJLEVENS René

GERSTEIN Antje Sabine

KONTKANEN Mira-Maria

MINCHEVA Mariya

MURESAN Marinel Dănuț

POTTIER Jean-Michel

Γνωμοδότηση τμήματος

Τροπολογία

Ως μέρος της δέσμης μέτρων για μια «δίκαιη και βιώσιμη οικονομία», η Επιτροπή παρουσίασε επίσης πρόταση οδηγίας για τη δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων (βλ. γνωμοδότηση INT/973). Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση αυτή αποτελεί σημαντικό βήμα για την προώθηση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως καθήκοντος των επιχειρήσεων και των διευθυντικών στελεχών τους. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η πρόταση παρουσιάζει ορισμένες ελλείψεις (για παράδειγμα το μειωμένο πεδίο εφαρμογής, καθότι ισχύει άμεσα για τις μεγάλες επιχειρήσεις και μόνο έμμεσα για τις ΜΜΕ , ή η περιορισμένη εκπροσώπηση των εργαζομένων) και περιέχει ασαφείς νομικές έννοιες (για παράδειγμα η απαίτηση για «εδραιωμένες» επιχειρηματικές σχέσεις), οι οποίες ενδέχεται να εφαρμοστούν με διαφορετικό τρόπο από τις εθνικές αρχές και τα δικαστήρια, με συνέπεια την πρόκληση ανασφάλειας δικαίου τόσο στους εργαζομένους όσο και στις επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ ζητεί μια ισορροπημένη διαδικασία διαλόγου μεταξύ της Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, με σκοπό να διορθωθούν αυτές οι ελλείψεις και να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα του κανονιστικού μέσου που πρόκειται τελικά να εγκριθεί.

Ως μέρος της δέσμης μέτρων για μια «δίκαιη και βιώσιμη οικονομία», η Επιτροπή παρουσίασε επίσης πρόταση οδηγίας για τη δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων (βλ. γνωμοδότηση INT/973). Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση αυτή αποτελεί σημαντικό βήμα για την προώθηση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως καθήκοντος των επιχειρήσεων και των διευθυντικών στελεχών τους. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η πρόταση παρουσιάζει ορισμένες ελλείψεις (για παράδειγμα υπάρχει ο φόβος ότι οι διατάξεις της οδηγίας, η οποία δεν περιλαμβάνει ρητά τις πολύ μικρές, τις μικρές και τις μεσαίες επιχειρήσεις να επεκταθούν έμμεσα de facto (1), ή η περιορισμένη εκπροσώπηση των εργαζομένων) και περιέχει ασαφείς νομικές έννοιες (για παράδειγμα η απαίτηση για «εδραιωμένες» επιχειρηματικές σχέσεις), οι οποίες ενδέχεται να εφαρμοστούν με διαφορετικό τρόπο από τις εθνικές αρχές και τα δικαστήρια, με συνέπεια την πρόκληση ανασφάλειας δικαίου τόσο στους εργαζομένους όσο και στις επιχειρήσεις. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ ζητεί μια ισορροπημένη διαδικασία διαλόγου μεταξύ της Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, με σκοπό να διορθωθούν αυτές οι ελλείψεις και να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα του κανονιστικού μέσου που πρόκειται τελικά να εγκριθεί.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας:

Ψήφοι υπέρ:	72
Ψήφοι κατά:	107
Αποχές:	12

ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΑ 2

SOC/727

Η αξιοπρεπής εργασία παγκοσμίως

Σημείο 1.12

Να τροποποιηθεί ως εξής:

Υποβάλλεται από τους:

BLIJLEVENS René

GERSTEIN Antje Sabine

KONTKANEN Mira-Maria

MINCHEVA Mariya

MURESAN Marinel Dănuț

POTTIER Jean-Michel

Γνωμοδότηση τμήματος

Τροπολογία

εργασία στις αλυσίδες εφοδιασμού.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί την υποστήριξη της ΕΕ για μια δεσμευτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως επίσης ζητεί τη διερεύνηση από τη ΔΟΕ τ ου ενδεχόμενου ανάπτυξης και μελλοντικής εφαρμογής κάθε σχετικού και κατάλληλου μέσου (1) για την αξιοπρεπή εργασία στις αλυσίδες εφοδιασμού.

Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας: δεν υπήρξε ψηφοφορία καθότι η εν λόγω τροπολογία είναι πανομοιότυπη με αυτή που αφορά το σημείο 2.6 ανωτέρω.

Ψήφοι υπέρ:	ά.α.
Ψήφοι κατά:	ά.α.
Αποχές:	ά.α.

(1) Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εξετάσει λεπτομερώς το ζήτημα αυτό στη γνωμοδότηση REX/518: Μια δεσμευτική συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα: https://webapi2016.EESC.europa.eu/v1/documents/eesc-2019-01278-00-01-ac-tra-el.docx/content

(2) REX/462 Η αξιοπρεπής εργασία στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, σημείο 1.9 https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/decent-work-global-supply-chains-own-initiative-opinion

(1) INT/973 Βιώσιμη εταιρική διακυβέρνηση (https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/sustainable-corporate-governance), σημείο 1.6

(1) REX/462 Η αξιοπρεπής εργασία στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, σημείο 1.9 https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/opinions/decent-work-global-supply-chains-own-initiative-opinion

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/161

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών»

[COM(2022) 241 final]

(2022/C 486/22)

Εισηγήτρια:

η κ. Mariya MINCHEVA

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 14.6.2022
Νομική βάση	Άρθρο 148 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	22.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	146/0/2

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Γενικότερα, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) κρίνει ότι οι προτεινόμενες κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών είναι κατάλληλες και ότι αντιμετωπίζουν τα πιο επείγοντα ζητήματα στην αγορά εργασίας.

1.2.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην τρέχουσα αυξανόμενα αβέβαιη γεωπολιτική κατάσταση, της οποίας ο αντίκτυπος στη μελλοντική ζήτηση αναμένεται να επηρεάσει τις επενδυτικές αποφάσεις των εταιρειών και την ασφάλεια των θέσεων εργασίας και να καθυστερήσει την υλοποίηση των επενδυτικών σχεδίων τόσο από τον ιδιωτικό όσο και από τον δημόσιο τομέα. Λαμβάνοντας υπόψη τον υψηλό πληθωρισμό και την αύξηση των τιμών της ενέργειας που έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην αγοραστική δύναμη, καθώς και την αναμενόμενη ύφεση, είναι ακόμη πιο αναγκαίο να διασφαλιστεί ότι υπάρχει ανταγωνιστική βάση για βιώσιμες επενδύσεις. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εργαστούν για την επίτευξη μιας πραγματικά ολοκληρωμένης εσωτερικής αγοράς και να βοηθήσουν τις ΜΜΕ να επεκταθούν.

1.3.

Σε αυτό το ταραχώδες πλαίσιο, πρέπει να ληφθούν μέτρα για την ενίσχυση τόσο του ρόλου των κοινωνικών εταίρων όσο και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και την εφαρμογή εργασιακών, κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων και πολιτικών, μεταξύ άλλων, μέσω της ανάπτυξης των ικανοτήτων τους. Αυτό είναι επίσης σημαντικό για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στους τομείς της απασχόλησης και των κοινωνικών ζητημάτων, οι πάροχοι εκπαιδευτικών και κοινωνικών υπηρεσιών, οι κοινωνικές επιχειρήσεις και οι οργανώσεις κοινωνικής πρόνοιας χρειάζονται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την παροχή υπηρεσιών σε ευάλωτες ομάδες πολιτών.

1.4.

Καθώς οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού έχουν αρχίσει και πάλι να αυξάνονται, θα πρέπει να εφαρμοστούν αποτελεσματικά μέτρα, προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι κοινωνικοί εταίροι να εργαστούν σε σχέση με τις ανάγκες απόκτησης δεξιοτήτων σε εθνικό επίπεδο και η δράση να είναι προσαρμοσμένη σε μεμονωμένους τομείς και τοπικές καταστάσεις. Δεδομένων των γρήγορων τεχνολογικών εξελίξεων και της διττής μετάβασης, η «διάρκεια ζωής» των ήδη αποκτηθέντων δεξιοτήτων και ικανοτήτων μικραίνει ολοένα και περισσότερο και αυξάνεται η σημασία της διά βίου απόκτησης σχετικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τις επιχειρήσεις. Η κινητικότητα των εργαζομένων εντός της ΕΕ και η νόμιμη μετανάστευση εργατικού δυναμικού θα πρέπει να ενθαρρυνθούν.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι απαιτείται η ανάληψη συνδυασμένης δράσης μέσω διαφόρων μέσων και μέτρων πολιτικής, τα οποία αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης από τους κοινωνικούς εταίρους, για τη μείωση της φτώχειας των εργαζομένων. Εκτός από τους αξιοπρεπείς μισθούς, συμπεριλαμβανομένων των επαρκών κατώτατων μισθών, τα εν λόγω μέσα πολιτικής μπορούν να περιλαμβάνουν καλώς σχεδιασμένα και προσωρινά οικονομικά κίνητρα, τα οποία συνοδεύονται από στοχευμένα και αποτελεσματικά μέτρα για την απόκτηση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να τους παρέχεται στήριξη για την εφαρμογή τους με συντονισμένο τρόπο.

1.6.

Ιδιαιτέρως σημαντική είναι η στοχευμένη στήριξη για τους μακροχρόνια άνεργους και/ή για τον μη ενεργό πληθυσμό, καθώς αυξάνει τις πιθανότητές τους για επιστροφή στην αγορά εργασίας και αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας. Καθώς η πανδημία έχει πλήξει ιδιαίτερα τους νέους, μέτρα πολιτικής ειδικά για τους νέους, χωρίς αποκλεισμούς και μελλοντοστρεφή είναι μείζονος σημασίας ώστε να διασφαλιστεί ότι οι νέοι δεν παραμελούνται.

1.7.

Προκειμένου να μειωθεί το ποσοστό αεργίας, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες με στόχο να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας εκείνοι που απέχουν περισσότερο από αυτήν. Εάν ρυθμιστούν σωστά μέσω νομοθεσίας ή συλλογικών διαπραγματεύσεων σε εθνικό επίπεδο, οι διάφορες μορφές εργασίας, η ευελιξία στην εργασία και η τηλεργασία θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικούς παράγοντες ώστε να καταστεί δυνατή η εύρεση εργασίας από ευάλωτες ομάδες. Οι δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης θα πρέπει να ενισχυθούν, μεταξύ άλλων, μέσω της ψηφιοποίησης των υπηρεσιών τους και της προώθησης της συνεργασίας με ιδιωτικές υπηρεσίες απασχόλησης και άλλους σχετικούς φορείς της αγοράς εργασίας.

1.8.

Τα κράτη μέλη, ειδικά εκείνα που αναγνωρίζεται πως έχουν χαμηλές επιδόσεις στον κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων, θα πρέπει να ενθαρρυνθούν, μεταξύ άλλων, μέσω της συνεπούς χρήσης πόρων της ΕΕ, για τη διευκόλυνση ενός ευνοϊκού πλαισίου για τους εργοδότες ώστε να προσλαμβάνουν άτομα με αναπηρία ή για την ενεργοποίηση ευκαιριών αυτοαπασχόλησης όπου αυτό είναι δυνατόν. Οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας διαδραματίζουν εν προκειμένω καίριο ρόλο σε ό,τι αφορά τη στήριξη και την υλοποίηση έργων στον τομέα της απασχόλησης.

1.9.

Τα μέτρα για τη γεφύρωση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων παραμένουν σημαντικά και οι κύριες αιτίες του ζητήματος αυτού θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Η πρόταση οδηγίας για τη διαφάνεια των αμοιβών, η οποία βρίσκεται επί του παρόντος υπό συζήτηση, θα πρέπει να ενισχύσει την εφαρμογή της αρχής της ίσης αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών για εργασία ίσης αξίας, ως ένα από τα μέτρα για την αντιμετώπιση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων, χωρίς ωστόσο να παραβλέπονται οι ανησυχίες σχετικά με πρόσθετες επιβαρύνσεις για τις επιχειρήσεις και ιδίως για τις ΜΜΕ.

1.10.

Λαμβάνοντας υπόψη ζητήματα όπως ο ολοένα γηράσκων πληθυσμός, το αυξημένο προσδόκιμο ζωής και το συρρικνούμενο εργατικό δυναμικό, οι προκλήσεις που συνδέονται με τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στα κράτη μέλη πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά προκειμένου να διατηρηθεί η επάρκεια και η οικονομική βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Απαιτείται η ανάληψη δράσης για τη διεύρυνση του εργατικού δυναμικού μέσω πιο συμπεριληπτικών αγορών εργασίας, μεταξύ άλλων με την ενεργοποίηση ομάδων που επί του παρόντος είναι αποκλεισμένες από την αγορά εργασίας ή υποεκπροσωπούνται σε αυτήν.

1.11.

Μόλις η οδηγία για την προσωρινή προστασία τέθηκε σε ισχύ, τα κράτη μέλη έδρασαν γρήγορα για την προσαρμογή των εθνικών τους ρυθμιστικών πλαισίων, ώστε να έχουν την ικανότητα στήριξης Ουκρανών προσφύγων και υπηκόων τρίτων χωρών που ζούσαν στην Ουκρανία, αλλά οι οποίοι εγκατέλειψαν τη χώρα και έχουν καταφύγει στην Ευρώπη λόγω του πολέμου. Οποιαδήποτε σημεία συμφόρησης πρέπει να αντιμετωπιστούν.

2. Γενικές παρατηρήσεις και πλαίσιο

2.1.

Κατά τη διάρκεια του κύκλου του 2022, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο συνέχισε τον εκτεταμένο συντονισμό της οικονομικής πολιτικής και της πολιτικής απασχόλησης, ενώ προσαρμόστηκε περαιτέρω σύμφωνα με τις απαιτήσεις εφαρμογής του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Οι εκθέσεις ανά χώρα που δημοσιεύτηκαν τον Μάιο του 2022 (1) περιλαμβάνουν αξιολόγηση της προόδου που πραγματοποιήθηκε σχετικά με την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και του σχεδίου δράσης του, στοιχεία που θέτουν κοινωνικούς στόχους και δείκτες που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του Εξαμήνου και των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Η σύνδεση με τον κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων παρέχει στοχευμένη αξιολόγηση της εφαρμογή του σχεδίου δράσης. Οι ειδικές συστάσεις ανά χώρα έχουν εξορθολογιστεί.

2.2.

Το 2021 οι κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών που παρατίθενται στο παράρτημα της απόφασης (ΕΕ) 2020/1512 του Συμβουλίου διατηρήθηκαν χωρίς αλλαγές. Το 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ορισμένες τροποποιήσεις, που αντικατοπτρίζουν πρόσφατες πρωτοβουλίες πολιτικής και προσθέτουν νέα στοιχεία που συνδέονται με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την εστίαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο μετά την πανδημία COVID-19 περιβάλλον, η οποία στοχεύει στη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης.

2.3.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επιδεινώσει τις διαταραχές στον εφοδιασμό και αυξήσει την αβεβαιότητα. Επίσης, η οικονομία της ΕΕ είναι έμμεσα εκτεθειμένη στην υγειονομική κατάσταση που σχετίζεται με τη νόσο COVID-19 σε άλλες περιοχές. Όσον αφορά τις οικονομικές προοπτικές στην ΕΕ, αναμένεται χαμηλότερη ανάπτυξη και υψηλότερος πληθωρισμός, ειδικά για το 2022 (2). Τα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού και η απότομη αύξηση των τιμών της ενέργειας και του φυσικού αερίου αυξάνουν την πίεση που ασκείται στις επιχειρήσεις (και στην ανταγωνιστικότητά τους) και στα νοικοκυριά (και την αγοραστική τους δύναμη). Η κατάσταση αυτή αναπόφευκτα θα επηρεάσει την ικανότητα ορισμένων επιχειρήσεων για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και θα αποτελέσει πρόκληση για τα συστήματα κοινωνικής προστασίας τους επόμενους μήνες, απαιτώντας τη θέσπιση στοχευμένων πολιτικών για τη στήριξη των μεταβάσεων στην αγορά εργασίας.

2.4.

Ενώ στοχεύουν στη διασφάλιση της συμπεριληπτικότητας και της δικαιοσύνης, οι πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών θα πρέπει επίσης να αντικατοπτρίζουν τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις. Ο αντίκτυπος των πολιτικών για την αγορά εργασίας θα πρέπει να αξιολογείται προσεκτικά έτσι ώστε να ενθαρρύνουν τη βιώσιμη ανάπτυξη και όχι να επιφέρουν μειωμένα ποσοστά απασχόλησης, θέσεις εργασίας χαμηλότερης ποιότητας και μειωμένη αγοραστική δύναμη για τους ανθρώπους. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στις ελλείψεις εργατικού δυναμικού και δεξιοτήτων και θα πρέπει να ακολουθήσουν συγκεκριμένες συστάσεις πολιτικής και πρωτοβουλίες σύμφωνα με το σχέδιο δράσης του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

3. Ειδικές παρατηρήσεις

3.1. Κατευθυντήρια γραμμή 5: Τόνωση της ζήτησης εργασίας

3.1.1

Η βιώσιμη ανάπτυξη, η δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας και η συμμετοχή στην απασχόληση (συμπεριλαμβανομένων μεγαλύτερων ηλικιακά και νεότερων ανθρώπων, γυναικών, ανθρώπων που είναι πιο απομακρυσμένοι από την αγορά εργασίας, μη ενεργού πληθυσμού κ.λπ.) παραμένουν σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις για την Ευρώπη. Για την αντιμετώπισή τους, πρέπει να διασφαλιστεί μια ανταγωνιστική βάση για επενδύσεις, με την αξιοποίηση του δυναμικού της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ενθάρρυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τα κράτη μέλη, προκειμένου να δημιουργήσουν ένα επιχειρηματικό περιβάλλον ικανό να προωθεί την υπεύθυνη επιχειρηματικότητα και την πραγματική αυτοαπασχόληση, να μειώνει τον διοικητικό φόρτο, να εργάζεται για την επίτευξη μιας πραγματικά ολοκληρωμένης εσωτερικής αγοράς και να βοηθά τις ΜΜΕ να επεκταθούν. Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά η κατευθυντήρια γραμμή 5 να συνεχίσει να καλύπτει τις πολύ μικρές επιχειρήσεις.

3.1.2

Η τόνωση της ζήτησης εργατικού δυναμικού σε ολόκληρη την ΕΕ μπορεί να επιτευχθεί με την αύξηση των επενδύσεων, ιδίως των παραγωγικών, σε βασικούς τομείς της οικονομίας, με την αντιμετώπιση των επαχθών επιπτώσεων των φόρων στην εργασία, όπου αυτό είναι αναγκαίο, χωρίς αποδυνάμωση της κοινωνικής προστασίας και με εξασφάλιση εσόδων για τη βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, με την ενίσχυση της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής, της φορολογικής απάτης και της άτυπης οικονομίας, με το να καταστούν διαθέσιμες για τους εργοδότες και τους εργαζομένους διάφορες μορφές εργασίας, οι οποίες ρυθμίζονται από τη νομοθεσία ή τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, ενώ παράλληλα καταβάλλονται προσπάθειες για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας σε νέες μορφές εργασίας, ώστε να καταστούν ελκυστικές για τους εργαζομένους.

3.1.3

Η αυξανόμενα αβέβαιη γεωπολιτική κατάσταση και ο αντίκτυπός της στη μελλοντική ζήτηση αναμένεται να επηρεάσουν τις επενδυτικές αποφάσεις των εταιρειών και την ασφάλεια των θέσεων εργασίας και να καθυστερήσουν την υλοποίηση των επενδυτικών σχεδίων τόσο από τον ιδιωτικό όσο και από τον δημόσιο τομέα. Εξαιτίας του πληθωρισμού, τα ποσοστά ανάπτυξης πέφτουν και οι πραγματικοί μισθοί αναμένεται να συρρικνωθούν πριν να αυξηθούν μετρίως το επόμενο έτος. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σύμφωνα με την οποία, σε ορισμένους τομείς, οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των θέσεων εργασίας πιθανότατα να συνεχίσουν να παίζουν πρωταρχικό ρόλο στις μισθολογικές συμφωνίες (3). Ο πληθωρισμός ασκεί πίεση στις αυξήσεις των μισθών και στην αγοραστική δύναμη. Για την αποτροπή μιας πολύ επικίνδυνης σπειροειδής ανέλιξης μισθών και τιμών και για την αύξηση της παραγωγικότητας, είναι σημαντικό να υπάρχει χώρος για τους κοινωνικούς εταίρους για τη βελτίωση της κάλυψης και των πρακτικών των συλλογικών διαπραγματεύσεων σε τομεακό και εταιρικό επίπεδο, όπου θα μπορούσαν να υλοποιηθούν συγκεκριμένες δράσεις.

3.1.4

Ταυτόχρονα, χρειάζονται διαρθρωτικά μέτρα για την αγορά εργασίας, προκειμένου να δημιουργηθούν ευκαιρίες ποιοτικής απασχόλησης. Η κινητικότητα των εργαζομένων εντός της ΕΕ και η νόμιμη μετανάστευση εργατικού δυναμικού θα πρέπει να ενθαρρυνθούν. Η ΕΟΚΕ αναμένει ότι η δέσμη μέτρων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 27ης Απριλίου 2022 με τίτλο Νόμιμη μετανάστευση — Προσέλκυση δεξιοτήτων και ταλέντων στην ΕΕ θα παράσχει σημαντική στήριξη στην αγορά εργασίας της ΕΕ.

3.1.5

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τόσο την έμφαση που δίνεται στην κυκλική οικονομία ως τομέα με δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας όσο και τη στήριξη σε τομείς/περιφέρειες όπου η πράσινη μετάβαση έχει ιδιαίτερο αντίκτυπο λόγω της τομεακής τους ειδίκευσης/της περιφερειακής συγκέντρωσης ενός συγκεκριμένου είδους βιομηχανίας.

3.1.6

H ΕΟΚΕ εφιστά επίσης την προσοχή στο ψήφισμα, το οποίο εγκρίθηκε από την 110η Διεθνή Διάσκεψη Εργασίας σχετικά με την προσθήκη της αρχής ενός ασφαλούς και υγιούς περιβάλλοντος εργασίας στη διακήρυξη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές και τα δικαιώματα εργασίας και υπογραμμίζει τη συνεχή ανάγκη για επένδυση στη νοοτροπία πρόληψης ατυχημάτων, επαγγελματικών ασθενειών και κινδύνων στον χώρο εργασίας.

3.1.7

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι επαρκείς κατώτατοι μισθοί, είτε αυτοί καθορίζονται από τον νόμο ή από συλλογικές συμβάσεις, αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της φτώχειας των εργαζομένων. Ωστόσο, δεν επαρκούν από μόνοι τους και η συνδυαστική δράση από διάφορα μέσα πολιτικής είναι απαραίτητη. Τα εν λόγω μέσα πολιτικής μπορούν να περιλαμβάνουν καλώς σχεδιασμένα και προσωρινά οικονομικά κίνητρα, αναδιαμορφώνοντας το αναδιανεμητικό αποτέλεσμα του φορολογικού συστήματος, κατά περίπτωση, κ.λπ. Τα χρηματοδοτικά μέσα θα πρέπει να συνδυάζονται με στοχευμένα και αποτελεσματικά μέτρα για την απόκτηση και την αναβάθμιση δεξιοτήτων, καθώς οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο εργασιακής φτώχειας σε σύγκριση με τους εργαζομένους υψηλής ειδίκευσης (19 % έναντι 4,9 %) (4). Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να τους παρέχεται στήριξη για την εφαρμογή τους με συντονισμένο τρόπο.

3.1.8

Η αυτονομία των κοινωνικών εταίρων και η ελευθερία τους να διαπραγματεύονται συλλογικά σε εθελοντική βάση θα πρέπει να γίνονται σεβαστές. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η αύξηση της κάλυψης που παρέχουν εξακολουθούν να είναι το καλύτερο εργαλείο για την επίτευξη της σωστής ισορροπίας στον καθορισμό των μισθών, όσον αφορά την ορθότητα και την ανταπόκριση των μισθών στις αλλαγές της παραγωγικότητας, τη βελτίωση των εργασιακών συνθηκών και τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης. Όπου υπάρχει νόμιμος κατώτατος μισθός, η αποτελεσματική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων είναι εξίσου σημαντική για την εύρεση των σωστών λύσεων, προκειμένου να επιτευχθεί ανοδική κοινωνικοοικονομική σύγκλιση προσαρμοσμένη στην εκάστοτε εθνική κατάσταση. Όταν η κάλυψη των συλλογικών διαπραγματεύσεων είναι ανεπαρκής, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προσπαθούν να δημιουργήσουν ευνοϊκές συνθήκες ώστε οι κοινωνικοί εταίροι να εργαστούν για την ενίσχυσή τους.

3.1.9

Η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων απεδείχθη πολύτιμη κατά τη διάρκεια της κρίσης της νόσου COVID-19. Σε αυτό το ταραχώδες πλαίσιο, πρέπει να ληφθούν μέτρα για την ενίσχυση τόσο του ρόλου των κοινωνικών εταίρων όσο και της συμμετοχής τους στον σχεδιασμό και την εφαρμογή εργασιακών, κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων και πολιτικών, μεταξύ άλλων, μέσω της ανάπτυξης των ικανοτήτων τους. Αυτό είναι επίσης σημαντικό για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, σε σύνδεση με τους αντίστοιχους τομείς πολιτικής τους.

3.2. Κατευθυντήρια γραμμή 6: Ενίσχυση της προσφοράς εργασίας και βελτίωση της πρόσβασης στην απασχόληση, στη διά βίου απόκτηση δεξιοτήτων και ικανοτήτων

3.2.1

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι ο τίτλος της κατευθυντήριας γραμμής άλλαξε προκειμένου να περιλαμβάνει την έννοια της διά βίου μάθησης. Δεδομένων των γρήγορων τεχνολογικών εξελίξεων και της διττής πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, η «διάρκεια ζωής» των ήδη αποκτηθέντων δεξιοτήτων και ικανοτήτων μικραίνει ολοένα και περισσότερο και αυξάνεται η σημασία της διά βίου απόκτησης σχετικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τις επιχειρήσεις. Για τον λόγο αυτόν, είναι σημαντικό να αξιολογηθεί η κοινή ευθύνη για τη διά βίου μάθηση σε επίπεδο χώρου εργασίας.

3.2.2

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την προτεινόμενη προσέγγιση η οποία προσφέρει ολοκληρωμένα μέτρα στήριξης που καθιστούν πιο εύκολη τη διαχείριση των αλλαγών στην αγορά εργασίας. Προκειμένου οι άνθρωποι να μπορούν να ενημερώνονται για τις αλλαγές στην αγορά εργασίας, χρειάζονται ευκαιρίες (5) αναβάθμισης δεξιοτήτων και επανειδίκευση, οι οποίες χρειάζεται να διασφαλίζονται και να είναι προσβάσιμες καθ’ όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου (αρχή 1 του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων). Ωστόσο, η έλλειψη κινήτρων για συμμετοχή στην επιμόρφωση εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρή πρόκληση και θα πρέπει να διερευνηθούν λύσεις. Στην αξιολόγηση των αναγκών απόκτησης δεξιοτήτων, ιδιαίτερη σημασία έχει ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων. Τα κονδύλια επιμόρφωσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη χρηματοδότηση κατάρτισης που σχετίζεται με την εργασία και οι εθνικές ορθές πρακτικές θα πρέπει να προωθούνται και να κοινοποιούνται μεταξύ των κρατών μελών (6).

3.2.3

Ιδιαιτέρως σημαντική είναι η στοχευμένη στήριξη για τους μακροχρόνια άνεργους και/ή για τον μη ενεργό πληθυσμό, καθώς αυξάνει τις πιθανότητές τους για επιστροφή στην αγορά εργασίας και αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρυνθούν να μειώσουν την περίοδο των 18 μηνών ανεργίας που προβλέπεται για την προσέγγιση των μακροχρόνια ανέργων. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη λήψης στοχευμένων μέτρων για την προσέλκυση νέων προς συγκεκριμένες επαγγελματικές σταδιοδρομίες.

3.2.4

Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού έχουν αρχίσει και πάλι να αυξάνονται, μετά τη μείωσή τους κατά τη διάρκεια της κρίσης της πανδημίας COVID-19 (7). Η έλλειψη αποτελεσματικών προβλέψεων δεξιοτήτων αποτελεί μείζον ζήτημα για τους εργοδότες σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι επενδύσεις στην εκπαίδευση ενηλίκων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων που συνδέονται στενά με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην οικονομική ανάκαμψη και στην οικοδόμηση μιας κοινωνικής Ευρώπης.

3.2.5

Αυτό ισχύει επίσης για τους πρόσφυγες του πολέμου στην Ουκρανία. Πέρα από τη γλωσσική κατάρτιση, πρέπει επίσης να αναληφθεί δράση για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναγνώρισης προσόντων που έχουν ήδη αποκτηθεί και είναι απαραίτητα για την ενσωμάτωση στην αγορά εργασίας. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει αναλόγως τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και την εκπαίδευση ενηλίκων των ατόμων που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας (8).

3.2.6

Οι απαραίτητες επενδύσεις για την υλοποίηση της πρωτοβουλίας RePowerEU θα συνδέονται στενά με την ανάγκη για καταρτισμένο εργατικό δυναμικό. Όσον αφορά τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης (9), η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την άποψή της ότι η απόφαση σχετικά με την υιοθέτηση των ατομικών λογαριασμών μάθησης ως μηχανισμού παροχής και χρηματοδότησης της κατάρτισης πρέπει να εναπόκειται πλήρως στα κράτη μέλη. Σε κάθε περίπτωση, οι ατομικοί λογαριασμοί μάθησης πρέπει να στηρίζουν την πρόσβαση σε αναγνωρισμένους και επικυρωμένους κύκλους μαθημάτων κατάρτισης. Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων στον σχεδιασμό και/ή τη διαχείριση σχετικών κονδυλίων κατάρτισης είναι πολύ σημαντικός.

3.2.7

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για την αύξηση του συνολικού επιπέδου προσόντων σε όλα τα κράτη μέλη. Αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό στην αρχή της διαδικασίας εκμάθησης αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού βίου των ανθρώπων. Όπως ορθώς επισημαίνεται στην κοινή έκθεση για την απασχόληση 2022 (10), η θετική τάση μείωσης του ποσοστού των ατόμων που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο επιβραδύνθηκε και μειώθηκε μόνο κατά 1,1 ποσοστιαία μονάδα μεταξύ 2015 και 2020. Η ενίσχυση των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης με βάση την εργασία στα κράτη μέλη και η συνάφεια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς αυξάνει τον αριθμό των αποφοίτων θετικών επιστημών από επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και ειδικά των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

3.2.8

Η πανδημία έχει πλήξει ιδιαίτερα τους νέους: είναι μία από τις ομάδες που έχει επηρεαστεί περισσότερο από την οικονομική και κοινωνική κρίση που πυροδοτήθηκε από την πανδημία. Η κρίση της νόσου COVID-19 έχει αναιρέσει 10 χρόνια προόδου σε ό,τι αφορά τις θέσεις εργασίας για τους νέους. Προκειμένου να προετοιμαστούν επαρκώς για τις αλλαγές στον κόσμο της εργασίας (παγκοσμιοποίηση, κλιματική κρίση, δημογραφικές αλλαγές και τεχνολογική πρόοδος), οι κυβερνήσεις και οι θεσμοί πρέπει να αξιολογήσουν τον αντίκτυπο κάθε κυρίαρχης τάσης. Μέτρα πολιτικής ειδικά για τους νέους, χωρίς αποκλεισμούς και μελλοντοστρεφή είναι μείζονος σημασίας ώστε να διασφαλιστεί ότι οι νέοι δεν παραμελούνται (11).

3.2.9

Το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των φύλων εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση στην ΕΕ. Καθώς αυτό διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι κύριες αιτίες του εν λόγω ζητήματος, όπως ο διαχωρισμός στην αγορά εργασίας και την εκπαίδευση, τα έμφυλα στερεότυπα, η έλλειψη πρόσβασης σε υποδομές φροντίδας παιδιών και άλλων τύπων φροντίδας και ο άνισος καταμερισμός των οικιακών καθηκόντων και των καθηκόντων φροντίδας. Όπου υπάρχουν διακρίσεις στις αμοιβές (συμπεριλαμβανομένης της διάκρισης βάσει της ηλικίας), πρέπει να εξαλειφθούν. Η πρόταση οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διαφάνεια των αμοιβών, η οποία βρίσκεται επί του παρόντος υπό συζήτηση, θα πρέπει να συνδράμει τα κράτη μέλη να ενισχύσουν την εφαρμογή της αρχής της ίσης αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών για εργασία ίσης αξίας, ως ένα από τα μέτρα για την αντιμετώπιση του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των φύλων, χωρίς ωστόσο να παραβλέπονται οι ανησυχίες σχετικά με πρόσθετες επιβαρύνσεις για τις επιχειρήσεις και ιδίως για τις ΜΜΕ.

3.3. Κατευθυντήρια γραμμή 7: Βελτίωση της λειτουργίας των αγορών εργασίας και της αποτελεσματικότητας του κοινωνικού διαλόγου

3.3.1

Για τη βελτίωση της λειτουργίας των αγορών εργασίας, οι ρόλοι και οι ευθύνες των διαφορετικών φορέων (δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης και κοινωνικές υπηρεσίες) πρέπει να προσαρμοστούν. Πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο θέσπισης εταιρικών σχέσεων μεταξύ των κοινωνικών υπηρεσιών (για την ενημέρωση εκείνων που απέχουν περισσότερο από την αγορά εργασίας και την προετοιμασία τους για τα προγράμματα επιμόρφωσης), των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (προσαρμοσμένες ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας με στοιχείο συγκράτησης, κατευθυντήριες γραμμές και συμβουλευτικές υπηρεσίες) και των ιδιωτικών υπηρεσιών απασχόλησης (κοινές και/ή συμπληρωματικές δράσεις, π.χ. κοινή βάση δεδομένων κενών θέσεων απασχόλησης). Η αποτελεσματικότητα των μέτρων πολιτικής πρέπει να αξιολογηθεί και τα μέτρα θα πρέπει κατά περίπτωση να επανεξεταστούν ή να επανασχεδιαστούν. Η ικανότητα των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης θα πρέπει να βελτιωθεί, μεταξύ άλλων, μέσω της ψηφιοποίησης των υπηρεσιών τους. Επίσης, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η συνεργασία με ιδιωτικές υπηρεσίες απασχόλησης και με άλλους σχετικούς φορείς της αγοράς εργασίας.

3.3.2

Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο, ιδίως στο πλαίσιο των τοπικών αγορών εργασίας και των τομέων σε μετάβαση, όπου μπορούν να βοηθήσουν στη διευκόλυνση της μετάβασης μεταξύ τομέων, θέσεων εργασίας και/ή επαγγελμάτων. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο, δεδομένου ότι διαθέτουν ειδική εμπειρογνωμοσύνη σε διάφορες μορφές απασχόλησης (ιδίως σε ό,τι αφορά τις ευάλωτες ομάδες) και σε κοινωνικά ζητήματα. Επιπλέον, παρέχουν υπηρεσίες κοινής ωφελείας στον εκπαιδευτικό και τον κοινωνικό τομέα.

3.3.3

Το ποσοστό αεργίας είναι σχετικά υψηλό σε όλη την ΕΕ (12). Τώρα είναι η στιγμή να επαναφέρουμε στην αγορά εργασίας εκείνους που απέχουν περισσότερο από αυτήν. Εάν ρυθμιστούν σωστά μέσω νομοθεσίας ή συλλογικών διαπραγματεύσεων σε εθνικό επίπεδο για τη διασφάλιση δίκαιων εργασιακών συνθηκών, οι διάφορες μορφές εργασίας, η ευελιξία στην εργασία και η τηλεργασία θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικούς παράγοντες ώστε να καταστεί δυνατή η εύρεση εργασίας ιδίως για άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες. Κοινωνικές υποδομές και υπηρεσίες που αφορούν για παράδειγμα τη φροντίδα παιδιών ή τη μακροχρόνια φροντίδα καθιστούν δυνατό για ανθρώπους με ευθύνες φροντίδας να εξετάσουν το ενδεχόμενο εισόδου στην αγορά εργασίας.

3.3.4

Η συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους είναι το κλειδί για την προώθηση δίκαιων, διαφανών και προβλέψιμων εργασιακών συνθηκών, που ισορροπούν τα δικαιώματα με τις υποχρεώσεις. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι οι εργασιακές σχέσεις που οδηγούν σε άτυπες και επισφαλείς συνθήκες εργασίας θα πρέπει να προλαμβάνονται. Αυτό περιλαμβάνει την εργασία σε πλατφόρμες, για την οποία συζητείται η κατάρτιση σχεδίου οδηγίας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα μέτρα που ρυθμίζουν νέα μοντέλα εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας σε πλατφόρμες, θα πρέπει να ρυθμίζουν τις ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας, στο κατάλληλο ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, και να παρέχουν ταυτόχρονα σημαντικές εγγυήσεις για την επαρκή προστασία των εργαζομένων. Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων θα πρέπει να γίνεται σεβαστός.

3.4. Κατευθυντήρια γραμμή 8: Προαγωγή των ίσων ευκαιριών για όλους, προώθηση της κοινωνικής ένταξης και καταπολέμηση της φτώχειας

3.4.1

Η προώθηση ίσων ευκαιριών για όλους και αγορών εργασίας χωρίς αποκλεισμούς είναι ιδιαιτέρως σημαντική τώρα που η Ευρώπη βιώνει διάφορες κρίσεις, με στόχο τόσο την επίτευξη του στόχου του 78 % του πληθυσμού στην απασχόληση που ορίζεται από το σχέδιο δράσης για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων όσο και για την αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού. Αυτό ισχύει για όσους υποεκπροσωπούνται στην αγορά εργασίας, αλλά και λόγω του τεράστιου κύματος ανθρώπων που έχουν διαφύγει από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Μόλις η οδηγία για την προσωρινή προστασία τέθηκε σε ισχύ, τα κράτη μέλη έδρασαν γρήγορα για την προσαρμογή των εθνικών τους ρυθμιστικών πλαισίων, ώστε να μπορέσουν να παρέχουν στήριξη σε Ουκρανούς πρόσφυγες και υπηκόους τρίτων χωρών που ζούσαν στην Ουκρανία, αλλά οι οποίοι εγκατέλειψαν τη χώρα και έχουν καταφύγει στην Ευρώπη λόγω του πολέμου. Οποιαδήποτε σημεία συμφόρησης πρέπει να αντιμετωπιστούν.

3.4.2

Χρειάζεται μια προσαρμοσμένη προσέγγιση για τις διάφορες ευάλωτες ομάδες [π.χ. μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενοι, (νέα) άτομα με αναπηρία, άτομα με ευθύνες φροντίδας, οι μακροχρόνια άνεργοι και άτομα με ασυνεχές ιστορικό απασχόλησης, νέοι ΕΕΑΚ, μετανάστες κ.λπ.]. Οι διαφορές απασχόλησης μεταξύ των αγροτικών και αστικών περιοχών θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη. Τα κονδύλια της ΕΕ θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως μοχλός ενθάρρυνσης των κρατών μελών, ιδίως εκείνων που αναγνωρίζεται πως έχουν χαμηλές επιδόσεις στον κοινωνικό πίνακα αποτελεσμάτων, για την παροχή κινήτρων σε εργαζομένους ώστε να προσλαμβάνουν άτομα με αναπηρία ή να προωθούν την αυτοαπασχόληση. Η αξιοπρεπής εργασία είναι το καλύτερο εργαλείο για τη μείωση της φτώχειας και την αναγνώριση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

3.4.3

Τα προσωρινά επιδόματα και τα μέτρα στήριξης του εισοδήματος θα πρέπει να παρέχονται για το απαιτούμενο χρονικό διάστημα προκειμένου να συνοδεύουν άνεργους ή χαμηλόμισθους σε νέες και καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης. Η χορήγηση παροχών σε εργαζομένους (13), σε συνδυασμό με διαρθρωτικά μέτρα για τη διευκόλυνση της ένταξης των ευάλωτων ομάδων στην αγορά εργασίας, μπορεί να διευκολύνουν την είσοδό τους στην αγορά εργασίας, αλλά θα πρέπει να αποτελούν μεταβατικά, έκτακτα και συμπληρωματικά μέτρα, δεδομένου ότι θα πρέπει να ενθαρρύνεται και να υποστηρίζεται μια κατάλληλη μισθολογική πολιτική που θα επιτρέπει ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο.

3.4.4

Οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας είναι σημαντικές, ιδίως ως θέσεις εργασίας της κατώτατης βαθμίδας για τους πιο ευάλωτους και για την παροχή υπηρεσιών σε περιφερειακό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κοινωνική οικονομία και παροτρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καθορίσει έργα αξιολόγησης των βέλτιστων έργων σε εθνικό επίπεδο.

3.4.5

Χαιρετίζει ιδιαιτέρως την έμφαση που δίνεται στα παιδιά. Η παιδική φτώχεια θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με εμπεριστατωμένα και ολοκληρωμένα μέτρα και θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η δράση για την εφαρμογή της εγγύησης για τα παιδιά. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί απόλυτα ότι η διαθεσιμότητα οικονομικά προσιτών, προσβάσιμων και ποιοτικών υπηρεσιών, όπως η προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, η εξωσχολική φροντίδα, η εκπαίδευση, η κατάρτιση, η στέγαση, καθώς και η υγεία και η μακροχρόνια φροντίδα, αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για τη μείωση της παιδικής φτώχειας και την εξασφάλιση ίσων ευκαιριών. Γενικότερα, θα πρέπει να ενισχυθεί η αποτελεσματική πρόσβαση σε ποιοτικές κοινωνικές υπηρεσίες που συνδέονται με τις ανάγκες του ατόμου. Η κρίση της νόσου COVID-19 απέδειξε με σκληρό τρόπο την ύπαρξη της ανάγκης αυτής και το ζήτημα αυτό δεν πρέπει να ξεχαστεί μόλις η πανδημία φτάσει στο τέλος της.

3.4.6

Ταυτόχρονα, η πράσινη μετάβαση που οδηγεί στην ενεργειακή μετάβαση και ιδιαιτέρως οι πρόσφατες αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας καθιστούν τη ζωή ακόμη πιο περίπλοκη για τις ευάλωτες ομάδες (14). Παρά τις πολιτικές δεσμεύσεις, χρειάζεται ακόμη να καταβληθούν προσπάθειες για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα ληφθέντα μέτρα είναι ορθώς στοχευμένα και αποτελεσματικά.

3.4.7

Ο συνδυασμός ενός ολοένα γηράσκοντος πληθυσμού, του αυξημένου προσδόκιμου ζωής και ενός συρρικνούμενου εργατικού δυναμικού σημαίνει ότι ολοένα μεγαλύτερος αριθμός ηλικιωμένων θα είναι οικονομικά εξαρτημένος, εκτός αν καταφέρουμε να διευρύνουμε το εργατικό δυναμικό μέσο πιο πολυδεκτικών αγορών εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ενεργοποίησης ομάδων που σήμερα αποκλείονται από την αγορά εργασίας ή υποεκπροσωπούνται σε αυτήν. Απαιτείται ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στα κράτη μέλη. Η επάρκεια και η οικονομική βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων για όλους είναι μείζονος σημασίας πολιτική για όλα τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ολοκληρωμένη προσέγγιση που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τις ίσες ευκαιρίες μεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά την απόκτηση συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων και την ανάγκη για στρατηγικές ενεργού γήρανσης για τη διευκόλυνση της συμμετοχής μεγαλύτερης ηλικίας ατόμων στην αγορά εργασίας και τη μείωση του συνταξιοδοτικού χάσματος μεταξύ των φύλων. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της αποφυγής αποσπασματικών περιόδων εργασίας κατά τον ενεργό επαγγελματικό βίο των εργαζομένων προκειμένου να στηρίζονται τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης μέσω των εισφορών και να διασφαλίζεται ότι οι εργαζόμενοι δικαιούνται επαρκές συνταξιοδοτικό εισόδημα κατά τη συνταξιοδότησή τους.

Βρυξέλλες, 22 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Ευρωπαϊκό Εξάμηνο 2022: εκθέσεις ανά χώρα.

(2) European Economic Forecast (Ευρωπαϊκές οικονομικές προβλέψεις). Άνοιξη 2022.

(3) Εαρινές οικονομικές προβλέψεις για το 2022: Η ρωσική εισβολή δοκιμάζει την οικονομική ανθεκτικότητα της ΕΕ.

(4) Κοινή έκθεση για την απασχόληση 2022.

(5) Βλέπε επίσης την έκθεση μελέτης του Παρατηρητηρίου της Αγοράς Εργασίας The work of the future: ensuring lifelong learning and training of employees [Εργασίες του μέλλοντος: διασφάλιση της διά βίου μάθησης και της επιμόρφωσης των εργαζομένων].

(6) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Δέσμη μέτρων για τη μάθηση και απασχολησιμότητα (ΕΕ C 323 της 26.8.2022, σ. 62).

(7) Κοινή έκθεση για την απασχόληση 2022.

(8) C(2022) 4050 final.

(9) Σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης.

(10) Εκδοθείσα από το Συμβούλιο στις 14 Μαρτίου 2022.

(11) Η ΕΟΚΕ επεξεργάζεται επί του παρόντος ενημερωτική έκθεση με θέμα Η ίση μεταχείριση των νέων στην αγορά εργασίας.

(12) Το υψηλότερο ποσοστό αεργίας καταγράφεται στην Ιταλία (πάνω από 37 % το 2021). Ποσοστό αεργίας μεγαλύτερο του 30 % υπάρχει επίσης στην Κροατία, τη Ρουμανία, την Ελλάδα και το Βέλγιο. Περισσότερα στοιχεία για τον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό στην Ευρώπη διατίθενται εδώ.

(13) Ο ΟΟΣΑ ορίζει τη χορήγηση παροχών σε εργαζομένους ως «μόνιμες εκπτώσεις φόρου που εξαρτώνται από την εργασία, φορολογικές ελαφρύνσεις ή ισοδύναμα συστήματα παροχών, τα οποία έχουν σχεδιαστεί με διττό σκοπό τη μείωση της φτώχειας των εργαζομένων και την αύξηση των κινήτρων εργασίας για τους εργαζομένους με χαμηλό εισόδημα».

(14) Bλ. επίσης τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη σύσταση Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα» (ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 158).

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/168

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση πράξης για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών»

[COM(2022) 349 final]

(2022/C 486/23)

Γενικός εισηγητής:	ο κ. Maurizio MENSI
Γενικός συνεισηγητής:	ο κ. Jan Pie

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο, 22.7..2022 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 12.9.2022
Νομική βάση	Άρθρο 173 παράγραφος 3 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	155/1/13

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί την πρόταση κανονισμού σχετικά με τη θέσπιση πράξης για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών (στο εξής: EDIRPA) με σκοπό την ταχεία ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας και των αμυντικών δυνατότητων της Ευρώπης σε σχέση με τις άμεσες προκλήσεις που προκύπτουν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

1.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τους στόχους της EDIRPA για τη βελτίωση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης στον τομέα της άμυνας (ΕΒΤΒΑ) όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και την ταχεία αντίδραση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για μια πιο ανθεκτική Ένωση, καθώς και για την προώθηση της συνεργασίας και της αλληλεπίδρασης των κρατών μελών στις αμυντικές προμήθειες. Και οι δύο στόχοι είναι σημαντικότεροι από ποτέ με την επιστροφή του πολέμου στην Ευρώπη και η κοινωνία γενικότερα πρέπει επίσης να προστατευτεί επαρκώς, ενόψει της προοπτικής πιθανών μελλοντικών εντάσεων σε στρατηγικό επίπεδο.

1.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η EDIRPA είναι χρήσιμη για την καλύτερη διάρθρωση και τον συντονισμό της τρέχουσας αυξημένης ζήτησης για επείγοντα εξοπλισμό έτοιμο προς χρήση, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος ενός μελλοντικού ευρωπαϊκού επενδυτικού προγράμματος στον τομέα της άμυνας, δεδομένου ότι αποτελεί ένα μάλλον αδύναμο μέσο όσον αφορά τη βιομηχανική πολιτική.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι απαιτείται δράση για την επιτάχυνση, με συνεργατικό τρόπο, της προσαρμογής της βιομηχανίας στις διαρθρωτικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της παραγωγικής της ικανότητας, προκειμένου να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία προκειμένου να ανταποκριθεί εγκαίρως στην αυξημένη ζήτηση των κρατών μελών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι οι κοινές προμήθειες είναι απαραίτητες προκειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο οι αυξημένες εθνικές επενδύσεις στον τομέα της άμυνας να επιδεινώσουν τον κατακερματισμό του ευρωπαϊκού αμυντικού τομέα, να περιορίσουν τις δυνατότητες συνεργασίας, να εντείνουν τις εξωτερικές εξαρτήσεις και να παρεμποδίσουν τη διαλειτουργικότητα, διασφαλίζοντας έτσι ότι όλα τα κράτη μέλη μπορούν να ικανοποιήσουν ταχέως τις πλέον επείγουσες ανάγκες των ικανοτήτων τους, οι οποίες αποκαλύφθηκαν ή επιδεινώθηκαν από την αντίδραση στη ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας.

1.6.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αναπλήρωση των αποθεμάτων συνεπάγεται συχνά την αντικατάσταση των προϊόντων που αποστέλλονται στην Ουκρανία με τα ίδια ακριβώς προϊόντα. Οι αγορές αυτές ενδέχεται να μην έχουν σημαντικό διαρθρωτικό αντίκτυπο στη βιομηχανία, ούτε προωθούν την τεχνολογική καινοτομία. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ διερωτάται κατά πόσον η λογική της EDIRPA πρέπει να επεκταθεί άμεσα σε ένα μελλοντικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα επενδύσεων στον τομέα της άμυνας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την προσέγγιση παροχής κινήτρων για τη σύναψη κοινών προμηθειών μέσω άμεσης χρηματοδοτικής στήριξης από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, αλλά αμφιβάλλει για το κατά πόσον το χρηματοδοτικό κονδύλιο των 500 εκατ. ευρώ αρκεί για να κάνει τη διαφορά στις αποφάσεις των κρατών μελών για τις προμήθειες.

1.8.

Η ΕΟΚΕ διερωτάται για την αποτελεσματικότητα της χρήσης της χρηματοδοτικής στήριξης για την τεχνική και διοικητική βοήθεια για την υλοποίηση του μέσου, αλλά και για τη χορήγηση επιδοτήσεων με τη μορφή χρηματοδότησης που δεν συνδέεται με το κόστος· ως εκ τούτου, καλεί τους συννομοθέτες να αποσαφηνίσουν τη μέθοδο αυτή προκειμένου να διασφαλιστεί η αποδοτικότητα των δαπανών της ΕΕ.

1.9.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ περιορίζεται στην προμήθεια αμυντικών προϊόντων που παράγονται στην ΕΕ ή σε συνδεδεμένες χώρες, καθώς και για τις ειδικές προϋποθέσεις όσων αφορά τις εταιρείες της ΕΕ που τελούν υπό τον έλεγχο τρίτων χωρών. Ο περιορισμός αυτός είναι προς το συμφέρον των Ευρωπαίων φορολογουμένων και είναι αναγκαίος για την επίτευξη του στόχου της ενίσχυσης των ευρωπαϊκών αμυντικών βιομηχανικών δυνατοτήτων και συνάδει με τον στόχο της στρατηγικής αυτονομίας.

1.10.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ ζητά μια ευέλικτη ερμηνεία της απαίτησης να μην υπόκειται το αμυντικό προϊόν σε περιορισμό από μη συνδεδεμένη τρίτη χώρα (οντότητα). Δεδομένου ότι η EDIRPA καλύπτει τις έτοιμες προς χρήση προμήθειες και αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των πλέον επειγουσών αναγκών σε προϊόντα, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η απαίτηση αυτή είναι λιγότερο σημαντική για την EDIRPA από ό,τι για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (στο εξής: ΕΤΑ), το οποίο αποσκοπεί στην ανάπτυξη μελλοντικών ικανοτήτων. Ως εκ τούτου, πρέπει να εφαρμοστεί προσεκτικά, εξισορροπώντας την αναζήτηση μεγαλύτερης αυτονομίας με τον επείγοντα χαρακτήρα της προμήθειας και την ανάγκη διαλειτουργικότητας με τον υφιστάμενο εξοπλισμό.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την προβλεπόμενη εφαρμογή στο πλαίσιο της άμεσης διαχείρισης, αλλά τονίζει την ανάγκη να εξασφαλιστεί ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής θα αποκτήσουν εγκαίρως τους απαραίτητους ανθρώπινους πόρους για την αντιμετώπιση του φόρτου εργασίας που συνεπάγεται.

1.12.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να συνεργαστούν στενά με την ειδική ομάδα για τις από κοινού αμυντικές προμήθειες στον τομέα της άμυνας που συστάθηκε από την Επιτροπή και τον Ύπατο Εκπρόσωπο/επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας, προκειμένου να διασφαλιστεί η επιτυχής εφαρμογή της EDIRPA.

2. Ιστορικό

2.1.

Κατά τη σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στις 11 Μαρτίου 2022 στις Βερσαλλίες, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ δεσμεύτηκαν να «ενισχύσουν τις ευρωπαϊκές αμυντικές δυνατότητες» μετά τη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Στη δήλωση των Βερσαλλιών αναφέρεται ότι τα κράτη μέλη πρέπει να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες, να ενισχύσουν τη συνεργασία μέσω κοινών έργων, να αντιμετωπίσουν τις ελλείψεις και να επιτύχουν τους στόχους όσον αφορά τις δυνατότητες, να τονώσουν την καινοτομία, μεταξύ άλλων μέσω στρατιωτικών/μη στρατιωτικών συνεργειών και να ενισχύσουν την αμυντική βιομηχανία της ΕΕ. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε «την Επιτροπή, σε συντονισμό με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, να υποβάλει ανάλυση των επενδυτικών κενών στον τομέα της άμυνας έως τα μέσα Μαΐου και να προτείνει οποιαδήποτε περαιτέρω πρωτοβουλία κρίνεται αναγκαία για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης στον τομέα της άμυνας».

2.2.

Ανταποκρινόμενη στην πρόσκληση αυτή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος υπέβαλαν, στις 18 Μαΐου 2022, κοινή ανακοίνωση σχετικά με την ανάλυση των επενδυτικών κενών στον τομέα της άμυνας και τη μελλοντική πορεία. Στην κοινή ανακοίνωση επισημαίνεται ότι τα χρόνια σοβαρών υποεπενδύσεων στον τομέα της άμυνας οδήγησαν σε κενά στη βιομηχανία και στις δυνατότητες στην ΕΕ και στα σημερινά χαμηλά επίπεδα των αποθεμάτων αμυντικού εξοπλισμού. Οι μεταφορές αμυντικού εξοπλισμού στην Ουκρανία, σε συνδυασμό με ένα επίπεδο αποθεμάτων προσαρμοσμένο στην εποχή της ειρήνης, οδήγησαν στην εμφάνιση επειγόντων και κρίσιμων κενών όσον αφορά τον στρατιωτικό εξοπλισμό.

2.3.

Η κοινή ανακοίνωση υπενθυμίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να αποκαταστήσουν επειγόντως την αμυντική πολεμική ετοιμότητα υπό το φως της κατάστασης ασφαλείας και των μεταφορών που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στην Ουκρανία. Η ανασύσταση των αποθεμάτων υλικού θα τους επιτρέψει επίσης να παράσχουν περαιτέρω βοήθεια στην Ουκρανία. Ταυτόχρονα, η κοινή ανακοίνωση καλεί τα κράτη μέλη να αγοράσουν τον αναγκαίο αμυντικό εξοπλισμό και υλικό με συνεργατικό τρόπο. Η κοινή προμήθεια προϊόντων που απαιτούνται επειγόντως θα εξασφαλίσει καλύτερη σχέση ποιότητας/τιμής, θα ενισχύσει τη διαλειτουργικότητα και θα αποτρέψει την αδυναμία των εκτεθειμένων κρατών μελών να αποκτήσουν ό,τι χρειάζονται, λόγω των αντικρουόμενων απαιτήσεων της αμυντικής βιομηχανίας, η οποία δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε μια τέτοια βραχυπρόθεσμη αύξηση της ζήτησης.

2.4.

Στο πλαίσιο αυτό, η κοινή ανακοίνωση προτείνει την παροχή κινήτρων για κοινές προμήθειες μέσω του προϋπολογισμού της ΕΕ μέσω ειδικού βραχυπρόθεσμου μέσου. Η χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ που παρέχεται μέσω αυτού του μέσου πρέπει να ενθαρρύνει τις συνεργατικές αμυντικές προμήθειες από τα κράτη μέλη και να ωφελήσει την ΕΒΤΒΑ, διασφαλίζοντας παράλληλα την ικανότητα των ευρωπαϊκών ενόπλων δυνάμεων να ενεργούν, την ασφάλεια του εφοδιασμού και την αυξημένη διαλειτουργικότητα.

2.5.

Ανταποκρινόμενη στον επείγοντα χαρακτήρα της κατάστασης, η Επιτροπή υπέβαλε, στις 19 Ιουλίου 2022, πρόταση για ένα τέτοιο μέσο με τη μορφή κανονισμού σχετικά με τη θέσπιση πράξης για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών (EDIRPA). Η Επιτροπή βασίζεται στην ταχεία έκδοση του κανονισμού και στην έναρξη ισχύος του έως το τέλος του 2022.

2.6.

Μετά τη δημιουργία του μέσου, η Επιτροπή προτίθεται να προτείνει κανονισμό για το ευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα στον τομέα της άμυνας (στο εξής: EDIP). Σύμφωνα με την Επιτροπή, ο κανονισμός EDIP θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως βάση για μελλοντικά κοινά έργα ανάπτυξης και προμηθειών υψηλού κοινού ενδιαφέροντος για την ασφάλεια των κρατών μελών και της Ένωσης, και κατ’ επέκταση της λογικής του βραχυπρόθεσμου μέσου, για πιθανή συνδεδεμένη χρηματοδοτική παρέμβαση της Ένωσης για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής βάσης στον τομέα της άμυνας, ιδίως για έργα τα οποία κανένα μεμονωμένο κράτος μέλος δεν θα μπορούσε να αναπτύξει μόνο του ή να συνάψει συμβάσεις προμήθειας μόνο του.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Το γεωπολιτικό πλαίσιο της Ένωσης έχει αλλάξει δραματικά υπό το πρίσμα της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Η επιστροφή των εδαφικών συγκρούσεων και του πολέμου υψηλής έντασης στο ευρωπαϊκό έδαφος απαιτεί από τα κράτη μέλη να επανεξετάσουν τα αμυντικά τους σχέδια και τις ικανότητές τους. Αυτό πρέπει να συμβαδίζει με την προσαρμογή της βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης, η οποία πρέπει να είναι σε θέση να στηρίξει και να ενισχύσει τις ένοπλες δυνάμεις των κρατών μελών, οι οποίες αποτελούν θεμελιώδες εργαλείο μιας ώριμης δημοκρατίας, προστατεύοντας την ελευθερία των Ευρωπαίων πολιτών.

3.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις εξαγγελθείσες αυξήσεις των αμυντικών δαπανών των κρατών μελών για την ταχεία κάλυψη των επειγόντων στρατιωτικών κενών. Ωστόσο, χωρίς συντονισμό και συνεργασία, αυτό αυξάνει τον κίνδυνο επιδείνωσης του κατακερματισμού του ευρωπαϊκού αμυντικού τομέα, περιορίζει τις δυνατότητες συνεργασίας καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του εξοπλισμού που αγοράζεται και παρεμποδίζει τη διαλειτουργικότητα. Επιπλέον, οι επιλογές που γίνονται για τις βραχυπρόθεσμες εξαγορές έχουν συχνά μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στην ισχύ της ΕΒΤΒΑ στην αγορά και στις ευκαιρίες για τις επόμενες δεκαετίες.

3.3.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία παροχής κινήτρων για τις κοινές προμήθειες των πλέον επειγουσών αναγκών σε αμυντικά προϊόντα. Οι κοινές προμήθειες φαίνονται ιδιαίτερα σημαντικές στην παρούσα κατάσταση, κατά την οποία η αιφνίδια αύξηση της ζήτησης για παρόμοια προϊόντα συναντά μια πλευρά της βιομηχανικής προσφοράς που εξακολουθεί να είναι προσαρμοσμένη στην εποχή της ειρήνης και, ως εκ τούτου, αγωνίζεται να ικανοποιήσει τη ζήτηση. Ως εκ τούτου, η συνεργασία στις αμυντικές προμήθειες είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών, την ενίσχυση της διαλειτουργικότητας, την πρόληψη των φαινομένων παραγκωνισμού και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δημόσιων δαπανών.

3.4.

Είναι εξίσου σημαντικό να ενισχυθεί η βιομηχανία προκειμένου να προσαρμοστεί στις διαρθρωτικές αλλαγές του νέου περιβάλλοντος ασφάλειας. Δεδομένου ότι η αναγκαία ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Ευρώπης αποτελεί μακροπρόθεσμη προσπάθεια και ενδέχεται να καταστεί αναγκαία η συνεχής στήριξη της Ουκρανίας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, η ΕΒΤΒΑ πρέπει να αυξήσει τις παραγωγικές της ικανότητες. Αυτό είναι απαραίτητο προκειμένου να αντιμετωπιστεί η τρέχουσα κορύφωση της ζήτησης, αλλά και πέραν αυτής.

3.5.

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η προτεινόμενη EDIRPA είναι υπερβολικά περιορισμένη όσον αφορά την προσέγγιση, το πεδίο εφαρμογής και το χρηματοδοτικό κονδύλιο, προκειμένου να συμβάλει στην ενίσχυση των βιομηχανικών ικανοτήτων της Ευρώπης. Η μείωση των αποθεμάτων περιορίζει εξ ορισμού την επιλογή προϊόντων και προμηθευτών, 500 εκατ. ευρώ για 27 κράτη μέλη σε διάστημα δύο ετών είναι μάλλον μικρή επένδυση.

3.6.

Εν ολίγοις, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο προτεινόμενος κανονισμός μπορεί να συμβάλει επωφελώς στην καλύτερη διάρθρωση και στον μετριασμό της τρέχουσας αιχμής της ζήτησης για επείγοντα έτοιμα προς χρήση εξοπλισμό, αλλά αποτελεί μάλλον αδύναμο μέσο όσον αφορά τη βιομηχανική πολιτική. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ δεν πιστεύει ότι η EDIRPA πρέπει κατ’ ανάγκη να θεωρηθεί πρόδρομος ενός μελλοντικού ευρωπαϊκού επενδυτικού προγράμματος στον τομέα της άμυνας, το οποίο εξαγγέλλεται ως μέσο για τη στήριξη της κοινής προμήθειας από κοινού αναπτυγμένων συστημάτων καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Σύμφωνα με την πρόταση, η EDIRPA θα λάβει υπόψη το έργο της ειδικής ομάδας για τις από κοινού αμυντικές προμήθειες στον τομέα της άμυνας που συστάθηκε από την Επιτροπή και τον Ύπατο Εκπρόσωπο/επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας, Η ειδική ομάδα αναμένεται να διευκολύνει τον συντονισμό των πολύ βραχυπρόθεσμων αναγκών των κρατών μελών σε προμήθειες και να συνεργαστεί με τα κράτη μέλη και τους κατασκευαστές αμυντικών προϊόντων της ΕΕ για τη στήριξη των κοινών προμηθειών για την αναπλήρωση των αποθεμάτων. Ως εκ τούτου, το έργο της εν λόγω ειδικής ομάδας είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της EDIRPA και η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να το αξιοποιήσουν πλήρως.

4.2.

Η ΕΟΚΕ αμφιβάλλει ότι το προτεινόμενο κονδύλιο του προϋπολογισμού είναι αρκετά υψηλό ώστε να επηρεάσει σημαντικά τις αποφάσεις των κρατών μελών για τις προμήθειες. Ταυτόχρονα, έχουμε πλήρη επίγνωση της οικονομικής πίεσης που ασκείται στο τρέχον ΠΔΠ και της ανάγκης για πρόσθετη χρηματοδότηση για ένα μελλοντικό EDIP. Στο πλαίσιο αυτό, θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επικεντρωθεί η περιορισμένη χρηματοδότηση της EDIRPA στις σημαντικότερες κοινές προμήθειες.

4.3.

Όσον αφορά τους δημοσιονομικούς περιορισμούς και την επιλογή των έργων, η ΕΟΚΕ διερωτάται πώς μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη η έννοια της χρηματοδότησης που δεν συνδέεται με το κόστος στις αγορές που αποσκοπούν στο πλαίσιο της EDIRPA. Η ΕΟΚΕ διερωτάται επίσης για την αποτελεσματικότητα της χρήσης του προϋπολογισμού για τεχνική και διοικητική βοήθεια για την εφαρμογή του μέσου.

4.4.

4.5.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τα κριτήρια επιλεξιμότητας του προτεινόμενου κανονισμού, ιδίως με τη δυνατότητα επέκτασης των ήδη υφιστάμενων προμηθειών.

4.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης την πρόσθετη προϋπόθεση για τον περιορισμό της χρηματοδότησης της ΕΕ στην προμήθεια εξοπλισμού που πραγματοποιείται στην ΕΕ ή σε συνδεδεμένες χώρες, μεταξύ άλλων από εταιρείες υπό τον έλεγχο τρίτων χωρών (οντοτήτων), οι οποίες μπορούν να παρέχουν εγγυήσεις ασφάλειας από το κράτος μέλος στο οποίο είναι εγκατεστημένες. Ο όρος αυτός αναπαράγει τις σχετικές διατάξεις του ΕΤΑ και διασφαλίζει την εκπλήρωση του στόχου της ενίσχυσης της ΕΒΤΒΑ.

4.7.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ αμφισβητεί τη σημασία της απαίτησης να μην υπόκειται το αμυντικό προϊόν σε περιορισμό από μη συνδεδεμένη τρίτη χώρα (οντότητα). Δεδομένου ότι το προτεινόμενο μέσο καλύπτει τις έτοιμες προς χρήση προμήθειες και αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των πλέον επειγουσών αναγκών σε προϊόντα, η απαίτηση αυτή φαίνεται λιγότερο κατάλληλη για την EDIRPA από ό,τι για το ΕΤΑ, το οποίο αποσκοπεί στην ανάπτυξη μελλοντικών ικανοτήτων και για το οποίο η τεχνολογική κυριαρχία αποτελεί δεδηλωμένο στόχο. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητά μια ευέλικτη ερμηνεία της εν λόγω διάταξης, η οποία θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να εξισορροπούν την αναζήτηση επιχειρησιακής ελευθερίας με τον επείγοντα χαρακτήρα της αγοράς και της διαλειτουργικότητας με τον υφιστάμενο εξοπλισμό.

4.8.

Τέλος, η ΕΟΚΕ διερωτάται σχετικά με την καταλληλότητα ορισμένων προτεινόμενων κριτηρίων ανάθεσης, ιδίως εκείνων που αφορούν τον θετικό αντίκτυπο της προμήθειας στην ΕΒΤΒΑ. Δεδομένης της έμφασης στις πλέον επείγουσες ανάγκες και στις έτοιμες προς χρήση προμήθειες ταχέως διαθέσιμου εξοπλισμού, ο αντίκτυπος αυτός δεν αποτελεί κατά πάσα πιθανότητα σημαντικό κριτήριο για τα κράτη μέλη, εκτός εάν ο ανάδοχος είναι εγκατεστημένος στη δική τους επικράτεια. Επιπλέον, τα κράτη μέλη-αγοραστές ενδέχεται να δυσκολεύονται να αποδείξουν τον θετικό αντίκτυπο στην ΕΒΤΒΑ, ιδίως όταν ο επείγων χαρακτήρας είναι το πρωταρχικό μέλημα.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/172

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ενωσιακού προγράμματος ασφαλούς συνδεσιμότητας για την περίοδο 2023-2027»

[COM(2022) 57 final — 2022/0039 (COD)]

και «Κοινή ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο: Μια προσέγγιση της ΕΕ για τη διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας — Μια συνεισφορά της ΕΕ για την αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας πρόκλησης»

[JOIN(2022) 4 final]

(2022/C 486/24)

Εισηγητής: ο κ.

Pierre Jean COULON

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2.5.2022
Νομική βάση	Άρθρα 189 παράγραφος 2 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές και κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	7.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	222/0/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι η ανακοίνωση και η πρόταση, που σηματοδοτούν την έναρξη της κατάρτισης μιας ευρωπαϊκής δέσμης μέτρων για το διάστημα, είναι σήμερα απολύτως αναγκαίες και απαραίτητες. Συνιστά η κοινή ανακοίνωση να προαγάγει αποφασιστικά —χάρη σε μια ενεργό διπλωματία— την πολυμερή διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, ειδικότερα δε στους κόλπους της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τις ειρηνικές χρήσεις του διαστήματος (COPUOS) και της Διάσκεψης για τον Αφοπλισμό, καθώς δεν διαθέτουμε επαρκείς κανόνες σε αυτόν τον τομέα.

1.2.

Η απόλυτη προτεραιότητα που συνιστά η διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας, συμπεριλαμβανομένων των διαστημικών αποβλήτων, απαιτεί τον συνυπολογισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο όλων των φορέων. Όπως επισημαίνεται στην κοινή ανακοίνωση και καταδεικνύεται στην παρούσα γνωμοδότηση, το κύριο πρόβλημα που σχετίζεται με το συνονθύλευμα των προγραμμάτων διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας έγκειται στην έλλειψη διεθνούς τυποποίησης. Συνεπώς, είναι σαφές ότι πρέπει να αναπτυχθούν πρότυπα, κατευθυντήριες γραμμές και υποδειγματικές πρακτικές σε διεθνές επίπεδο.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί την απτή εφαρμογή ενός συστήματος διαστημικής επιτήρησης, ώστε να εξασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του διαστήματος για όλα τα κράτη μέλη.

Πράγματι, η δεύτερη κεντρική αρχή του Δικαίου του διαστήματος είναι η ευθύνη των διαφόρων φορέων για τις διαστημικές τους δραστηριότητες. Περιλαμβάνει τη διεθνή ευθύνη για τον έλεγχο των δραστηριοτήτων και την ευθύνη για ζημίες που ενδέχεται να προκληθούν στο διάστημα από τις δραστηριότητες αυτές. Οι κοινή ανακοίνωση αφορά την πτυχή της διεθνούς ευθύνης για τον έλεγχο των δραστηριοτήτων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την απουσία διεθνούς τυποποίησης και συνιστά την έγκριση προτύπων —μεταξύ άλλων και για τη διαχείριση των υπολειμμάτων δορυφόρων— και κατευθυντήριων γραμμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ διαστημικών παραγόντων —που μέχρι τώρα ήταν κυρίως κρατικοί— και εκείνων που επιθυμούν να αναδειχθούν σε μείζονες παράγοντες —είτε ιδιωτικούς ή δημόσιους— απαιτεί μεταρρύθμιση εκ βάθρων των διεθνών προτύπων που είχαν εγκριθεί όταν το διάστημα ήταν υπόθεση μιας μικρής ομάδας τεχνολογικών και βιομηχανικών δυνάμεων.

1.5.

Όπως επισημαίνεται στη συμπληρωματική γνωμοδότηση CCMI/196 με θέμα «Νέο διάστημα»:

—	θα πρέπει να αναπτυχθούν συνέργειες με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, με βάση την ενίσχυση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ της μη στρατιωτικής, της αμυντικής και της διαστημικής βιομηχανίας·

—

το πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζων Ευρώπη» θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την τόνωση της διαστημικής αγοράς, με τη στήριξη της δημιουργίας καινοτόμων εμπορικών λύσεων για τους διαστημικούς τομείς προηγούμενου και επόμενου σταδίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και με την επιτάχυνση της διαθεσιμότητας των κύριων απαραίτητων τεχνολογιών·

—

οι δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης έχουν καθοριστική σημασία για την ανάπτυξη προηγμένων δεξιοτήτων στους τομείς που συνδέονται με το διάστημα, ενώ η εμπειρία που έχει αντληθεί από προγενέστερα σχέδια συστοιχιών, όπως τα Galileo και Copernicus, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για τη βελτίωση του συστήματος διαστημικής συνδεσιμότητας·

—	όσον αφορά τη διαχείριση, η ανάθεση των αρμοδιοτήτων στους καλύτερους φορείς, με βάση τις αποδεδειγμένες ικανότητές τους, τηρουμένων των κανόνων περί δημοσίων συμβάσεων, θα εξασφάλιζε την αποτελεσματική εφαρμογή του προγράμματος και θα ευνοούσε την εμφάνιση του νέου διαστήματος·

—	επιπλέον, η τόνωση της επιστημονικής και τεχνικής προόδου συνιστά τη βάση της ανταγωνιστικότητας και της ικανότητας για καινοτομία, προς όφελος των μικρομεσαίων (ΜΜΕ), των νεοφυών και των καινοτόμων επιχειρήσεων.

2. Πλαίσιο της γνωμοδότησης

2.1.

Από πολλές απόψεις, το διάστημα είναι σήμερα ένας επιπλέον οικονομικός χώρος. Η επιτάχυνση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων οδηγεί σε αύξηση της πυκνότητας των διαστημικών δραστηριοτήτων και στη μετατροπή του διαστήματος σε μείζονα γεωστρατηγική πρόκληση. Ο τεχνολογικός ανταγωνισμός, η εμφάνιση νεοφυών επιχειρήσεων στον διαστημικό κλάδο, το άνοιγμα νέων αγορών και υπηρεσιών, η βούληση των κρατών και των ιδιωτικών φορέων να ενισχύσουν τις δραστηριότητες σε τροχιά επιτείνουν την εκμετάλλευση του διαστήματος.

2.2.

Παρά τη στρατηγική σημασία του διαστήματος, δεν υπάρχει παγκόσμια αρχή ούτε δεσμευτική νομοθεσία εφαρμοστέα στις χαμηλές και γεωστατικές τροχιές, ούτε ρύθμιση ή σύστημα διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας, ενώ ο αριθμός των δορυφόρων σε τροχιά αυξάνεται.

2.3.

Σήμερα, η διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας βασίζεται αποκλειστικά σε εθελούσιες, μη δεσμευτικές ορθές πρακτικές, η διαχείριση και εφαρμογή των οποίων δεν είναι πάντοτε ορθή, ο δε στόχος τους είναι η μείωση του στατιστικού κινδύνου σύγκρουσης μεταξύ δορυφόρων και αποβλήτων. Σύμφωνα με τις πρακτικές αυτές, δεν πρέπει να παράγονται σκοπίμως απόβλητα σε τροχιά, οι δορυφόροι στο τέλος του κύκλου ζωής τους πρέπει να καθίστανται «παθητικοί» με κατανάλωση του υπολειπόμενου καυσίμου, πρέπει να τηρείται ο «κανόνας των 25 ετών» για τους δορυφόρους χαμηλής τροχιάς (οι δορυφόροι στο τέλος της λειτουργικής ζωής τους πρέπει να επιστρέφουν στην ατμόσφαιρα εντός 25 ετών), ενώ οι γεωστατικοί δορυφόροι που δεν χρησιμοποιούνται πια πρέπει να τίθενται σε «τροχιά-νεκροταφείο». Οι κανόνες αυτοί, όμως, δεν επαρκούν πλέον για τον περιορισμό του κινδύνου σύγκρουσης.

2.4.

Σε αυτό προστίθεται η εμφάνιση νέων επιχειρησιακών εννοιών: επιτήρηση και παρακολούθηση του διαστήματος (Space Surveillance and Tracking — SST), συντονισμός της διαστημικής κυκλοφορίας (Space Traffic Coordination — STC), συντονισμός και διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας (Space Traffic Coordination and Management — STCM) (1).

2.5.

Κατά συνέπεια, μια πραγματική νομοθεσία για τις διαστημικές δραστηριότητες και την κυκλοφορία των δορυφόρων, που θα εγγυάται τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του διαστήματος, καθίσταται επείγουσα και στρατηγικής σημασίας, όπως επίσης και η προσφυγή στην τεχνητή νοημοσύνη για την αποτροπή του κινδύνου σύγκρουσης.

2.6.

Στις αρχές του έτους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δρομολόγησε το έργο Spaceways, στόχος του οποίου είναι να σκιαγραφήσει ένα σύστημα διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας, ώστε να καθορίσει έναν κώδικα κυκλοφορίας και να προσδιορίσει τις προϋποθέσεις χορήγησης αδειών πιλότου και αδειών πτήσης.

2.7.

Στόχος του έργου Spaceways και του έργου EUSTM, το οποίο δρομολογήθηκε τον Ιανουάριο του 2021, είναι να υποβάλουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έως τον Ιούνιο και έως τον Αύγουστο του 2022, αντιστοίχως, συστάσεις και κατευθυντήριες γραμμές για τη διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας, καθώς και μια νομική, πολιτική και οικονομική αξιολόγηση που θα οδηγήσει σε τελικές συστάσεις και κατευθυντήριες γραμμές εφαρμογής (2).

2.8.

Στην κοινή ανακοίνωση της Επιτροπής και του Ύπατου Εκπροσώπου αναγνωρίζεται η ανάγκη ανάπτυξης μιας ενωσιακής προσέγγισης και προβλέπονται διαβούλευση, συζητήσεις και τακτικοί διάλογοι με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς στην Ένωση, στρατιωτικούς και μη, στον τομέα των μεταφορών —ιδίως της αεροπλοΐας— και της ευρωπαϊκής διαστημικής βιομηχανίας, με συνυπολογισμό των αναγκών σε θέματα άμυνας και ασφάλειας, με την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί τη συμμετοχή στη διαδικασία αυτή ολόκληρου του κοινωνικού συνόλου, και όχι μόνο της βιομηχανίας.

2.9.

Στην ανακοίνωση εξετάζεται το ενδεχόμενο προσφυγής στην κοινοπραξία SST της ΕΕ (3), για την οργάνωση της επιχειρησιακής ικανότητας που έχει καθοριστική σημασία για τη μελλοντική διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας της Ένωσης, πράγμα που προϋποθέτει να βελτιωθούν οι επιδόσεις της, να τελειοποιηθούν υπηρεσίες επιτήρησης και παρακολούθησης του διαστήματος καθώς και νέες τεχνολογίες, χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη και στις κβαντικές τεχνολογίες, να υποστηριχτούν οι δράσεις μείωσης των αποβλήτων και συντήρησης σε τροχιά, και να καθιερωθούν συνέργειες χρηματοδότησης μεταξύ της Ένωσης, των εθνικών πόρων, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕΟΔ), του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και του ευρωπαϊκού προγράμματος βιομηχανικής ανάπτυξης στον τομέα της άμυνας (EDIDP).

2.10.

Η ενίσχυση της κάλυψης του διαστήματος εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου συνιστά μείζονα πτυχή του ενωσιακού προγράμματος ασφαλούς συνδεσιμότητας για την περίοδο 2023-2027· η Ένωση θα χρειαστεί τη συνδρομή, κυρίως, της υπηρεσίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για τις διαστημικές υποθέσεις (UNOOSA), καθώς και των εθνικών φορέων, για να αναπτύξει τα πρότυπα που θα ισχύουν για τη διαχείριση του χώρου του διαστήματος, ενθαρρύνοντας παράλληλα την ανάπτυξη κοινών προτύπων στο πλαίσιο ειδικού φόρουμ, και να προωθήσει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στους κόλπους των διεθνών οργανισμών τυποποίησης.

2.11.

Οι φιλοδοξίες που αναγγέλλονται προϋποθέτουν, σε βραχυπρόθεσμη βάση, να αναλάβει η βιομηχανία ορισμένες υποχρεώσεις και, σε μεσοπρόθεσμη βάση, να καταρτίσουν τα κράτη μέλη νομοθετική πρόταση για την αντιμετώπιση του κατακερματισμού των εθνικών προσεγγίσεων και την αποτροπή στρεβλώσεων του ανταγωνισμού έναντι φορέων εγκατεστημένων εκτός Ένωσης, με την επιβολή της αρχής της ίσης μεταχείρισης των φορέων εκμετάλλευσης. Προβλέπονται επίσης μη δεσμευτικά μέτρα, όπως οι κατευθυντήριες γραμμές.

Η νομοθετική πρόταση παρουσιάζεται ως το πρώτο βήμα· στη συνέχεια, οι ευρωπαϊκές οργανώσεις πρέπει να εγκρίνουν τεχνικές απαιτήσεις —είτε πρότυπα είτε κατευθυντήριες γραμμές— που θα ισχύουν για όλους.

2.12.

Στην ανακοίνωση αναφέρεται ότι η Ένωση θα προκρίνει μια πολυμερή προσέγγιση στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, προωθώντας τον διάλογο με την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τις ειρηνικές χρήσεις του διαστήματος (COPUOS) και με τη Διάσκεψη για τον Αφοπλισμό. Θα πρέπει, λοιπόν, να προσδιοριστούν τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών που είναι αρμόδια για την ανάπτυξη της δράσης —δεδομένου ότι διακυβεύεται το μέλλον της ανθρωπότητας—, χωρίς να παραβλέπεται ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ΔΟΠΑ).

Στην ανακοίνωση προβλέπεται μια μέθοδος από τη βάση προς την κορυφή: ξεκινά από τις εθνικές και περιφερειακές συνεισφορές, με επιδίωξη συναίνεσης μεταξύ των προβλεπόμενων κανόνων και προτύπων, και στη συνέχεια εντάσσει τις περιφερειακές συνιστώσες στην παγκόσμια διαχείριση, η διοίκηση της οποίας πρέπει να καθοριστεί.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Στην ανακοίνωση της Επιτροπής αξιολογούνται οι ανάγκες διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας και προτείνεται μια ευρωπαϊκή προσέγγιση για την χρήση του διαστήματος, συμπεριλαμβανομένης της μη στρατιωτικής χρήσης, εφαρμοστέα σε παγκόσμια κλίμακα. Η ανάπτυξη των διαστημικών δραστηριοτήτων, η αύξηση και η διαφοροποίηση των παραγόντων που συμμετέχουν στην εκμετάλλευση του διαστήματος, καθώς και η εξάρτηση όλων των κλάδων δραστηριότητας από τις δορυφορικές τεχνολογίες και υπηρεσίες έχουν οδηγήσει σε σταδιακή υπερεκμετάλλευση των τροχιών και σε κορεσμό του φάσματος συχνοτήτων, με αποτέλεσμα να απαιτείται εξορθολογισμός του εν λόγω φάσματος.

3.2.

Στο Διεθνές Δίκαιο (Διεθνής Ένωση Τηλεπικοινωνιών — ΔΕΤ), οι γήινες τροχιές θεωρούνται περιορισμένοι φυσικοί πόροι. Οι αρχές της ελευθερίας και της μη ιδιοποίησης που διέπουν τη χρήση των γήινων τροχιών βρίσκονται αντιμέτωπες με τις αιτήσεις παραχώρησης συχνοτήτων και με την αύξηση των δορυφορικών συστημάτων χωρών και επιχειρήσεων που ενίοτε παραβιάζουν τους κανόνες της ΔΕΤ.

3.3.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ διαστημικών παραγόντων που μέχρι τώρα ήταν κυρίως κρατικοί και εκείνων που προσβλέπουν στο καθεστώς αυτό, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτικών παραγόντων, απαιτεί μεταρρύθμιση εκ βάθρων των διεθνών προτύπων που είχαν εγκριθεί όταν το διάστημα ήταν υπόθεση μιας μικρής ομάδας τεχνολογικών και βιομηχανικών δυνάμεων.

3.4.

Πέρα από τα νομικά ζητήματα, η χρήση του χώρου του διαστήματος εντάσσεται σε μια συγκυρία που σηματοδοτείται από την επάνοδο διεθνών γεωπολιτικών εντάσεων, όπως δείχνει η επικαιρότητα: πρόκειται, παραδείγματος χάριν, για τις συντροχιακές επιχειρήσεις εκφοβισμού, τις επιδείξεις τεχνολογικής πλειοδοσίας ή τις δοκιμές αντιδορυφορικών όπλων, που έχουν εγκαταστήσει κλίμα δυσπιστίας μεταξύ των κρατών.

3.5.

Οι προκλήσεις που θέτει ο κορεσμός των τροχιών και του φάσματος συχνοτήτων, καθώς και η απειλή που συνιστά η αύξηση των διαστημικών αποβλήτων, οδήγησαν τα κράτη μέλη, τον ΕΟΔ και την κοινοπραξία SST της ΕΕ (4) να εξετάσουν το ενδεχόμενο καλύτερου συντονισμού των εργαλείων και των τεχνολογιών επιτήρησης. Η ΕΟΚΕ ζητεί να θεσπιστούν αυστηρές ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της αύξησης ιδιωτικών συστοιχιών και ενδεχόμενων περιοχών εκτός νόμου.

3.6.

Στην κοινή ανακοίνωση αποτυπώνεται η διακριτική επανέναρξη του διεθνούς διαλόγου υπέρ της θέσπισης κώδικα συμπεριφοράς και μέτρων, ακόμη και νομοθετικών, για την εξασφάλιση της βιώσιμης χρήσης του διαστήματος.

Νομικές και πολιτικές εκτιμήσεις

3.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τους επιχειρησιακούς στόχους που καθορίζονται στην ανακοίνωση και στην πρόταση κανονισμού και επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή σε ορισμένες νομικές και πολιτικές εκτιμήσεις που δεν μπορούν να παραβλεφθούν, λαμβανομένων υπόψη των ζητημάτων που διακυβεύονται.

3.8.

The concept of «space law» is not easy to define. Στο ζήτημα της οριοθέτησης του διαστήματος δεν υπάρχει συναίνεση, ωστόσο είναι αποδεκτό ότι το Δίκαιο του διαστήματος διακρίνεται κυρίως σε συνάρτηση με τις κατευθυντήριες αρχές του.

3.9.

Παρά το γεγονός ότι, μετά από πέντε διεθνείς συνθήκες και οκτώ διεθνή ψηφίσματα (5), έχουν εγκριθεί ορισμένες βασικές αρχές, το ζήτημα του καθορισμού του Δικαίου του διαστήματος έχει παραμείνει σε εκκρεμότητα, καθώς οι ανησυχίες κατά το ξεκίνημα της εξερεύνησης του διαστήματος αφορούσαν κυρίως το να εμποδιστούν οι πρώτες διαστημικές δυνάμεις να οικειοποιηθούν τα ουράνια σώματα και όχι τόσο το να προσδιοριστεί ρητώς το αντικείμενο του εν λόγω Δικαίου.

3.10.

Οι αρχές του Δικαίου του διαστήματος θεσπίστηκαν ήδη με το ψήφισμα 1962 (XVIII) των Ηνωμένων Εθνών, της 13ης Δεκεμβρίου 1963, επιβεβαιώθηκαν δε στην πρώτη συνθήκη για το διάστημα το 1967.

Περιλαμβάνουν τα εξής:

—	εξερεύνηση και χρήση του διαστήματος προς όφελος όλης της ανθρωπότητας·

—	ελευθερία χρήσης και εξερεύνησης·

—	μη ιδιοποίηση·

—	ειρηνική χρήση·

—	ευθύνη των κρατών για τις διαστημικές τους δραστηριότητες·

—	συνεργασία και αμοιβαία συνδρομή·

—	εθνική δικαιοδοσία και εθνικό έλεγχο διαστημικών αντικειμένων·

—	ευθύνη των κρατών για τις ζημίες·

—	καθεστώς απεσταλμένου της ανθρωπότητας για τους αστροναύτες.

3.11.

Δύο αρχές του Δικαίου του διαστήματος τεκμηριώνουν τον ειρηνικό του προσανατολισμό.

Η πρώτη συνίσταται στην υποχρέωση συνεργασίας και αμοιβαίας συνδρομής που επιβάλλεται σε όλα τα κράτη που συμμετέχουν στην εξερεύνηση και τη χρήση του διαστήματος. Προϋποθέτει τον πραγματικό και διαφανή διάλογο μεταξύ των διαστημικών δυνάμεων, με στόχο την εξασφάλιση της βιωσιμότητας και της ασφάλειας των δραστηριοτήτων. Σήμερα, ο διάλογος αυτός έχει στραφεί κυρίως στο ζήτημα των διαστημικών αποβλήτων, όπως φαίνεται στην ανακοίνωση.

3.12.

Η δεύτερη κεντρική αρχή του Δικαίου του διαστήματος είναι η ευθύνη των κρατών και των νέων παραγόντων για τις διαστημικές τους δραστηριότητες. Περιλαμβάνει τη διεθνή ευθύνη για τον έλεγχο των δραστηριοτήτων και την ευθύνη για ζημίες που ενδέχεται να προκληθούν στο διάστημα από τις δραστηριότητες αυτές. Οι κοινή ανακοίνωση τείνει να ενταχθεί στην πτυχή της διεθνούς ευθύνης για τον έλεγχο των δραστηριοτήτων.

3.13.

Κατά την κατάρτιση των κύριων συνθηκών για το διάστημα, τα ζητήματα των διαστημικών αποβλήτων και του κορεσμού των τροχιών και των συχνοτήτων δεν ήταν επίκαιρα· σήμερα όμως, η εξάρτηση των κοινωνιών μας από τους δορυφορικούς πόρους επέφερε μεγάλη αύξηση της εκτόξευσης αντικειμένων στο διάστημα, σε σημείο που τα ζητήματα των τροχιών και της εκχώρησης συχνοτήτων έχουν αναδειχθεί σε πραγματική στρατηγική πρόκληση.

3.14.

Μετά από εξήντα χρόνια εκμετάλλευσης του διαστήματος, παρατηρείται λοιπόν μια πρωτόγνωρη αύξηση των προκλήσεων ασφάλειας που σχετίζονται με τις τροχιές. Από τη δοκιμή αντιδορυφορικών πυραύλων της Κίνας, τον Ιανουάριο του 2007, έχουν αυξηθεί οι επιδείξεις δύναμης στο διάστημα, με διάφορες μορφές. Τίθεται επίσης το ζήτημα της μετατροπής του διαστήματος σε οπλοστάσιο.

Στο Διεθνές Δίκαιο, το ζήτημα αυτό βρίσκεται στο επίκεντρο μιας γκρίζας ζώνης, καθώς δεν υπάρχει ακόμη κανένας ορισμός του τι συνιστά μέσο επίθεσης στο διάστημα, ούτε του τι συνιστά επίθεση, ενώ οι μέθοδοι επίθεσης στο διάστημα είναι πολλές και ποικίλες: συμπεριλαμβάνουν επιθέσεις πυραύλων, τύφλωση της δέσμης λέιζερ, κυβερνοεπιθέσεις στους αναμεταδότες επικοινωνιών, συντροχιακούς ελιγμούς κ.λπ.

3.15.

Όσο για τη γεωστατική τροχιά, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια δυσκολία άλλου είδους: τη συμφόρηση συχνοτήτων και τον κίνδυνο παρεμβολών. Η γεωστατική τροχιά αντιπροσωπεύει κρίσιμη ζώνη για την αδιάλειπτη λειτουργία των υπηρεσιών τηλεπικοινωνίας για όλα τα κράτη του κόσμου. Η εξέλιξη αυτή θέτει ορισμένα νομικά ζητήματα, καθώς η ανάπτυξη της γεωστατικής τροχιάς έχει οδηγήσει στη δημιουργία μιας οικονομικής αγοράς, ακόμη και στην εμφάνιση κερδοσκοπίας.

3.16.

Λαμβάνοντας υπόψη όσα προαναφέρονται, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η κοινή ανακοίνωση θα πρέπει να προαγάγει σθεναρά —χάρη σε μια ενεργό διπλωματία— την πολυμερή διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, ειδικότερα δε στους κόλπους της COPUOS και της Διάσκεψης για τον Αφοπλισμό, καθώς δεν διαθέτουμε επαρκείς κανόνες σε αυτόν τον τομέα.

Η διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας, μια πρόκληση για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση

3.17.

Η διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας δεν αποτελεί νέα έννοια. Ωστόσο, λόγω της φύσης και της σημασίας των προκλήσεων για την ασφάλεια, τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα των διαστημικών δραστηριοτήτων, η διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας (space traffic management — STM) απέκτησε πρωτόγνωρο βαθμό προτεραιότητας για τους παράγοντες του διαστήματος και τα κράτη που έχουν επίγνωση της εξάρτησής τους από τους διαστημικούς πόρους. Όμως, μόνο τα κράτη που διαθέτουν τεχνολογικές ικανότητες έχουν ήδη εγκρίνει προγράμματα επιτήρησης και παρακολούθησης του διαστήματος (SST) και διαστημικής επιτήρησης (Space Situational Awareness — SSA).

3.18.

Προς το παρόν, το Υπουργείο Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών διαχειρίζεται το πλέον προηγμένο σύστημα. Το Space Surveillance Network (SSN — Δίκτυο Επιτήρησης του Διαστήματος), που βασίζεται σε επίγεια και διαστημικά ραντάρ, παρέχει στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) μια μοναδική ικανότητα ανίχνευσης και ταυτοποίησης, την οποία χρησιμοποιούν και ως μέσο επιρροής έναντι των συμμάχων και των εταίρων τους.

Άλλα κράτη, όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Ιαπωνία, η Ινδία και ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη (Γαλλία, Γερμανία) έχουν επίσης αναπτύξει προγράμματα επιτήρησης του διαστήματος. Λόγω της στρατηγικής τους λειτουργίας, η συντριπτική πλειονότητα των προγραμμάτων αυτών βρίσκεται υπό στρατιωτικό έλεγχο, με την υποστήριξη των διαστημικών οργανισμών.

Στην ΕΕ, η Γερμανία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Πολωνία, η Πορτογαλία και η Ρουμανία συγκρότησαν την κοινοπραξία SST της ΕΕ προκειμένου αυτή να αξιολογεί δωρεάν τον κίνδυνο συγκρούσεων σε τροχιά και ανεξέλεγκτης εισόδου διαστημικών αποβλήτων στην ατμόσφαιρα της Γης, και να εντοπίζει τα θραύσματα σε τροχιά. Το 2023, η κοινοπραξία SST της ΕΕ θα μετατραπεί σε σύμπραξη που θα περιλαμβάνει περισσότερα κράτη μέλη, με στόχο την παροχή υπηρεσίας αξιολόγησης του κινδύνου σύγκρουσης στους φορείς εκμετάλλευσης δορυφόρων της Ευρώπης και όλου του κόσμου.

Ορισμένες ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν επίσης δημιουργήσει τα δικά τους συστήματα SST/SSA για την παροχή δεδομένων και υπηρεσιών σε εμπορική βάση.

3.19.

Όπως επισημαίνεται στην κοινή ανακοίνωση και όπως καταδεικνύεται στην παρούσα γνωμοδότηση, το κύριο πρόβλημα που σχετίζεται με το συνονθύλευμα των προγραμμάτων διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας έγκειται στην έλλειψη διεθνούς τυποποίησης. Ωστόσο, είναι σαφές ότι πρέπει να αναπτυχθούν πρότυπα, κατευθυντήριες γραμμές και υποδειγματικές πρακτικές σε διεθνές επίπεδο.

3.20.

Οι παγκόσμιες πρωτοβουλίες και αποφάσεις για τη διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας ενδέχεται να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον δυσχερές για την Ευρώπη και τους διαστημικούς της παράγοντες. Η πολιτική των ΗΠΑ πρόλαβε να αναλάβει πρωτοβουλία, αναγγέλλοντας ότι οι ΗΠΑ οφείλουν να δείξουν τον δρόμο στον υπόλοιπο κόσμο με την ανάπτυξη καλύτερων προτύπων για τα δεδομένα και τη γνώση της κατάστασης στο διάστημα, να αναπτύξουν ένα σύνολο τυποποιημένων τεχνικών για τον μετριασμό του κινδύνου σύγκρουσης και να προαγάγουν σε διεθνή κλίμακα ένα φάσμα τεχνικών προτύπων, πρακτικών και προτύπων ασφαλείας για τις διαστημικές επιχειρήσεις.

3.21.

Η ΕΕ αναγνώρισε τη σημασία της στρατηγικής, της εμπορικής και της γεωπολιτικής πτυχής της διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας, η οποία δεν περιορίζεται στη βιωσιμότητα του διαστήματος, αλλά αφορά και ζητήματα σχετικά με τη μελλοντική αυτονομία της Ευρώπης σε θέματα πρόσβασης και χρήσης του διαστήματος.

Οι ευρωπαϊκοί παράγοντες του διαστήματος έχουν ήδη αναπτύξει ορισμένες πολιτικές και πρωτοβουλίες με στόχο την άμεση ή έμμεση διαχείριση των προβλημάτων διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας. Ωστόσο, η καθυστέρηση που έχει σημειώσει η Ευρώπη ως προς την αντιμετώπιση του ζητήματος μέσω κοινών έργων έχει συνέπειες.

3.22.

Η μελλοντική ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας κατασκευής δορυφόρων ενδέχεται να τεθεί σε κίνδυνο εάν οι επιχειρήσεις αναγκαστούν να χρησιμοποιούν τα δεδομένα διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας των ΗΠΑ ή να καταθέτουν άδεια που θα εκδίδει η διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας των ΗΠΑ, η οποία θα έχει τη δυνατότητα να αρνηθεί τη χορήγησή της. Σημαντικοί κίνδυνοι υπάρχουν επίσης για τους ευρωπαϊκούς φορείς παροχής υπηρεσιών εκτόξευσης.

Πολλοί ευρωπαϊκοί φορείς βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις συμφωνίες κοινοχρησίας δεδομένων που έχουν υπογραφεί με τις ΗΠΑ όσον αφορά το νέο ευρωπαϊκό σύστημα διαστημικής επιτήρησης του 2021 (Space Situational Awareness — SSA). Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται υπουργεία και ένοπλες δυνάμεις (6), ευρωπαϊκοί διακυβερνητικοί οργανισμοί [(ΕΟΔ, Ευρωπαϊκή Οργάνωση για την Εκμετάλλευση Μετεωρολογικών Δορυφόρων (EUMETSAT)], εμπορικοί φορείς εκμετάλλευσης δορυφόρων και πάροχοι υπηρεσιών εκτόξευσης.

3.23.

Κατά την ΕΟΚΕ, η Ένωση πρέπει να θεσπίσει διατάξεις που θα εξασφαλίζουν όχι μόνο ένα πιστοποιημένο επίπεδο επιδόσεων, αλλά και τη μακροπρόθεσμη διαθεσιμότητα διαστημικών υπηρεσιών. Επιπλέον, τη στιγμή που επιχειρεί να εφαρμόσει μια αξιόπιστη κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας, στην οποία οι διαστημικοί πόροι προσφέρουν σημαντική, ακόμη και ζωτική συμβολή, η Ευρώπη πρέπει να πληροί τις αυστηρότερες απαιτήσεις ασφάλειας και προστασίας για τους κυβερνητικούς φορείς και τους φορείς άμυνας.

3.24.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως, παρά το γεγονός ότι η προσέγγιση της ΕΕ στο παρελθόν προσανατολιζόταν κυρίως στη φυσική προστασία των διαστημικών πόρων —με βάση μια άκαμπτη και δαπανηρή στρατηγική—, οι πρόσφατες πρωτοβουλίες της Ένωσης υποδηλώνουν στροφή προς μια προσέγγιση περισσότερο προσανατολισμένη στην ανθεκτικότητα. Η ΕΕ υποστηρίζει σήμερα μια στρατηγική πρόνοιας για την ασφάλεια των διαστημικών υποδομών. Προς τον σκοπό αυτόν, έχει κινήσει δύο σημαντικές πρωτοβουλίες: την πρόταση θέσπισης διεθνούς κώδικα συμπεριφοράς για τις διαστημικές δραστηριότητες και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα διαστημικής επιτήρησης.

3.25.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για μια πρώτη ατέλεια, που έγκειται στη δυσχέρεια συντονισμού των ικανοτήτων ορισμένων κρατών μελών τα οποία διαθέτουν δικά τους μέσα εποπτείας και ελέγχου. Σήμερα, είναι δύσκολο να επιτευχθεί συναίνεση ως προς τους επιδιωκόμενους στόχους ενός ευρωπαϊκού προγράμματος διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας. Το ζήτημα της διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας συνιστά, σε μεγάλο βαθμό, την τέλεια απεικόνιση της δυσκολίας επίτευξης μιας πραγματικής ευρωπαϊκής διακυβέρνησης στον διαστημικό τομέα, παρότι τα ζητήματα της βιωσιμότητας και της ασφάλειας του διαστήματος είναι κοινά για όλα τα κράτη μέλη, είτε επειδή αναπτύσσουν διαστημικές ικανότητες είτε επειδή χρησιμοποιούν διαστημικούς πόρους.

3.26.

Οι δυσχέρειες αυτές συνιστούν φραγμούς για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής διαστημικής βιομηχανίας σε διεθνές επίπεδο. Σε μακροπρόθεσμη βάση, η απουσία προτύπων θεσπισμένων από την Ευρώπη, καθώς και συμβατότητας με τα λοιπά πρότυπα, ενδέχεται να υπονομεύσει την ελευθερία πρόσβασης στο διάστημα. Το να διαθέτει δική της ικανότητα εκτόξευσης δεν αρκεί. Είναι επίσης αναγκαίο να μπορεί να αναπτύξει δορυφόρους ανεξάρτητα από πρότυπα που ορίζονται εκτός Ευρώπης, προκειμένου να διατηρηθεί η ευρωπαϊκή διαστημική ανταγωνιστικότητα, όπως κατέστη σαφές στις 22 Ιουνίου 2022 με την επιτυχία της πρώτης ετήσιας αποστολής της Ariane 5, στόχος της οποίας ήταν να τεθούν σε τροχιά δύο δορυφόροι, ένας μαλαισιανός και ένας ινδικός. Επιπλέον, η Ariane 6, το επόμενο βήμα, δεν θα καθυστερήσει να γίνει πραγματικότητα· η πρώτη πτήση της προβλέπεται για το 2023, και είναι πιο ευέλικτη και λιγότερο δαπανηρή από την Ariane 5 (και συνεπώς πιο ανταγωνιστική έναντι του SpaceX των ΗΠΑ).

3.27.

Η ΕΟΚΕ επωφελείται από την ευκαιρία της υπό εξέταση ανακοίνωσης για να υπενθυμίσει:

—	την προσήλωσή της στις μη στρατιωτικές εφαρμογές του Galileo για τις σιδηροδρομικές, θαλάσσιες και οδικές μεταφορές·

—	την επιθυμία της για ταχεία υλοποίηση των υποδομών ζωτικής σημασίας που πρότεινε ο επίτροπος κ. Breton.

3.28.

Η ύπαρξη κανόνων και προτύπων που καταρτίζονται σε εθνικό επίπεδο από ορισμένα κράτη μέλη μπορεί μεν να αποδειχθεί χρήσιμη για την ανάπτυξη κοινών διατάξεων, αλλά η ανάγκη να επιβληθεί η Ευρώπη ως τελικός κριτής των μέτρων τυποποίησης θα καταστεί επιτακτική. Αυτό απαιτεί από τα κράτη μέλη της ΕΕ και του ΕΟΔ να συμφωνήσουν όσον αφορά τους στόχους και τις αρχές που θα διέπουν τις ευρωπαϊκές προσπάθειες στον τομέα της διαχείρισης της διαστημικής κυκλοφορίας, να καθορίσουν μηχανισμούς διαβούλευσης και συντονισμού, και να προσδιορίσουν σαφή οριοθέτηση των ρόλων, αδιαμφισβήτητο καταμερισμό των ευθυνών και διαφανή κατανομή των δραστηριοτήτων μεταξύ των κρατών μελών και των ενδιαφερομένων φορέων της Ευρώπης, και τούτο χωρίς να υπάρχει αντίθεση με υφιστάμενα σε άλλες χώρες συστήματα.

3.29.

Κατά την ΕΟΚΕ, η κοινή ανακοίνωση αποτελεί μια καθυστερημένη, αλλά ωστόσο ευπρόσδεκτη, αναγνώριση της σημασίας που έχει η αντιμετώπιση των πολυεπίπεδων προκλήσεων που θα προκύψουν από την αύξηση των διαστημικών δραστηριοτήτων, η οποία, απουσία δεσμευτικού πλαισίου, κινδυνεύει να υπονομεύσει την παγκόσμια ισορροπία.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) JOIN(2022) 4 final.

(2) Στο έργο Spaceways, που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα-πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έρευνα και την καινοτομία «Ορίζων 2020», συμμετέχουν 13 μείζονες ευρωπαϊκοί παράγοντες: κατασκευαστές και εκτοξευτές δορυφόρων, φορείς εκμετάλλευσης και πάροχοι υπηρεσιών, καθώς και κέντρα και ινστιτούτα έρευνας στον πολιτικό και τον νομικό τομέα.

Στο έργο EUSTM συμμετέχουν 20 μείζονες ευρωπαϊκοί παράγοντες.

(3) Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία.

(4) https://www.eusst.eu

(5) I. Chalaye, «Le statut des orbites terrestres et leur utilisation à la lumière des principes du droit spatial» [Το καθεστώς των γήινων τροχιών και η χρήση τους υπό το πρίσμα των αρχών του Δικαίου του διαστήματος], Ινστιτούτο μελετών εφηρμοσμένης γεωπολιτικής (IEGA), Παρίσι, Οκτώβριος 2021.

(6) https://www.esa.int/Safety_Security/SSA_Programme_overview

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Συμπληρωματική γνωμοδότηση της Συμβουλευτικής Επιτροπής Βιομηχανικών Μεταλλαγών — CCMI/196 — Νέο Διάστημα είναι διαθέσιμο στις επόμενες σελίδες:

«Γνωμοδότηση της Συμβουλευτικής Επιτροπής Βιομηχανικών Μεταλλαγών με θέμα “Ασφαλής διαστημική συνδεσιμότητα και νέο διάστημα: μια ευρωπαϊκή βιομηχανική πορεία προς την κυριαρχία και την καινοτομία”

(συμπληρωματική γνωμοδότηση στη γνωμοδότηση ΤΕΝ/775)

Εισηγητής:	ο κ. Maurizio MENSI
Συνεισηγητής:	ο κ. Franck UHLIG

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	22.2.2022
Νομική βάση	Άρθρο 56 παράγραφος 1 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Συμπληρωματική γνωμοδότηση
Αρμόδιο τμήμα	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	24.6.2022
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	21/0/1

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) στηρίζει τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ασφαλή διαστημική συνδεσιμότητα και το “νέο διάστημα” για την ενίσχυση της βιομηχανικής και επιχειρησιακής κυριαρχίας των κρατών μελών. Η διασφάλιση της αυτονομίας είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για τη μελλοντική ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας, αλλά και για τη διασφάλιση της στρατηγικής ανεξαρτησίας και ανθεκτικότητας (1), όπως φάνηκε πρόσφατα από την έλλειψη ηλεκτρονικών εξαρτημάτων, ιδίως μετά την κρίση της COVID-19 και τον πόλεμο στην Ουκρανία, η οποία έχει επηρεάσει σοβαρότατα την ευρωπαϊκή διαστημική βιομηχανία.

1.2.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ασφαλής, προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή συνδεσιμότητα αποτελεί όχι μόνο βασικό εργαλείο για τη λειτουργία της συμμετοχικής δημοκρατίας, αλλά και προϋπόθεση για την ορθή άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και ευκαιρία για περαιτέρω ενδυνάμωση των πολιτών και της κοινωνίας των πολιτών.

1.3.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία του διαστήματος για την οικονομία και την κοινωνία μας, καθώς και τη στρατηγική σημασία του από άποψη ασφάλειας και άμυνας, όπως καταδεικνύει ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας. Επιπλέον, η φυσική ασφάλεια και η κυβερνοασφάλεια για τις υποδομές, τόσο στο έδαφος όσο και στο διάστημα, καθώς και τα σχετικά δεδομένα, έχουν καίρια σημασία για τη διασφάλιση της συνέχειας των υπηρεσιών και την εύρυθμη λειτουργία των συστημάτων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η τόνωση του ευρωπαϊκού διαστημικού οικοσυστήματος είναι καίριας σημασίας για την προώθηση της διττής μετάβασης και την αντιμετώπιση σημαντικών παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή. Αναγνωρίζει επίσης τα δυνητικά πλεονεκτήματα της συμμετοχής νεοφυών επιχειρήσεων και ΜΜΕ του τομέα του διαστήματος σε διαστημικά προγράμματα της ΕΕ, όπως και τη συμβολή τους στην ανθεκτικότητα και τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ακράδαντα ότι πρέπει να διασφαλιστεί ο κατάλληλος βαθμός συντονισμού, δεδομένου ότι η διακυβέρνηση ενός ασφαλούς και αυτόνομου συστήματος διαστημικής συνδεσιμότητας (“το πρόγραμμα”) απαιτεί τη συνεργασία διαφόρων φορέων.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το πρόγραμμα-πλαίσιο “Ορίζων Ευρώπη”, το οποίο ήδη εφαρμόζεται, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την τόνωση της διαστημικής αγοράς, για τη στήριξη της δημιουργίας καινοτόμων εμπορικών λύσεων για τους διαστημικούς τομείς προηγούμενου και επόμενου σταδίου της ΕΕ και για την επιτάχυνση της διαθεσιμότητας των βασικών τεχνολογιών που απαιτούνται για το πρόγραμμα σε συνδυασμό με τις πρωτοβουλίες Euro (2) QCI και ENTRUSTED (3). Ειδικότερα, ένα ευρωπαϊκό σύστημα εξαρτημάτων, συστημάτων και υποσυστημάτων θα απαιτούσε τεράστιες μακροπρόθεσμες προσπάθειες για την αποκατάσταση μιας ισχυρής ευρωπαϊκής βιομηχανίας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να αναπτυχθούν συνέργειες με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας και μέσω του σχεδίου δράσης της Επιτροπής σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της πολιτικής, της διαστημικής και της αμυντικής βιομηχανίας.

1.8.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, προκειμένου να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής διαστημικής βιομηχανίας, το πρόγραμμα θα πρέπει να συμβάλει στην ανάπτυξη προηγμένων δεξιοτήτων σε τομείς που σχετίζονται με το διάστημα και να υποστηρίζει δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης, με στόχο να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό των πολιτών της Ένωσης σε αυτόν τον τομέα. Έτσι θα βελτιωθεί η σημαντική κοινωνική διάσταση του προγράμματος.

1.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να ληφθούν υπόψη όλες οι διαστημικές δυνατότητες για τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων διαστημικών μέσων (Galileo (4), Copernicus (5)), καθώς και για την ανάπτυξη μελλοντικών σχηματισμών και υπηρεσιών. Τούτο θα ενισχύσει την ανθεκτικότητα των διαστημικών μέσων της ΕΕ και θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας της. Η ανάθεση ευθυνών βάσει αποδεδειγμένης ικανότητας θα πρέπει να διασφαλίσει την αποτελεσματική υλοποίηση του προγράμματος.

1.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ΕΕ πρέπει να ενθαρρύνει την επιστημονική και τεχνική πρόοδο και να στηρίξει τις ικανότητες του διαστημικού τομέα για ανταγωνιστικότητα και καινοτομία, ιδίως όσον αφορά τις ΜΜΕ, τις νεοφυείς επιχειρήσεις και τις καινοτόμες επιχειρήσεις, ενθαρρύνοντας έτσι τις οικονομικές δραστηριότητες προηγούμενου και επόμενου σταδίου. Πράγματι, τα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας διαδραματίζουν θεμελιώδη ρόλο στην αύξηση των τεχνολογικών ικανοτήτων της Ένωσης και των μελών της.

2. Ιστορικό της γνωμοδότησης, συμπεριλαμβανομένης της υπό εξέταση νομοθετικής πρότασης

2.1.

Η πρόταση της Επιτροπής αποσκοπεί στην ανάπτυξη ενός προγράμματος με στόχο την παροχή εγγυημένων και ανθεκτικών δορυφορικών επικοινωνιών. Η Επιτροπή έχει δεσμευτεί να προωθήσει την καινοτομία στον διαστημικό τομέα και να συμβάλει περαιτέρω στην ανάπτυξη ενός ακμάζοντος οικοσυστήματος “New Space” της ΕΕ, έχοντας συμπεριλάβει το ζήτημα αυτό στις βασικές προτεραιότητες του διαστημικού της προγράμματος. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή δρομολόγησε την πρωτοβουλία CASSINI (6). Ειδικότερα, διασφαλίζει στους κυβερνητικούς χρήστες τη μακροπρόθεσμη διαθεσιμότητα αξιόπιστων, ασφαλών και οικονομικά αποδοτικών υπηρεσιών δορυφορικών επικοινωνιών σε παγκόσμιο επίπεδο, οι οποίες υποστηρίζουν, με τη σειρά τους, την προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας, την επιτήρηση, τις εξωτερικές δράσεις και τη διαχείριση κρίσεων, αυξάνοντας με τον τρόπο αυτόν την ανθεκτικότητα των κρατών μελών.

2.2.

Η πρωτοβουλία υποτίθεται ότι θα επωφεληθεί από την εμπειρογνωμοσύνη της ευρωπαϊκής διαστημικής βιομηχανίας, τόσο από τους εδραιωμένους βιομηχανικούς παράγοντες όσο και από το οικοσύστημα “New Space”. Έτσι, η παγκόσμια δορυφορική συνδεσιμότητα έχει πλέον καταστεί στρατηγικό πλεονέκτημα για την ασφάλεια, την προστασία και την ανθεκτικότητα της ΕΕ και των κρατών μελών της. Η πρόταση έχει επίσης ως στόχο να κάνει δυνατή τη διαθεσιμότητα ευρυζωνικών και αδιάλειπτων εμπορικών δικτύων υψηλής ταχύτητας σε όλη την Ευρώπη, εξαλείφοντας τις νεκρές ζώνες και αυξάνοντας τη συνοχή μεταξύ των επικρατειών των κρατών μελών, και να παρέχει συνδεσιμότητα σε γεωγραφικές περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος, όπως η Αφρική και η περιοχή της Αρκτικής. Μετά το Galileo και το Copernicus, ο προτεινόμενος τρίτος σχηματισμός θα βασίζεται σε τρία νέα στοιχεία διαφοροποίησης: στην ασφάλεια βάσει σχεδιασμού (μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών, όπως η κβαντική) για ευαίσθητες επικοινωνίες (άμυνα), σε έναν σχηματισμό πολλαπλών τροχιών και σε μια δομή που να βασίζεται σε συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (για την περαιτέρω ενίσχυση της εμπορικής διάστασης).

2.3.

Η πρόταση είναι συνεπής με ορισμένες άλλες πολιτικές και τρέχουσες νομοθετικές πρωτοβουλίες της ΕΕ σχετικά με τα δεδομένα (όπως η οδηγία Inspire (7) και η οδηγία για τα ανοιχτά δεδομένα (8)), τη νεφοϋπολογιστική και την κυβερνοασφάλεια. Ειδικότερα, η παροχή κυβερνητικών υπηρεσιών θα εξασφαλίσει περαιτέρω συνοχή σύμφωνα με τις ψηφιακές στρατηγικές και τις στρατηγικές κυβερνοασφάλειας της ΕΕ, διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανθεκτικότητα των ευρωπαϊκών υποδομών, δικτύων, επικοινωνιών και δεδομένων. Η πρόταση θα στηρίξει επίσης τις ικανότητες του διαστημικού τομέα εντός της Ένωσης για ανταγωνιστικότητα και καινοτομία, και θα συμβάλει σημαντικά στη διασφάλιση της αυτόνομης και οικονομικά προσιτής πρόσβασης της Ευρώπης στο διάστημα τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, ο αντίκτυπος της πρότασης στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών μοντέλων εκμετάλλευσης των εκτοξευτών θα είναι κρίσιμος και ιδιαίτερα θετικός (9).

2.4.

Στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 21ης-22ας Μαρτίου 2019 επισημάνθηκε ότι η Ένωση πρέπει να προχωρήσει περαιτέρω στην ανάπτυξη ανταγωνιστικής, ασφαλούς, χωρίς αποκλεισμούς και βασιζόμενης σε κανόνες δεοντολογίας ψηφιακής οικονομίας με συνδεσιμότητα παγκόσμιου κύρους (10). Ειδικότερα, το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για τις συνέργειες μεταξύ της πολιτικής, της αμυντικής και της διαστημικής βιομηχανίας της 22ας Φεβρουαρίου 2021 αναφέρει ότι στοχεύει “[ν]α καταστήσει δυνατή την πρόσβαση σε συνδεσιμότητα υψηλής ταχύτητας σε όλους στην Ευρώπη και [ν]α παράσχει ένα ανθεκτικό σύστημα συνδεσιμότητας που θα επιτρέπει στην Ευρώπη να παραμένει συνδεδεμένη ό,τι κι αν συμβεί (11)”.

2.5.

Το πρόγραμμα θα λειτουργήσει συμπληρωματικά ως προς τις υφιστάμενες ρυθμίσεις των κυβερνητικών δορυφορικών επικοινωνιών (GOVSATCOM) της ΕΕ (12) όσον αφορά τη συγκέντρωση και την ανταλλαγή των υπαρχουσών κυβερνητικών δυνατοτήτων για δορυφορικές επικοινωνίες. Λόγω της περιορισμένης διάρκειας ζωής ενός δορυφόρου, αρκετές από τις κρατικές υποδομές που θα αποτελούν μέρος της συγκέντρωσης και κοινής χρήσης των GOVSATCOM θα πρέπει να ανανεωθούν την επόμενη δεκαετία (13).

2.6.

Τα αυξανόμενα επίπεδα υβριδικών απειλών και κυβερνοαπειλών και οι τάσεις των φυσικών καταστροφών κατευθύνουν τις μεταβαλλόμενες ανάγκες των κυβερνητικών φορέων για την επίτευξη υψηλότερης ασφάλειας, αξιοπιστίας και διαθεσιμότητας αντίστοιχων λύσεων δορυφορικών επικοινωνιών. Επιπλέον, η εμφάνιση των κβαντικών υπολογιστών αποτελεί πρόσθετη απειλή, καθώς αυτοί οι υπολογιστές θα μπορούν να αποκρυπτογραφούν περιεχόμενο το οποίο είναι επί του παρόντος κρυπτογραφημένο.

2.7.

Έχουν εμφανιστεί διάφορες μη ενωσιακές μέγα-συστοιχίες υποστηριζόμενες ή επιδοτούμενες από το δημόσιο στις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία. Σε συνδυασμό με την έλλειψη διαθέσιμων αιτήσεων εκχώρησης συχνοτήτων και τροχιακών θέσεων, και την περιορισμένη διάρκεια ζωής της δυναμικότητας GOVSATCOM, το γεγονός αυτό δημιουργεί επείγουσα ανάγκη ενός ενωσιακού διαστημικού συστήματος ασφαλούς συνδεσιμότητας. Το πρόγραμμα θα καλύψει τις ελλείψεις ικανοτήτων και δυναμικότητας όσον αφορά τις υπηρεσίες κυβερνητικών δορυφορικών επικοινωνιών.

2.8.

Το πρόγραμμα αναμένεται επίσης να επιτρέψει την παροχή εμπορικών υπηρεσιών δορυφορικών επικοινωνιών από τον ιδιωτικό τομέα. Στο πλαίσιο της εκτίμησης επιπτώσεων κρίθηκε ότι η σύμπραξη δημόσιου-ιδιωτικού τομέα είναι το καταλληλότερο μοντέλο υλοποίησης προκειμένου να διασφαλιστεί η δυνατότητα επίτευξης των στόχων του προγράμματος. Θα τονώσει την ιδιαίτερα την καινοτομία σε όλες τις συνιστώσες της ευρωπαϊκής διαστημικής βιομηχανίας (μεγάλοι πάροχοι ολοκληρωμένων συστημάτων, ανεξάρτητες επιχειρήσεις μεσαίας κεφαλαιοποίησης, ΜΜΕ και νεοφυείς επιχειρήσεις).

2.9.

Καθώς οι κυβερνήσεις, οι πολίτες και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από τη συνδεσιμότητα, οι ανάγκες τους απαιτούν λύσεις υψηλότερης ασφάλειας, χαμηλής λανθάνουσας καθυστέρησης (14) και μεγαλύτερου εύρους ζώνης. Ως εκ τούτου, προκύπτει η ανάγκη να έχουν εγγυημένη πρόσβαση σε ανθεκτικές λύσεις μέσω καινοτόμων τεχνολογιών και νέων βιομηχανικών τάσεων και προσεγγίσεων. Όπως τονίζεται στην πρόταση, το σύστημα που προβλέπεται θα είναι επομένως καθοριστικό για την τεχνολογία.

2.10.

Προκειμένου να είναι οικονομικά αποδοτικό και να αξιοποιεί τις οικονομίες κλίμακας, το πρόγραμμα θα πρέπει να βελτιστοποιεί την ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης κυβερνητικών υπηρεσιών.

2.11.

Στην πραγματικότητα, οι δορυφορικές επικοινωνίες παρέχουν καθολική κάλυψη, η οποία λειτουργεί συμπληρωματικά προς τα επίγεια δίκτυα. Αντιμετωπίζονται ολοένα και περισσότερο ως στρατηγικό στοιχείο, γεγονός που αναδεικνύει την αυξανόμενη παγκόσμια ανάγκη να διασφαλίζουν οι κυβερνητικές υπηρεσίες ανθεκτική συνδεσιμότητα προκειμένου όχι μόνο να υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις ασφαλείας τους, αλλά και να συνδέουν τις υποδομές ζωτικής σημασίας, να διευκολύνουν την αποδοτική και αποτελεσματική ηλεκτρονική διασυνοριακή ή διατομεακή αλληλεπίδραση μεταξύ των ευρωπαϊκών δημόσιων διοικήσεων, των επιχειρήσεων και των πολιτών, να συμβάλουν στην ανάπτυξη μιας πιο αποτελεσματικής, απλουστευμένης και φιλικής προς τον χρήστη ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο των δημόσιων διοικήσεων (15) και να διαχειρίζονται κρίσεις, όπως επίσης να υποστηρίζουν τη συνοριακή και θαλάσσια επιτήρηση.

2.12.

Τη θέσπιση του προγράμματος θα ακολουθήσει μια σταδιακή προσέγγιση με στόχο την ποιότητα. Η αρχική ανάπτυξη και εγκατάσταση θα μπορούσε να ξεκινήσει από το 2023· η παροχή αρχικών υπηρεσιών και οι δοκιμές κβαντικής κρυπτογραφίας σε τροχιά έως το 2025· και η πλήρης εγκατάσταση, όπου η ενσωματωμένη κβαντική κρυπτογραφία θα επιτρέπει την παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών έως το 2028. Το συνολικό κόστος τους προγράμματος εκτιμάται στα 6 δισ. ευρώ και η χρηματοδότηση θα προέλθει από διάφορες πηγές του δημόσιου τομέα (προϋπολογισμός της ΕΕ, συνεισφορές από τα κράτη μέλη και τον ΕΟΔ) και από επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα. Όσον αφορά τη χρηματοδότηση της ΕΕ, δεν υπονομεύει την εφαρμογή των υφιστάμενων διαστημικών συνιστωσών του κανονισμού της ΕΕ για το διάστημα, ιδίως του Galileo και του Copernicus.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, στον σημερινό ψηφιακό κόσμο, η διαστημική συνδεσιμότητα αποτελεί κρίσιμο και στρατηγικό πλεονέκτημα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Δίνει τη δυνατότητα για οικονομική ισχύ, ψηφιακή ηγεσία, τεχνολογική κυριαρχία, οικονομική ανταγωνιστικότητα και κοινωνική πρόοδο. Δίνοντας πιο εξέχοντα ρόλο στους διαστημικούς φορείς, το πρόγραμμα στοχεύει στη διασφάλιση υψηλής ποιότητας, ασφαλών δεδομένων και υπηρεσιών που σχετίζονται με το διάστημα, τα οποία θα μπορούν να αποφέρουν κοινωνικοοικονομικά οφέλη για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Ευρώπης, να ενισχύσουν την ασφάλεια και την αυτονομία της ΕΕ και να τονώσουν τον ρόλο της ΕΕ ως ηγετική δύναμη στον τομέα του διαστήματος,, επιτρέποντάς της να ανταγωνιστεί άλλες κορυφαίες διαστημικές οικονομίες και αναδυόμενες χώρες που δραστηριοποιούνται στο διάστημα. Επιπλέον, αποτελεί επίσης σημαντικό τεχνικό εργαλείο που επιτρέπει την ελευθερία του λόγου και την ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών.

3.2.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η ασφαλής, προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή συνδεσιμότητα αποτελεί όχι μόνο προαπαιτούμενο για τη λειτουργία της συμμετοχικής δημοκρατίας, αλλά και προϋπόθεση για την ορθή άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και ευκαιρία για περαιτέρω ενδυνάμωση των πολιτών και της κοινωνίας των πολιτών. Οι Ευρωπαίοι πολίτες εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τη διαστημική τεχνολογία, τα διαστημικά δεδομένα και τις διαστημικές υπηρεσίες. Τούτο προϋποθέτει, ιδίως, τήρηση των κανόνων για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Επιπλέον, το διάστημα διαδραματίζει ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη, την ασφάλεια και τη γεωπολιτική βαρύτητα της ΕΕ. Υπό αυτήν την έννοια, η αξιόπιστη και ασφαλής συνδεσιμότητα μπορεί να θεωρηθεί δημόσιο αγαθό για τις κυβερνήσεις και τους πολίτες.

3.3.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη χρήση συμπράξεων δημόσιου — ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) ως το κατάλληλο μοντέλο υλοποίησης προκειμένου να διασφαλιστεί η δυνατότητα επίτευξης των στόχων του προγράμματος. Η άμεση εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα δημιουργεί ένα περιβάλλον ευνοϊκό για την περαιτέρω ανάπτυξη της ευρυζωνικής και αδιάλειπτης συνδεσιμότητας υψηλής ταχύτητας σε όλη την Ευρώπη. Αυτό επιτυγχάνεται με την εξάλειψη των νεκρών ζωνών επικοινωνίας και τη διασφάλιση της συνοχής μεταξύ των επικρατειών των κρατών μελών, καθώς και την παροχή συνδεσιμότητας σε γεωγραφικές περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος.

3.4.

Μέσω μιας ανταγωνιστικής διαδικασίας σύναψης συμβάσεων, η Επιτροπή μπορεί να συνάψει σύμβαση παραχώρησης ούτως ώστε να προσφέρει την απαιτούμενη λύση και να προστατεύσει τα συμφέροντα της Ένωσης και των κρατών μελών. Η συμμετοχή της βιομηχανίας μέσω μιας τέτοιας παραχώρησης θα επιτρέψει στον ιδιώτη εταίρο να συμπληρώσει την υποδομή του προγράμματος με πρόσθετες δυνατότητες μέσω πρόσθετων ίδιων επενδύσεων.

3.5.

Από την άποψη αυτή, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ο ρόλος του δημόσιου τομέα θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται επαρκώς στη μελλοντική διακυβέρνηση του προγράμματος, ενώ ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην ασφάλεια των υποδομών και τον προσεκτικό έλεγχο όσον αφορά το κόστος, το χρονοδιάγραμμα και τις επιδόσεις. Η Επιτροπή θα είναι ο διαχειριστής του προγράμματος για τη σύσταση και την εποπτεία της παραχώρησης. Ο οργανισμός του διαστημικού προγράμματος της ΕΕ θα είναι επιφορτισμένος με την παροχή των κυβερνητικών υπηρεσιών, και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος με την επίβλεψη των δραστηριοτήτων ανάπτυξης και επικύρωσης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι ΜΜΕ είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την καινοτομία και το οικοσύστημα στην αναδυόμενη νέα διαστημική οικονομία. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να ενθαρρύνεται ενεργά η ανάπτυξη διαστημικών υπηρεσιών ΜΜΕ, καθώς και η σύναψη δημόσιων συμβάσεων μεταξύ αυτών, των δημοσίων αρχών και του ιδιωτικού τομέα. Αυτό θα συμβάλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στη βελτίωση των τεχνολογικών δεξιοτήτων και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης, τα οποία είναι ολοένα και πιο σημαντικά για τη διττή μετάβαση της ΕΕ σε μια βιώσιμη και ψηφιακή οικονομία. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται αποτελεσματικός και διαφανής ανταγωνισμός, και, παράλληλα, η ενίσχυση της τεχνολογικής αυτονομίας της ΕΕ, μέσω ειδικών απαιτήσεων που σχετίζονται με την ασφάλεια, τη συνέχεια των υπηρεσιών και την αξιοπιστία.

3.6.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι, κατά τη διαδικασία σύναψης συμβάσεων, θα πρέπει να αναπτυχθούν συγκεκριμένα κριτήρια για την ανάθεση παραχώρησης, κάτι που θα διασφαλίσει τη συμμετοχή νεοφυών επιχειρήσεων και ΜΜΕ σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα της παραχώρησης, παρέχοντας έτσι ένα κίνητρο για την ανάπτυξη καινοτόμων και ανατρεπτικών τεχνολογιών. Σε περίπτωση που η χρήση προμηθευτών εκτός ΕΕ εγείρει ζητήματα από άποψη ασφάλειας και στρατηγικής, θα πρέπει να θεσπιστούν κατάλληλοι κανόνες συμμετοχής.

3.7.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι ΜΜΕ πρέπει να ενθαρρυνθούν να εκμεταλλευτούν τα πολλαπλά χρηματοδοτικά εργαλεία που διαθέτει η ΕΕ προκειμένου να αναζωογονήσουν το διαστημικό οικοσύστημα, καθώς αυτό θα συμβάλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στη βελτίωση των τεχνολογικών δεξιοτήτων και στην τόνωση της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η στρατηγική κυριαρχία της ΕΕ και των κρατών μελών βασίζεται κυρίως στην τεχνολογική αυτονομία και ικανότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, καθώς και στην ασφάλεια των δορυφορικών επικοινωνιών, ιδίως σε ένα πλαίσιο αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τις πρωτοβουλίες με στόχο την ενίσχυση της βιομηχανικής και τεχνολογικής κυριαρχίας των κρατών μελών της ΕΕ.

4.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση και θεωρεί ότι οι πιθανές συνέργειες μεταξύ κυβερνητικών και εμπορικών πολιτικών δραστηριοτήτων αποτελούν σημαντική ευκαιρία για οικονομικούς λόγους, καθώς και για τις πρόσθετες υπηρεσίες που προσφέρονται στους Ευρωπαίους πολίτες, στο πλαίσιο της παγκόσμιας αύξησης των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων για τις δραστηριότητες στο διάστημα.

4.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία που υπέχει η υποστήριξη της ανταγωνιστικότητας και των δυνατοτήτων καινοτομίας των διαστημικών βιομηχανιών εντός της Ένωσης. Τούτο θα συμβάλει σημαντικά στη διασφάλιση της αυτόνομης και οικονομικά προσιτής πρόσβασης της Ευρώπης στο διάστημα τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, ο αντίκτυπος στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών μοντέλων εκμετάλλευσης των εκτοξευτών θα είναι κρίσιμος και ιδιαίτερα θετικός.

4.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι το πρόγραμμα θα πρέπει να επιτρέπει στους τηλεπικοινωνιακούς φορείς να επωφελούνται από την αυξημένη χωρητικότητα και τις αξιόπιστες και ασφαλείς υπηρεσίες. Επιπλέον, η εμπορική διάσταση θα επιτρέψει στις υπηρεσίες λιανικής πώλησης να προσεγγίσουν περισσότερους ιδιώτες χρήστες σε ολόκληρη την ΕΕ.

4.5.

Όσον αφορά τη διακυβέρνηση του προγράμματος (Κεφάλαιο V της πρότασης κανονισμού), είναι σαφές ότι τέσσερις κύριοι παράγοντες θα επιφορτιστούν με τους κύριους ρόλους του προγράμματος, δηλαδή η Επιτροπή, ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το διαστημικό πρόγραμμα (“ο Οργανισμός”), τα κράτη μέλη και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ΕΟΔ).

4.6.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι ο σαφής καταμερισμός των καθηκόντων, των ρόλων και των αρμοδιοτήτων, παράλληλα με τον επαρκή συντονισμό μεταξύ των διαφόρων παραγόντων, είναι απαραίτητος για την ορθή λειτουργία του προγράμματος. Επομένως, η ακριβής κατανομή των αρμοδιοτήτων, βάσει της αποδεδειγμένης ικανότητας των ενδιαφερομένων μερών, θα διασφαλίσει επίσης την αποτελεσματική εκτέλεση του προγράμματος όσον αφορά το κόστος και τις προθεσμίες. Η αποτελεσματική διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας είναι επίσης απαραίτητη για τη βελτίωση της ασφάλειας, δεδομένου του αυξανόμενου όγκου αποβλήτων στο διάστημα.

4.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η κυβερνοασφάλεια τόσο των επίγειων όσο και των διαστημικών υποδομών είναι καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της λειτουργίας και της ανθεκτικότητας των συστημάτων.

4.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, προκειμένου να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής διαστημικής βιομηχανίας, το πρόγραμμα θα πρέπει να συμβάλει στην ανάπτυξη προηγμένων δεξιοτήτων σε τομείς που σχετίζονται με το διάστημα και να υποστηρίζει δραστηριότητες εκπαίδευσης και κατάρτισης, προωθώντας τις ίσες ευκαιρίες, την ισότητα των φύλων και την ενδυνάμωση των γυναικών, με στόχο να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό των πολιτών της Ένωσης σε αυτόν τον τομέα.

4.9.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι, για τη δημιουργία και την αναβάθμιση των υποδομών, ενδέχεται να συμμετέχουν πολλοί βιομηχανικοί παράγοντες σε πολλές χώρες, οι εργασίες των οποίων πρέπει να συντονιστούν αποτελεσματικά προκειμένου να αναπτυχθούν αξιόπιστα και πλήρως ολοκληρωμένα συστήματα, με ιδιαίτερη αναφορά στην ασφάλεια και την κυβερνοασφάλεια.

Βρυξέλλες, 24 Ιουνίου 2022.

Ο Πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Βιομηχανικών Μεταλλαγών

Pietro Francesco DE LOTTO»

(1) Η Ευρώπη έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη διαστημική βιομηχανία στον κόσμο, η οποία απασχολεί περισσότερους από 231 000 επαγγελματίες, ενώ η αξία της εκτιμάται στα 53-62 δισ. ευρώ, Μελέτη “Space Market” (Διαστημική αγορά), Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Νοέμβριος 2021.

(2) Πρωτοβουλία “Ευρωπαϊκή υποδομή κβαντικής επικοινωνίας” (EuroQCI).

(3) Ερευνητικό έργο της ΕΕ στον τομέα των ασφαλών δορυφορικών επικοινωνιών (SatCom) για κυβερνητικούς φορείς. ENTRUSTED: “Ευρωπαϊκή δικτύωση για τον χάρτη πορείας δορυφορικών επικοινωνιών για τους κυβερνητικούς χρήστες που χρειάζονται ασφαλείς, διαλειτουργικές, καινοτόμες και τυποποιημένες υπηρεσίες”.

(4) Ευρωπαϊκό παγκόσμιο δορυφορικό σύστημα πλοήγησης, το οποίο λειτουργεί από τον Δεκέμβριο του 2016, όταν άρχισε να παρέχει υπηρεσίες σε δημόσιες αρχές, επιχειρήσεις και πολίτες.

(5) Πρόγραμμα γεωσκόπησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πάροχος γεωσκοπικών δεδομένων, το οποίο χρησιμοποιείται για παρόχους υπηρεσιών, δημόσιες αρχές και διεθνείς οργανισμούς.

(6) Οι ανταγωνιστικές διαστημικές νεοφυείς επιχειρήσεις για την καινοτομία αποτελούν πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διαστημική επιχειρηματικότητα, κύριος στόχος των οποίων είναι η στήριξη των νεοφυών επιχειρήσεων και των ΜΜΕ σε διάφορα στάδια της ανάπτυξής τους με ένα σύνολο εργαλείων και χρηματοδοτήσεων.

(7) Οδηγία 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Μαρτίου 2007, για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (Inspire) (ΕΕ L 108 της 25.4.2007, σ. 1).

(8) Οδηγία (ΕΕ) 2019/1024 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Ιουνίου 2019, για τα ανοικτά δεδομένα και την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα (ΕΕ L 172 της 26.6.2019, σ. 56).

(9) Με 18 δορυφόρους που βρίσκονται επί του παρόντος σε τροχιά και πάνω από 30 που έχουν προγραμματιστεί για τα επόμενα 10-15 έτη, η ΕΕ είναι επίσης ο μεγαλύτερος θεσμικός πελάτης για υπηρεσίες εκτόξευσης δορυφόρων στην Ευρώπη. Οι εκτοξευτές είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος τομέας της διαστημικής κατασκευαστικής δραστηριότητας στην Ευρώπη μετά τους εμπορικούς δορυφόρους, ενισχύουν δε την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Η Επιτροπή θα συγκεντρώσει τις ανάγκες των προγραμμάτων της ΕΕ για υπηρεσίες εκτόξευσης και θα ενεργεί ως έξυπνος πελάτης αξιόπιστων και οικονομικά αποδοτικών ευρωπαϊκών λύσεων εκτόξευσης. Είναι επίσης καθοριστικής σημασίας το να συνεχίσει η Ευρώπη να διαθέτει σύγχρονες, αποτελεσματικές και ευέλικτες υποδομές εκτόξευσης.

(10) Από τον Ιούνιο του 2019, τα κράτη μέλη έχουν υπογράψει τη δήλωση ευρωπαϊκής υποδομής κβαντικής επικοινωνίας (EuroQCI) με την οποία συμφωνούν να συνεργαστούν μεταξύ τους, με την Επιτροπή και με την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕΟΔ), προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης υποδομής κβαντικής επικοινωνίας η οποία θα καλύπτει το σύνολο της ΕΕ.

(11) COM(2021) 70 final.

(12) Η ΕΕ θέσπισε τη συνιστώσα GOVSATCOM του κανονισμού (ΕΕ) 2021/696 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 28ης Απριλίου 2021, για να διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη διαθεσιμότητα αξιόπιστων, ασφαλών και οικονομικά αποδοτικών υπηρεσιών δορυφορικών επικοινωνιών για τους χρήστες των GOVSATCOM. Ο κανονισμός (ΕΕ) 2021/696 προβλέπει ότι σε πρώτο στάδιο, περίπου έως το 2025 θα χρησιμοποιείται η υφιστάμενη δυναμικότητα της συνιστώσας GOVSATCOM. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα προμηθεύεται δυναμικότητα GOVSATCOM από κράτη μέλη με εθνικά συστήματα και διαστημικές ικανότητες, καθώς και από παρόχους εμπορικών δορυφορικών επικοινωνιών ή υπηρεσιών, λαμβάνοντας υπόψη τα ζωτικά συμφέροντα ασφάλειας της Ένωσης.

(13) Στην πραγματικότητα, οι GOVSATCOM είναι ένας στρατηγικός πόρος, ο οποίος συνδέεται στενά με την εθνική ασφάλεια και χρησιμοποιείται από τα περισσότερα κράτη μέλη. Οι δημόσιοι χρήστες τείνουν να προτιμούν είτε τις λύσεις κρατικής ιδιοκτησίας (ιδιοκτήτες των κυβερνητικών SATCOM είναι, μεταξύ άλλων, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και η Ισπανία) είτε τις λύσεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (όπως οι Satcom BW της Γερμανίας ή οι GovSat του Λουξεμβούργου) ή να κάνουν χρήση συγκεκριμένων διαπιστευμένων ιδιωτών παρόχων. Οι GOVSATCOM έχουν προσδιοριστεί ήδη από το 2013 (Συμπεράσματα του Συμβουλίου από τις 19-20 Δεκεμβρίου 2013) ως πολλά υποσχόμενο πεδίο, το οποίο παρέχει τη δυνατότητα απτής συνεισφοράς στους στόχους για μια ισχυρή, ασφαλή και ανθεκτική Ευρωπαϊκή Ένωση. Αποτελεί πλέον αναπόσπαστο μέρος της διαστημικής στρατηγικής για την Ευρώπη [Μια διαστημική στρατηγική για την Ευρώπη COM(2016) 705 final], του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή άμυνα [Σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή άμυνα COM(2016) 950 final] και της συνολικής στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

(14) Ως χαμηλή λανθάνουσα καθυστέρηση νοείται η ελάχιστη καθυστέρηση στην επεξεργασία ηλεκτρονικών δεδομένων μέσω σύνδεσης δικτύου. Όσο μικρότερη είναι η λανθάνουσα καθυστέρηση της επεξεργασίας, τόσο προσεγγίζει την πρόσβαση σε πραγματικό χρόνο. Η με χαμηλή λανθάνουσα καθυστέρηση σύνδεση με δίκτυο είναι μια σύνδεση με πολύ μικρούς χρόνους καθυστέρησης.

(15) Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο Αποτελέσματα της ενδιάμεσης αξιολόγησης του προγράμματος ISA (λύσεις διαλειτουργικότητας για τις ευρωπαϊκές δημόσιες διοικήσεις), 23 Σεπτεμβρίου 2019, COM(2019) 615 final.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/185

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Σχέδιο REPowerEU»

[COM(2022) 230 final]

και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/241 όσον αφορά τα κεφάλαια για το REPowerEU στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060, του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115, της οδηγίας 2003/87/ΕΚ και της απόφασης (ΕΕ) 2015/1814»

[COM(2022) 231 final — 2022/0164(COD)]

(2022/C 486/25)

Εισηγητές:

ο κ. Stefan BACK

ο κ. Thomas KATTNIG

ο κ. Lutz RIBBE

Αιτήσεις γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 6.6.2022 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 3.6.2022 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 28.6.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 και Συνθήκης για τη λειτουργία του της Ευρωπαϊκής Ένωσης· άρθρο 194 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	21.9.2022
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	7.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	220/01/07

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Πριν από την εξέταση του περιεχομένου του σχεδίου REPowerEU, η ΕΟΚΕ, ως εκπρόσωπος της κοινωνίας των πολιτών, η οποία πλήττεται αδικαιολόγητα από τις τρέχουσες δραματικές αυξήσεις των τιμών, επισημαίνει ότι πολλά από τα προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν τώρα θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, ή τουλάχιστον περιοριστεί εάν είχε μειωθεί η εξάρτηση από τις εισαγωγές ενέργειας, όπως πρότεινε η Επιτροπή τα τελευταία χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υπενθυμίζει τις δηλώσεις που περιέχονται στη στρατηγική της ΕΕ για την ενεργειακή ασφάλεια του 2014 και στη στρατηγική για την Ενεργειακή Ένωση του 2015, σύμφωνα με τις οποίες η ΕΕ παραμένει ευάλωτη σε εξωτερικούς ενεργειακούς κλυδωνισμούς, με τις οποίες καλούνται οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε εθνικό και σε ενωσιακό επίπεδο να καταστήσουν σαφείς στους πολίτες τις επιλογές που σχετίζονται με τη μείωση της εξάρτησής μας από συγκεκριμένα καύσιμα, συγκεκριμένους προμηθευτές ενέργειας και συγκεκριμένες οδούς εφοδιασμού. Ωστόσο, οι περισσότεροι πολιτικοί και μεγάλα τμήματα της κοινωνίας μας έχουν τυφλωθεί από τις φθηνές προμήθειες ορυκτών καυσίμων και δεν προχώρησαν στην εφαρμογή καμίας προληπτικής πολιτικής. Η τρέχουσα κατάσταση αποτελεί συνέπεια αυτής της αμέλειας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι χρειαζόταν να επέλθει ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι επακόλουθες στρεβλώσεις στην παροχή ενέργειας από τη Ρωσία, προκειμένου να επισειστεί η προσοχή σε αυτό το βασικό ζήτημα ενεργειακής ασφάλειας και να ενεργοποιηθούν τα μέτρα που προτείνονται στο σχέδιο REPowerEU για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των εισαγωγών ενέργειας από τη Ρωσία

1.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον στόχο του σχεδίου REPowerEU να καταστεί η ΕΕ ανεξάρτητη από τον εφοδιασμό με ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο και συμφωνεί με την προσέγγιση των τεσσάρων πυλώνων που επικεντρώνονται στην εξοικονόμηση ενέργειας, στη διαφοροποίηση των εισαγωγών φυσικού αερίου και στην αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με την επιτάχυνση της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και χρηματοδοτικών λύσεων. Η ΕΟΚΕ σημειώνει τη διάκριση μεταξύ βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων μέτρων.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη να διασφαλιστεί η ασφάλεια του εφοδιασμού με «όσο το δυνατόν πιο προσιτό» κόστος τόσο για τους καταναλωτές όσο και για τη βιομηχανία, και επισημαίνει ότι ένας ενεργειακός εφοδιασμός που βασίζεται κυρίως στις ευρωπαϊκές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στις πηγές ενέργειας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών θα συμβάλει σημαντικά στην ενεργειακή ασφάλεια.

1.4.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στις δυνατότητες στήριξης που προσφέρει το σχεδιαζόμενο Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα και —όσον αφορά τις επιχειρήσεις— στις κατευθυντήριες γραμμές του προσωρινού πλαισίου κρίσης για τις κρατικές ενισχύσεις. Στόχος πρέπει να είναι η διευκόλυνση της μετάβασης.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το επίπεδο της προσπάθειας που προβλέπεται στο σχέδιο πρέπει να θεωρηθεί επαρκές, λαμβάνοντας υπόψη τον επείγοντα χαρακτήρα της κατάστασης του εφοδιασμού και, ως εκ τούτου, συμφωνεί με την ανάγκη για ευελιξία όσον αφορά τη μεταβατική χρήση ορυκτών καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, άνθρακα και πυρηνικής ενέργειας. Η περίοδος αυτή πρέπει να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη, δεν πρέπει να οδηγήσει σε νέες εξαρτήσεις και δεν θα πρέπει να βλάψει τις προσπάθειες για επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας το συντομότερο δυνατόν, το αργότερο έως το 2050, λαμβάνοντας υπόψη ότι το ζήτημα του καθεστώτος της πυρηνικής ενέργειας παραμένει ανοικτό και επί του παρόντος επαφίεται στην εκτίμηση κάθε κράτους μέλους.

1.6.

Δεδομένου του επείγοντος χαρακτήρα της κατάστασης και του κινδύνου απρόβλεπτων διαταραχών στην παροχή ενέργειας από τη Ρωσία, η ΕΟΚΕ αποδίδει σημασία σε μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν αμέσως, ιδίως εκτεταμένες εξοικονομήσεις ενέργειας, που υποστηρίζονται από συμφωνίες εταιρικής σχέσης και την έγκαιρη υλοποίηση νέων πρωτοβουλιών. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στον κίνδυνο οι συνδυασμένες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της τρέχουσας κρίσης να θέσουν το δημοκρατικό σύστημα υπό πίεση, εάν δεν βρεθούν κατάλληλες λύσεις.

1.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση να αυξηθεί ο στόχος ενεργειακής απόδοσης από 9 %, όπως προτείνεται στη δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %, σε 14 % έως το 2030, και επιδοκιμάζει τις γενικές προσπάθειες εξοικονόμησης φυσικού αερίου που εκτιμώνται σε 30 % έως το 2030. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τον πρόσφατα εγκριθέντα κανονισμό του Συμβουλίου για συντονισμένη μείωση της χρήσης φυσικού αερίου κατά 15 % κατά τη χειμερινή περίοδο 2022-2023, και υπογραμμίζει ότι η ικανότητα εξοικονόμησης διαφέρει μεταξύ των κρατών μελών. Ο αυξημένος αριθμός των νέων προτάσεων καταδεικνύει επίσης ότι η επείγουσα ανάγκη που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει φθάσει σε νέα επίπεδα. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ιδιαίτερα τα μέτρα έγκαιρης εξοικονόμησης ενέργειας, όπως η εξοικονόμηση ενέργειας μέσω μεμονωμένων χρηστών, τα οποία δρομολογήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΔΟΕ), μέτρα με γνώμονα την αγορά, όπως οι αντίστροφες δημοπρασίες και μέτρα ανταπόκρισης στη ζήτηση.

1.8.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει επίσης τους συννομοθέτες να ανταποκριθούν στο αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συμπεριληφθεί ο διευρυμένος στόχος περί εξοικονόμησης ενέργειας που πρότεινε ως μέρος του σχεδίου στη δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %, ώστε να κερδηθεί χρόνος, κάτι που είναι ουσιαστικής σημασίας στην παρούσα κατάσταση.

1.9.

Όσον αφορά τη διαφοροποίηση των εισαγωγών, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στις προοπτικές που προσφέρουν η εθελοντική από κοινού αγορά μέσω της ενεργειακής πλατφόρμας της ΕΕ και οι νέες ενεργειακές εταιρικές σχέσεις, οι οποίες αποτελούν επιλογές που μπορούν να υλοποιηθούν αμέσως. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει μια γεωπολιτική στρατηγική εισαγωγών ενέργειας, λαμβάνοντας επίσης υπόψη καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στους τομείς της ενέργειας και του κλίματος, προτού συνάψει ενεργειακές εταιρικές σχέσεις με μη δημοκρατικές ή πολιτικά ασταθείς χώρες.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της ΕΕ και υποστηρίζει σθεναρά το αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συμπεριληφθεί στη δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % το μερίδιο ύψους 45 % που προτείνεται στο σχέδιο.

1.11.

Για να επιτευχθούν αυτοί οι πιο φιλόδοξοι στόχοι, πρέπει να εισαχθεί ένα σύνολο τεχνικού εξοπλισμού, δεδομένου ότι η ΕΕ δεν διαθέτει πλέον παραγωγική ικανότητα. Για παράδειγμα, οι ηλιακοί συλλέκτες εισάγονται κυρίως από την Κίνα. Ως εκ τούτου, οι ορυκτές πηγές ενέργειας εξαρτώνται όχι μόνο από τις εισαγωγές, αλλά και από τον αναγκαίο εξοπλισμό. Η ΕΟΚΕ καλεί όλους τους φορείς λήψης πολιτικών αποφάσεων να προωθήσουν μαζικά την επέκταση των εγκαταστάσεων παραγωγής εξοπλισμού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της αποθήκευσης συσσωρευτών, στην Ευρώπη. Η συμμαχία της ΕΕ για τη βιομηχανία της ηλιακής ενέργειας θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα πρώτο βήμα.

1.12.

Ωστόσο, απαιτούνται μαζικές επενδύσεις για την αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της ΕΕ. Εκτός αυτού, το μερίδιο των δημόσιων επενδύσεων στην έρευνα και την ανάπτυξη τεχνολογιών απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές είναι χαμηλότερο στην ΕΕ από ό,τι σε άλλες μεγάλες οικονομίες, θέτοντας σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ σε βασικές μελλοντικές τεχνολογίες. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η πράσινη μετάβαση και η ασφάλεια του εφοδιασμού χρειάζονται το επαρκές και κατάλληλο μείγμα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τον εξηλεκτρισμό και για την επιτυχημένη παραγωγή πράσινου υδρογόνου, την ανάπτυξη τεχνολογιών αποθήκευσης και την πλήρη αξιοποίηση των ευκαιριών που προσφέρει η ψηφιοποίηση. Ως εκ τούτου, εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική ανάγκη για επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη.

1.13.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την προστιθέμενη αξία των προτάσεων σχετικά με τις ταχείες διαδικασίες αδειοδότησης για τα έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τον ορισμό των λεγόμενων «περιοχών πρώτης επιλογής» (go-to areas) για τα εν λόγω έργα. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει εκ νέου την προστιθέμενη αξία της εφαρμογής των συστάσεων για την έγκαιρη εφαρμογή των εν λόγω αρχών.

1.14.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στη σημασία της εγχώριας παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του υδρογόνου, αλλά υπογραμμίζει επίσης ότι ορισμένες από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προτεραιότητας, όπως το υδρογόνο, ενδέχεται να μην είναι άμεσα διαθέσιμες σε επαρκείς ποσότητες και/ή σε προσιτές τιμές. Για να είναι δυνατή μεσοπρόθεσμα η κατάργηση των λύσεων μετάβασης που αναφέρονται στο σημείο 1.3 ανωτέρω, είναι σημαντικό να σχεδιαστεί μια ευρωπαϊκή πολιτική απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, με ιδιαίτερη έμφαση σε τομείς των οποίων οι εκπομπές είναι δύσκολο να μειωθούν (ενεργοβόρες βιομηχανίες, αλλά και ενοικιαστές σε πολυκατοικίες και ο τομέας των μεταφορών). Υπάρχουν ήδη κατάλληλα μέσα (π.χ. συμβάσεις επί διαφοράς για τον άνθρακα και συλλογική αυτοκατανάλωση). Τα μέσα αυτά πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή όσο το δυνατόν ταχύτερα, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές επιπτώσεις και την ανάγκη διασφάλισης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.

1.15.

Όσον αφορά το δυναμικό ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο δυναμικό της αυτοκατανάλωσης, των κοινοτήτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της κοινής χρήσης της ενέργειας, που αντικατοπτρίζεται στο σχέδιο, χωρίς, ωστόσο, να δίνεται εξήγηση για τον τρόπο με τον οποίο θα αρθούν οι σχετικοί φραγμοί για τέτοιου είδους δραστηριότητες.

1.16.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει επίσης τη σημασία των εθνικών προτύπων συμπεριφοράς και των παραδόσεων που επηρεάζουν τις επιλογές όσον αφορά τα βιώσιμα ενεργειακά μείγματα. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της μεγαλύτερης χρήσης των διαθέσιμων πόρων για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Λαμβάνοντας υπόψη τις αποκλίνουσες εθνικές επιλογές, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η ευελιξία και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ευρύ φάσμα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και πηγών ενέργειας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών που να εντάσσονται από οικονομική και οικολογική άποψη σε ένα νέο ενεργειακό σύστημα, το οποίο θα βασίζεται πρωτίστως σε ευρωπαϊκές πηγές ενέργειας. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, μέχρι στιγμής, το καθεστώς της πυρηνικής ενέργειας παραμένει ανοικτό και, επί του παρόντος, το συγκεκριμένο ζήτημα επαφίεται στην εκτίμηση κάθε κράτους μέλους.

1.17.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι τα δίκτυα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αποθήκευσης και διανομής θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως υπηρετούντα το υπέρτερο δημόσιο συμφέρον, αλλά θα ήθελε να εξηγηθούν καλύτερα οι συγκεκριμένες επιπτώσεις αυτού του μέτρου. Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει το υψηλό δυναμικό των ηλεκτρικών οχημάτων ως «στρατηγικών ταμιευτήρων ηλεκτρικής ενέργειας». Δυστυχώς, το σχέδιο δεν εξετάζει ούτε αυτό το θέμα.

1.18.

Όσον αφορά τις επενδύσεις, η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις πιθανές θετικές επιδράσεις στην απασχόληση και τις περιφερειακές οικονομίες, καθώς και στη σημασία της σύνδεσης των ενεργειακών και κλιματικών πτυχών με την κοινωνική και περιφερειακή συνοχή.

1.19.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι το σχέδιο δεν καλύπτει επαρκώς την αναχρηματοδότηση της δημόσιας χρηματοδότησης η οποία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κεφάλαιο εκκίνησης για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων στην ενεργειακή ανεξαρτησία. Μία δυνατότητα θα μπορούσε να είναι ο ειδικός φόρος επί των λεγόμενων «απροσδόκητων κερδών» από τις υψηλές τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Η ΕΟΚΕ σημειώνει τον ευαίσθητο χαρακτήρα ενός τέτοιου μέτρου, δεδομένου ότι πρέπει να αποφευχθεί η αποθάρρυνση των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε πηγές ενέργειας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.

1.20.

Ενώ ο πρόσφατος κανονισμός του Συμβουλίου σχετικά με συντονισμένα μέτρα μείωσης της ζήτησης φυσικού αερίου και η συνοδευτική ανακοίνωση με τίτλο «Εξοικονόμηση φυσικού αερίου για έναν ασφαλή χειμώνα» αποτελούν βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για τη βελτίωση της ετοιμότητας αντιμετώπισης κρίσεων, η ΕΟΚΕ επιθυμεί ένα γενικότερο πλαίσιο αντιμετώπισης κρίσεων κατάλληλο για την επίλυση μιας κρίσης του μεγέθους που αντιμετωπίζει σήμερα η ΕΕ λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.

1.21.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση τις πρόσφατες παρατηρήσεις της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ανεπάρκεια της υφιστάμενης δομής της ενεργειακής αγοράς της ΕΕ και την ανάγκη μεταρρύθμισης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση να διερευνηθούν επιλογές για τη βελτιστοποίηση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά υπογραμμίζει ότι πριν από κάθε πρόταση πρέπει να προηγείται διεξοδική εκτίμηση επιπτώσεων.

1.22.

Το σχέδιο, το οποίο σε κάθε περίπτωση θα απαιτήσει σημαντική χρηματοδότηση, θα είναι πολύ δύσκολο να χρηματοδοτηθεί εντός του τρέχοντος δημοσιονομικού πλαισίου. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της θέσπισης ενός «χρυσού κανόνα» για τις επενδύσεις στην κοινωνικοοικολογική συμπεριφορά της κοινωνίας μας (1).

2. Ιστορικό πλαίσιο

2.1.

Στην ανακοίνωσή της με τίτλο REPowerEU (2), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει ένα ολοκληρωμένο σύνολο μέτρων για τη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα μέσω της επιτάχυνσης της πράσινης μετάβασης και της κοινής προσπάθειας για την επίτευξη ενός πιο ανθεκτικού ενεργειακού συστήματος και μιας πραγματικής Ενεργειακής Ένωσης. Το σχέδιο διαρθρώνεται σε τέσσερις πυλώνες.

2.2.

Ο πρώτος πυλώνας επικεντρώνεται στην εξοικονόμηση ενέργειας: περαιτέρω μείωση κατά 5 % στην κατανάλωση ενέργειας έως το 2030 πέραν της μείωσης κατά 9 % που προτάθηκε στη δέσμη μέτρων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 % μέσω της καλύτερης ενεργειακής απόδοσης (3). Όσον αφορά την κατανάλωση αερίου, η δέσμη μέτρων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 % θα αποφέρει συνολική μείωση κατά 30 % έως το 2030. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ζητήσει από τους συννομοθέτες να συμπεριλάβουν αυτή την πρόταση στη δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % πριν από την έγκρισή της. Ως βραχυπρόθεσμο άμεσο μέτρο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δρομολογήσει εκστρατεία εξοικονόμησης ενέργειας από κοινού με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΔΟΕ) απευθυνόμενη σε ιδιώτες και σε επιχειρήσεις σχετικά με τις ατομικές ενεργειακές επιλογές και θα προτείνει στα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν πλήρως τα διαθέσιμα εργαλεία, συμπεριλαμβανομένης της επιτάχυνσης της εφαρμογής και της επικαιροποίησης των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) (4). Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τον πρόσφατα εγκριθέντα κανονισμό του Συμβουλίου που προβλέπει συλλογική μείωση της χρήσης φυσικού αερίου κατά 15 % κατά τη χειμερινή περίοδο 2022-2023 με βάση τον μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας (5). Ο κανονισμός συνοδεύεται από ανακοίνωση με προτάσεις πρακτικής εφαρμογής (6).

2.3.

Ο δεύτερος πυλώνας έχει ως στόχο τη μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο κατά δύο τρίτα έως το τέλος του έτους και τον τερματισμό της έως το 2027 μέσω διαφοροποιημένων εισαγωγών αερίου, υψηλότερων εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) (+50 bcm) από τις ΗΠΑ, την Αίγυπτο και τις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής και εισαγωγών μέσω αγωγών από προμηθευτές εκτός Ρωσίας (+10 bcm). Επιπλέον, η ενεργειακή πλατφόρμα της ΕΕ που δημιουργήθηκε τον Απρίλιο, θα συγκεντρώσει τη ζήτηση, θα διευκολύνει την εθελοντική από κοινού αγορά, θα βελτιστοποιήσει τη χρήση των υποδομών αερίου και θα δημιουργήσει μακροπρόθεσμες διεθνείς συμπράξεις. Η παραγωγή φυσικού αερίου εντός της ΕΕ θα αυξηθεί· μεσοπρόθεσμα, θα αναπτυχθούν εναλλακτικές λύσεις, όπως το βιομεθάνιο και το ανανεώσιμο υδρογόνο. Η διαφοροποίηση περιλαμβάνει επίσης τα πυρηνικά καύσιμα για τα οποία ορισμένα κράτη μέλη εξαρτώνται επί του παρόντος από ρωσικές πηγές.

2.4.

Ο τρίτος πυλώνας προτείνει την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων και την επιτάχυνση της μετάβασης της Ευρώπης σε καθαρές μορφές ενέργειας: πρώτον, ο στόχος της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αυξάνεται από 40 % σε 45 % έως το 2030. Οι προσπάθειες επικεντρώνονται σε βασικές τεχνολογίες, όπως η ηλιακή ενέργεια [θέτοντας ως στόχο την εγκατάσταση ηλιακών φωτοβολταϊκών ισχύος άνω των 320 GW έως το 2025 (υπερδιπλάσια σε σχέση με την ισχύ το 2022)] και 600 GW έως το 2030· η στρατηγική της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια, η νέα ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας στις στέγες· η αιολική ενέργεια (επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης, για παράδειγμα μέσω των αποκαλούμενων «περιοχών πρώτης επιλογής»), ο διπλασιασμός του ρυθμού εγκατάστασης αντλιών θερμότητας σε 10 εκατομμύρια μονάδες κατά τα επόμενα 5 έτη και οι ηλεκτρολυτικές κυψέλες. Οι συννομοθέτες καλούνται να ευθυγραμμίσουν τους επιμέρους στόχους για τα ανανεώσιμα καύσιμα μη βιολογικής προέλευσης στο πλαίσιο της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (75 % βιομηχανία, 5 % μεταφορές), να επιταχύνουν τη χρήση υδρογόνου με τον διπλασιασμό του αριθμού των «κοιλάδων υδρογόνου», να ολοκληρώσουν την αξιολόγηση των σημαντικών έργων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (ΣΕΚΕΕ) για το υδρογόνο έως το καλοκαίρι και να αναπτύξουν τις αντίστοιχες υποδομές για την παραγωγή, την εισαγωγή και τη μεταφορά 20 εκατ. τόνων υδρογόνου έως το 2030 (7). Προβλέπεται η δημιουργία νέων συμπράξεων για το υδρογόνο (με τη Μεσόγειο και την Ουκρανία). Η παραγωγή βιομεθανίου θα αυξηθεί σε 35 bcm έως το 2030. Η μετατροπή των υφιστάμενων εγκαταστάσεων βιοαερίου θα απαιτήσει επενδύσεις ύψους 37 δισ. ευρώ κατά την περίοδο αυτή. Προκειμένου να ενισχυθεί ο εξηλεκτρισμός και η ανάπτυξη του υδρογόνου στη βιομηχανία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εκπονήσει συμβάσεις επί διαφοράς για τον άνθρακα και ειδικά σκέλη του REPowerEU στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας και θα δημιουργήσει τη συμμαχία της ΕΕ για τη βιομηχανία της ηλιακής ενέργειας. Δίνεται επίσης έμφαση στη βιομάζα και στα γεωργικά και δασικά κατάλοιπα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλεί τους συννομοθέτες να εγκρίνουν σύντομα τις προτάσεις που εκκρεμούν σχετικά με τα εναλλακτικά καύσιμα και άλλες προτάσεις στον τομέα των μεταφορών που στηρίζουν την πράσινη κινητικότητα. Για το 2023 έχει προγραμματιστεί πρωτοβουλία για τον οικολογικό προσανατολισμό των εμπορευματικών μεταφορών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει την ανάγκη να επιταχυνθούν οι διαδικασίες αδειοδότησης, μεταξύ άλλων με την έγκαιρη εφαρμογή των προτάσεων που εκκρεμούν.

2.5.

Ο τελευταίος πυλώνας εστιάζεται στις έξυπνες επενδύσεις: θα χρειαστεί πρόσθετη επένδυση ύψους 210 δισ. ευρώ έως το 2027, επιπλέον των αναγκαίων κονδυλίων για τη δέσμη προτάσεων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 %. Η χρηματοδότηση του ΥΦΑ και του φυσικού αερίου μέσω αγωγών από άλλους προμηθευτές απαιτεί 10 δισ. ευρώ έως το 2030. Απαιτούνται πρόσθετες επενδύσεις ύψους 29 δισ. ευρώ στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030. Για τη χρηματοδότηση αυτών των επενδύσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικεντρώνεται στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, στην πολιτική συνοχής, στην κοινή γεωργική πολιτική, στον μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη», στο πρόγραμμα InvestEU, στο Ταμείο Καινοτομίας καθώς και σε φορολογικά μέτρα.

2.6.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υποβάλει κανονισμό για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/241 για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, καθώς και της απόφασης (ΕΕ) 2015/1814 και της οδηγίας 2003/87/ΕΚ και του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060, προκειμένου να καταστήσει δυνατή τη χρήση του μηχανισμού με σκοπό την υλοποίηση των στόχων του σχεδίου REPowerEU.

2.7.

Γενικά, ενδέχεται να χρειαστεί να συνεχιστεί η χρήση πετρελαίου, άλλων ορυκτών καυσίμων και άνθρακα για μια μεταβατική περίοδο. Ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας είναι επίσης σημαντικός.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Πριν από την εξέταση του περιεχομένου του σχεδίου REPowerEU, η ΕΟΚΕ, ως εκπρόσωπος της κοινωνίας των πολιτών, η οποία επηρεάζεται αδικαιολόγητα από τις τρέχουσες δραματικές αυξήσεις των τιμών, επισημαίνει ότι πολλά από τα προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν τώρα θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, ή τουλάχιστον περιοριστεί, εάν είχε μειωθεί η εξάρτηση από τις εισαγωγές ενέργειας — όπως πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα τελευταία χρόνια. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τις δηλώσεις που περιέχονται στη στρατηγική της ΕΕ για την ενεργειακή ασφάλεια του 2014 και στη στρατηγική για την Ενεργειακή Ένωση του 2015, σύμφωνα με τις οποίες η ΕΕ παραμένει ευάλωτη σε εξωτερικούς ενεργειακούς κλυδωνισμούς, με τις οποίες καλούνται οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε εθνικό και σε ενωσιακό επίπεδο να καταστήσουν σαφείς στους πολίτες τις επιλογές που σχετίζονται με τη μείωση της εξάρτησής μας από συγκεκριμένα καύσιμα, συγκεκριμένους προμηθευτές ενέργειας και συγκεκριμένες οδούς εφοδιασμού. Ωστόσο, οι περισσότεροι πολιτικοί και μεγάλα τμήματα της κοινωνίας μας έχουν τυφλωθεί από τις φθηνές προμήθειες ορυκτών καυσίμων και δεν προχώρησαν στην εφαρμογή καμίας προληπτικής πολιτικής. Η τρέχουσα κατάσταση αποτελεί συνέπεια αυτής της αμέλειας. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι χρειαζόταν να επέλθει ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι επακόλουθες στρεβλώσεις στην παροχή ενέργειας από τη Ρωσία, προκειμένου να επισειστεί η προσοχή σε αυτό το βασικό ζήτημα ενεργειακής ασφάλειας και να ενεργοποιηθούν τα μέτρα που προτείνονται στο σχέδιο REPowerEU για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας των εισαγωγών ενέργειας από τη Ρωσία

3.2.

Μία συνέπεια των φρικαλεοτήτων που διέπραξε η Ρωσία κατά του ουκρανικού λαού είναι οι κυρώσεις κατά των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου και οι περικοπές των ρωσικών εξαγωγών ενέργειας σε βάρος ορισμένων κρατών μελών της ΕΕ. Συνεπώς, είναι απαραίτητη η ταχεία μείωση των εισαγωγών ενέργειας από τη Ρωσία. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως όλες τις πρωτοβουλίες που επιδιώκουν αυτόν τον στόχο. Στόχος πρέπει να είναι η σταδιακή κατάργηση όλων των εισαγωγών ενέργειας από τη Ρωσία το συντομότερο δυνατόν, ιδανικά εντός της επόμενης τριετίας.

3.3.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως το σχέδιο REPowerEU επί της αρχής του. Το REPowerEU θέτει τον σωστό στόχο —τερματισμό της εξάρτησης της Ευρώπης από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας το συντομότερο δυνατόν—, συμπεριλαμβανομένης κατάλληλης δέσμης βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων δράσεων για την προώθηση αυτού του στόχου.

3.4.

Η κατάσταση είναι πολύ δραματική, ιδίως από διεθνή σκοπιά. Όσο η Ευρώπη συνεχίζει να εισάγει αέριο και πετρέλαιο από τη Ρωσία, συμβάλλει στον επιθετικό πόλεμο που διεξάγει ο Πούτιν. Η Ευρώπη έχει ανάγκη το ρωσικό αέριο προκειμένου να κρατήσει τις βιομηχανίες της σε λειτουργία και τα σπίτια των πολιτών της ΕΕ ζεστά, γεγονός το οποίο αποδυναμώνει τη διπλωματική της θέση. Όσο η Ρωσία μπορεί να χρησιμοποιεί τον εφοδιασμό που παρέχει στην Ευρώπη για να χειραγωγεί τις τιμές χονδρικής του φυσικού αερίου, οι Ευρωπαίοι πολίτες και η ευρωπαϊκή βιομηχανία θα πλήττονται από υψηλές τιμές και σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις σε περίπτωση πλήρους διακοπής του εφοδιασμού με ρωσικό αέριο. Ως εκ τούτου, η τρέχουσα κατάσταση έχει αρνητικές συνέπειες στις τιμές αλλά και στην ασφάλεια του εφοδιασμού, με αποτέλεσμα τόσο οι επιχειρήσεις όσο και οι καταναλωτές να καθίστανται όμηροι. Πράγματι, ορισμένες επιχειρήσεις έχουν ήδη αναγκαστεί να περιορίσουν ή να σταματήσουν την παραγωγή λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας, με αρνητικές επιπτώσεις και στην απασχόληση. Ταυτόχρονα, τα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν συχνά τεράστιες δυσκολίες στην πληρωμή των λογαριασμών ενέργειας. Αυτή η ανάμεικτη κατάσταση ασκεί επίσης πιέσεις στο δημοκρατικό σύστημα της ΕΕ και πρέπει να επιλυθεί το συντομότερο δυνατόν.

3.5.

Τίθεται δικαιολογημένα το ερώτημα αν το σχέδιο REPowerEU είναι αρκετά φιλόδοξο. Λαμβάνοντας υπόψη ότι κύριος στόχος είναι η σταδιακή κατάργηση της εξάρτησης από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου και η επίτευξη ενεργειακής ανεξαρτησίας της ΕΕ από τη Ρωσία, κυρίως μέσω της αύξησης του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης και των εναλλακτικών εισαγωγών, αλλά και, εάν χρειαστεί, μέσω της χρήσης ενέργειας από ορυκτά καύσιμα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και άνθρακα ως μεταβατικών λύσεων για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, η προσπάθεια πρέπει να θεωρηθεί επαρκής. Ωστόσο, ανακύπτει επίσης το ερώτημα: καταβάλλει η Ευρώπη, και ιδίως τα κράτη μέλη, κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να τεθεί τέλος στον εφοδιασμό με ρωσικό φυσικό αέριο το συντομότερο δυνατόν; Υπό το πρίσμα μόνο του σχεδίου REPowerEU, και λαμβάνοντας υπόψη όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για τα αποτελέσματα της νομοθετικής διαδικασίας σχετικά με τη δέσμη μέτρων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 %, αυτό φαίνεται αμφίβολο.

3.6.

Υπάρχουν μόνο δυο πλήρως πειστικές επιλογές οι οποίες θα συμβάλουν εξίσου στην άμεση αντικατάσταση του φυσικού αερίου σε βάθος χρόνου και συνάδουν πλήρως με τους στρατηγικούς στόχους της δέσμης μέτρων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 %: μαζική αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και δραστική μείωση της ζήτησης.

3.7.

Λόγω του κόστους και του χρόνου που απαιτείται για την ανάπτυξη των κύριων μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων λύσεων, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία των μέτρων που μπορούν να ληφθούν άμεσα, όπως οι επιλογές των ιδιωτών και των επιχειρήσεων, οι εθελοντικές από κοινού αγορές μέσω της πλατφόρμας της ΕΕ για την ενέργεια, η δημιουργία νέων εταιρικών σχέσεων στον τομέα της ενέργειας με αξιόπιστους υποστηρικτές, η αποθήκευση φυσικού αερίου, η υιοθέτηση των συστάσεων για έγκαιρη εφαρμογή των διαδικασιών ταχείας αδειοδότησης, ο προσδιορισμός «περιοχών πρώτης επιλογής» και η αύξηση της παραγωγής βιομεθανόλης. Οι συννομοθέτες θα μπορούσαν να ανταποκριθούν άμεσα στο αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συμπεριληφθούν οι στόχοι της αύξησης των επιπέδων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από 40 % σε 45 %, της ενίσχυσης της ενεργειακής απόδοσης κατά επιπλέον 5 % και της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων —που καθορίζονται σε χωριστές προτάσεις— στη δέσμη μέτρων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 %, για να κερδηθεί χρόνος. Οι συννομοθέτες θα μπορούσαν επίσης να ανταποκριθούν ενεργά στο αίτημα για ταχεία έγκριση των σχετικών προτάσεων.

3.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τον πρόσφατο κανονισμό του Συμβουλίου για τη συντονισμένη μείωση της χρήσης φυσικού αερίου κατά τη χειμερινή περίοδο 2022-2023.

3.9.

Δεδομένου του εξαιρετικά επείγοντος χαρακτήρα της κατάστασης, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο το σχέδιο REPowerEU καλύπτει την ενδεχόμενη ανάγκη προσφυγής σε ορυκτά καύσιμα, σε καύσιμα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και σε άνθρακα για μια μεταβατική περίοδο, η οποία πρέπει να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη προκειμένου να αποφευχθεί η εξάντληση αυτών των πηγών. Η ΕΟΚΕ εκφράζει επίσης την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, μέχρι στιγμής, το ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας επαφίεται σε κάθε κράτος μέλος.

3.10.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη δημιουργία ενός Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα, προκειμένου να μετριαστούν οι αρνητικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις και να παρασχεθεί χρηματοδότηση στα κράτη μέλη για τη στήριξη των μέτρων που λαμβάνουν για την αντιμετώπιση των κοινωνικών επιπτώσεων στα οικονομικά ασθενέστερα νοικοκυριά, τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τους χρήστες των μεταφορών. Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το προτεινόμενο χρηματοδοτικό κονδύλιο για το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα δεν θα παράσχει επαρκή χρηματοδοτική στήριξη για την υπεύθυνη αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων στην πορεία επίτευξης των στόχων για το κλίμα και την κινητικότητα. Συνεπώς, απαιτείται αντίστοιχα υψηλός προϋπολογισμός. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης ότι η ικανότητα των κρατών μελών να προσελκύουν και να διαχειρίζονται ιδιωτικά κεφάλαια ποικίλλει.

3.11.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να στηρίξουν τους πολίτες και, ιδίως, τα οικονομικά αδύναμα νοικοκυριά τόσο βραχυπρόθεσμα, για τους επόμενους δύο χειμώνες, όσο και μακροπρόθεσμα.

3.12.

Σε ό,τι αφορά την εξοικονόμηση ενέργειας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στοχεύει σε άμεση μείωση της τάξης του 5 % στην κατανάλωση φυσικού αερίου (περίπου 13 bcm) και πετρελαίου (περίπου 16 mto). Αυτό είναι κάθε άλλο παρά φιλόδοξο και δεν αντιστοιχεί στη διάσταση της κρίσης που έχει προκληθεί από τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Ωστόσο, η πολιτική πραγματικότητα είναι ότι το Συμβούλιο Ενέργειας της 27ης Ιουνίου 2022 αποδέχθηκε το επίπεδο μείωσης της τάξης του 9 % που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2021, χωρίς να δοθεί προσοχή στις προτάσεις του σχεδίου REPowerEU για συμπερίληψη της πρότασης στη δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %.

3.13.

Στη Γερμανία, ήδη κατά την περίοδο μεταξύ Ιανουαρίου και Μαΐου 2022, η κατανάλωση φυσικού αερίου μειώθηκε κατά σχεδόν 15 % (8), μολονότι, σύμφωνα με έρευνες αγοράς, οι οικιακοί καταναλωτές θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν ακόμα περισσότερο. Αυτό καταδεικνύει σαφώς ότι η κατάσταση και η προθυμία ή η ικανότητα ανάληψης δράσης μπορεί να διαφέρουν σημαντικά στα κράτη μέλη και ότι, ενδεχομένως, τα μέτρα που αφήνουν περιθώριο για αυτήν την προσέγγιση έχουν τις καλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, όπως καταδεικνύεται από τον κανονισμό του Συμβουλίου σχετικά με συντονισμένα μέτρα μείωσης της ζήτησης φυσικού αερίου, που εκδόθηκε στις 26 Ιουλίου 2022, ο οποίος λαμβάνει επίσης δεόντως υπόψη τις ανάγκες της βιομηχανίας.

3.14.

Οι εκστρατείες ενέργειας δεν θα πρέπει να αποτελούν απλώς εκκλήσεις για εξοικονόμηση ενέργειας αλλά να περιλαμβάνουν μέτρα τα οποία έχουν άμεσο αντίκτυπο, όπως οι αντίστροφες δημοπρασίες στο πλαίσιο των οποίων μια κεντρική αρχή —είτε η ρυθμιστική αρχή είτε ο διαχειριστής του συστήματος— διοργανώνει διαγωνισμό για βιομηχανικούς καταναλωτές οι οποίοι μπορούν να υποβάλλουν την προσφορά τους για εθελοντικό περιορισμό της κατανάλωσης φυσικού αερίου με βάση τα συγκεκριμένα έξοδά τους. Αυτό θα μπορούσε να συμβάλει στην επίτευξη των σχετικών επιπέδων πλήρωσης των εγκαταστάσεων αποθήκευσης αερίου και θα καθιστούσαν πιθανότερο το ενδεχόμενο, βάσει ενός σεναρίου χωρίς εφοδιασμό με ρωσικό αέριο, η ΕΕ να αντέξει τον χειμώνα χωρίς πολύ σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές ζημίες. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο δυναμικό της απόκρισης της ζήτησης ως μέσου μείωσης της ζήτησης.

3.15.

Όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ο πρωταρχικός στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο 45 %, αντί του 40 % που είχε προταθεί το 2021, φαίνεται μέχρι στιγμής να μην έχει εισακουστεί, τουλάχιστον από το Συμβούλιο Ενέργειας της 27ης Ιουνίου 2022, παρά το αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συμπεριληφθεί ο συγκεκριμένος στόχος στη δέσμη μέτρων για την προσαρμογή στον στόχο του 55 %. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός αυτό, καθώς καθυστερεί με αυτόν τον τρόπο η επίδραση της επιθυμητής ανάπτυξης. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη χωριστή πρόταση που υποβλήθηκε τον Μάιο του 2022 για την επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη θέσπιση «περιοχών πρώτης επιλογής» για τα εν λόγω έργα, προκειμένου να αρθεί ένα σημαντικό εμπόδιο για την ταχεία ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ιδίως των έργων ηλιακής και αιολικής ενέργειας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τη σύσταση που διατυπώνεται στην ανακοίνωση για το REPowerEU, σύμφωνα με την οποία οι ταχείες διαδικασίες αδειοδότησης και οι «περιοχές πρώτης επιλογής» πρέπει να εφαρμοστούν αμέσως, εν αναμονή της αποδοχής της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

3.16.

Για να επιτευχθούν αυτοί οι πιο φιλόδοξοι στόχοι, πρέπει να εισαχθεί ένα σύνολο τεχνολογικού εξοπλισμού, δεδομένου ότι η ΕΕ δεν διαθέτει πλέον παραγωγική ικανότητα, λόγου χάρη οι ηλιακοί συλλέκτες εισάγονται κατά κύριο λόγο από την Κίνα. Ως εκ τούτου, οι ορυκτές πηγές ενέργειας εξαρτώνται όχι μόνο από τις εισαγωγές, αλλά και από τον αναγκαίο εξοπλισμό. Η ΕΟΚΕ καλεί όλους τους φορείς λήψης πολιτικών αποφάσεων να προωθήσουν μαζικά την επέκταση των εγκαταστάσεων παραγωγής εξοπλισμού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ευρώπη. Η συμμαχία της ΕΕ για τη βιομηχανία της ηλιακής ενέργειας θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα πρώτο βήμα.

3.17.

Ωστόσο, απαιτούνται μαζικές επενδύσεις για την αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της ΕΕ. Ωστόσο, το μερίδιο των δημόσιων επενδύσεων στην έρευνα και την ανάπτυξη τεχνολογιών απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές είναι χαμηλότερο στην ΕΕ από ό,τι σε άλλες μεγάλες οικονομίες, θέτοντας σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ σε βασικές μελλοντικές τεχνολογίες. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η πράσινη μετάβαση και η ασφάλεια του εφοδιασμού χρειάζονται το επαρκές και κατάλληλο μείγμα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για τον εξηλεκτρισμό και για την επιτυχημένη παραγωγή πράσινου υδρογόνου, την ανάπτυξη τεχνολογιών αποθήκευσης και την πλήρη αξιοποίηση των ευκαιριών που προσφέρει η ψηφιοποίηση, καθιστώντας τελικά διαθέσιμες έννοιες όπως οι εικονικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής. Ως εκ τούτου, εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική ανάγκη για επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη.

3.18.

Έννοιες όπως η αυτοκατανάλωση, οι κοινότητες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η κοινή χρήση ενέργειας, οι οποίες αναγνωρίζονται ευρέως στη δέσμη μέτρων για την καθαρή ενέργεια, και τις οποίες στήριζε ανέκαθεν η ΕΟΚΕ, είναι σημαντικές για την αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι τεράστιες ανάγκες για επενδύσεις πρέπει να καλυφθούν. Οι πολίτες είναι πρόθυμοι να επενδύσουν στην αυτοκατανάλωση ή στην κοινοτική κατανάλωση, εάν αντιληφθούν ότι αυτό είναι επωφελές και για αυτούς, ενώ θα πρέπει να ενθαρρύνονται και όχι να αποτρέπονται. Σε πολλά κράτη μέλη το δεύτερο εξακολουθεί να συμβαίνει. Η στρατηγική της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια, η οποία αποτελεί μέρος του σχεδίου REPowerEU, το αναγνωρίζει και αναπαράγει την οδηγία RED ΙΙ, χωρίς να καθορίζει λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επιβληθεί στα κράτη μέλη η υποχρέωση να καταργήσουν επιτέλους τους σχετικούς φραγμούς.

3.19.

Ο ορισμός των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της αποθήκευσης ενέργειας ως υπέρτατου δημοσίου συμφέροντος έχει νόημα, όμως οι άμεσες συνέπειες παραμένουν ασαφείς. Το δίκτυο διανομής που συνδέει τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις με τον καταναλωτή πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ως υπέρτατο δημόσιο συμφέρον.

3.20.

Ακόμα και με τεράστιες βελτιώσεις στη μείωση της ζήτησης για ενέργεια (βλ. σημεία 3.7 έως 3.9.) και στην αύξηση της παραγωγής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (βλ. σημεία 3.10. έως 3.12.) είναι προφανές ότι η ΕΕ δεν θα μπορέσει να επιτύχει την ενεργειακή αυτάρκεια, ούτε βραχυπρόθεσμα ούτε μεσοπρόθεσμα. Η αυτάρκεια φαίνεται πιθανή μακροπρόθεσμα, αλλά φαίνεται να εξακολουθεί να αποτελεί αναπάντητο ερώτημα κατά πόσο αυτό είναι το επιθυμητό. Η αρνητική εμπειρία της εξάρτησης από τη Ρωσία απαιτεί μια καλά μελετημένη προσέγγιση όσον αφορά την επιλογή με ποιες χώρες/περιοχές θα συναφθούν συμπράξεις στο μέλλον. Ενώ οι κατεπείγουσες συνθήκες απαιτούν την ταχεία λήψη αποφάσεων όσον αφορά τις εισαγωγές ΥΦΑ και (πράσινου) υδρογόνου, θα πρέπει να αποφευχθούν οι μακροπρόθεσμα δεσμευτικές αποφάσεις χωρίς ολοκληρωμένη ανάλυση κινδύνου. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει μια γεωπολιτική στρατηγική εισαγωγών ενέργειας προτού προτείνει την ανάπτυξη ενεργειακών εταιρικών σχέσεων με μη δημοκρατικές ή πολιτικά ασταθείς χώρες, λαμβάνοντας υπόψη τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον τομέα της ενέργειας.

3.21.

Το ΥΦΑ φαίνεται να αποτελεί λύση για πολλά κράτη μέλη, λόγω όμως του αποτυπώματος άνθρακα που παράγει κατατάσσεται ως μεταβατική τεχνολογία, και η μετάβαση πρέπει να είναι όσο πιο σύντομη γίνεται. Εντός των επόμενων 20 ετών, όλες οι νεόδμητες υποδομές ΥΦΑ πρέπει είτε να καταργηθούν είτε να καταστούν ικανές να μεταφέρουν και να διανέμουν πράσινο υδρογόνο. Αυτό πρέπει να αποτελέσει θεμελιώδη αρχή για όλες τις επενδυτικές αποφάσεις που θα ληφθούν εντός των επόμενων μηνών. Η έννοια «έτοιμο για υδρογόνο» χρησιμοποιείται συχνά ως ταξινόμηση, αλλά στην πραγματικότητα η σημασία της είναι εξαιρετικά ασαφής. Όπως και με τον ορισμό του πράσινου υδρογόνου στην αντίστοιχη κατ’ εξουσιοδότηση πράξη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οφείλει να ορίσει την έννοια «έτοιμο για υδρογόνο», προκειμένου η ασφάλεια των επενδύσεων να συνδυαστεί με έναν σαφή προσανατολισμό προς την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Η ταξινομία θα πρέπει να τροποποιηθεί αναλόγως.

3.22.

Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τη σημασία που έχει η συνεκτίμηση των εθνικών προτύπων συμπεριφοράς και προσεγγίσεων κατά την εξέταση βιώσιμων ενεργειακών μειγμάτων. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρεται στο σχέδιό της REPowerEU εν συντομία στον ρόλο της πυρηνικής ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη ότι η επιλογή αυτή αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη μεγαλύτερη χρήση των διαθέσιμων πόρων στην ΕΕ, μεταξύ άλλων, κατά προτεραιότητα, όπως προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για την ταχεία και μαζική επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι ευέλικτες επιλογές παραγωγής ενέργειας συμβάλλουν στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. Ως εκ τούτου, εκτός από την αιολική και την ηλιακή ενέργεια, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί όλο το φάσμα των πηγών ενέργειας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών που εντάσσονται σε ένα νέο ενεργειακό σύστημα, το οποίο βασίζεται κυρίως στις διακυμάνσεις των ευρωπαϊκών πηγών ενέργειας.

3.23.

Ο πυλώνας σχετικά με τις έξυπνες επενδύσεις θέτει τις σωστές προτεραιότητες. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι, με τη σωστή προσέγγιση, μια αποκεντρωμένη και ψηφιοποιημένη δομή ενεργειακού εφοδιασμού χωρίς ανθρακούχες εκπομπές μπορεί να έχει τεράστιο θετικό αντίκτυπο στις θέσεις εργασίας και τις περιφερειακές οικονομίες (βλ. TEN/660). Στην τρέχουσα κρίση, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται μια γενική προσέγγιση στον τομέα της ενέργειας, η οποία θα συνδυάζει τα ειδικά θέματα που σχετίζονται με την ενέργεια και το κλίμα με τους στόχους της πολιτικής για την κοινωνική και περιφερειακή συνοχή. Η εν λόγω πτυχή παραβλέπεται ευρέως στη στρατηγική για την ηλιακή ενέργεια που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μαζί με το σχέδιο REPowerEU.

3.24.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σωστά επισημαίνει ότι οι δημόσιες επενδύσεις μπορούν και πρέπει να ενεργοποιήσουν τα ιδιωτικά κεφάλαια. Ωστόσο, το σχέδιο REPowerEU δεν καλύπτει την εκ νέου χρηματοδότηση των αντίστοιχων δημόσιων ταμείων. Η κατάργηση των επιδοτήσεων των ορυκτών καυσίμων θα ήταν μια προσέγγιση ως προς τον τρόπο οργάνωσης. Μια άλλη προσέγγιση θα ήταν η φορολόγηση των απροσδόκητων κερδών που προέρχονται από τη σοβαρή κρίση στον τομέα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και μεταφράζονται σε τεράστια επιπλέον κέρδη, ιδίως για τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες. Η ΕΟΚΕ προτείνει να αφαιρεθούν αυτά τα κέρδη μέσω των φόρων και να αναδιανεμηθούν ως οικονομική αποζημίωση σε καταναλωτές ενέργειας, όπως τα ευάλωτα νοικοκυριά και οι ενεργοβόρες εταιρείες, και να χρησιμοποιηθούν για την επέκταση της παραγωγής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την απαραίτητη δικτυακή υποδομή, ιδιαίτερα καθώς κάτι τέτοιο ήδη συζητείται ή εφαρμόζεται σε ορισμένα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, προκειμένου να μην αποθαρρυνθούν οι επιχειρήσεις ενέργειας από το να επενδύσουν σε λύσεις χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, η εν λόγω φορολογία θα πρέπει να οριστεί ως πολύ ευαίσθητη. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει σχετικά μέτρα χωρίς άλλη καθυστέρηση.

3.25.

Σύμφωνα με την πιθανή χρησιμότητα της προώθησης λύσεων προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες, η ΕΟΚΕ συμφωνεί πλήρως με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αξιοποιηθούν τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας καθώς και ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας για την υλοποίηση του σχεδίου REPowerEU.

3.26.

4. Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Το βιομεθάνιο μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στη μείωση/στον τερματισμό της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο. Ωστόσο, για την παράγωγή του, θα πρέπει ιδίως να αναβαθμιστούν οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις βιοαερίου, μεταξύ άλλων σε μια προσπάθεια να αποφευχθούν οι πιέσεις που ασκούνται στη βιοποικιλότητα. Επί του παρόντος, οι μονάδες παραγωγής βιοαερίου χρησιμοποιούνται συχνά μόνο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην κλίμακα βασικού φορτίου, δηλαδή σε εικοσιτετράωρη βάση. Η θερμότητα που προκύπτει σπανίως χρησιμοποιείται. Οι πρακτικές αυτές είναι αναποτελεσματικές. Είτε το παραγόμενο βιοαέριο θα πρέπει να υποβάλλεται σε επεξεργασία και να διοχετεύεται απευθείας στο δίκτυο αερίου, είτε θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιείται για την παροχή θερμότητας με τη μορφή τοπικών σταθμών συνδυασμένης παραγωγής θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. Μικρότερες εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου θα μπορούσαν να συμβάλουν στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας όταν τα επίπεδα ανέμου ή ηλιακής ακτινοβολίας είναι χαμηλά. Είναι αναγκαίο να υλοποιηθούν επενδύσεις στην αναπροσαρμογή των υφιστάμενων συστημάτων. Η ανακοίνωση αναφέρει τα αντίστοιχα κίνητρα, αλλά απουσιάζουν οι λεπτομέρειες οι οποίες πρέπει να παρουσιαστούν άμεσα.

4.2.

Όπως επισημαίνεται στο σημείο 3.14, το ΥΦΑ θα χρειαστεί να διαδραματίσει κάποιο ρόλο βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Το σχέδιο REPowerEU υπόσχεται αξιολογήσεις και σχεδιασμό, εθελοντικές κοινές αγορές και μεγαλύτερο συντονισμό. Ωστόσο, στο μεταξύ, διάφορα κράτη μέλη έχουν ήδη κινητοποιηθεί. Απαιτείται ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οφείλει να εξασφαλίσει ότι κανένα κράτος μέλος δεν ενεργεί σε βάρος των συμφερόντων κάποιου άλλου, όπως προβλέπεται στον κανονισμό (ΕΕ) 2017/1938 σχετικά με τα μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με φυσικό αέριο.

4.3.

Ο εν λόγω κανονισμός προβλέπει επίσης ένα ολοκληρωμένο καθεστώς ευρωπαϊκής αλληλεγγύης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης φυσικού αερίου. Ενώ ο πρόσφατος κανονισμός του Συμβουλίου σχετικά με τα συντονισμένα μέτρα μείωσης της ζήτησης φυσικού αερίου και η συνοδευτική ανακοίνωση με τίτλο «Εξοικονόμηση φυσικού αερίου για έναν ασφαλή χειμώνα» αποτελούν βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για τη βελτίωση της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση κρίσεων, η ΕΟΚΕ επιθυμεί ένα γενικότερο πλαίσιο για την αντιμετώπιση κρίσεων με στόχο την αντιμετώπιση μιας κρίσης του μεγέθους που αντιμετωπίζει σήμερα η ΕΕ λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.

4.4.

Η μετατροπή ενέργειας σε θερμότητα και οι αντλίες θερμότητας, μεταξύ άλλων και στο πλαίσιο της τηλεθέρμανσης, φαίνεται να είναι η πιο πολλά υποσχόμενη προσέγγιση για την αντικατάσταση του φυσικού αερίου στον τομέα της θέρμανσης. Ωστόσο, υπάρχουν πολυάριθμα εμπόδια (από τις ανάγκες για ειδικευμένους εργαζομένους μέχρι κοινωνικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις γειτονιές με υψηλά ενοίκια). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν λαμβάνει υπόψη τα εν λόγω θέματα. Απαιτείται λεπτομερέστερη και πιο κριτική εξέταση με τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.

4.5.

Η τεράστια αύξηση των τιμών της ενέργειας αποκάλυψε τις αδυναμίες της αγοράς ενέργειας. Η ίδια η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. von der Leyen, δήλωσε ότι το τρέχον σύστημα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας δεν λειτουργεί πια και πρέπει να μεταρρυθμιστεί. Πρέπει να τεθούν βασικά ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της ενέργειας, διασφαλίζοντας έναν φιλικό προς το περιβάλλον, οικονομικά προσιτό και αξιόπιστο ενεργειακό εφοδιασμό καθώς και το δικαίωμα στην ενέργεια. Ο σχεδιασμός και η ρύθμισή του πρέπει να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που επικρατούν και να δημιουργήσουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τους επιμέρους φορείς, καθώς και να ενισχύσουν την κατάλληλη προστασία των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διερευνήσει τις δυνατότητες για τη βελτιστοποίηση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και υποστηρίζει σθεναρά τις εκτιμήσεις της αγοράς που αναλύουν τη συμπεριφορά όλων των δυνητικών παραγόντων της αγοράς ενέργειας καθώς και τον σχεδιασμό της αγοράς ενέργειας. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία μιας διεξοδικής εκτίμησης επιπτώσεων πριν από την υποβολή οποιασδήποτε πρότασης. Εφιστά την προσοχή στην επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης των υψηλών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της σύνδεσης των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας με εκείνες του φυσικού αερίου, γεγονός το οποίο έχει αρνητικό αντίκτυπο στις οικονομίες των κρατών μελών.

4.6.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η συστηματική πρόβλεψη της αυξανόμενης ενεργειακής ζήτησης ανά περιοχή και είδος ενέργειας, λαμβανομένου υπόψη του μετασχηματισμού των τύπων ενέργειας, καθώς και ο εννοιολογικός σχεδιασμός της αρχιτεκτονικής του μελλοντικού ενεργειακού συστήματος, καθίστανται ολοένα και πιο αναγκαία προκειμένου να εξασφαλιστεί η σωστή τοποθέτηση των επενδύσεων και η ασφάλεια του εφοδιασμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να καταρτίσει αντίστοιχη επισκόπηση και να την κοινοποιήσει ευρέως, καθώς υπάρχει συχνά έλλειψη σαφήνειας στην κοινωνία σχετικά με τον βαθμό στον οποίο η Ευρώπη μπορεί να εφοδιαστεί με ενέργεια.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 11.

(2) COM (2022) 230 final.

(3) COM(2022) 222 final.

(4) COM(2022) 240 final.

(5) Έγγραφο του Συμβουλίου 11625/22.

(6) COM(2022) 360 final.

(7) COM(2022) 230 final σ. 7 και SWD (2022) σ. 26.

(8) Industrie spart Gas, Sparpotenzial bei Verbrauchern nicht gehoben (handelsblatt.com) [Η βιομηχανία εξοικονομεί φυσικό αέριο, αλλά οι ιδιώτες καταναλωτές θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν ακόμη περισσότερο].

(9) Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 11.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/194

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προσωρινή απαλλαγή από τους κανόνες χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους αερολιμένες λόγω της πανδημίας COVID-19

[COM(2022) 334 final]

(2022/C 486/26)

Γενικός εισηγητής:

ο κ. Thomas KROPP

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 12.7.2022 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 19.7.2022 Συμβούλιο, 4.8.2022
Νομική βάση	Άρθρο 100 παράγραφος 2 και άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	143/1/2

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επισημαίνει ότι η αεροπορία παρέχει ενδοκοινοτική και διεθνή συνδεσιμότητα, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για το εμπόριο και τον τουρισμό, και κατά συνέπεια και για την ευρωπαϊκή οικονομική ευημερία. Ο τομέας της αεροπορίας εξακολουθεί να κλονίζεται από τον συνδυασμό των επιπτώσεων των διαφόρων παγκόσμιων κρίσεων, όπως η πανδημία COVID-19, το κλείσιμο του εναέριου χώρου διαφόρων εμπορικών εταίρων της Ευρώπης (κυρίως της Κίνας), ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία, η εκτόξευση του πληθωρισμού, η αυξανόμενη πιθανότητα μιας παγκόσμιας ύφεσης και η έλλειψη εργατικού δυναμικού σε διάφορους οικονομικούς τομείς, κυρίως στην ίδια την αεροπορία. Άλλες περιοχές του κόσμου παρακολουθούν προσεκτικά τον τρόπο με τον οποίο η ευρωπαϊκή αεροπορία διαχειρίζεται αυτές τις προκλήσεις. Οι γειτονικοί κόμβοι στην Κωνσταντινούπολη, το Ντουμπάι, την Ντόχα και το Λονδίνο θα επωφεληθούν από την παρεμπόδιση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών κόμβων και των ευρωπαϊκών αερομεταφορέων διεθνούς δικτύου. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει συνεχώς ότι όλα ανεξαιρέτως τα κανονιστικά μέτρα που επηρεάζουν την αεροπορία δεν πρέπει να επηρεάζουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Θα ήταν καταστροφικό για το περιβάλλον και για το εργατικό δυναμικό που απασχολείται στην Ευρώπη εάν οι επιβατικές ροές μεταφέρονταν από τις διεθνείς συνδέσεις της Ευρώπης και πετούσαν σε διεθνείς προορισμούς μέσω κόμβων εκτός ΕΕ. Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις του κανονισμού για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης πρέπει επίσης να εξεταστούν σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο.

1.2.

Ο κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 95/93 (1) καθορίζει τις διαδικασίες και τους κανόνες που διέπουν την κατανομή του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους κοινοτικούς αερολιμένες. Στο άρθρο 10 του κανονισμού ορίζεται ο κανόνας ότι οι αερομεταφορείς πρέπει να χρησιμοποιούν τουλάχιστον το 80 % των διαθέσιμων χρόνων χρήσης που τους έχουν χορηγηθεί εντός μιας δεδομένης περιόδου προγραμματισμού δρομολογίων, προκειμένου να τους διατηρήσουν για την επόμενη αντίστοιχη περίοδο προγραμματισμού δρομολογίων του επόμενου έτους (κανονισμός για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης).

1.3.

Λόγω της μη αναμενόμενης έκτασης και διάρκειας της πανδημίας, η Επιτροπή τροποποίησε τον κανονισμό για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης δύο φορές από την έξαρσή της, προκειμένου να αναστείλει στην πράξη τη διάταξη «για την απώλεια σε περίπτωση μη χρήσης» και να χορηγήσει στην Επιτροπή κατ’ εξουσιοδότηση αρμοδιότητες για την αντιμετώπιση μη αναμενόμενων περαιτέρω εξελίξεων. Αυτά τα μέτρα απαλλαγής από τους κανόνες χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης θα λήξουν στις 29 Οκτωβρίου 2022, ενώ οι κατ’ εξουσιοδότηση αρμοδιότητες της Επιτροπής έχουν ήδη λήξει από τις 21 Φεβρουαρίου 2022. Αυτή τη στιγμή απαιτούνται επειγόντως περαιτέρω αναθεώρηση και επιπρόσθετες προσαρμογές, ώστε να αντικατοπτρίζεται η πραγματικότητα της αγοράς.

1.4.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις του EUROCONTROL, η Επιτροπή υποθέτει ότι η αγορά της αεροπορίας θα ανακάμψει σταδιακά στα επίπεδα πριν από την πανδημία, ωστόσο αυτή η υπόθεση θα μπορούσε να είναι υπερβολικά αισιόδοξη (2). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πρόταση, παρά τις καλές προθέσεις, δεν περιέχει τις αναγκαίες διασφαλίσεις προκειμένου να αποφευχθούν ανεπιθύμητα εμπόδια για την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης.

1.5.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον πυρήνα αυτής της νέας πρότασης της Επιτροπής για διατήρηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ανταγωνιστικότητας στην αγορά των αερομεταφορών. Ωστόσο, η ανάλυση αγοράς της Επιτροπής, καθώς και οι προβλέψεις της για ανάπτυξη της αγοράς κατά τις επόμενες τρεις περιόδους, δεν είναι αρκετά ισχυρές ώστε να εξηγούν ή έστω να δικαιολογούν την προτεινόμενη επιστροφή στον κανόνα 80-20. Η ΕΟΚΕ δεν συμμερίζεται το σκεπτικό της Επιτροπής ότι η αγορά της αεροπορίας επιστρέφει στην «κανονικότητα». Σύμφωνα με τα δεδομένα της Επιτροπής, ένα χαμηλότερο κατώτατο όριο χρήσης, όπως για παράδειγμα το 70-30, θα ήταν πιο κατάλληλο μέχρι να σταθεροποιηθεί η αγορά.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόταση της Επιτροπής να επεκτείνει το εύρος της δικαιολογημένης μη χρήσης χρόνων χρήσης, προκειμένου να καλύπτει επίσης τις πολιτικές αναταραχές και τις φυσικές καταστροφές εφόσον αυτές επιφέρουν σαφώς οριζόμενους περιορισμούς της αεροπορίας. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ δεν έχει πειστεί ότι οι προτεινόμενες τροποποιήσεις της υπάρχουσας δικαιολογημένης μη χρήσης χρόνων χρήσης περιέχουν διασφαλίσεις. Οι διαδικασίες που προβλέπει η Επιτροπή προσθέτουν ένα αδικαιολόγητο επίπεδο περιπλοκότητας. Πράγματι, οι παρεκκλίσεις από τις υφιστάμενες διαδικασίες δεν μπορούν πλέον να χαρακτηριστούν ως επείγοντα μέτρα, και κατά συνέπεια δημιουργούν νομικές αβεβαιότητες σε μια περίοδο όπου ολόκληρος ο τομέας έχει επειγόντως ανάγκη από ένα σταθερό κανονιστικό πλαίσιο.

1.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση για αύξηση της διαφάνειας στην κατανομή των διαθέσιμων χρόνων χρήσης μέσω της ενίσχυσης του ρόλου της Ένωσης Συντονιστών Ευρωπαϊκών Αερολιμένων, καθώς και μέσω της θέσπισης της υποχρέωσης των συντονιστών να δημοσιεύουν τους προορισμούς για τους οποίους ισχύουν οι εξαιρέσεις.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τα προτεινόμενα μέτρα για τον μετριασμό των συνεχών και προβλέψιμων επιπτώσεων που υφίσταται η ευρωπαϊκή αεροπορία από την στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι υποθέσεις της Επιτροπής ότι μπορούν να εφαρμοστούν κανονικές διατάξεις τέσσερις μήνες μετά το τέλος των εχθροπραξιών φαίνεται πως είναι υπερβολικά αισιόδοξες.

1.9.

Μολονότι η ΕΟΚΕ στηρίζει πλήρως τις προθέσεις της Επιτροπής, πιστεύει ότι, παρά τον προφανή χρονικό περιορισμό, μια εκτίμηση επιπτώσεων θα διασφάλιζε την καλύτερη αξιολόγηση των επιπτώσεων από τις προτεινόμενες τροποποιήσεις του υφιστάμενου κανονισμού για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης. Ελλείψει μιας τέτοιας τεκμηρίωσης μέσω εκτίμησης επιπτώσεων, η Επιτροπή βασίζεται στις προβλέψεις του EUROCONTROL οι οποίες δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα την περιπλοκότητα των τρεχουσών εξελίξεων της αγοράς.

1.10.

Η εκτίμηση επιπτώσεων δεν είναι απλώς απαραίτητη για την αιτιολόγηση των τροποποιήσεων στον υφιστάμενο κανονισμό για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης. Όπως έχει ήδη τονίσει η ΕΟΚΕ (3), τα μέτρα της ΕΕ θα πρέπει να συντονίζονται στενά με το Παγκόσμιο συμβούλιο χρονοθυρίδων αερολιμένων (WASB/World Aviation Slot Board), προκειμένου να αποφεύγονται οι διαφορετικές προσεγγίσεις για το ίδιο ζήτημα σε διάφορες περιοχές του κόσμου.

1.11.

Οι συνεχείς παγκόσμιες κρίσεις πρέπει να εξετάζονται υπό το πρίσμα των συνολικών επιπτώσεών τους στη διεθνή αεροπορία. Δεδομένης της δυσκολίας περιορισμού αυτών των επιπτώσεων προς το παρόν, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Επιτροπή θα πρέπει να αναθεωρήσει την πρόταση με στόχο την ελαχιστοποίηση των τροποποιήσεων στις υφιστάμενες διατάξεις προκειμένου να διατηρήσουν τον χαρακτήρα τους ως «νομοθεσία έκτακτης ανάγκης». Η υφιστάμενη κατάσταση επείγουσας ανάγκης δεν έχει με κανέναν τρόπο περιοριστεί, και, ως εκ τούτου, οι διατάξεις έκτακτης ανάγκης θα πρέπει να παραταθούν τουλάχιστον για την περίοδο που προβλέπεται από την Επιτροπή, ωστόσο φαίνεται πρόωρο να σχεδιάζονται τροποποιήσεις όπως αυτές που προτείνονται από την Επιτροπή.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Όπως αναφέρει η Επιτροπή στην αιτιολογική της έκθεση, η κανονιστική πρόκληση στο πλαίσιο του κανονισμού για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης έγκειται στη διασφάλιση της χρήσης του διαθέσιμου χρόνου που χορηγείται. Η Επιτροπή τροποποίησε τον κανονισμό δύο φορές προκειμένου να προσαρμόσει τον κανόνα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης». Η Επιτροπή έλαβε επίσης κατ’ εξουσιοδότηση αρμοδιότητες για την τροποποίηση του κατώτατου ορίου χρήσης του διαθέσιμου χρόνου σε συνάρτηση με τη σταθερή μείωση της ζήτησης.

2.2.

Αυτά τα μέτρα απαλλαγής από τους κανόνες χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης θα λήξουν στις 29 Οκτωβρίου 2022, ενώ οι κατ’ εξουσιοδότηση αρμοδιότητες της Επιτροπής έχουν ήδη λήξει από τις 21 Φεβρουαρίου 2022. Όσον αφορά τον βασικό κανόνα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης», η Επιτροπή προτείνει τώρα την επαναφορά του βασικού ποσοστού χρήσης του διαθέσιμου χρόνου στο 80 % από τις 29 Οκτωβρίου 2022. Το σκεπτικό που παρουσιάστηκε ήταν ότι τον Ιούνιο του 2022, ο EUROCONTROL προέβλεψε ότι, κατά τη χειμερινή περίοδο 2022-2023, ο όγκος της κυκλοφορίας θα επιστρέψει στο 90 % των επιπέδων του 2019.

2.3.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι αυτή η συλλογιστική δεν είναι πειστική. Λόγω της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, οι στρατιωτικές πτήσεις έχουν αυξηθεί σημαντικά, καθώς και οι επαναδρομολογημένες υπερπτήσεις, καμία από τις οποίες δεν σχετίζεται με τη χορήγηση διαθέσιμου χρόνου. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να γίνει διαφοροποίηση μεταξύ της αεροπορικής μεταφοράς φορτίων, η οποία δεν έχει μειωθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια της περιόδου κρίσης, και της μεταφοράς επιβατών, η οποία πράγματι μειώθηκε. Εντός αυτής της αγοράς μεταφοράς επιβατών απαιτείται περαιτέρω διαφοροποίηση: χάρη στο ψηφιακό πιστοποιητικό COVID-19 της ΕΕ, η ενδοευρωπαϊκή κυκλοφορία επανήλθε πολύ πιο γρήγορα στα επίπεδα πριν από την πανδημία, ωστόσο η εγχώρια εναέρια κυκλοφορία και η κυκλοφορία μεγάλων αποστάσεων βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια ανάκαμψης. Η κυκλοφορία για επαγγελματικούς σκοπούς αναμένεται να ανακάμψει πολύ πιο αργά από ό,τι η κυκλοφορία για λόγους αναψυχής (4). Δεν θεωρείται σε καμία περίπτωση δεδομένο ότι η κυκλοφορία για λόγους αναψυχής θα ανακάμψει με σταθερό ρυθμό· μέρος αυτής της ανάπτυξης μπορεί να αποδοθεί σε συσσωρευμένη ζήτηση για διακοπές μετά από δύο χρόνια με την πανδημία COVID-19. Οι μεγαλύτεροι Ευρωπαίοι αερομεταφορείς δεν έχουν ακόμα επανεισαγάγει το μεγάλο αεροσκάφος μεγάλων αποστάσεων Airbus 380 στους αντίστοιχους στόλους τους, ακριβώς επειδή οι αεροπορικές εταιρείες αντιμετωπίζουν υψηλό κόστος καυσίμων και επειδή δεν αναμένουν σημαντικές και σταθερές αυξήσεις στη ζήτηση της κυκλοφορίας. Τα δεδομένα που παρέχονται από τα ενδιαφερόμενα μέρη καταδεικνύουν ότι οι κινήσεις της κυκλοφορίας αναμένονται να αυξηθούν στο 90 % των επιπέδων του 2019, αλλά η επιβατική κίνηση μόλις στο 78 %. Εάν το ποσοστό πληρότητας των αεροσκαφών είναι μικρότερο, μπορεί να αναμένεται ότι οι αεροπορικές εταιρείες θα συνδυάσουν, για παράδειγμα, πολλαπλές πτήσεις την ημέρα προκειμένου να διατηρήσουν την κερδοφορία των πτήσεων (5). Η ζήτηση θα επηρεαστεί από την αύξηση των ποσοστών του πληθωρισμού και την αύξηση του κινδύνου ύφεσης σε διάφορες χώρες. Κατά συνέπεια, οι προβλέψεις δεν θα πρέπει να βασίζονται στις περιοχές που παρουσιάζουν τα καλύτερα επίπεδα ανάκαμψης, αλλά θα πρέπει επίσης να αντικατοπτρίζουν ιδίως τις επιμέρους αγορές που έχουν πληγεί περισσότερο.

2.4.

Αυτοί οι παράγοντες ωθούν την ΕΟΚΕ να πιστέψει ότι η ανάκαμψη της αγοράς των αερομεταφορών μπορεί να είναι πιο κοπιαστική από ό,τι είχε υποθέσει η Επιτροπή. Τμήματα της αγοράς εξακολουθούν να ανακάμπτουν με διαφορετικές ταχύτητες: μεταφορά φορτίων 6 % σε σχέση με τα επίπεδα του 2019· αεροπορικές εταιρείες χαμηλού κόστους - 9 %· και αερομεταφορείς δικτύου 21 %. Αυτό αποκτά ακόμα περισσότερη σημασία δεδομένου ότι τα κατώτατα όρια αναφέρονται σε ολόκληρες σειρές διαθέσιμων χρόνων, δηλαδή οι σειρές διαθέσιμων χρόνων (όπως πτήσεις αιχμής) πρέπει να υπερβαίνουν το κατώτατο όριο του 80 %. Κατά τις περιόδους πριν από την πανδημία, το ποσοστό χρήσης των διαθέσιμων χρόνων ήταν 95 %, και το χαμηλότερο ποσοστό χρήσης διαθέσιμων χρόνων ήταν 80 %. Εάν ο EUROCONTROL προβλέπει κατά μέσο όρο ποσοστό χρήσης διαθέσιμου χρόνου 90 %, τότε πρέπει να υποτεθεί ότι η σειρά διαθέσιμων χρόνων δεν θα ανέλθει (κατά μέσο όρο) στο 80 %. Για τους λόγους αυτούς, είναι υπερβολικά πρόωρη η επιστροφή στα κατώτατα όρια 80-20. Φαίνεται πιο σκόπιμο να εφαρμοστεί η αναλογία 70-30 μέχρι να διατεθούν πιο αξιόπιστα δεδομένα που να τεκμηριώνουν μια βιώσιμη ανάκαμψη της αγοράς. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκοί αερολιμένες καταδεικνύουν σαφώς ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 δεν έχουν ακόμα απορροφηθεί. Οι μεγάλοι κόμβοι της ΕΕ όπως η Φρανκφούρτη και κόμβοι εκτός ΕΕ όπως το Heathrow του Λονδίνου έχουν εξαντλήσει τα όρια των πτήσεων προς και από αυτούς τους αερολιμένες, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα μαζικές ακυρώσεις πτήσεων σε μια προσπάθεια να μειωθούν οι πιέσεις στην αεροπορική δραστηριότητα αυτών των αερολιμένων. Αυτές οι πιέσεις έχει προκληθεί από διάφορες μεταβλητές, όπως ελλείψεις προσωπικού. Αυτό είναι ενδεικτικό του γεγονότος ότι τα κατώτατα όρια που ίσχυαν πριν από την πανδημία για το ποσοστό χρήσης του διαθέσιμου χρόνου δεν μπορούν ακόμα να επιτευχθούν (6).

2.5.

Ένα επίπεδο 70-30 θα ευθυγραμμιζόταν με τα κατώτατα όρια και με τη λογική που ακολουθεί η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου (7). Παρότι ο τομέας των αεροπορικών εταιρειών άσκησε δριμεία κριτική, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι με αυτό θα επιτυγχάνονταν ουσιαστική ισορροπία μεταξύ της επιστροφής στο προηγούμενο καθεστώς και της αναγνώρισης ότι εξακολουθεί να απαιτείται ένα (έστω μειωμένο) επίπεδο προστασίας των διαθέσιμων χρόνων λόγω των συνεχών σοβαρών προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο τομέας. Επιπλέον, το επίπεδο αυτό ευθυγραμμίζει το κατώτατο όριο του κανονισμού της ΕΕ για την κατανομή διαθέσιμου χρόνου με το κατώτατο όριο των πολιτικών των γειτονικών χωρών και διαμορφώνει ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τους κόμβους αερομεταφορέων της ΕΕ και τον αερολιμένα Heathrow του Λονδίνου, τον μεγαλύτερο διεθνή κόμβο της Ευρώπης.

2.6.

Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει να έχει τη δυνατότητα ανά πάσα στιγμή, κατά την περίοδο από τις 29 Οκτωβρίου 2022 έως τις 26 Μαρτίου 2024, να προσαρμόσει ανεξάρτητα το ποσοστό χρήσης του διαθέσιμου χρόνου ανά κατ’ εξουσιοδότηση πράξη μεταξύ 0 % και 70 %, υπό την προϋπόθεση ότι τα δεδομένα του EUROCONTROL δείχνουν ότι η εβδομαδιαία εναέρια κυκλοφορία στη διάρκεια τεσσάρων διαδοχικών εβδομάδων πέφτει κάτω από το 80 % σε σύγκριση με τις αντίστοιχες εβδομάδες του 2019, και ότι η μείωση της κυκλοφορίας είναι πιθανό να διατηρηθεί. Η Επιτροπή προτείνει επίσης, εάν οι δημόσιες αρχές εφαρμόσουν περιορισμούς για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε επιδημιολογικής κατάστασης, πολιτικής αναταραχής ή φυσικών καταστροφών, και μόνο όταν αυτές έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στην εναέρια κυκλοφορία, οι αεροπορικές εταιρείες να μπορούν να επωφεληθούν από μια «δικαιολογημένη μη χρήση διαθέσιμων χρόνων».

2.7.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την Επιτροπή στις προσπάθειές της να διασφαλίσει ότι μπορεί με ευελιξία και διαφάνεια να χρησιμοποιήσει τις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις σε σαφώς καθορισμένες εξαιρετικές περιστάσεις, για την προσαρμογή του υπολογισμού των ποσοστών χρήσης των διαθέσιμων χρόνων, και στο πλαίσιο αυτό να προσαρμόζει τα κατώτατα όρια για την προστασία των διαθέσιμων χρόνων. Ωστόσο, από διάφορες απόψεις το νέο σχέδιο δεν επιτυγχάνει αυτόν τον στόχο.

2.7.1.

Αντίθετα με την Επιτροπή, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι αεροπορικές εταιρείες θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επωφελούνται από τις εξαιρέσεις δικαιολογημένης μη χρήσης χρόνων χρήσης σε περιπτώσεις δημόσιων συστάσεων κατά των ταξιδιών. Ακόμα και εάν οι ταξιδιωτικές οδηγίες δεν έχουν άμεση νομική επίπτωση, επηρεάζουν ενδεχομένως τη ζήτηση για αεροπορικές μετακινήσεις, και αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται δεόντως υπόψη.

2.7.2.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η απαίτηση για εβδομαδιαία παρακολούθηση των ροών εναέριας κυκλοφορίας για τέσσερις διαδοχικές εβδομάδες πριν από την ανάληψη οποιασδήποτε διορθωτικής δράσης είναι αδικαιολόγητα επαχθής και ενδεχομένως θα προκαλούσε άσκοπη καθυστέρηση στις κανονιστικές παρεμβάσεις. Το μη τεκμηριωμένο στάδιο παρακολούθησης διάρκειας τεσσάρων εβδομάδων φαίνεται αυθαίρετο. Είναι πολύ πιο σημαντικό να διασφαλιστεί η διαφάνεια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων.

2.7.3.

Η ΕΟΚΕ συνιστά ο κανόνας δικαιολογημένης μη χρήσης χρόνων χρήσης να εφαρμόζεται στον αερολιμένα αναχώρησης και άφιξης· οι δυο τους συνδέονται άρρηκτα σαν ένα ζεύγος αερολιμένων στην ανάκτηση του προηγούμενου χαρτοφυλακίου διαθέσιμων χρόνων σε συγκεκριμένα δρομολόγια. Επί του παρόντος η Επιτροπή δεν προβλέπει κάτι τέτοιο ως υποχρεωτική απαίτηση.

2.7.4.

Η Επιτροπή δεν έχει τεκμηριώσει επαρκώς τον λόγο για τον οποίο ο υπολογισμός του ποσοστού χρήσης των διαθέσιμων χρόνων θα πρέπει να τροποποιηθεί: το άρθρο 10 παράγραφος 4 του κανονισμού για την κατανομή διαθέσιμου χρόνου προβλέπει ότι οι προστατευόμενοι διαθέσιμοι χρόνοι υπολογίζονται ως χρησιμοποιημένοι διαθέσιμοι χρόνοι, ενώ η Επιτροπή προτείνει τώρα να αγνοούνται. Η Επιτροπή υποθέτει, χωρίς περαιτέρω αποδείξεις, ότι οι συνήθεις κανόνες για τον διαθέσιμο χρόνο μπορούν να επανέλθουν 16 εβδομάδες μετά το εκ νέου άνοιγμα του ουκρανικού εναέριου χώρου. Αυτό φαίνεται υπερβολικά αισιόδοξο λόγω των συνεχιζόμενων εχθροπραξιών, του βαθμού καταστροφής των υποδομών και των αβεβαιοτήτων όσον αφορά το περιεχόμενο και την ευρωστία της συμφωνίας μεταξύ των δύο πλευρών. Οι 16 εβδομάδες φαίνεται να είναι ένας αυθαίρετος αριθμός που δεν θα πρέπει να αποτελεί τη βάση μιας κανονιστικής απόφασης για «επιστροφή στην κανονικότητα».

2.8.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει συνεχώς ότι η Επιτροπή πρέπει να προσπαθήσει να ευθυγραμμίσει τον κανονισμό για την κατανομή διαθέσιμου χρόνου —στον μέγιστο δυνατό βαθμό— με τις διεθνείς πρακτικές και πολιτικές. Όλα τα οικεία ενδιαφερόμενα μέρη συμμετέχουν στις διαβουλεύσεις σχετικά με τον τρόπο προσαρμογής των κανονισμών για την κατανομή των διαθέσιμων χρόνων στις κρίσεις που αντιμετωπίζει η αγορά.

2.9.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις βελτιώσεις που έχει προτείνει η Επιτροπή σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο συνεργάζονται οι συντονιστές των διαθέσιμων χρόνων. Χάρη στη βελτίωση της διαφάνειας της διαδικασίας αποφεύγεται η αδικαιολόγητη σύγχυση μεταξύ όλων των παραγόντων της αγοράς.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 95/93 του Συμβουλίου της 18ης Ιανουαρίου 1993 σχετικά με τους κοινούς κανόνες κατανομής του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους κοινοτικούς αερολιμένες, (EE L 14 της 22.1.1993, σ. 1).

(2) Δημοσίευμα αναφορικά με την πρόθεση της γερμανικής αεροπορικής εταιρείας Lufthansa για περαιτέρω μείωση της δυναμικότητας λόγω της συνεχιζόμενης κρίσης: https://www.airliners.de/lufthansa-streicht-winterflugplan/65956.

(3) ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 37, βλ. σημείο 1.5

(4) https://www.airliners.de/prognose-globaler-geschaeftsreiseverkehr-erholt-deutlich/65958

(5) Δημοσίευμα σχετικά με τους αριθμούς επιβατών και τις προβλέψεις στον αερολιμένα του Μονάχου που καταδεικνύει ότι η επάνοδος στους όγκους της κυκλοφορίας πριν από την πανδημία θα διαρκέσει περισσότερο από ό,τι προβλεπόταν αρχικά: https://www.airliners.de/wachsendes-passagieraufkommen-bayerns-flughaefen-weit-entfernt-corona-niveau/65950.

(6) Η έλλειψη προσωπικού στους κομβικούς αερολιμένες αναφέρεται από την Επιτροπή στην αιτιολογική έκθεση, ωστόσο η Επιτροπή θεωρεί ότι αυτό συνιστά βραχυπρόθεσμο φαινόμενο. Αυτό είναι αμφίβολο, επειδή η έλλειψη προσωπικού επηρεάζει πολλούς οικονομικούς τομείς και όχι μόνο την αεροπορία. Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύει κανείς ότι το ζήτημα αυτό θα επιλυθεί στον τομέα της αεροπορίας στο εγγύς μέλλον.

(7) Στις 24 Ιανουαρίου 2022, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου προσάρμοσε την αναλογία χρήσης διαθέσιμου χρόνου σε 70-30 ξεκινώντας από τις 27 Μαρτίου 2022 ως ένα βήμα προς την επίτευξη συνήθων κανόνων, παράλληλα με την προστασία του τομέα έναντι μελλοντικών αβεβαιοτήτων, όπως ανέφερε ο υπουργός Μεταφορών του Ηνωμένου Βασιλείου Grant Shapps.

21.12.2022

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 486/198

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο γεωπολιτικός αντίκτυπος της ενεργειακής μετάβασης»

[JOIN(2022) 23 final]

(2022/C 486/27)

Εισηγητής:	ο κ. Tomasz Andrzej WRÓBLEWSKI (PL-I)
Συνεισηγητής:	ο κ. Ιωάννης ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ (EL-III)

Αίτηση γνωμοδότησης	28.6.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	21.9.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2, του Εσωτερικού Κανονισμού
	Αίτηση γνωμοδότησης
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	14.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	229/1/6

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Το 2022 θα καταγραφεί στην ιστορία ως ένα έτος σημαντικών γεωπολιτικών και ενεργειακών αλλαγών σε όλον τον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των επιμέρους κρατών μελών, που έχουν επιταχύνει τη διαδικασία ανεξαρτητοποίησης από τον ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, δεδομένης της δυναμικής του πολέμου στην Ουκρανία, είναι απαραίτητο να επιταχυνθεί η διαδικασία με την επιβολή αυστηρού εμπάργκο, το οποίο πρέπει να συνοδεύεται από γρήγορη ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών καθαρής ενέργειας.

1.2.

Η παρούσα γνωμοδότηση λαμβάνει υπόψη την αίτηση γνωμοδότησης σχετικά με την ανακοίνωση JOIN(2022)23: Εξωτερική ενεργειακή δέσμευση της ΕΕ σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, η οποία δημοσιεύτηκε από κοινού από τη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας στις 18 Μαΐου 2022.

1.3.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι η Ευρώπη παραμένει στην πρώτη γραμμή της ενεργειακής μετάβασης, αλλά επισημαίνει ότι οι αλλαγές εντός της ΕΕ δεν επαρκούν για να αντισταθμίσουν τις επιπτώσεις των παγκόσμιων εκπομπών, και ότι είναι σαφώς προς το συμφέρον μας να αναληφθεί διεθνής δράση, τόσο από πλευράς κλιματικής αλλαγής όσο και από οικονομικής επέκτασης, προκειμένου να εξασφαλιστεί βιώσιμη παγκόσμια ανάπτυξη.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί μια σειρά πρωτοβουλιών της ΕΕ που είτε ενισχύουν την εσωτερική ανθεκτικότητα της ΕΕ, όπως η REPowerEU, είτε ευνοούν την πολιτική σταθερότητα, όπως η εταιρική σχέση για τη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση, η Παγκόσμια Πύλη και το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια.

1.5.

Συγχρόνως, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι οι τρέχουσες πολιτικές εντάσεις απαιτούν ακόμα πιο ενεργό συνεργασία με ορισμένες χώρες που μπορούν να προμηθεύσουν φυσικό αέριο και πετρέλαιο την Ευρώπη. Μεταξύ αυτών, οι Ηνωμένες Πολιτείες και, σε διαφορετικό βαθμό, ορισμένες χώρες της Νότιας Αμερικής και της Αφρικής, των οποίων οι εξαγωγές ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να συμπληρωθούν με μεταφορά γνώσεων και τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που θα μπορούσαν να επιταχύνουν την κλιματική τους μετάβαση.

1.6.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρωτοβουλία σύνδεσης της Μολδαβίας και της Ουκρανίας με το ευρωπαϊκό ενεργειακό δίκτυο, αλλά ζητεί επίσης να επανεξετάζεται περιοδικά η γεωπολιτική κατάσταση που προκύπτει από τις δυναμικές αλλαγές στην ενεργειακή διάρθρωση χωρών όπως η Αρμενία, η Γεωργία και το Καζακστάν.

1.7.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην ανάγκη ανάπτυξης ιδιαίτερων σχέσεων με χώρες που είναι σημαντικοί προμηθευτές βαρέων μετάλλων και πρώτων υλών απαραίτητων για τις τεχνολογίες παραγωγής καθαρής ενέργειας και οι οποίες μπορεί να απειλούνται. Αυτό απαιτεί την ανάπτυξη ενός εντελώς νέου κλάδου στις διεθνείς σχέσεις: της ευρωπαϊκής ενεργειακής διπλωματίας.

1.8.

Λόγω της πρόσφατης εμπειρίας από την υπερβολική εξάρτηση της Ευρώπης από πρώτες ύλες από αβέβαιες πηγές, η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ να είναι όσο το δυνατόν πιο ευέλικτη στα φιλόδοξα σχέδιά της για την ενεργειακή μετάβαση, παρέχοντας χρόνο για την ανάλυση του γεωπολιτικού αντικτύπου επιλεγμένων αποφάσεων και την προσαρμογή τους σε περίπτωση που προκαλούν ανεπιθύμητες και απρόβλεπτες εντάσεις στον κόσμο.

2. Εισαγωγή

2.1.

Εδώ και πολλά χρόνια, τα ζητήματα που αφορούν την ενεργειακή μετάβαση παραμένουν στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας σε όλον τον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι πρωτοπόρος στην ενεργειακή μετάβαση, βασιζόμενη στις αξίες της βιωσιμότητας, της αλληλεγγύης και της διεθνούς συνεργασίας. Ωστόσο, ενώ η ΕΕ είναι υπεύθυνη μόνο για το 8 % περίπου των παγκόσμιων εκπομπών (με τάση μείωσης), η εσωτερική πολιτική της ΕΕ, όσο φιλόδοξη και αν είναι, δεν επαρκεί.

2.2.

Όπως περιγράφεται στα συμπεράσματα της διάσκεψης για τη γεωπολιτική διάσταση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (1), η πολυμερής προσέγγιση είναι καθοριστικής σημασίας για την αντιμετώπιση αυτών των κοινών, διασυνοριακών κλιματικών απειλών, και μόνο μέσω της πολυμερούς προσέγγισης, αντί της διχαστικής γεωπολιτικής, μπορεί να αντιμετωπιστεί η πλανητική κρίση. Τα παραπάνω αντικατοπτρίζονται επίσης στη γνωμοδότηση με θέμα Νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (2), όπου η ΕΟΚΕ συμφώνησε με την ανάγκη για «εντατικοποίηση της διεθνούς δράσης για την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή», όπως αναφέρει η Επιτροπή, προσυπογράφοντας τη δήλωση της Επιτροπής ότι «η φιλοδοξία μας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή πρέπει να είναι ανάλογη του ηγετικού ρόλου που διαδραματίζουμε στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής».

2.3.

Καθώς η κλιματική αλλαγή και οι σχετικές δράσεις προκαλούν τεράστιες μεταβολές στη γεωπολιτική και στη βιομηχανία, λόγω της αλματώδους ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που επηρεάζουν έντονα τις διεθνείς σχέσεις, η ΕΟΚΕ έχει αποφασίσει ότι η έμφαση στις γεωπολιτικές επιπτώσεις είναι καθοριστικής σημασίας για μια ολοκληρωμένη συνολική γνωμοδότηση για την κλιματική αλλαγή.

2.4.

Αν και υπάρχει ευρεία επιστημονική συναίνεση σχετικά με την ανάγκη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, η πολιτική για το κλίμα δεν μπορεί να αγνοεί τους αυξανόμενους θετικούς και αρνητικούς δεσμούς μεταξύ των συνδεόμενων οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων.

2.5.

Η λειτουργία και οι παράμετροι της αγοράς ενέργειας σχετίζονται άμεσα με την πολιτική κατάσταση στις επιμέρους περιοχές. Στα παραπάνω συντελεί το γεγονός ότι ο εφοδιασμός με ορυκτά καύσιμα χαρακτηρίζεται από υψηλή εξάρτηση από λίγες παραγωγούς χώρες.

2.6.

Όπως καταδεικνύεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Η εξωτερική διάσταση της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ (3), η κυριαρχία ορισμένων πηγών εισαγωγών, που δεν τηρούν τους ίδιους «αγοραστικούς» και πολιτικούς κανόνες με την ΕΕ, έχει αναγάγει την ενεργειακή ασφάλεια σε προτεραιότητα της ατζέντας της ΕΕ. Εκείνη την εποχή, γινόταν αναφορά στις συνέπειες της στρατιωτικής επίθεσης κατά της Γεωργίας το 2008, αλλά το πλαίσιο παραμένει αξιοσημείωτα συναφές δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης στην Ουκρανία, η οποία διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη ως προς τα θέματα που αφορούν την ενεργειακή ασφάλεια και τη γεωπολιτική.

2.7.

Μεσοπρόθεσμα, η παγκόσμια ενεργειακή σκηνή δεν θα μοιάζει σε τίποτα με τη σημερινή. Η ενεργειακή μετάβαση θα έχει θεμελιώδη αντίκτυπο στη γεωπολιτική και θα είναι πηγή τόσο απειλών όσο και ευκαιριών. Ο χαρακτήρας αυτού του αντικτύπου θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες. Ένα παράδειγμα είναι ότι η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη εξάρτηση από τις εισαγωγές φυσικού αερίου, γεγονός που μπορεί να καταστήσει ακόμα πιο περίπλοκες τις σχέσεις ΕΕ-Ρωσίας.

2.8.

Καθώς το ενεργειακό σύστημα αλλάζει, θα αλλάξει επίσης και η ενεργειακή πολιτική. Σε έναν κόσμο καθαρής ενέργειας, θα αναδυθούν νέοι νικητές και ηττημένοι. Ορισμένοι το βλέπουν ως έναν αγώνα δρόμου για την καθαρή ενέργεια. Οι χώρες ή οι περιοχές που διαθέτουν ανεπτυγμένη τεχνολογία παραγωγής καθαρής ενέργειας, εξάγουν πράσινη ενέργεια ή εισάγουν λιγότερα ορυκτά καύσιμα θα επωφεληθούν από το νέο σύστημα, ενώ αυτές που βασίζονται στην εξαγωγή ορυκτών καυσίμων μπορεί να δουν την ισχύ τους να μειώνεται.

3. Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Αν η ενεργειακή μετάβαση νοείται ως μια σειρά συστημικών δράσεων και μέτρων με στόχο τη μείωση της έκλυσης ενώσεων άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η οποία επιταχύνει τις διεργασίες της κλιματικής αλλαγής, τότε, εκτός από την ενεργειακή μετάβαση, θα πρέπει επίσης να αναζητήσουμε και να εφαρμόσουμε λύσεις στον τομέα της βιώσιμης γεωργίας και διαχείρισης των δασών, της βιολογικής δέσμευσης άνθρακα, του περιορισμού της εκτροφής ή χρήσης βοοειδών, και να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες που προσφέρει η ανάπτυξη των τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα.

3.2.

Λαμβανομένου υπόψη του επιπέδου εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται από τις χώρες της ΕΕ, σε σύγκριση με άλλες παγκόσμιες οικονομίες, προκειμένου να επιτευχθούν τα ζητούμενα αποτελέσματα, είναι απαραίτητο να καταβληθούν προσπάθειες για την ένταξη και άλλων χωρών στον συνασπισμό για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η ΕΕ πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη διεθνή συνεργασία στις διάφορες μορφές της, συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων, του εμπορίου και των συμπράξεων καινοτομίας, με στόχο την ενίσχυση των μέτρων προσαρμογής σε παγκόσμιο επίπεδο και ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες.

3.3.

Οι εμπορικές δραστηριότητες των κρατών μελών της ΕΕ αφήνουν σημαντικό αποτύπωμα άνθρακα στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι ευθύνη της ΕΕ να αντιμετωπίσει αυτήν την εξωτερική διάσταση της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, μεταξύ άλλων προωθώντας τη μετάβαση στη διμερή και περιφερειακή αναπτυξιακή συνεργασία και αντιμετωπίζοντας τις αρνητικές δευτερογενείς επιπτώσεις των εμπορικών πολιτικών της.

3.4.

Η γεωπολιτική είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση της επιτυχίας της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, καθώς η πράσινη μετάβαση θα έχει προφανώς δραματικές επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις. Οι αποκλίνουσες προτεραιότητες μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών θα αποτελέσουν σημαντική πρόκληση, καθώς η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα επηρεάσει δυσανάλογα τις χώρες. Κατά την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, ο ανεπτυγμένος κόσμος θα πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τον αντίκτυπο στις χώρες χαμηλού εισοδήματος, ώστε να δείξει ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία δεν θα τις αφήσει στο περιθώριο.

3.5.

Ένα παράδειγμα δραστηριότητας εστιασμένης στην προώθηση της συμμετοχής των παγκόσμιων εταίρων είναι η εταιρική σχέση για τη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση που δρομολογήθηκε στη σύνοδο κορυφής των ηγετών COP26 από τις κυβερνήσεις των χωρών της Νοτίου Αφρικής, της Γαλλίας, της Γερμανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, των ΗΠΑ και της ΕΕ. Η πρωτοβουλία έχει ως στόχο τη στήριξη της Νοτίου Αφρικής για την απαλλαγή της οικονομίας της από τις ανθρακούχες εκπομπές, την απομάκρυνση από τον άνθρακα και τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών, ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή, η οποία βασίζεται στην καθαρή, πράσινη ενέργεια και τεχνολογία.

3.6.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Παγκόσμια Πύλη, η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική που εστιάζει στην προώθηση έξυπνων, καθαρών και ασφαλών δεσμών στην ψηφιακή τεχνολογία, την ενέργεια και τις μεταφορές, καθώς και στην ενίσχυση των συστημάτων υγείας, εκπαίδευσης και έρευνας σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Παγκόσμια Πύλη έχει ως στόχο την κινητοποίηση έως και 300 δισεκατομμυρίων ευρώ σε επενδύσεις μεταξύ 2021 και 2027 προκειμένου να υποστηρίξει τη διαρκή παγκόσμια ανάκαμψη, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των εταίρων μας και τα συμφέροντα της ΕΕ.

3.7.

Ένα ακόμα παράδειγμα ιδιαίτερης σημασίας στο πλαίσιο της γεωπολιτικής είναι το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο έχει ως στόχο να υποστηρίξει έναν ολοκληρωμένο οικολογικό μετασχηματισμό προς μια κυκλική και βιώσιμη οικονομία χαμηλών εκπομπών στα Δυτικά Βαλκάνια. Ειδικότερα, το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια μπορεί να αξιοποιήσει το δυναμικό της κυκλικής οικονομίας, δημιουργώντας περισσότερες θέσεις εργασίας και νέες προοπτικές ανάπτυξης. Η κατάλληλη χρηματοδότηση από την ΕΕ, τις εθνικές κυβερνήσεις και τον ιδιωτικό τομέα θα είναι απαραίτητη προκειμένου να υποστηριχθεί αυτή η πράσινη μετάβαση. Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση με θέμα Η ενέργεια ως παράγοντας ανάπτυξης και εμβάθυνσης της διαδικασίας προσχώρησης στα Δυτικά Βαλκάνια (4), η ενέργεια πρέπει να αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης και διασύνδεσης της περιοχής και οι πολίτες των δυτικών Βαλκανίων πρέπει να έχουν σαφή εικόνα των οικονομικών και περιβαλλοντικών πλεονεκτημάτων που προσφέρει η προσχώρηση στην ΕΕ.

3.8.

Όπως περιγράφεται στα συμπεράσματα της προαναφερθείσας διάσκεψης για τη γεωπολιτική διάσταση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας , η ενεργειακή μετάβαση θα συνοδευτεί από σημαντική αστάθεια των τιμών της ενέργειας. Αυτό αποτελεί μια γεωπολιτική πρόκληση την οποία η ΕΕ και οι παγκόσμιοι εταίροι της θα πρέπει να προσπαθήσουν να μετριάσουν, μειώνοντας τους κινδύνους που συνδέονται με την προώθηση και επέκταση της χρήσης καθαρής ενέργειας, και αποφεύγοντας την επιδείνωση των ήδη υφιστάμενων ανισοτήτων.

3.9.

Τα παραπάνω έχουν ήδη εκφραστεί στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Η νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (5), όπου η ΕΟΚΕ κάλεσε την Επιτροπή να επιδιώξει καλύτερη ευθυγράμμιση των πολιτικών κλιματικής προσαρμογής με την κλιματική δικαιοσύνη στο μελλοντικό έργο της πολιτικής προσαρμογής. Η ΕΟΚΕ αναγνώρισε ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει διαφορετικές κοινωνικές, οικονομικές, υγειονομικές και άλλες αρνητικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινότητες και τάχθηκε υπέρ της αντιμετώπισης των υφιστάμενων ανισοτήτων μέσω μακροπρόθεσμων στρατηγικών μετριασμού και προσαρμογής, ώστε κανείς να μην μείνει πίσω. Η ΕΟΚΕ κάλεσε την Επιτροπή να διευκρινίσει με ποιον τρόπο ακριβώς θα εξαλείψει τους φραγμούς στην πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τις πλέον ευάλωτες χώρες, κοινότητες και τομείς παγκοσμίως και με ποιον τρόπο θα συμπεριλάβει προτάσεις για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου και την αντιμετώπιση των ανισοτήτων σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

3.10.

Η εξωτερική πολιτική της ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής δεν πρέπει να βασίζεται μόνο στις χώρες της ΕΕ για την παροχή «εξωτερικών» επιχειρημάτων και την υποστήριξη της εφαρμογής μιας απαιτητικής στρατηγικής κλιματικού μετασχηματισμού, αλλά και στην άντληση τεχνογνωσίας από χώρες εκτός της ΕΕ (για παράδειγμα, σε συνεργασία με την Αμερικανική Υπηρεσία για τη Διατήρηση των Φυσικών Πόρων (NCRS) και άλλους παρόμοιους οργανισμούς). Πρέπει να υπενθυμιστεί ότι είναι εξίσου σημαντικό να ληφθεί μέριμνα για την εσωτερική ανταλλαγή ορθών πρακτικών και την ανάπτυξη μιας συστημικής προσέγγισης των προκλήσεων που σχετίζονται με τον μετασχηματισμό, στο πλαίσιο πρωτοβουλιών όπως η δημιουργία της κοινής αγοράς ενέργειας.

3.11.

Η δυναμική ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας απαιτεί παράλληλο εκσυγχρονισμό των υποδομών μεταφοράς και ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, καθώς και απομάκρυνση από την κεντρική μέθοδο παραγωγής και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι απαραίτητο να προωθούνται σταθερά οι τοπικές πρωτοβουλίες προκειμένου να καλύπτονται οι ενεργειακές ανάγκες σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Ενέργεια για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία: Στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος (6), η Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει τις γειτονικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιαίτερα τις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, να ακολουθήσουν το σχέδιο ενοποίησης του συστήματος, που είναι σημαντικό όχι μόνο για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας, αλλά και για τη σταθερότητα της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού και την εξασφάλιση προσιτών τιμών για τους ιδιώτες καταναλωτές και την οικονομία, και να το ενσωματώσουν στις εθνικές τους πολιτικές. Κρίνεται σκόπιμο να εξεταστεί περαιτέρω κατά πόσον ο συνοριακός φόρος για το διοξείδιο του άνθρακα είναι χρήσιμος εν προκειμένω.

3.12.

Δεν είναι δυνατό να εφαρμοστεί αξιόπιστα και αποτελεσματικά η στρατηγική παρουσίασης της ανάγκης εφαρμογής της κλιματικής πολιτικής εκτός της ΕΕ αν οι κοινωνικές προκλήσεις που συνοδεύουν τις διαδικασίες μετασχηματισμού δεν αντιμετωπιστούν κατάλληλα στα κράτη μέλη της ΕΕ. Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότηση με θέμα Να μην παραμεληθεί κανείς κατά την υλοποίηση της Ατζέντας του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη (7), το να μην παραμεληθεί κανείς σημαίνει ότι όλα τα μέλη της κοινωνίας, ιδίως δε όσοι υστερούν περισσότερο, θα έχουν πράγματι τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες και θα είναι καλά προετοιμασμένοι να αντεπεξέλθουν στους κινδύνους. Σε αυτό το πλαίσιο, ειδική προσοχή πρέπει να δοθεί στις πιο ευπαθείς ομάδες της κοινωνίας, καθώς και στις πιο μειονεκτούσες περιφέρειες και τοπικές οντότητες.

3.13.

Η αποτελεσματική και κοινωνικά αποδεκτή αντιμετώπιση των ζητημάτων που σχετίζονται με τον διαφοροποιημένο αντίκτυπο της πολιτικής για το κλίμα στις επιμέρους χώρες της ΕΕ θα προσδώσει στην ΕΕ την αξιοπιστία προκειμένου να δράσει ως παγκόσμιος ηγέτης σε ό,τι αφορά τη βιωσιμότητα. Ταυτόχρονα, η προσήλωση στον στόχο της βιωσιμότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων πολιτικής της ΕΕ σε άλλους τομείς (όπως η αντιμετώπιση των αιτίων της μετανάστευσης, το δίκαιο παγκόσμιο εμπόριο και η μείωση της εξάρτησης από πλούσιες σε πετρέλαιο χώρες, από την οπτική της εξωτερικής πολιτικής).

3.14.

Όπως αναφέρεται στην ανωτέρω γνωμοδότηση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη υιοθετήσει μια προσέγγιση ουσιαστικής ενσωμάτωσης των εξωτερικών παραγόντων, αναγνωρίζοντας, λόγου χάρη, ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας βρίσκονται σε μειονεκτική θέση όσο το εξωτερικό κόστος των ορυκτών πόρων δεν αντικατοπτρίζεται πλήρως στην τιμή αγοράς, ή καταβάλλοντας προσπάθειες για να συνυπολογιστούν αρνητικοί εξωτερικοί παράγοντες στον τομέα των μεταφορών.

3.15.

Η εκπαίδευση και η μεταφορά γνώσης είναι ουσιώδους σημασίας, τόσο στο επίπεδο της καθολικής υποχρεωτικής εκπαίδευσης όσο και της επικοινωνίας που απευθύνεται στο γενικό κοινό, με ιδιαίτερη έμφαση στις κοινωνικές ομάδες που επηρεάζονται άμεσα από τον μετασχηματισμό. Είναι απαραίτητο να παρουσιαστεί με σαφήνεια η πολιτισμική εναλλακτική που αντιμετωπίζουμε ώστε να υποστηριχθεί αποτελεσματικά η άποψη σύμφωνα με την οποία η τρέχουσα προσπάθεια μετασχηματισμού από ένα μέρος της κοινωνίας θα αποτρέψει την πληρωμή ενός πολύ μεγαλύτερου κόστους σε ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα, σε περίπτωση αδράνειας.

3.16.

Ο ενεργειακός μετασχηματισμός και η ανάπτυξη νέων πράσινων τεχνολογιών συμβάλλουν στην ανάπτυξη μοναδικών γνώσεων και ικανοτήτων, και στη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής ειδίκευσης. Αυτή η κατεύθυνση της ανάπτυξης των ευρωπαϊκών οικονομιών αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία ανάπτυξης και επιτρέπει στα κράτη μέλη της ΕΕ να ενισχύσουν τη θέση τους ως τεχνολογικοί ηγέτες στον τομέα του μετασχηματισμού υπό την έννοια της μείωσης των εκπομπών. Η προσχώρηση περισσότερων χωρών εκτός ΕΕ στη συμμαχία για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής θα επιτρέψει τη δημιουργία αγορών για τις τεχνολογίες που προέρχονται από τις ευρωπαϊκές οικονομίες.

3.17.

Η σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων θα ενισχύσει την κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ χωρών της ΕΕ, ως εισαγωγέων αυτών των πρώτων υλών, και χωρών εκτός ΕΕ, ως προμηθευτών. Σε αυτήν την περίπτωση, η Ρωσία, ειδικότερα, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ως τοπικός προμηθευτής καυσίμων, του οποίου τα έσοδα από την πώληση αυτών των πρώτων υλών αποτελούν σημαντικό μέρος των εσόδων του προϋπολογισμού. Επιπλέον, οι χώρες της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής και της υποσαχάριας Αφρικής, των οποίων τα έσοδα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν κύματα προσφύγων και μετανάστευσης προς την Ευρώπη. Η αλλαγή στο μοντέλο συνεργασίας μπορεί, βεβαίως, να θεωρηθεί από πολιτική άποψη ως απειλή για τη θέση μιας χώρας της οποίας η οικονομία και η διακυβέρνηση οφείλονται στα έσοδα από την προμήθεια ορυκτών καυσίμων. Οι επενδύσεις και οι συνεργατικές λύσεις για την προώθηση της πράσινης ενέργειας θα μπορούσαν να πλαισιωθούν καθώς αποτελούν ευκαιρία για τη διευκόλυνση της μετάβασης αυτών των οικονομιών.

3.18.

Η εμπειρία του πολέμου που διεξάγεται στην Ευρώπη τον 21ο αιώνα εγείρει προβληματισμό σχετικά με την υπεύθυνη χρήση της πυρηνικής ενέργειας και την αναθεώρηση των κανόνων ταξινόμησης που δεν συμβάλλουν στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

3.19.

Το πιθανό εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, αερίου και άνθρακα στο πλαίσιο της επιβολής κυρώσεων στη Ρωσία λόγω της επίθεσης κατά της Ουκρανίας, ή η διακοπή των εισαγωγών λόγω της ανάγκης αναστολής των χρηματοοικονομικών μεταφορών που υποστηρίζουν το καθεστώς Πούτιν, θα συμβάλουν στην επιτάχυνση των αναμενόμενων γεωπολιτικών επιπτώσεων λόγω της αναστολής των εισαγωγών πετρελαίου από τη Ρωσία. Συγχρόνως, μπορεί να είναι αναγκαίο να επανεξεταστεί ο ρυθμός εγκατάλειψης των καυσίμων που είναι διαθέσιμα στις χώρες της ΕΕ.

3.20.

Η ενοποίηση με σκοπό τη δημιουργία μιας ένωσης φυσικού αερίου των χωρών της ΕΕ φαίνεται δικαιολογημένη. Μια τέτοια προσέγγιση θα καθιστούσε δυνατές τις κοινές διαδικασίες αγοράς και θα συνέβαλλε στην επίτευξη ευνοϊκών οικονομικών όρων, επιτρέποντας παράλληλα τον συντονισμό των αποφάσεων για αναστολή της εισαγωγής της εν λόγω πρώτης ύλης από την Ανατολή, πράγμα που, δεδομένης της πολιτικής διάστασης μιας τέτοιας απόφασης, θα μεταφραζόταν σε συνεκτική εξωτερική πολιτική των χωρών της ΕΕ.

4. Προκλήσεις και ευκαιρίες

4.1.

Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίμα θα έχει διαφοροποιημένο αντίκτυπο ανάλογα με την περιοχή και με τις δράσεις που πραγματοποιούνται στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής για τον μετριασμό των εντοπισμένων κινδύνων και τη βελτίωση των διαδικασιών μετάβασης.

4.2.

Όσον αφορά τα Δυτικά Βαλκάνια, υπάρχουν υψηλές προσδοκίες στον τομέα των δραστηριοτήτων της αγοράς ενέργειας σε σχέση με τη διαδικασία προσχώρησης στην ΕΕ. Τα ανωτέρω ενδέχεται να διαδραματίσουν σημαντικό, θετικό ρόλο στη διαμόρφωση των γεωπολιτικών συνθηκών σε αυτήν την περιοχή. Με την υπογραφή της δήλωσης της Σόφιας για το πράσινο θεματολόγιο, οι κυβερνήσεις των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων έχουν δεσμευτεί να επιτύχουν κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 και να ευθυγραμμιστούν πλήρως με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Ειδικότερα, το πράσινο θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια θα μπορούσε να αξιοποιήσει το δυναμικό της κυκλικής οικονομίας, δημιουργώντας περισσότερες θέσεις εργασίας και νέες προοπτικές ανάπτυξης. Η κατάλληλη χρηματοδότηση από την ΕΕ, τις εθνικές κυβερνήσεις και τον ιδιωτικό τομέα θα είναι απαραίτητη προκειμένου να υποστηριχθεί αυτή η πράσινη μετάβαση.

4.3.

Όσον αφορά την Αφρική, θα πρέπει καταρχάς να τονιστεί ότι οι πολιτικές για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής δεν αποτελούν προτεραιότητα για τις χώρες αυτής της ηπείρου. Ως εκ τούτου, η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί με τις αφρικανικές όπως και με τις άλλες αναπτυσσόμενες χώρες προκειμένου να διασφαλίσει ότι όλες οι πρωτοβουλίες γίνονται τοπικά αποδεκτές και συνάδουν με τις προτεραιότητες των χωρών εταίρων, εφαρμόζοντας μια προσέγγιση εκ των κάτω προς τα άνω. Διαφορετικά, οι δράσεις στον τομέα της κλιματικής πολιτικής μπορεί να έρθουν αντιμέτωπες με την έλλειψη κατανόησης και την αντίθεση των τοπικών κοινοτήτων, οι οποίες αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν θεμελιώδη προβλήματα. Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα ΕΕ και Αφρική: Πραγμάτωση μιας ισότιμης εταιρικής σχέσης ανάπτυξης βασισμένης στη βιωσιμότητα και στις κοινές αξίες (8), οι προκλήσεις με τις οποίες είναι αντιμέτωπες οι αναπτυσσόμενες χώρες στην Αφρική είναι πολύ περίπλοκες και πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε με μια ευαίσθητη και πολυδιάστατη προσέγγιση. Επιπλέον, η ζήτηση ενέργειας της ηπείρου αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2050, με τα ποσοστά φτώχειας να παραμένουν σε σταθερά υψηλά επίπεδα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να διαιωνίσει, αν όχι να επιδεινώσει, τα ζητήματα βιωσιμότητας από πλευράς περιβαλλοντικών και κοινωνικοοικονομικών πτυχών. Ωστόσο, θα μπορούσαν να προκύψουν και ευκαιρίες, καθώς οι αφρικανικές χώρες μπορούν να διαδραματίσουν ηγετικό ρόλο στην ηλιακή φωτοβολταϊκή τεχνολογία και στην παραγωγή συνθετικών καυσίμων μεγάλης κλίμακας. Ειδικές δυνατότητες για κοινά έργα, επιχειρηματικές δραστηριότητες και πολιτικές θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια νέα κοινωνικοοικολογική προσέγγιση της οικονομίας της αγοράς.

4.4.

Όσον αφορά την ανατολική εταιρική σχέση, η στενή συνεργασία με χώρες που, όπως η ΕΕ, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα και είναι συνεπώς εκτεθειμένες στη μεγάλη αστάθεια των τιμών, είναι ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά αν ληφθούν υπόψη οι τρέχουσες εχθροπραξίες στην Ουκρανία. Όσον αφορά την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες ώστε να βοηθηθούν αυτές οι χώρες στη διαδικασία ανεξαρτητοποίησής τους από τον ρωσικό εφοδιασμό ορυκτών καυσίμων, και να διευκολυνθεί η ενοποίησή των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειάς τους με το ευρωπαϊκό δίκτυο. Οι προαναφερθείσες δράσεις αντικατοπτρίζονται στην πρόσφατη δήλωση σχετικά με την ταχεία ενοποίηση με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ, ενώ είναι αναγκαία η κοινή προσπάθεια των οργάνων λήψης αποφάσεων καθώς και των φορέων εκμετάλλευσης των δικτύων μεταφοράς.

Βρυξέλλες, 21 Σεπτεμβρίου 2022.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Christa SCHWENG

(1) https://www.eesc.europa.eu/el/agenda/our-events/events/geopolitics-european-green-deal

(2) ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 84.

(3) EE C 264 της 20.7.2016, σ. 28

(4) ΕΕ C 32 της 28.1.2016, σ. 8.

(5) ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 84.

(6) ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 22.

(7) ΕΕ C 47 της 11.2.2020, σ. 30.

(8) ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 105.

		ISSN 1977-0901
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης		C 486

Έκδοση στην ελληνική γλώσσα	Ανακοινώσεις και Πληροφορίες	65ό έτος 21 Δεκεμβρίου 2022

Περιεχόμενα		Σελίδα
	I Ψηφίσματα, συστάσεις και γνωμοδοτήσεις
	ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙΣ
	Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή
	572η σύνοδος ολομέλειας της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, 21.9.2022 - 22.9.2022
2022/C 486/01	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα ΜΜΕ, επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, βιοτεχνίες και ελεύθερα επαγγέλματα — Δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	1
2022/C 486/02	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Οι μεταβιβάσεις επιχειρήσεων ως φορείς της βιώσιμης ανάκαμψης και ανάπτυξης στον τομέα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	9
2022/C 486/03	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Κοινωνική ταξινομία — Ζητούμενα και ευκαιρίες (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	15
2022/C 486/04	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Χρηματοδότηση του Ταμείου για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή από το Ταμείο Συνοχής και το Μέσο Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	23
2022/C 486/05	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Κρυπτοστοιχεία — Προκλήσεις και ευκαιρίες (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	30
2022/C 486/06	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Στρατηγική για την περίθαλψη και το εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας για το μέλλον της Ευρώπης [γνωμοδότηση πρωτοβουλίας]	37
2022/C 486/07	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Αξιολόγηση του αντικτύπου της ΕΕ από τη σκοπιά της νεολαίας (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	46
2022/C 486/08	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ο ρόλος των τεχνολογιών αφαίρεσης άνθρακα στην απαλλαγή της ευρωπαϊκής βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	53
2022/C 486/09	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Η ενεργειακή και η ψηφιακή μετάβαση των αγροτικών περιοχών (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	59
2022/C 486/10	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Οι δημόσιες επενδύσεις σε ενεργειακές υποδομές ως μέρος της λύσης για τα κλιματικά ζητήματα (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	67
2022/C 486/11	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Συνδημιουργία υπηρεσιών κοινής ωφελείας ως συμβολή σε μια πιο συμμετοχική δημοκρατία στην ΕΕ (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)	76
2022/C 486/12	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Θεματικές εταιρικές σχέσεις στο πλαίσιο της συμφωνίας της Λιουμπλιάνας (διερευνητική γνωμοδότηση)	83
2022/C 486/13	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και ανθεκτικότητα της ΕΕ: προκλήσεις από οικονομική και κοινωνική σκοπιά (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Τσεχικής Προεδρίας)	88
2022/C 486/14	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ο κοινωνικός διάλογος στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της τσεχικής Προεδρίας)	95
2022/C 486/15	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ο ρόλος της πυρηνικής ενέργειας στη σταθερότητα των τιμών της ενέργειας στην ΕΕ (διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Τσεχικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ)	102

	III Προπαρασκευαστικές πράξεις
	Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή
	572η σύνοδος ολομέλειας της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, 21.9.2022 - 22.9.2022
2022/C 486/16	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο — Ευρωπαϊκός χώρος δεδομένων για την υγεία: αξιοποίηση της δύναμης των δεδομένων υγείας για τους ανθρώπους, τους ασθενείς και την καινοτομία[COM(2022) 196 final] και Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τον ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων για την υγεία[COM(2022) 197 final — 2022/0140 (COD)]	123
2022/C 486/17	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων για τα βιομηχανικά και βιοτεχνικά προϊόντα και την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) 2017/1001 και (ΕΕ) 2019/1753 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και της απόφασης (ΕΕ) 2019/1754 του Συμβουλίου[COM(2022) 174 final — 2022/0115 (COD)]	129
2022/C 486/18	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση κανόνων με σκοπό την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών[COM(2022) 209 final — 2022/0155 (COD)] και Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Μια ψηφιακή δεκαετία για τα παιδιά και τις νέες/τους νέους: η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά[COM(2022) 212 final]	133
2022/C 486/19	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2011/83/ΕΕ όσον αφορά τις συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που συνάπτονται εξ αποστάσεως και για την κατάργηση της οδηγίας 2002/65/ΕΚ[COM(2022) 204 final — 2022/0147 (COD)]	139
2022/C 486/20	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 και του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060 σχετικά με πρόσθετη ευελιξία για την αντιμετώπιση των συνεπειών της στρατιωτικής επίθεσης της Ρωσικής Ομοσπονδίας — FAST (ευέλικτη βοήθεια για εδάφη) — CARE[COM(2022) 325 final — 2022/0208 (COD)]	144
2022/C 486/21	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Η αξιοπρεπής εργασία παγκοσμίως[COM(2022) 66 final]	149
2022/C 486/22	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών[COM(2022) 241 final]	161
2022/C 486/23	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση πράξης για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών[COM(2022) 349 final]	168
2022/C 486/24	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ενωσιακού προγράμματος ασφαλούς συνδεσιμότητας για την περίοδο 2023-2027[COM(2022) 57 final — 2022/0039 (COD)] και Κοινή ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο: Μια προσέγγιση της ΕΕ για τη διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας — Μια συνεισφορά της ΕΕ για την αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας πρόκλησης [JOIN(2022) 4 final]	172
2022/C 486/25	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Σχέδιο REPowerEU[COM(2022) 230 final] και Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/241 όσον αφορά τα κεφάλαια για το REPowerEU στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1060, του κανονισμού (ΕΕ) 2021/2115, της οδηγίας 2003/87/ΕΚ και της απόφασης (ΕΕ) 2015/1814[COM(2022) 231 final — 2022/0164(COD)]	185
2022/C 486/26	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προσωρινή απαλλαγή από τους κανόνες χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους αερολιμένες λόγω της πανδημίας COVID-19 [COM(2022) 334 final]	194
2022/C 486/27	Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Ο γεωπολιτικός αντίκτυπος της ενεργειακής μετάβασης[JOIN(2022) 23 final]	198

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 11.5.2022
Νομική βάση	Άρθρο 118 παρ. 1 και το άρθρο 207 παρ. 2 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.9.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	21.9.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	572
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	227/2/2