Permezz tal-Iffirmar tal-Ftehim ta’ Schengen fl-14 ta’ Ġunju 1985, il-Belġju, il-Ġermanja, Franza, il-Lussemburgu u n-Netherlands qablu li gradwalment ineħħu l-kontrolli fil-fruntieri interni tagħhom u li jintroduċu l-libertà ta’ moviment għaċ-ċittadini kollha tal-pajjiżi firmatarji, Stati Membri oħrajn tal-UE u xi pajjiżi mhux tal-UE.
Il-Konvenzjoni ta’ Schengen tissupplimenta l-ftehim u tistabbilixxi l-arranġamenti u s-salvagwardji għat-twaqqif ta’ żona mingħajr kontrolli fil-fruntieri interni. Din kienet iffirmata mill-istess ħames pajjiżi fid-19 ta’ Ġunju 1990 u daħlet fis-seħħ fl-1995. Il-ftehim u l-konvenzjoni, mal-ftehimiet u regoli relatati, flimkien mal-acquis ta’ Schengen, li kien integrat fil-qafas tal-UE fl-1999, u b’hekk sar leġiżlazzjoni tal-UE. It-Trattat ta’ Liżbona għamel “żona ... mingħajr fruntieri interni, fejn il-moviment liberu tal-persuni hu assikrat” għan tal-UE.
Illum, 27 pajjiż Ewropew, inklużi 23 mis-27-Stat Membru u l-erba’ pajjiżi tal-Assoċjazzjoni Ewropea tal-Kummerċ Ħieles — l-Iżlanda, il-Liechtenstein, in-Norveġja u l-Isvizzera — huma parti miż-żona ta’ Schengen.
Mill-1 ta’ Jannar 2023, verifiki fuq nies fil-fruntieri interni tal-art u tal-baħar bejn il-Kroazja u pajjiżi oħra taż-żona Schengen tneħħew u l-acquis ta’ Schengen beda japplika kompletament għall-Kroazja (Deċiżjoni tal-Kunsill (UE) 2022/2451). Kontrolli fil-fruntieri interni tal-ajru ser jitneħħew mis-26 ta’ Marzu 2023, minħabba l-bżonn ta’ dan biex jaħbat mad-dati tal-iskeda tal-ħin tas-sajf/xitwa tal-Assoċjazzjoni Internazzjonali tat-Trasport tal-Ajru.
Mill-31 ta’ Marzu 2024, id-dispożizzjonijiet tal-acquis ta’ Schengen bdew japplikaw bis-sħiħ għall-Bulgarija u r-Rumanija u l-verifiki fil-fruntieri interni tal-ajru u tal-baħar tneħħew. Il-Kunsill tal-Unjoni Ewropea, f’data aktar tard, ser tieħu deċiżjoni, u taġixxi b’unanimità, biex tneħħi verifiki fuq in-nies fil-fruntieri interni tal-art mal-Greċja, l-Ungerija u bejn il-Bulgarija u r-Rumanija.
Ċipru, konformi mal-att tal-adeżjoni tagħha, dalwaqt ser tkun parti miż-żona Schengen. L-Irlanda hi l-uniku Stat Membru li mhuwiex parti miż-żona Schengen. Għalkemm tipparteċipa fil-kooperazzjoni tal-pulizija ta’ Schengen u fil-kooperazzjoni ġudizzjarja f’materji kriminali, mhijiex parti miż-żona mingħajr kontrolli fil-fruntieri interni u żżomm kontrolli fil-fruntieri mal-pajjiżi ta’ Schengen.
L-erba’ pajjiżi tal-Assoċjazzjoni Ewropea tal-Kummerċ Ħieles huma wkoll assoċjati mal-acquis ta’ Schengen, bil-ftehimiet rispettivi ta’ Schengen ta’ assoċjazzjoni mal-UE, u b’hekk huma wkoll parti miż-żona ta’ Schengen.
Il-pajjiżi kandidati tal-UE għandhom jaċċettaw l-acquis ta’ Schengen kollu fil-mument tal-adeżjoni tagħhom. Madanakollu, kontrolli fuq il-fruntiera fil-fruntieri interni jitneħħew biss (b’deċiżjoni tal-Kunsill b’unanimità) wara evalwazzjoni li:
ARA WKOLL