'■■'wct ..

Cn**( L-uC-' A

CYPRIANI
SOAR.II, SOC:
lESVo DE ARTE 1JHE-* I
ToKlCA
LIBRI TRES.
EX ARISTOTELE, CICERONE
ET QVINTIUANO 1 RAEC1- PVE DEPROMPTI.
Editio 'vltima prioribus correctior.
Preecepta pr&cipua di\>erfo characierum genere anmnata .
Cum appositis quibusdam in praxi Tyronibus notatu dignistimis & Necelfarijs,
LFCERNsE,
Typis & SumptibusGodofredi Hauet
mm
\

r
;

cyprian vs
SOARIVS CHRISTIA- "
NO LECTORI» S.
fOnge profecfo melius, atque prudentius estudijs suis confuluiit, qui optimos autores Ytn omni disciplinarum generi legendos libi atque imitandos proponunt, quam qui i his negleäis , deleäu omni ac discrimine \y emoto, quo suis cupidißime sequuntur. 'Quodfi quis vetera paulo altius repetere voluerit, quocung, fe animo & cogitatione convertet, hoc ita effecompenet. Vtenim alios omittam, qui in bonarum artiumftudijs liber alißimis sunt doctrinis^ versati, fatis eonstat, Platonem ingemo doctrina & copia dicendi longe omnibus fiu- periorilus prostitisse■ Ergo ex ejus disciplina quot viri, quanta scientia, quanta fein fuisstudijs varietate & copia, quam admirabiles extiterunt? Atg^vt aliossileam, quorum scripta tem- forumtnjuria perierunt s illi, & Aristotelem summum Philosophum, &E>emo(lhenem omniumOratorum facile principem, procul dubio debemus. Siquidem Aristoteles totos viginti annos Platonem audivit: Demonftheties vero eundem nonfoliim audivit, sed etiam lectitavit, Ouid Ciceronem ad tantum in Philosophia & eloquentia decus erexit? an non Platonis, Aristotelis, & Demosthenis imitatio? Pinis non fit, fi velim eos numerare, quiex Ariflot. disciplina, inomni dochmie & inge- nij laude prostantes prodierunt .Tanti refert, quem imiteris, quem legas, quem admireris. intelligentes riostrce Societatis nominis lESVproceptores, ex eo tempore,quo juventutem vir- A r tute

4 PRAEFATIO.
tute & Uteris informant, eos autores discipulis exponunt, qui praeter exteros tn suo genere floruerunt Qua de causa mole- jhus etiam ferebant nullum ejfe librum veterum scriptorum, qui adolescentibus discendi cupidis primum aditum ad eloquentiam Aperiret. Non quod doclrina dicendi parum Latinis literisfit illuftr at a ( nam & Quinct. de ea dthgentifiime simul & doctißime scripsit ; & in libris Ciceronis tantum efi curte , tantum suavitatis, eleganttx, atque dotlnmg, vt ne apud Graecos quidem, aut pluribus, aut melioribus praeceptis, orationis facultas fit exornata ) sed quod ad primam tyronum infiituttonem eorum scripta minus fint accomodata. Quid enim discipulis hxcfiudia ingredientibus.explicarent. Quinti, libros ?sunt illi equidem, vtdixi,(simma diligentia, singulari judicio, summa eruditione conscripti, at ita longi, fu notinun- quam obscuri, vt majus otium <jr acrius judicium desiderent . Tartittones oratorias / at ita sunt breves & concise, vt multas & magnificas eloquentix opes construäas & reconditas, nimis angufie coarctent. Libros deOratore adQffiratre? at inDialo- go sunt scripti. Praecipuas autem illis partes habent L. Crajfus, &M, Anton, homines vt dignitate, fic eloquentia inKom-Re- pub. maximi,qui minora illa,sed diientibus imprimis necessaria, celeriter transigunt, quae vero sunt a vulgari intelhgentia tnagis remota, ea non facile dixerim, ornatiusne an copiosius prosequantur. Huc accedit, quod, dum Crassus perfectu, Antonius communem informat Oratorem, magis altercationibus, qui Dialogorum efi mos, in contrarias partes disseritur: quod mediocriter quidem eruditis, quijudicij jam aliquid habent, non solum magnam & ingenuam delectationem, sed mirabilis etiam vttlitatisfructum affert: tyrontbus non item, qui disputationis vim, atque incitationem aspiciunt, vefiigia, ingref- fumque vix intuentur. Duos de Inventione libros puero sibi inchoatos & rudes Cicero excidisse affirmat, propterea quod nec Orationis expolienda: & conformandae rationem docent,
nec

AD LECTOREM 5
nec'inveniendi fontes ab Anst. demonstratos aperiunt, Itaque multa in eis pracepta sunt, quee editis postea libris idem Cicero improbavit. Libri vero ad Herennium, a quocunque illi sunt scripti, similem inveniendi viam demonstrant, & qutedam de statu, multa de verborum & sententiarum continent ornamentis, diversa ab bis, quee Cicero, & Quinctilianus eisdem de rebus tradiderunt. Topicorum liber tantummodo declarat viam ab Anstot. inventam, ad reperiendumin omni ratione argumentum : & quoniam ad Trebatium Jurisconsultum scriptus est, exempla habet, ex intima juris scientia desumpta, quee vfque eo sunt difficilia, vt sua obscuritate multos ab ejus li- brileäionereijciant. In Oratore vero ad Brutum, qua fit op- tima (pecies, & quasi figura dicendi, Cicero difertißme exponit. Sed eunt ad brutum scriberet, vulgaria pnecepta permulta, quee difcendistudiosts vehementer conducunt, breviter percurrit, vel pene praterit, quee vero de orationis numero mirabiliter pracipit, vt adeuntibus ad eloquentiam vtiha fint, ordinem alium, & exemplorum lumen desiderant . His de caufis cupiebant nostri Vexceptores, vt omnes eloquentia partes exphcatx definitionibus, exemplis illustrata, ex Aristotelis sententia. Cicer, vero & Qmnchham non sententia solum, sed plerumque etiam verbis, aliquo Itbrovtd & ordine comprehenderentur. luturum enim existimabant, fi id fieret, vt discipulistmul cum vulgaribus Rhetorica praceptis , illa magis recondit a de argumentorum locis, de amplificatione, de orationis forma & numero perciperent. Quam ego provinciam cum eorum voluntate suscepissem, quibus libenter vita mea rationes cemmst, bis tribus libris, dtcendipracepta, quantum exiguaingenij mei vires efficere & consequi potuerunt, complexus sum, vt juvarem adolescentes ad legendos Anstot. Cicer. & Qutnä- doctisiimos libros, quibus eloquentia fontes co- tinentur. Neque vero ignoro, multa horum, qua a veteribus sunt tradita, ab his, a quibus defendi xquiuserat, editis etiam A r libris

€ PRiEFAT. AD LECTOREM.
libris oppugnari. Sed cum a multis, qui fingulari doctrina sunt praediti, eadem defensafint, mihi consilium fuit, de bis, quae tot doctissimorum saxulorum approbavit consensus, nihil fine ratione mutare, imo vero te Christiane Leäor , vehementer oro atque obsecro, vt hanc libidinem temere contradicendi retenbus scriptoribus, de animo tuo penitus evellas, ne ad ejus perniciem longius deinde serpat. Nam fimul atque cupiditas haec ad ingenium, tanquam fax ad materiam adhaesit, incredibile diäu est, quae continuo excitet incendia, illud etiam tibi persuadeas velint, nos nihil magis supere, quam vt virtute, & literis maxime fis ornatus, vt Christo Iefu, qui esi parens (? salus vitae nostrae, gratussis & jucundus.
IN LIBROS
de arte RHETORI.CA
AVCTORI.S PROOEMIVM.
Arionis & orationis tanta est similitudo, vt Graeci, qui non intelligendi so;um, sed loquendi etiam principatum tenuerunt, uno utramque vo- a! ulo, Latini Graecorum prudenti-e -muli, eodem penenominarint. Est enim oratio quali rationis imago quaedam Rationem in mente,cui regnum totiusanimi tributum est, Deus optimus maximus posuit; orationis sedem idem summus opifex in ceJsiiIim a ac nobiJislima corporis parte collocavit; Ratio est sicuti lux quaedam lumenque vitae Oratio est rationis decus & ornamentum : oratio fleidt edam alienos; rationis est species admirabilis,eam tamen intus latentem orationis pulchritudo declarat. Ita quod Lumen est Soli Principi jie moderatori luminum rdiquorü,niest oratio ratio-

PROOEMIVM. 7
ni, dominae ac reginae rerum omnium. Hinc nimirum fit, ut summi illius rectoris mundi hujus bonitatem, sapientiam, vim & potestatem suspiciendam admi- randamque hominum generi, ut rationis, lic orationis vis & natura cogat confiteri. Quid enim admirabilius este potest, quam cogitationes tam multas, tam excellentes, tam varias atque multiplices orationi commendari ? Orationem vero exceptam aere quasi vehiculo incredibili celeritate brevistimo temporis spatio , ad quam plurimos pervenire, ac postremo per tenuiisimos aurium meatus singulari opere ,artificioq* perfectos, in alienos animos introire, atque in eis tam perfecte, tam insigniter imprimere speciem suam: ut moerentes consoletur, torpentes excitet, afflictos erigat, inani lftitia elatos cohibeat, & in quemvis denique motum auditorem impellat ? Quod si orationis tanta praestanti a est, non potest non maxima este dignitas Rhetoricae, qua ornandae orationis doctrina continetur, Eadem enim hominis ratio, quae caeterasartes invenit, dicendi quoq$ artificium illustravit. Nam primo terram pervagata, non modo ejus formam, sirum, foecunditatem, sed eorum etiam, quae in ea gignuntur, varietatem , usitm , naturamque cognovit. T um mare ingressa profundum & immensum, quot genera, quamque disparia degentium in eo belluarun» investigavit. Exin siderum ornatum & pulctritudinem admirans, cognito jam aere, & his quae ex eo generantur , in caelum vsque penetravit. In quibus rebus tam multis, tam vari js, tam disjunctis, tam abditis atque obscuris investigandis, si tanta fuit rationis sagacitas &solertia in expolienda oratione, quae eiuscomes& interpres, est, non minor profecto fuit cura. Hic est eloquentiae ortus, haec nobilitas, haec cum ratione con- A 4 junctio

8 PROOEMIVM.
junctio. Qrn^ de causa vehementer vigilandum est ijs, qui sapientiae flagrant studio, enitendumque omni cura ac diligentia, ut Rhetoricae, Dialecticae, Dialecti- caeqs praeceptis optime cognitis ad reliquarum artium fastigium contendant. Quamviam jucundam,facilem, brevem & quafi compendiariam, non modo non asperam,atque arduam, aut longam elsecomperient Quod ut facilius consequatur , hi tres libri artificium dicendi a veteribus traditum breviter explicabunt. Et in primo quidem libro s qui de inventione est, sedecim argumentorum loci sunt explicati, simul cum his, qua* ad permovendos animos ex i jsdem locis eruuntur, praecepta etiam quaedam sunt exposita, ad exornationem &« deliberationem accomodata. In secundo vero, qui Dispositionis praecepta continet, de orationis partibus de, statu , judicatione, A ea controversia, quae ex interpretatione scripti existit: praeterea ratiocinatione, enthymemate, & inductione , & exemplo agitur:
quoniam frequens mentio facta est ab antiquis auctoribus, Epicherematis, Soritis & Dilematis, eorum vis explanatur. Tertius deniq$ liber docet orationis ornatum, qui est in verbis, vel simplicibus vel conjunctis. itaque de verbi?novis, inusitatis, de tropis, de luminibus verborum&’ sententiarum, de origine, causa , natura, A usu orationis aptas ac numerose tum ad extremum de Memoria , & Pronutiatione in co disseritur. Sed quo maior vtilitas ex eloquentia percipi postit, Christianis praeceptis diligenter ea purganda est.Vt enim bonus Agricola vitem, quae syl vescit & in omnes partes nimia funditur ferro coercens tu fructu laetiorem , tum aspectu pulchriorem reddit: sic eloquentiasi amputetur errorum inanitas, in quos delapsa est vitio hominum di vinas leges ignorantium,
suam

PROOEMlVM. , 9
suam admirabilem speciei# recuperabit. Excidatu! jgicur mentiendi licentia, quam severe divinis praeceptis interdictam Oratori Quinctilian.&antiqui Rhetores concedunt: amputetur procacitas, & vitium illud teterrimu lacerandi alios probris, contumelijs, maledictis: cui utinam ne Demosthenes & Cicero tantopere indullistenn resecetur arrogantia, & inanis laudis appetitus, qui aciem animi perstringit: intelligatur iniquum este , tenebras auditoribus offundere, ne verum perspiciant, & suffragium, atque sententiam dicendo corrumpere.' quod a Graecis bi Romanis Oratoribus est factitatum: Hic tot tandisque deletis maculis,continuo existet illadivina&coelcstisChistianae eloquentis pulchritudo, qua: tanto erit praeclara magis & eximia, quantbdili gentilis ad omniühominu vtilitate conferetur, & ad laudes celebrandasDeiOptimiMaximi,qui sermone homini dedit ad focietate &conjunctionem cu hominibus tuenda.Haec est illa Christiana eloquentia, qua Gregorius, & Bafiliusnobilistimum par amicitiae, doctrinae, sanctitatis, plurimum praestiterunt,K? lulia- ni amentillimi & prefligatistimi hostis religionis impetus omnes fregerunt: hac excelluit Athanasius vir fanctistimus , quem nec saevistima periculorum tempestas, haec humanorum commodorum aura potuit unquam de suo cursu dimovere, quin Arrij impium & sceleratum comp timeret furorem;hac florueruntChry- sostomi, Ambrostj, Augustini Hyeronimi,Cypriani, qui Christiana: Reipubs. fuerunt lumen longe ciaristi- mum, ut alios quam plurimos omittam, quorum copia digna est Christiani nominis gloria, Hostales ac tantos viros qui volet imitari,colat Christiana eloqcntu, quae ex divinarürerücura&conterrpiatioiie,exChristi Iesu amore,ex maximarudeniqjartiü studijs efflorescit.
A 5 DR

Quin.lib. a. cap.5. 1.d« orat. Ari.irhet; ea. 1. Cicer. s.de orat.
‘° MiäMiäi'Mii MMi
DE ARTE
RHETORICA. ~
LIBER I.
Quid sit Rhetorica, quod ejus officium, & finis?
CAP. PRIMVM.
Betone a efl ars , vel doctrina benedicendi.
-drrest, quaecognitispenitusque perspectis ,&in vnum exitum spectantibus & nunquam fallentibus rebus continetur. Ejse autem eloquentia artem , perspicuum efl: Etenim cum plerique temere, ac nulla ratione c auflas in foro dicant: nonnulli autem propter consuetudinem aliquam callidius id faciant: non est dubium, quin fi quis animadverterit, quid fit, quare alij melius, c t uam alij dicant, id postit notare, ergo id qui in toto genere fecerit, is fi non plane artem, at quasi artem quandam invenerit.
Quin.lib. p cne Ji ce re est, optimis,fententijs» verbisque *^ ca Orat lectilfimis dicere.
de Invet, Rhetorica: officium est, dicere apposite ad per- j, suasionem.
sinis, persuadere dictione.
CAP. 11, De Vtilitatc,Dignitateque Eloquentias.
D Igmtas eloquentia vel ex eo intelligi potest: , quod in omni libero Populo, maxtmeque in pacatis tranquilli/civitatibus pracipue femper floruit,femperg s dominata est. Quid enim aut tam jucundum cognitu, at-
2 ue

De
. orat.
LIB. I. it
que auditu, quam fapientifiimis sententijs, gravißimisque verbis ornat a oratio &perpolita? aut tam potens , tamque magmficii, quamhomim animos vnius oratione converti? Qmdadmirabihus, quam res splendore illußrata verhorn?
Oratoris eflin dando consilio de maximis rebus cum dig- 2 - riitate explicata sententia: ejusdem & languentis populi 0 incitatio, effranati moderatio: eadem facultate fraus hominum ad perniciem, & integritas ad salutem vocatur •
Qms cohortari ad virtutem ardentius? quis a vitijs acrius revocare? quis vituperare improbos asperius? quis laudare bonos ornatius? cupiditatem vehementius frangere accusando poteß? quis moerorem levare mitius consolando?
Ac ne plura, qua sunt pene innumerabilia, conseäer , De ® rat < comprehendam brevi: fic enimstatuo perfeäi oratoris mo- 1 * der atione & sapientia nonsolumipfius dignitatem , sed & privatorum plurimorum , & rniverfie Reipub, salutem maxime contineri. Quo major igitur eß eloquentia vis, z. %>• hoc eß magis cum probitate jungenda,summaque prüden - orat * tia: quarum virtutum expertibus fi dicendi copi am tradiderimus, non eos quidem oratores effecerimus, sed furentibus quadam arma dederimus.
(jAp. HI. De Materia Rhetorica?.
A Rtis materia est, in qua omnis ars & ea facul-In ver.
tas/ quae conficitur ex arte, versatur: vtfi medii »' cinamateriam dicamus , morbosae vulnera , quod in hii omnis medicina versetur. Item quibus in rebus versatus ars & facultas oratoria, eas res materiam Vtis Rhetoricae nominamus.
Sed hoc intereft inter alias artes, excepta dialetlica, & eloquentia, quod c ater a artes se ipsa per se tuentur singula: orat, bene dicere autem,quod est scienter & perite ornate dicere, non habet definitam aliquam regionem , cujus terminis septa teneatur.
A £ om-
, R.

ii De ARTE RHET.
Omnia quacunque m hominum disceptationem cadere pojfunt, bene sunt ei dicenda,qui hoc se posse profitetur, aut Quin.lib -eloquentia nomen relinquendum eft: maceria enim ora- i.cap.n, tm a( [ dicendum subjecta, quaestio eft.
C*p. IV. De Quaestione
In parr. s~\Vastionum duo sunt genera: alterum infinitum, InTop. '^^qubd Graci Thesin, Cicero propositum vocat: alte- De orat. rum certum & definitum, quodHjpothefin illi,La- *• tini vel causam, vel controverliam solent appellare.
Propositum est, in quo aliquid generatim quaeritur hoc modo, Expetendanefit eloquentia ?
Causa est, quae certis personis, locis, temporibus, actionibus, negotijs cernitur, hoc modo, AnSo- crates jure fuerit ab A thenienfibus damnatus.
In partiti- Propositi duo sunt genera: cognitionis alterum , ombus. cujus scientia est finis, vt an Solis magnitudine multis partibus terra superetur: alterum actionis, quod refertur ad efficiendum quid, vtfi quaratur: quibus officis s amicitia colenda fit.
Hac cilm in propositis quaftionibus genera sint, eade m in causas transferuntur.
Seid causarum tria siint genera, Iudicij, Delibe- rationis&Txornationis,<7«<e<jww in laudationes maxime confertur, proprium habet ex eo nomen laudationis. CAp. V De Exornatione, Deliberatione &Iudicio.
454 exornatione dita sunt partes, laus&vituperatio,
llb*Rher* I Tempus tum praesens tum praeteritum, c. m Spettat autem orator honestatem pracipue, cumlau- part de dat: turpitudinem cumvituperat , movetque auditores jnvent. > -^^delectationem.
vuL'-;!' Deliberatio continet in se suasionem & dissuasio-, nem, tempus vero juturum» rims;

LIB. I- i;
finis, quemfibi proponit orator in coti filio dando, eß vtiiitasjdrspes aut reformidatio deliberantis
ludicium habet in fe accusationemdr defensionem: ejus finis juftorum & injustorum quaftione , saevitia aut clementia judicis continetur.
Op. VI. Quomodo Hypothesis ad Thesin revocanda.
\/f Aneat ergo , & infinitas & finitas quxstiones ad f n part» ^ oratorem pertinere. Sed est consultatio quaji pars j? . To P‘ caufequedam. Jnest enim infinitum in definito , & lud tamen referuntur omnia. ca p 4 ^'
Quare illa pars orationis, que est de genere vniverfo, totas causas fiepe continet. Quidquid est enim idud, in quo quasi certamen est controverse, id ita dici placet, vt traducatur ad perpetuam questionem, atque de vniverfo genere dicatur, nificumde vero ambigetur, quodquericon- jecturd solet. Exempli causa finita est! An Anfiot Philofc-Cie. de phiafit perdiscenda, ejus quasi pars queda est illainfinita: ora n jo. AnPlnlofoph.fit per discenda, ad qua orator finita transfert.
Sunt enim ornatifime orationes, quelatistime vagantur, &d privata ac singulari controversia fe ad vniverfi genens vim explicandam conferunt, & convertunt, vt ij, qui audiunt, natura & genere & vniverfa re cognita, de singulis rebus statuerepostint. itaque orator excellens a. propnjs personis & temporibus fern per, fi potest, avocat controversiam, Latius enim de genere, quam de parte disceptare licet: vtquodin vniverfo fit probatum , id in parte fit probari neceffe.
CAp. VJI De Partibus Rhetorica?.
Q Vinque sunt patres & quasi membra eloquentire: De orat. Inventio, Dispositio, Elocutio. Memoria
Pro-

i* DE ARTE RHET.
Deinven* Pronuntiatio, Oportet enim invenire quid dicas, inven-
,.Aucto. ta disponere, deinde ornare verbis, pofi memoria manda- ad nercn. J
( re, tum ad extremum agere.
Inventio est excogitatio rerum verarum , aut verisimilium, quas quaestione probabilem reddant. Dispositio est rerum inventarum in ordinem distributio.
Quin.Iib, Elocutio est idoneorum verborum & sententia- z. eap. z.rum ad inventionem accommodatio.
Memoria est firma animi rerum ac verborum ad inventionem perceptio.
Pronuntiatio est ex rerum & verborum dignitate corporis & vocis moderatio-
Nec audiendi quidam, qui judicium sextam effe partem voluerunt: adeo enim tribus primis partibus efl permistum ( nam nec inventio [me eo, nec dispositio, nec elocutio fuerit ) vt pronuntiationem quoque vel plurimum ex «o mutuari putem, nec invenisse credendus est, qui non judicavit- quod similiter in ahjs partibus, quibus iudicium permistum est, existimare debemus.
De daris Hinc apparet, eloquentiam rem vnam effe omnium Oratorib • difficillimam j quibus enim exquinque rebus constare dicitur, earum vnaquxque est ars ipsa magna per fefe. Quare quinque artium concursus maximarum, quantam vim , quantamque difficultatem habeat, existimari potest.
Sunt igitur quinque Rhetorica partes omnino.
At invenire, disponere, eloqui, memoria complecti, Scpronunciare, opera sunt oratoris.
CAp. VIIL Quibus rebus eloquentia comparetur: ac primum denatura.
| Auctor* Loquentia, qute quinque supra dittis conflat partibus,
| ad Her. Natura, Arce,Exercitatione,limitatione comparatur,

LIB. I. f
paratur: imitatimem enim quamvis Ouincldianus arti, libr, t> Cicero exercitationi subijciat, rectius tamen ah] ab vtra- Quin st, que segregarunt. Ergo de singulis , quoniam maximi sunt ,lbr - 3 - tnomenti & ponderis, aliquid dicendum est. Cj £‘ ^
Natura igitur primum atque ingenium ad dicendum i.de 0 rat. vim affert maximam: neque vero quibusdam scnptoribusQaind.il. artis, ratiodicendi&via, sed natura desuit. Nam & a-cap. 5. nimi atque ingenij celeres quidam motus esiede- bent: qui ad excogitandum acuti & ad explicandum 1- ^ orat * ornandumque sint vberes, & ad memoriam firmi atque diuturni. Et fi quis efl, qui hac putet arte accipi posse: quod salsum efl (praclare enim se res habeat, fi hac accendi, aut commoveri arte poffint, inseri quidem, & donari ab arte non possunt omnia, sunt enim illa dona natura ) quid de illis dicet, qua certe cum ipso homine nascuntur, linguae solutio, vocis sonus, latera, vires, conformatio quaedam & figura totius oris & corporis?
Neque hac it a dico, vt ars aliquid limare non pofiit (neque enim ignoro, & qua bona fint, fieri meliora poffe do- änna&qua non optima, aliquo modo acui tamen,&cor- rigi poffe ) sed fiunt quidam, aut ita lingua hafitantes, aut ita voce absoni, aut it avultu, motuque corporis vasti atque agrestes j vt etiam fi ingenijs, atque arte valeant, tamen in oratorum numerum venire nonposiint: sunt autem quidam ita natura muneribus injsdemrebus habiles, ita ornati, ut non nati sed ab aliquo Deo stiti effe videantur. .
Magnu quodda est onus ats munus, suscipere atque pro. s x
fiteri,se effe omnib fidentibus,unu maximis de rebus,, ma-ff ls e ] 0 _ gno in conventu homine audiendum• Adest enim vere ne-que ntig mo, quin acutius, atque acrius vitia in dicente, quam ^_di6cul> cta videat. Ita quicquid est in quo offenditur, id etiam illa , ta * qua laudanda sunt obruit.
Neque hac in eam sententiam disputo, ut homines ado-

jts DeARTERHET.
lese entes, fi quid naturale forte non habeant, omnino a decendifludio deterream, multis enim honori fuit illa ipsa, quamcunque assequi potuerunt, in dicendo mediocritas.
C A P- 1X. Dc Arte.
Inorat A & Naturam optimam Ars adjungi debet, quee a na- de orat, t tura prosecia efl ; notatio enim naturas atque
animadversio peperit artem. Ego enim hanc vim in- telligo ese in prtecepiis omnibus, non ut ea secuti oratores eloquentia: laudem fint adepti, sed qutefua sponte homines *al. id e-eloquentes facerent, ea quosdam observasse at/fi + delegisse ; legisse. fi tc e {f e n 5 eloquentiam ex artificio,sedartificium ex eloquentia natum : quod tamen non * reijcio $ efl enim *al.eii- ß minus necessarium ad bene dicendum , tamen ad cognoscendum non illiberale.
Habet igitur ars hanc vim, non ut totum aliquid,cuius tn ingenijs noflrispars nudafit,pariat & procreet, verum ut ea, quae sunt orta jam in nobis, & procreata educet, atque confirmet.
Observatio autem earum rerum, queein dicendo valent, ipsa perfe fi eloquentes facere posset, quis effet non elo - !•&* fequens? quis eritm bxc non vel facile vel certe aliquo modo orat. posset edifierelltaque inteUigendum efl, alia qutedam ad consequendam eloquentia effe maiora, sed ars non efl ea quidem negligenda. quam ego fi nihil dic am adiuvare, metiar. Habet enim qutedam quafi ad commovendum oratorem,quo quidque refer at,& quo intuens,abeo quodeunqut fibi proposuerit, minus aberret.
In praeceptis enim hanc vim, & hanc vtilitatem effe arbitror, non ut ad repenendam quid dicamus, arte ducamur, sed vt ea, quae natura, studio, quae exercitatione consequimur, aut recta este confidamus, aut prava intelligamus, cum, quo reserenda sint, didicerimus. Qua
Cio.
ride
rat,
2, orat.

LIB.I. -7
Qua de causa studiose Rhetorica colenda est, vt qua De daris viam& rationem dicendi doceat• Etfi namque magnis ® ut » ingentjspr aditi quidam dicendi coptam fine ratione consequantur: ars tamen est dux certior , quam natura: quoniam fine dotirina, etiamsi quid bene dicitur, tamen id quia fortuiti) fit, semper paratum estenon potest. Aptijfimi profeäo quod M- Tullius de excellenti virtute scripjit,idem adprxstantem eloquentiam transferri potest: vt multos ko-^ to lC mines excellenti ingenio & eloquentia fuisse, & fine doctrina, natur ce ipfius habitu, per se ipsos copiosos & ornatos extitijfe fateamur: adjungamus etiam, septus adorationis laudem, naturam fine doctrina, quam fine natura valuisse doärinam: sed cum ad naturam eximiam, atque illustrem accefferit ratio qucedam, conformatioque doctrina, tum illud nescio quid pr aciarum ac singulare solere exifie- re, contendamus.
CAp. X. De Exercitatione.
I Npraflanti natura, quam ars expolivit, Exercitatio , absolutionemperfectionemque dicendi consum- l deorat mat. Quocirca mterefi permagni, studium & ardorem quendam amoris assumere , line quo cum nihil quid, quam egregium, tum certe eloquentiam nemo vn- quam anequetur.
Ex hoc ardore nascitur exercitationis diligentia: vc causa aliquapofita consimili causarum earum, qua ad oratorem deferuntur, dicamus quam maxime ad veritatem accommodate.
Sed plerique in hoc vocem modo , nef^ eam scienter , G" vires exercent suas, & lingua celeritatem incitant, verborumque frequentia delectantur: m quo fallit eos, quod audierunt: dicendo homines, vt dicant, efficere solere: vere enim etiam illud dicitur, perverse dicere, hominesptrver - fe dicendo facillime consequi. Quam ob rem in istis ipfis ® ex-

i8 DE ARTE RHET.
exercitationibus, etfi vtile efl, etiam subito sepe dicere, tamen illud vtilius, sumpto spatio ad cogitandum, paratius atque accuratiiisdicere.
Caput autem est ( quodvt vere dicam, minime facimus, efl enim magni laboris , quem plerique fugimus ) quam plurimum scribere. Stylus enim optimus est & praestantiilimus dicendi effector ac magister: neque injuria, nam fi subitam & fortuitam orationem commentatio & cogitatio facile vincit: hanc ipsam profeäb asitdua & diligens scriptura super abit.
IamvocisSc spiritus & totius corporis & ipsius Ungute motus, & exercitationes non tam artis indigent, quam laboris.
Exercenda est & memoria ediscendis ad verbum quam plurimis & nostris scriptis & alienis, atque in ea exercitatione non sane mihi displicet adhibere, fi consueris, etiam istam locorum simulae hrorumque rationem, quee in arte traditur.
CAd. XD De Imitatione.
E Tfi ad illud genus oratorum priest antium magnificum atque prteclarum natura ipsa aliquem ducat, tamen ea non fatis proficere potest, ni fi eodem studio atque imitatione intendat, atque ita dicere consuescat, vt tota mente illos, atque omni animo intueatur.
Ergo hoc fit primum in prxeeptis meis, vt demonstremus, quem imitemur atque ita, vt, quae maxime excellant m eo,quem imitabimur , ea diligentifiime persequamur. Nihil enim aliud caufie est, cur setates extulerint fingulx singula prope genera dicendi: nifiqubd femper fuit aliquis, cuius fe similes plerique este vellent.
Hanc igitur similitudinem, qui imitatione astequi volet , tum exercitationibus crebris, atque magnis, tum scribendo maxime persequatur.
In.

LiB. r. i 9
Intuendi sunt etiam non solum oratores, sed etiam actores, ne mala consuetudine ad aliquam deformitatem pravitatemque veniamus.
Quoniam de Rhetorica definitione, dignitate, fine, officio, & materia diclum efl: quotque fint eius partes explicavimus: & naturam, artem, exercitationem, imitationem, ad eloquentidm consequenda necessarias effe ostendimus, sequitur, vt de singulis eius partibus differamus.
Op XII. De Inventione,
Q Voniam igitur primum oratoris munus e fi invenire, Inpart. dabit operam , vt inveniat, quemadmodum st- demfaciatv^aite volet persuadere, & quemadmodum morum eorum animis afferat.
Fidem facit orator argumentis»
Mo vetincitando, aut ad voluptatem, aut ad mo-Cic. Tu lestiam, aut ad metum, aut ad cupiditatem. Tot enim*’ sunt motus genera,partes plurcs generum singulorum.
Cum enim omnis animes commotio ex opinione boni alicuius aut mali nascatur, lestitia & cupiditas ex opinione boni nascuntur, xgritudo & metus in malorum opinione versantur.
Efi igitur aegritudo five molestia, opinio recens praesentis mali, in quo demitti contrahique animo rectum este videatur.
Voluptas, opinio recens boni praesentis, in quo efferri rectum este videatur-
Metus opinio impendentis mali, quod intolerabile este videatur.
Cupiditas, opinio venturi boni, quod sic ex usi, jam praesens este, atque adeste.
Opinio autem, qute in omnes superiores definitiones includitur: efl imbecilla assensio.
in proposito fide solum facit orator j 'm causa vero fi. de & motum, de quo mox dicemus. Bz Cap.

rn
In
rs • DE ARTE RHET.
CAp. XIII. Quid Inventio, quid argumentum & argumentatio, part. TNventio est excogitatio argumenti.
Top, 1 Argumentum est probabile inventum ad faciendam fidem, vel aliter: eß ratio rei dubuefiaciensfidem. Fides vero est firma opinio: vr fi velis fidem facere, eloquentiam effe expetendam, excogitefque illud argumentum: nimirum effe artem bene dicendi, poßis hoc modo argumentationem concludere ■. Ars benedicendi est expetenda,; ea est eloquentia: est igitur eloquentia expetenda.
Est autem argumentatio argumenti explicatio, quddialeäui prefiius & religiosius, oratores ornatius & liberius vtuntur.
Into p. Locus autem est sedes argumenti. Aristoteles enim
ode orat t propefuit quosdam locos , ex quibus omnis argumentatio ad omnem disputationem inveniretur : qui nihil aliud effe videntur, quam notae quaedam, quibus admonemur, quid in ipfis pervestigare debeamus.
CAp. XIV. Quotuplicia sint argumenta.
A Rgumenta partim in eo ipso, de quo agitur, luerent, quocirca insita dicuntur: partim extrinsecus assumuntur, quie remota vocantur• quoniam absunt, longeque ab eo, de quo agitur, difiiunäa fiunt: vtfi dicas, eloquentiam effe expetendam, quod bene dicendi fit ars, ratio est insita in eo de quo agitur: eloquentia enim est ars bene dicendi: fiin, expetendam dicas, quod Aristoteli, vel Ciceroni, vel Platoni ita visum fit, ratio erit remota: auctoritas enim illorum virorum non est in ipsa eloquentia, qute fuapte natura effiet expetenda, fine illorum commendatione.
CAp. XV. De numero locorum. n Tnp. T Oei, vnde argumenta infita eruuntur, numero fiunt t. I sedecim: alia enim ducuntur a definitione, alia a
tar-
in Top. in part
n part.

LiB. i: ii
partiam enumeratione, alia a notatione , aliaconiugatx appellantur, alia ex genere, alia ex forma, alia ex similitudine, aha ex differentia, alta ex contrario, alia ex adjunctis, aha ex antecedentibus, aha ex consequentibus, alia ex repugnantibus, alia ex causis, alia ex effeftis, alta ex comparatione maiorum, aut parium, aut minorum.
Argumenta extrinsecus affumpta, Qiuncliliano funtO?» üb* fex,praiuduia,fama, tormentatabuhefufiurandu,testes. 5* ca P* *« CAp.XVl. De Definitione.
D Efinitio est orario, quae id, quod definit, explicat quid sit: vt, Virtus est reäa animi affeäio : Rhetorica est doclrina dicendi.
Definitionum multa sunt genera, & pracepta, sed adinTcp. huius libri institutum ea nihil pertinent, tantum est dicendum, qui fit definitionis modus.
Sie igitur veteres pnecipiunt. Cum sumpseris ea , quit sunt ei rei, quam definire velis, cum alijs communia, eo vfque persequi, dum proprium efficiatur, quod nullam in aliam rem transferri possit: vt hoc: Rhetorica est ars, commune adhuc, multa enim genera sunt artium, vt Grammatica, Dialeäica : vnum adde verbum dicendi, jam a communitate res disiuncta videbitur, vt fit explicata definitio, Bhetorica est ars dicendi.
Htec facultas definiendi debet effe in eloquente , vt defi- m or vire rem postit. Est enim explicanda fiepe verbis mens nostra de quaque re , atque involuta rei notitia definiendo aperienda est. Definitio enim quasi involutume-i.de orat volvit id, de quo quaeritur. Sed id Orator non facit tam preffe & anguste, quam in illis ^eruditissimis disputa- tiombus fieri fi'olet, sed cum explanatius, tum etiam vbe- rius, & ad commune judicium popularemque inteüigen- tiam accommodatius. Sic Cicero, quidfiint optimates de- t ^ e ora( finit, cum ait. Sed genus vmverfiim (vt tollatur error ) p r o Sefti B j bre-

& 4
i tz DE ARTE RHET.
brevi circumscribi & definiri potest* Omnes optimates sunt, i. qui neque nocentes nec natura improbi, necfunofi, nec
i malis domesticisimpediti.
Top. Argumenti a definitione talis est formula. Ius civile i est aequitas constituta ijs, qui eiusdem sunt civitatis, ad res suas obtinendas 3 eius autem aequitatis vti- lis estcognittQjvtilisestergo juris civilis cognitio.
Sapeetiam definiunt & oratores, & Poet<eper trans- lationem verbi ex similitudine cum quadam suavitate, quos licet imitari: ut fi adolescentiam florem aetatis: seneäutem, occasum vitae veludefinire.
CAp- XVII. Oepartium distributione. T°p. A Pgumento a partium distributione sic est vtendum, nullam vt partem relinquamus. Vt fi velis probare calliditatem non este virtutem, a virtutis parti- jn ofEc.2 bus qua quatuorsunt, Prudentia, Iußitia, Fortitudo, Temperantia,fic probare postis: omne, quod honestum eft,td quatuorpartium oritur ex aliqua, aut enim m persticien- - tiaveri, solertiaque versatur ? aut in hominum societate
tuenda, tribuendoque fuit vnicuique, & rerum contractarum fide: aut in ahmn excelsi, inviäique magnitudine ac robore $ aut omnium, quaque fiunt, quaque dicuntur, „ ordine & modo: in quo inest modestia & temperantia:
calliditas ex nulla illam parteoritur, non est igitur virtus,
CAp. XVIJI. De Notatione.
E Tymologia, qua verborum origine inquirit, a Cicerone dicta Notatio. Easape vtuntur Oratores & Poeta, vt Ovidius.
Juiti. ». A senibus nomen mite senatus habet, Et, Nam quia ib. 6. ver a p er it xunc omnia, denfaqite cedit,
”ß Tü P*. Frigoris afpettt.is,sxtaque terra patet.
7 ast*. lib .Aprilem memorant ab aperto tempore dictum. j. A nctatictie sumitur argumentum, cum ex vi nominis
1 ehet -

LIB. I. r;
elicitur, hoc modo: Si consiil est., qui consulit patriae, non igi tur Piso consul, qui eam evertit.
CAp.x'iX. De Coniugatis.
C Oniugata dicuntur, quaesunt, ex verbis generis.^ T eiusdem. Eiusdem autemgenerisverbasunt, qute orta ab vno varie commutantur, vt sapiens, sapienter, sapientia. Ex hac verborum coniugatione huiuscemodi ar- gumentovsusefl Ovidius.
Aurea nunc vere sunt secula, plurimus auro Venit honos Et Juvenalis.
Summum crede nefae, animam prteferre pudori. S ?
Et propter vitam vivendi perdere causas.
Cicero etiam: Cum enim ejfet omnis causa illa mea in ^i(o- consularis & Senatoria , auxilio mihi opus fuerat & nem. consulis & senatus.
Est & illud elegans inprimis: Homo sum, humani Terent, nihila me alienumputo. Cic- lib. de orat. z. vtitur exem- m ^ ez ' xu pio. Si pietatistimma tribuenda (aus est, debetis moveri, cum Metellum tam pie lugere videatis.
CAp.XX. De Genere&Forma.
G Enusest, quod fui similes communione qua-jj^g' dam, specie autem differentes duas aut plures v ' complectitur partes.
T artes, quas genus ampleäitur, formae dicuntur: vt Virtus est genus: plures enim formas: quatuor scilicet complectitur, Prudentiam, luftitiam, Eortitudinem, & Temperantiam: qute sunt similes virtutis communione', vt virtus est.
Hinc perstncuum fit, quid fit forma: est enim pars generi subiecta.
Argumentum a genere sic tradatur, Virtutis laus ü * oraM omnis in actione consistit, prudentiae igitur lauSQ uj ^' omnis in actione consistit. lm.j.
E 4 Ex cap.it,«

t 4 DE ARTE RHET.
Ex forma autem: Quod justitia est, vtique virtus est.
CAp.XXl De Similitudine &pissi- militudine.
HCr * ^imdstudo est , quat traducit ad rem quampiam *4* ^aliquid ex re diipari fitnile. Ex eafumitur argu- jphilip, *. mentti hoc modo: Cicero, Sed mmiruvt quidam morbo ah-
! quo, & sensus stupore suavitatem cibi non sentiunt, stc Itbidinost, avari, facinorosi, Ver ce laudis gustu non habent- Ovidius.
Scilicet vt fulvum fpeäatur m ignibus aurum.
'rist. lib. Tempore stc duro est inspiciendas des.
Ic». 4 . Ex diilimilitudine fi ve differentia ducitur hoc mo- \ do argumentum .
4 Si barbarorum est, in diem viuere, nostra consilia fem-
Oe MM-pitcmum tempusstectare dt bent .
| CAp. XXII, DeContrarijs.
i /^Onerariorum genera sunt quatuor, Adversa,
« ^^Privantia. Quae inter se conferuntur, & Con-
i ’ tradicentia.
risv.in e. Adversajawf, quae in eodem genere plurimum
c op. differunt: rs virtus, vitium: qua cum animi habitusfint, ii.intop .plurimum tamen inter se differunt: vt bellum, pax , fa- j pientia,stultitia, ex quibus argumenta talia existunt: Si
stultitiam/«g//»/«, sapientiam sequamur, & bonita- i 1 ' in to P* tem fi malitiam. Hinc illud Drancis, Apud Virgilium- Nulla salus bello, pacem te poscimus omnes.
Ferinde enim est atque hoc, Bellum est nobis perniciosum, pax igitur expetenda est.
Cicero.
Ouid cum fatentur fatis magnam vim ejfe in vitijs ad , mise-
b.i i

LTB. I. r;
miseram vitam, nonne fatendum est, eandem vim in virtute ejse ad beatam vitam ? Contraria enim contrariorum sunt consequentia.
Privantia lunthabituSj & eius privatio: Vt /«x,ci,mtop, tenebra-, vita, morst scientia, inscitia: humanitas, inhumanitas-prsepofitio enim, in, privatverbumeavi,quam haberet fi in, prtepofiitum nonfutffet- Ex his duäum efi illud Ciceronis in Miloniana. Ejus igitur mortis sedetis vitores, cuius vitam,jS’ putetis per vos restitui posse, nolitis.
Tertio loco fiunt ea , Quaeinterse conferuntur: vt ro j^ac» dupluiihfimplum: datum, acceptum: miles & imperator: aP>
docere & discere. Ex quo loco efi illud Ciceronis. Ex quo profeäb inteUigi debet, quanta in dato beneficio fit laus, cum in accepto tanta fit gloria: & item hoc: Non igitur periculum est,ne quis putet in magna arte & honesta, turpe ejfe docere alios id , quid ipsis fuerit honesti fimum. discere. Huc pertinet Virgilianum illud. morar.
Arma rogo genitrix nato.
Vltimo loco fiunt Negantia valde contraria aientibus ; vt: fi hoc est, illud non eft:ex quibus neceffe est, alterum reJ 1 * 5 « & ♦ rum ejfe, alterum falsum. .
CAp. XXIII. De Adiunctis. m ° p '
A DiunBafunt ea , cjuae cum re sunt conjuncta; vt. locus, vt tempus, vtea, quirem circumstant : vt vesti . 1 tus& comitatus hominem circumstant,&apparatus , colloquia, pedum crepitus,strepitus hominum, rubor, pal. lor, cmeraque qutz fusticionem pofiunt movere. Latisimie itaque patent adi tincta^ nam& qute in hominis fiunt fiive animo, sive corpore, vt virtus, vt vitia, vtoris vel pulchritudo, vel deformitas, aliag^ innumera comprehendunt.
Ab his sumit argumentum Cicero pro Milone cum ait:
Videamus nunc id, quod caput est, locus ad insidias ille ipse, vbi congrefiifunt, vtri tandem fuerit aptior, & multa E y dein-

Aiist, to. cap.z„ in
top.Cir.
r6 DEARTERHET.
deinceps, & paulo post -. Videte nunc illum primum egre- dientem e villa subito: cur vesperi ? quid necejfe est tarde ? quid convenit, pnefertim id temporis ? Et pro Cornelio. Jhinc quisquam incredibiliquadam atque inaudita gravitate, virtute, constantia prreditum, foedera scientem neglexisse , violasse, rupisse, dicere audebit? loquitur autem de Bompeio.
CAp. XXIV. De Antecedentibus & Consequentibus.
A ntecedentia sunt ea, quae sic antecedunt conse- quentia 3 vt cum ipsis necessario cohaereant: qua ratione ab adiunctis distinguuntur: coniuncta e- nim nunquam necessario cohaerent cum his, quibus adjuncta sunt. Argumenti ab antecedentibus talis est for mu- « la,Ortus est Sol, igitur dies est.
I arist.ito. Consequentia vero sunt, quae rem necessario con-
cap, 2 cic. sequuntur: ab eis ducitur argumentum, cum ratio rei Jn Top. dubits faciens fidem sumitur a consequentibus , hocmodoi .... , Dies est, igitur ortus est Sol. Ex hoc loco est lUud Cicero- p * 7 'nisin Antonium: Luculentam tamen ipse plagam accepit, vt dedar at cicatrix: probat enim quoniam cicatrix magna esset, vulnus quoque fuisse magnum •
CAp. XXV. De Repugnantibus.
R Epugnantia neque certale^e,neque numero inter le diffident: qua ratione a contrarijs, atque dtf- fimilibus discernuntur: Exempli gratia, amare , & odio habere , contraria sunt j amare vero, & nocere, & ' ledere &convitijs insectari, repugnantia sunt-
Argumenti a repugnantibus talis est formula. Amat illum, igitur non inficiatur illum convitijs: Hortensius non erat adversarius Ciceronis aut obtrectator j semper enimest alter ab altero adiutus & communicando, & monendo, & favendo, Cap,
De claris Orat.

*7
LIB. I.
CAp. XX vi. De Causis.
C Ausa est, quae sua vi efficit id, cuius est causa: vt vulnus mortis: cruditas morbi: ignis ardoris.
Eius quatuor sunt genera: finis, efficiens, forma, materia.
cic.de fat. Arist. lib. a.Phys. cap. 3 .
Finis est, cuius gratia fit aliquid, vf domus finis, est rfas: belli pax: hominis beat a vita. Abeo ducit argumet0fj/ie fin. hoc modo Cicero contra Epicureos: Hi non viderunt, vtad
cursum equum, ad arandum bovem , adindagandumca- nemi fic hominem ad duas res, vt ait Aristoteles, intellt- gendum & agendum este natum, quafi mortalem Deum: contraquevt tardam aliquam & languidam pecudem ad pastum, & ad procreandi voluptatem, hoc divinum ani - mal ortum ejfe voluerunt, quo nihil mihi videtur absurdius. Huius enim loct hac vis, Homo natus est ad intelli- gendum, & agendum, non igitur ad pastum & voluptatem est ortus .
Efficiens causa est, quaaliquid est, vt, Sol diem^st d * efficit, toto edo luce diffusa. Ab ea est illud Ciceronis con- itae ute tra senectutis vituperatores. Caret epulis, aiunt, extru- ctisque menfis, & frequentibus poculis , caret ergo vinolentia, cruditate & mfomnijs. Cum loci vis in eo est quod vbi causa deest, effecta, qua exilia oriuntur, nulloeffe modo pojfint. Et nisus vt Eunalum fervet, se auctorem cadis profitetur.
Meme adsum, qui feci, in me convertite ferrum beneid O R utili, mea fraus omnis, nihil iste nec ausus, 9 , Necpotuit.
Forma est ratio rei&nota, per quam res est id, Arist. ». quod est, &arebus alijs distinguitur: vt animus est i hyl, ca, hominisforma, hic enim causa est, vt homo fit, cumque a rebus alijs distinguit. Sic domus , fic navis ,fic ignis, fic terra, catcrarumque rerum sua forma est vel artificiosa,
B 6 vel

j8 DEARTERHET.
vel natur alis- Ab ea ducitur argumentum hoc modoi Animi hominum 'immortales sunt: homines igitur ad aeternitatem immortalitatemque beate, vite aspirare debent. cis, de Materia est 3 ex qua & in qua res sunt, vt statua, Jib' 1 ' >C01 *^' fj ar £ entum > patera: corpus hominis. Ex materia fic fu» mitur argumentum, Corpus hominis mortale efl: ab eius igitur societate & contagione immortalis animus sevocan-
fafi’
*• Ex hoc loco, Begiasolis apud Ovidium: Arma Aenee ^Xen. * apud Virgilium: multa signa sublata a Verre, a Cicer: Acto r/y, describuntur.
in Ver. Exhis causarum generibus tanquam ex fonte non modo in causis, sed in omni scribendi genere magna argu- mentorumsuppetit copia- Licebit igitur diligenter eo cognito , non modo Oratoribus & Philosophis, quorum efl proprius : sed Historicis etiam & Poetts multa & varia & copiosa ex eo facile depromere.
Ca P . XXVFI. De Effectis.
Anst. * - C Ffecta sunt ea, quae sunt orta de Causis, post cap. I—» Eorumvt causarum quatuor sunt genera: efl e- 7* c ‘* in nim suus effectus & finis,& efficientis causa?, item - que forma? ac materiae.
Qua autem sint singularum causarum effecta , cognitis causis intelligitur: vt enim quod effectum efl , qua fuerit causa demonstrat, sic causa effectum indicat- Nam si sinis belli pax efl, bellum eius pacis, qua bello quaritur, effectus efl: eodemque modo dies solis effeäus efl, & homo corporis ac animi, quorum illud materia efl, hic forma.
Ab effectu sumitur hoc modo argumentum . Virtus facie laudem, sequenda igitur: at voluptas infamiam, fugienda igitur.
Op. Xxvill. De Comparatione. TOcrnd comparatione simplex quidem est, sed tripliciter
top
Ari st. i. to.cap. 4 . Sc i. Rhet.

LIB. I. 2p
ter tractatur: a comparatione nimirum maiorum ,vel minorum, vel parium.
A comparatione maiorum ducitur argumentum hoc modo, fi quod magis videtur convenire: non convenit, ne id quidem, quod minus; vf, Num me fefel- ■ - Iit Catilina non modo res tanta, tam atrox, tam incredi-'™ bilis, verum id, quod multo magis est admirandum dies,
&, Etenim fi summi viri, & clanßimi cives Saturninus Gracchorum , & llacci, & superiorum complurium [anguine non modo [e non contaminarunt: sed etiam honestarunt: verendum certe mihi non erat, ne quid hoc parricida civium interfecto, invidia mihi in poßeritatem redundaret.
A minoribus ad maiora ducitur argumentnm hoa pafto : Si qucd minus videtur convenire , tamen convenit: ergo & id, quod videturmagis.
Ovidius.
Vt corpus redimas,ferrum patieris & ignes,
Arida necfittensora levabis aqua.
Vt valeas animo, quicquam tolerare negabis?
Atpretiumpars hxc corpore maius habet.
It Horatius.
Vt jugulent homines, [urgiint de noäe latrones.
Vt teipfitmserves, non expergificeris?
It Cicero: Capitolium, sicut apud maiores nostros f*~i a tDl £ ffum est, publice gratis coactis fabris, operifique imperatishb. i. ad extedificari atque effici potuit: maiore igitur ratione »^-Lollium. vis cybtea: &in Catii: i. Servi me hercule mei, fi meisio lb * 5> ac » pacto metuerunt, Crc.
Parium autem comparatio nec dationem habet, nec fiubmistionem, est enim Aqualis. Multa autem fiunt, qua Aqualitate ipfia comparantur, qua ita fere concluduntur i Eripuit contra Rempubl. pecunias, ergo & largiws est:
&,st

Lib. e 0 r de* 3 ® ■ DE ARTE RHET -
accu/.* * ^ , s l tl ^ non ^ llltt imperare narem Mamertinis fade-
tatis, non licuit imperare T auromimtanis jtem fcedera- tis, aut, fi bis jure efl imperata navis, etiam illis potuit imperarj.
CAp. XXIX. De Argumentis remotis, In part. A Rgumenta sive remota, feveassumpta non eo dicun- x 1 turfine arte, quod ita sunt: sed quod ea nen parit oratoris ars sed foris ad fe delata tamen arte tra- InTop. Äar. Ea Cicero Topicis testimonij nomine comple- Bitur. Teflimonium enimin eo loco dicit omne id , quod > ab aliqua re externa sumitur ad faciendam fidem, ca. t^vsqi Se d a d intelligendum erit facilius, ficum QuinBiliano
ad7, in pradudicia, rumorem & famam,tormenta, tabulas, jusiurandum, ehestes ea dividamus. Qua vt ipsa per fe carent arte , ita summis eloquentia viribus & allevanda sunt plerumque & refellenda. Quare genus harum rerum, qua ad oratorem deferebantur meditatum, in perpetuum vfium fimihum rerum, veteres oratores habebant. Nunc translatu ab Orationibus ad Jurisconsultos judtctjs , vt veterum oratorum scripta intelligamus, cognoscenda sunt.
CAp.XXX. De pradudicijs & testibus.
C Aeteris quatuor omissis, qua facile intelliguntur , de n ca praiudicijs & testibus dicamus.
‘ * Praiudiciorum vis omnis tribus in generibus versatur. Rebus,5«« aliquando ex paribus causis sunt judicata, qua exempla reBiiis dicuntur , Iudicijs ad tpfam causam Cie, ptopertmentibus, vnde etiam nomen diBum est: qualia in Milone. Milonem a SenatufaBa dicuntur. Aut ciim de eadem causa estpronuntiatum.
Veteres oratores & pro testibus, & contra testes magno labore dicebant: vt de pluribus Ciceronis orationibus* tna- ximeque ratione pro Elacco apparet.
Nunc judiciorum mutata ratio facit, neislabot fit ne-

LIB. I. ;i
cefsarms, &vt de rumore, fama, tormentis & jure'tutando pluribus agendum nonfit.
C Ap. XXX!. De vsu & vtilitate locorum,
H Os locos multa commentatione atque meditatione De orat paratos atque expeditos, qui volet in dtcendo excel- ' lens effe, habere debet. Atfe vt qucctfe res ad dicendum erit suscepta, tu deriufefinit an locos, ex quibus argumenta eruas. Orne quidem ei, qui mediocriter ea modo considerant studio adhibito, & vsu pertractata effe possunt. Est e- nim vtilisfimu nojse regiones intra quas venere, & pervestiges quod quaeras. Vbt eü locis omnem cogitationesepferis, fi modo vsii rem percallueris, nihil te effugia,aty omne quod erit in re occurret,atfc incidet. Vt enim fi auru cui, quod esset multifaria defossu, commonstrare aliquis vellet, fatis effe deberet, fi fiigna & notas ostenderet locorii quii/ cognitu ille ipse fibi foderet, & id quod vellet,parvo labore, nullo errore inveniret', fic has argumentorum notas indicare fatis est. qua lüa quaerenti demonstrant, vbifint: reltqua cura & cogitatione eruuntur.
CAp. XXXlI.Qui modus in argumentis
adhibendus.
N Ec vero impudenter quisqua vtetur hac copia, sed om- In p arr.i nia expendet & seliget.Non enim femper, nec in om - In ° rar * nib 9 causis, extjfde argumentom momenta fiunt. Iu- diciü ergo adhibebit, nec inveniet solum quid dicat, sed e- tia expendet.Nihil enim feracius ingenijs his prafertim, qua disciplinis exculta sunt: sed vt segetes facunda & vbe- res, non solum fruges, verum herbas etiam effundunt inimicissimas frugibus: fic interdum exiliis locis aut levia quadam, aut causis aliena aut non vtilia gignuntur. Quorum ab oratoris judicio deleäus magnus adhibebitur.
Iüud autem intelligendum est, ex his locis & ad faciendam fidem, & ad afferendum motum auditorum animis, materiam peti. Sed quia difficile est, etiamsi locorum naturam cognoveris, ex illis ea, qua ad movendos animos valent ,

zi DE ARTE RHET.
lent, eruere, de affectibus movendis feparatim dicamus! illud iterum monentes, nihil plane effe five addocendum, sive admovendum accommodatum, quod exhis fupradi - flisfontibus non fluat.
Ca p . XXXIII. De Affectibus, in orat. \ A Axima vis existit oratoris, in hominum mentibus in parr. j permovendis, quod amplificatione fit. Est enim amplificatio gravior quaedam affirmatio , quae motu animorum conciliet in dicendo fidem.
Ea & verborum genere conficitur, & rerum. Qua verba in amplificatione ponendafint, tunc dicemus, eunt ad elocutionispnecepta venerimus. in part. Rerum amplificatio [umitur ex eisdem locis omnibus, quibus illa, qwsc dicta sunt ad fidem: maximeque definitiones valent conglobatae , St consequentium frequentatio: & contrariarum : & dissimilium, & inter se pugnantium rerum conflictio : & causae, & ea, quae sunt orta de causis, maximeque similitudines & exempla.
C Ap. XXXIV. De amplificatione a definitionibus conglobatis.
1. de orat A Definitionibus conglobatis eß illa Ciceronis amplifi- J- Acatio . Historia vero testis temporum, lux ventatis, vita memoria, magistra vita , nuntia vetustatis , qua voce alia mfi oratoris, immortalitati commendatur.
Est&illud ex eodem loco imprimis illustre exemplum eiusdem pro Sestio: Ignari quid gravitas, quid integritas, quid magnitudo animi, quid denique virtus valeret: qua in tempestate fava quieta est: & lucet in tenebris & pulsa loco, manet tamen, atqueharet in patria: fflendetque per fe femper, nec alienis vnquam sordibus obsolescit. Vbi sunt quinque quasi definitiones, tum historia, tum virtutis

LIB I. ;;
conglobatis: raro enim adbibetur ab Oratore definitio ad amplificandum, quiegenere declaretur, & proprietate. CAp.XXXV. De amplificatione ä consequentium frequentatione.
A Consequentium frequentatione est illa in V erretn j\q. 0[ . .
amplificatio. Constitue nihil opis ejfe m hac voce; ° r
Civis Romanus sum : jam omnes provincias, jam omnia regna, jam omnes liberas civitates, jam omnem orbem terrarum, quifemper nostris hominibus maxime patuit, civibus Romanis ista defensione praecluseris,
CAp. XXXVI. De amplificatione äcon- tratiarum rerum conflictione.
A Rerum contrariarum conflictione est illa amplificatio Ciceronis in Antonium : tam autem Philip. excors, vt tota m oratione tecum ipse pugnares : vt non modo non cohaerentia inter fe diceres, sed maxime difiun- flaatque contraria: vt nontanta mecum, quantatecum, tibi estet contentio. Vitricum tuumfuiffe in tanto scelere fatebare , puena affectum qutrebare , ita quod proprium meum est, laudasti: quod totius senatus est, reprehendisti .
Islam cum comprehensio fontium, mea ; animadversio senatus fuerit, homo disertus non intelhgit eum, quem con- f tradicit, laudari a fe, eos, apud quos dicit, vituperari.
Et in eisdem Orationibus. O ffeäaculum illud non mo io do hominibus, sed vndis ipfis & littoribus luctuosum, cedere patria servatorem eius, manere in patria proditores?
Et in Catilinam: hoc vero quis ferre pojfit, inertes Äo-Orat.i , mines fortissimis insidiari, stultistimos prudentiffmis, e- briofos fobrijs, dormientes vigilantibus.
Ex hoc loco etiam est illud eiusdem in Pisonem & Gabinium. Qm latrones igitur, siquidem vos Consules? qui praedones, qui hostes, qui proditores, qui tyranni nomina-, buntur? Magnum nomen est, magna species, magna dig- la 1 on * C nitas.

$4 DE ARTE RHET.
mtas , magna matefias Consulis, non capiunt angustite pedoris tut, non recipit levitas ista, non egtjtas animi, non infirmitas ingenij sustinet: non insolentia rerum fecundarum tantam personam, tam gravem, tam severam- C'Ap.XXXVlf De amplificatione a ditli- milium 1 &' inter se repiignantimnconflichone. Philip,*. A Difimilium rerum conflictione sumpta est eleganter amplificatio illa Ciceronis: O testa ipsa misera, quam distari domino: quanquam quomodo iste Dominus? sed tamen quam distari tenebantur?studiorum enim suorum As. Varro voluit este illud, non libidinum diversorium , qute in illa villa antea dicebantur? qute cogitabantur? qute literis mandabantur? jura populi Romani, monumenta maiorum, omnisfiapientise ratio, omnifque doänna- At vero te inquilino (non enim domino ) personabant omnia vocibus ebriorum, natabantpavimentavim, madebant'parietes, ingenuipueriemn mentorijs, scorta tuter matres familias versabantur.
ProRosc. At illa ex contentione pugnantium rerum. Qua in re Am, - mihi ridicule es visus este inconstans, qui eundem & leideres, & laudares: & virum optimum, & hominem impro- btstimum este diceres, eundem tu & honoris causa appellabas r virum primarium este dicebas : & socium fraudaste 1 arguebas.
Cap. XXXVllI. De amplificatione ä causis
conglobatis, & his quae sunt orta de causis, inorat, Allste etiam, & ea qute sunt orta de causis, multum valent ad amplificandum, fi conglobentur.
Cicero multas & varias causas, propter quas multi Pro Sest. e Jf ent eo dhemores, junxit hoc modo: Cura alij me fusti- cione periculi fui non defenderent; alij vetere odio bonorum incitarentur i alij inviderent; alij obstarefibi me arbitrarentur; alij vicisti dolorem suum aliquem vellent: alij
rem ipsam publicam teque hunc bonorum statum otiumque

LIB. I. ;x
que odissent: & ob huste causas tot, tamque varias, me unum deposcerent. philip
Orta vero decaufis ad amplificandum adhibuit contra M. Antonium'.Boletis tres exercitus P. R. interfectos: interfecit Antonius, desideratis clanfiimos cives-, eos quoque vobis eripuit Antonius, auctoritas huius ordinis afflicta e fi: afflixit Antonius. Omnia denique qute pofiea vidimus mala ( quid autem mali non vidimus ? ) fi recte ratiocinabimur , vm accepta referemus Antonio. Ex hoc loco Mezenti) immanem crudelitatem auget Evander apud Virgil.
Quid memorem infandas caedes-, quid facta tyranni. Lib,
Effera, Di)capiti ipsm,genertque refervent.
Mortua quin etiam jungebat Corpora vivis.
Componens manibusque manus, atque otibus ora.
Tormenti genus: & fame taboque fluentes.
Complexu misero, longafic morte necabat*
(jap. XXXIX- De amplificatione d Similitudine atque Exemplo.
C > Icero in Verrem: Non enim Charybdtm tam infe- Cicer, in J fi am , neque ScjUa nautis, quam istum m eodem /re- Verr *7‘ tofuiffe arbitror.
Virgilius etiam ex hoc pulchritudinem Aenea pulchef- . rimis carminibus amplificavit:
Restitit Aeneas, claraque m luce refulsit.
Os humerosque Deo similis: namque ipsa decorant Ccefariem nato genitrix, lumenque juventae
Purpureum,&lectos oculis afflarat honores. Aeriei \Vi,
Quale manus addunt ebori decus, aut vbi flavo Argentum, Panufve lapis circumdatur auro.
Idem mirifice exprefiit vim , qua Aeneas in Turnum Aeneu hastam coniectt.
Cunclanti telum Aenea: fatale coruscat,
Sortitus fortunam oculis, & corpore toto,
C' 2 . I»ii*

DE ARTE RHET.
Eminus intorquet i murali concita nunquam Tormento fic saxa fremunt, nec fulmine tanti Dissultant crepitus: volat atriturbinis inflar Exitium dirum hafia ferens.
proMilo- Ab exemplis vero efl illa Ciceronis amplificatio pro Milone • Quamobrem vteretur eadem confefiwne Titus * l 'Annius, qua Hala, quaNafica, qua Opimius, qua Marius, qua nofmctipfu Et in Catilinam i An vero vir am- plißimus P. Scipio Pontifex maximus , Tiberium Gracchum mediocriter labefactantem flatum Reipubl. privatus interfecit : Catilinam vero orbem terree aede atque incendijs vaflare cupientem , nos Consules perferemus ? nam illa nimis antiqua preetereo, quod Qjt. Servilius Hala, Sp, Melium novisrtbus studentem manu sua occidit.
Cap. XL. Quae sint ad amplificandum
adhibenda.
S I causa patitur, ea sunt ad amplificandum adhibenda, quat magna habentur; quorum efl duplex genus Alia enim magna natura videntur, alia vlu. Natura vtcceleftia,- vt divina, vt ea , quorum obscuret caufie, vt in terris, mundoque admirabilia quts sunt: ex quibus fimiltbusque fi attendas , ad augendum multa suppetunt.
Vsu habentur magna, quce videntur hominibus aut prodesse, aut obeffe vehementius , quorum sunt genera ad amplificandumtria.
Nam aut charitate moventur homines: vtDei, vt patrice, vt parentum: aut amore, vt fratrum, coniugum, vt liberorum, vt familiarum: honestate, vt virtutum, maximeque earum, quce ad communionem hominum & liberalitatem valent. Ex his & cohortationes sumuntur ad ea retinenda, & in eos a quibus ea violata sunt, odia incitantur, & miseratio nascitur.
Proprius locus augendi in his rebus, aut amissis,
aut
»n part.

LIB I. Z7
aut amittendi periculo. Quamvis enim neque ad amplificandum adhiberi quidquam pote fi, quod ex locis petitum non fit, tamen ea ipsa, qme petuntur e locis ad amplificandum, magna efie debent.-Sic fiecit Cicero in Catili-in Citii, nam, cum ait i Qua propter de summa salute veftra popa- 0r2t * lujue Romani P. C. de veftris coniugibus ac liberis, de aris ac focis, de fanis ac templis, de totius vrbis teä'ts ac sedibus de imperio, de libertate, de salute It alne, de que vniverfia Rcpubltca decernite diligenter, rtinftituiflis, ac fortiter.
Pleraque omnia sumpta sunt eloco ab adiunäis , sed sunt vfu magna.Virgilius etiam cum IulijCee faris deplorat mortem, a rebus natura magnis, quas ad locos jupradictos referre tamen pojfis, amplificationem duxit.
Ille etiam extinäo miseratus Casare Romam,
Cum caput obscura nitidum ferrugine texit, lmpiaque aeternam timuerunt f'acula nollem,
I Quam vfque ad libri finem elegantifiime prosequitur-
Cap. XLI.Quid in amplificatione lervandu.
N ihil in amplificatione nimis enucleandum est.i n parti Minuta est enim omnis diligentia , hic autem locus grandia requirit, Illud efljudicij, quo quaque in causa genere vtamur augendi.
Illis enim causis, cjua? ad delectationem exornantur, ij locitrattandifiunt, qm movere possunt exfpedationem, admirationem, voluptatem.
In cohortationibus autem , bonorum ac malorum enumerationes, &exempla valent plurimum.
In Iudicijs accusatori fere quee ad iracundiam , reo pkrumq^quiz ad miserationem pertinent: Nonnunquam tamen accusator misericordiam movere potefi , & defensor iracundiam.
Cap.XLIs. Cur quaeda inventi onis praecepta ad causarum genera dentur accommodata, & dc dignitate exornationi?,
J^Tfiex supra diüis fontibus omnis ad omnem orationem in part,
C } manet

;F DE ARTE RHET.
Quinct. manet inventio»tamen veteres oratores de generibus cau- 3.cap.7 , farum (vtdiscentium minuerent labore ) feorfim prxcepta tradiderunt. De praceptis autem exornationis in primis dicendum est. Nam latum genus efl , (aneque vanum , vt quod ad laudandos claros viros, & ad improbos vituperandos suscipiatur: & ad aliorum etiam vel animalium vel carentium anima laudem , vel vituperationem adbibea. tur: vt Cicero laudes Pompei] in oratione pro lege Manilia j Sicilite in libris accufatorijs in Verrem: fludierum vero humanitatis m oratione pro Archia Poeta exornavit. Accedit etiam ad eius commendationem , quod nullum efl genus orationis, quod aut vberius ad dicendum, aut vtiltus civitatibus ejfe postit, aut in quo magis Orator in cognitione virtutum, vitiorumque versetur.
Conficitur autem genus hoc dictionis ad animi motus At i st. lib. leniter tractandos, magis quam ad fidem faciendam, aut ä &Qusti con fi mandam accommodate. Proprium enim IauJis lib. j.c 7 \ e ft res amplificare & ornare. Quam ob causam Anstotc- Qpin.Iib.^ &poflea Cicero & Quinctilianus, idoneam maxime 3 capx inter omnia genera causarum existimaverunt ad scribendum, exornationem,
Cap. XLlII hx remporepraeterito,quomodo laus ducatur.
L . Aus hominum, cuius cognita preeeepta facile ad resa- * has transferentur, dividitur in tempora, quodque
d ^' 7 ' ante eos fuit, cjuoque ipsi vixerunt, in his autem
qui vita functi sunt, etiam quod est insecutum.
Ante liominempijfWtf, ac parentes, maioresque e- runt, quorum duple* tractatus ejh. aut enim rejpondiste nobilitati pulchrorü. aut humilius genus ncbtlitajfe factis.
Illa quoque mterim ex eo, quod ante ipsum fuit, tempore trahentur, quee responsis, vel oraculis, velsignis futuram claritatem promiserunt, vt in D. loanne Baptista tnultisque viris fanftistimit.
Cap.

UB. l. Z9
CAp. XLIV’De tempore quo vixit is, qui
laudatur.
| P fiius laus hominis ex animo & corpore & extra poli- QL'?<nct. Itis peti delet , 1
Extemajanf, ut educatio, opes, divitia, propinqui,^ Or at *' rmici: potentia, cateraque hujusmodi.
In torpore vero sunt hac, vires valetudo, & his similia. Qui hac habuerit, laudabitur, quod bene illis fit usus: ß non habuerit, quod sapienter caruent :fi amiserit, quod moderate tulerit. Et quamuis & corporis, & fortuna qua dicuntur bona, in Ce veram laudem non habeant, qua deberi virtuti vni putatur, sed tamen quod ipsa virtus mearum rerum usu ac moderatione maxime cernitur , traffanda etiam m Laudationibus hac sunt.
In quibus est fimma laus non extulisse fe in poteflate: In parr, non fuijje insolentem in pecunia:non Ce pratulijfe alijsprop- ter abundantiam fortuna: ut opes & copia, non superbia videantur ac libidini, sed bonitati ac moderationi facultatem ac materiam dedisse.
Inter corporis vero bona , forma , gua virtutum significat, facile laudatur, quod elegantißime LatinusVo- i
eta his verbis significavit.
Tutatur favor Euryalum, lachrimaque decora, Aene.
Gratior&pulibro veniens e corpore virtus.
Sed horum omnium levior, at animi femper veraefl^ m ^f laus, qua quoniam a virtute proficiscitur , de ilia nunc di-^. ^
cendum cfi.
Cäp.XLV, De animi bonis & virtute, quae
scientia cernitur-
V irtutis duplex eftvis: aut enim scientia cernitur virtus, aut actione. Namquaprudentia, quaque vißimo nomine sapientia appellatur, hac scientia pol - ln P atc * let vna: qua vero moderandis cupiditatibus regtndifque animi motibus laudatur, eius ejl munus in agendo-
C 4 Pru-

4© Dc ARTE RHET.
Prudentia est rerum expetendarum > fugienda- rumque scientia.
Sapientia autem virtutum omnium princeps , est divinarum humanarumque rerum scientia.
Sunt autem alite quasi ministrae comitefque sapientiae: quarum altera qute Dialectica <sicif«r , qua sint in disputando vera atque salsa, quibusque positis, quid sequatur: distinguit & judicati altera est oratoria.
Nihil enim est aliud eloquentia, nisi copiose Joquens sapientia , qute ex eodem hausta genere , qiue iüa qutc in disputando vbtrior est, atque latior, & ad motus animorum vulgique sensus accommodatior.
Studia etiam omnium bonarum artium ad hunc locum pertinent,
Cap. XL VI. De virture quae in actione
consistit.
OiEc f :,T T irtus qute in aäione posita est, tres habet partes, ju- V stiriam, fortitudinem, temperantiam.
Iustitia est virtus , quae in hominum societate tuenda, tribuendoque suum cuique, & rerum con- u-parr. tractarum fide versatur. Illa erga Deum religio: erga Ve inve.parentes pietas, vulgo autem bonitas: creditis in rebus fides: in moderatione animadvertendi lenitas: amicitia in benevolentia nominatur,
; Fortitudo est considerata periculorum susceptio,
& laborum perpellio, cuius eß liber alitas in vfu pecunite.
Temperantia est rationis in libidinem, atque in alios non rectos impetus animi firma & moderata dominatio.
Custos vero virtutum omnium , dedecus fugiens , laudemque maxime consequens, Verecundia est.
Cap. XLVII. Quomodolaus ab hoc loco
sit ducenda.
: orati.fT quoniam singularum virtutum sunt certa quadam
officia

LlB. I. 41
efficta ac munera, & sua cuique virtuti laus propria de- bttur: cnt explicandum m laudejuftttm, quid cum fide, quid cum lequabilitatc, quid cum etufmodi aliquo officio is, qui laudabitur, fecerit Huc jpeäat illa Ser. Sulpttij laus apud Ctceronem. Nec vere silebitur admirabilis quadam, Philip. 9, & incredibilis, & pene divina em m legibus interpretandis, aquitate explicanda scientia $ omnes ex omni at at e, quihac in civitate inteüigentiam juris habuerunt, fi vnum in locum conferantur, cum Servio Sulpitio non sunt comparandi: neque enim itle magis jurisconsultus , quam j«- flitiafuit-.Itaea, qua proficiscebantur a legibus, &a jure civili, femper ad facilitatem aqmtatemque referebat: neque inftttucre litium aäiones malebat, quam controversias tollere- Itemquein cateris resgefla ad cutfque virtutis genus, & vim, & nomen accommodabuntur. ^ &orat
Gratissima autem laus eorumfactorum, habetur, qua * *
suscepta videntur a viris fortibus fine emolumento, ac pra- mio, qua vero etiam cum labore & periculo ipsorum, hac habent vberrimam copiam ad laudandum, quod & dici ornatiffime possunt, & audiri facillime. Ea enim denique virtus effe videtur prastantis viri, qua efi frucluofa alijs, ipfi autem laboriosa, aut periculosa , aut certe gratuita.
Hinc Servium Sulpitium mirifice Cicero laudat: quoddif- Philip.9, ficillimo Reipub. tempore gravi periculofoque morbo affectus auäoritatem Senatus, falutemque P. R. vita sua proposuerit, contraque vimgravitatemq, morbi comendarit,
Vt ad castra Ant oriij,quo Senatus eum miserat, perveniret.
Magna etiam illa laus & admirabilis videri (olet, tu-', deorat, liste casus sapienter adversos: nonfractmn effe fortuna, retinuisse in rebus ajperis dignitatem Sic Cicero Milonis in gravi ac difficili tempore vultum femper eundem, & vocem & orationem stabilem ac nun mutatam, & eius infractum & excelsum animum extollit. Pr ° 4
Sumendis autem res erunt, aut magnitudine prx- C <j ftabi-

4i DE ARTE RHET.
flabiles aut novitate pnmx: aut genere ipso singulares. Eiufmodi rerum plente sunt orationes Ciceronis pro lege Manilia, & proM: Marcello: in quarum altera Cn. Pompeium, m altera Iulium Cxfarem laudat, neque enim parvte, neque vfitatx , neque vulgares, admiratione aut omni laude dignx videri solent. Eft etiam cum exteris prx- Aenei. flantibus viris comparatio in laudatione prteclara. Sic apud Virgtl. Augustus Cxfarcumhis comparatur, quorum erant illuflres vidonx.
Nec vero Alcides tantum telluris obivit,
Vixerit xripedem cervam licet, aut F.rjmanthi philip, 2. Placarit nemora, Lernam tremefecerit arcu,
Nec qui Pampineis viclorjugafleäit habenis,
' Liber agens celso Nise de vertice tigres.
Et Cicero in Philippicis M■ Antonium cum Tarquinio Superbo comparat: & D Bruti, qui regnare non patteba- t tur Antonium, beneficio in Bempub. maiore ejfe docet,
quam L. Bruti, a quo Tarquinius expulsus est.
Cap.XLVill. De tempore, quod finem
hominis insecjuitur.
"V "I Ec mors eorum, quorum vita laudabitur , silentio l P * -i. Ni prateriri debebit: fi modo quid erit animadvertenda aut tnmipfo genere mortis, aut in ljs rebus ^ qtue pofl mortem erunt consecuta
ijjeorar, In tempore autem , quod finem hominis insequitur, insunt habiti pofl mortem honores , decreta virtutis praemia, res gtüxjudicijs hominum comprobatx. qumst.li. Afferunt etiam laudem liberi parentibus , vrbes 3. «p* 7 «conditoribus, leges latoribus, artes inventoribus, nec non mftituta quoque auctoribus: Hinc eft illud Cicer. iphilip. 2, de S. Sulpicio: Ouanquam nullum monumentum clarius S. Sulpitius relinquere potuit, quam effigiem morum suorum,virtutis, conflanti#,pietatis,ingenij, filium: cuiuslu- (ius aut hoc honore vestro, aut nullo folatto levari poteft.
Et

L?B. I. 4$
Et in alia oratione : R omnium, qui hanc vrbem condidit, ad Leos immortales, benevolentia, famaque fuftulimus . i .InCati, 0«*w ordo fupradiäus , i» vituperatione conflabit tantum in diversum, id quodin orationibus Ciceronis m Pisonem, in Vatinium, in AI Antonium , maximequeex fecunda Philippica animadvertere licet■
Cap.XLIX. De Laude Vrbium.
L Audantur vrbes similiter, atque homines. Nam
parente exconditor, & multum auctoritatis affert ^x^p.7 vetustas, & virtutes ac vitia circa res gtflas, ea- demque in singulis. Illa propria, qux ex loci positione, ac munitione sunt: Cives iliis, vt hominibus liberi, decori.
Ad hunc locumperttnet illudVirg. de Vrbe Ront. Aened.tf.
En huius, nate, aufpictjs illa inclyta Poma,
Imperium terris, animos xquabit olympo,
Septemque vna flbi muro circumdabit arces,
Eeltx prole virum-
Idem etiam Poeta Italue laudes elegantiffme celebravit ex his locis in fecundo libro Georgicorum.
Cap. L. De Deliberatione.
Q Vte tradita sunt exornationis praecepta, multum ad .
, . J ‘ , quin.hb
sententiam dicendam valent: quia plerumque ea ^ ,^^.7
dem illic laudari, hic suaderi solent.
In deliberando finis efl dignitas, ad quam omnia re-Ad otar,
feruntur in consilio dando, fententiauue dicenda, r.
Sunt autem & in suadendo, & in dissuadendo tria pr/- q U1 - n ];(.
mum spectanda: quid sit, de quo deliberetur: qui sint, 3 . ca p. j;
qui deliberent: qui sint, qui suadeant.
Cap Ll. De re> de qua deliberatur.
D Em, de qua deliberatur, aut certum est, poffe fleri, quin l : i> |
' aut incertum. 3 <ap. k ]
Si incertum, hxc erit auxstio sola aut potentiffma. Sx-
pe enim accidit, vt prius dicamus, ne fi postit quidem fieri,
ese faciendum: deinde fleri non poffe Cum autemdehoc
C 6 qax-

I 44 DE ARTE RHET.
I quaeritur , conieäura eft: vt, anRexAlexander terras vitra
f Philip. 7,Oceanum fit inventurus? Sic ait Cicer. Vacem cum M- Antoni e effe nolo, quia turpis efl, quia periculosa, quia ese ‘ nonpotefl. Qm diligentissime in oratione explicat. Quadam & fieri pofie, & futura e([e credibile efl, sed aut alto tempore, aut alio loco, aut alio modo.
Partes suadendi tnvniver (um sunt tres, prima efl, vt - doceamus, effici poste id, quod suadeamus: fecunda deinde, honestum esse: poftremo vero, este vcile, inpri- mis itaque videndum efl, an effici non poflit id, quod sua . demus: nam fi quid effici non poflit, deliberatio tollitur,
. quamvis & honestum & ville fit.
•riffir c, Ytdendum etiam est, quam halb poflit: nam \qua per- : 'i.Vo [difficilia sunt, perinde habenda sepe sunt, ac fi effici non
it. 2,
pofiint-
Et cum de necessitate, attendemus & fi aliquid non necessarium videbitur , videndum tamen erit, quam fit magnum. Quod enim per magni intereft, pro necessario ‘ sepe habetur.
o.2 S .ab £ß a p UC [ Titum Livium pr seciar a P. Scipionis oratio, in
con *qua& poffie Anntbalem tn Africa vinci demonstrat, & ad * dignitatem populi Romanifamamque apud Regesgentesfe exteras perttnere, non ad defendendam modo Italiam, sed ad inferenda etiam Afric«, arma videri, Romanis animum effe: imprimis effe vttle, requiescere aliquando diu vexatam Italiam, vri, popularique in vicemAfncanw Cap.LII. De his, qui deliberant.
D iversi sunt deliberantium animi: & five consultent plures,five finguh, in vtnfque differentia est. Ouin& in pluribus multum interefl Senatus fit,an populus: Romani, an Hispani , an Galli & in singulis Cato, an Cicero: C<efar, an Pompeius deliberet• parrJr. proinde intuenda, sexus, dignitas, setas, sed mores
prmpue discrimen dabunt: Duo enim sunt hominum generas
in.lib. cap. 8 .
V

LIB. I. 45
nera-, alterum indoctum j & agreste, quod antefert fernher vtilttatem honestati: alterum expolitum, quod rebus omnibus dignitatem anteponit.
Gap. LI Ü. De pruna parte suadendi.
S I honestatis pulchritudo cerni oculis posset, mirabiles offic. fui amoresHxcit aret. Sed quoniam genus hominum ad inpart. honest atemnatum malo cultu, pravifque opinionibus corruptum est, diligenti cohortatione opus est. Et honesta quidem apud honestos suadere facillimum est i fi vero apud turves reäa obtinere conabimur, ne videamur exnrobrare diversam vita sectam, cavendum est. ^ ];b
Et animus deliberantis non sola virtutis commendatio.^' g f ne permovendus, fedla.ude,yulgi opinione, & secutura vtilitate; aliquando vero magis obijeiendo aliquos, fi diversa fecerint, metus. Nampmer id, quod his levistimi cuiufqi animus facillime terretur, nescio an naturaliter a- pud plurimos plus valeat malorü timor,quam spes bonorü -
Sola virtutis commendatione intendit militum animos 1 ' 1 ' 3 ' 19 Cato apud Lucanum, ad aggrediendum iter difficillimum & periculoffimum.
Oquibus vna salus placuit mea castra secutis Indomita cervice mori, componite mentes Ad magnum virtutis opus, fummosque labores.
Quam orationem pulchra lüa claudit sententia- Serpens fetis, ardor arente,
Dulcia virtuti. Gaudet patienta duris .
Latius est, quoties magnofiibi constat, honestum- Sape etiam controversia inter hominum sententias in illo est, vtrum fit honestius, affirmant autem viri fapien- tiffimi, omne officium, quod ad coniunctionem hominum,
& ad tuendam societatem valet, anteponendum effeilli officio, quod cognitione, & scientia continetur.
In ipsa autem communitate sunt gradus, ex quibus quid cuique prastat, intelligi potest: vt prima Deo ops.
Max

pin. üb. cap.8,
" -IV. 9 .
)cc
4 <s De ARTE RHET.
Max- fecunda patriae tertia parentibus: deinceps gra - daim reliqua reliquis debeantur. Ex quibus atque similibus inteUigimus, quomodo hanc suasionis partem , quce ad honestatem pertinet, tractare debeamus.
CAp. LIV. l)e Volitate.
A iV fit autem facile , magnum jucundum , fine periculo, ad queftionem pertinet utilitatis.
Suasor itaque vel omnia Inec,vel eorum pleraque in- ejse in eo, quod suadet, oflendet
Qui vero dissuadet, ille difficile , parvum jucundum , periculosum monstrabit . Hoc modo F ab. Maxi. aput Ttt. Livium, ne P. Sapio in Africam traijciat contendit, cum Annibal hostis incolumi 'exercitu quartum decimum annum Italiam obsideat. Nam nunc quidem praeterquam quod tn Italia & in Africa duos diversos exercitus alere cerarium non poteß , praeterquam quod unde classes tueamur, unde commeatibus praebendis sufficiamus, nihil reliqui efi: pericuhtandemquantumadeatur, quem fallit ? Deinde graviter & sapienter difficultates multas ad pericula commemorat, quaefuturafnt, niconfuluter- que in Italia retineatur.
Eodem etiam modo propositis duobus utilibus, utrum fit utilius, controversia est.
Cum autem species utilitatis cum honestate certat,qui utilitatem defendet, enumerabit commoda pacis , opum, potentiae, vectigalium, pmfidij militum utilitates ceterarum rerum, quarum fructum utilitate metimur, itemquc ■; Qu\\,incommoda contrariorum. Ex his locis Catilina apudSa- luftrum ad nefarium facinus, quod ille maximum atque pulcherrimum vocat, confuratos hortatur: Vobis ( inquit ) domi efi inopia, foris aes alienum, mala res, spes multo a- fperior, denique quid reliqui habemus praetermiseram a- mmam? Quin igitur expergtfctmint? en iüa,illa. quam sepe optasti,libertas: praeterea divitiae, decus, gloria in oculis sita
1 deo ' .t.-
llust.

LIB. I. 47
ta sunt-Cicero stmiliter apud Lucanum specte vtilitatr, lulitrn Casarem ad arde bellum hortatur.
Bellantem gemmis tenuit te Gallia lustris.
Pars quota terrarum, facili fi pr celia pauca Gcffcns eventu, tibi Roma subegerit orbem.
Qui ad digni rarem impellet, maiorum Exempla, qua 2-de °- erunt vel um periculo gloriosa colliget ; Posteritatis tm- * mortalem memoriam augebit• Vtilitatem ex laude nafet defendet : femperque eam cumDiguitate ejfe conjunctam,
Hcec autem exercitatio defendendi speciem aditatis contra honestatem, in qiia vna vera est vtihtas, ad fchola-\\ b.j. rutn exercitationes vtilis est: nam & iniquorum rattocip.S, noscenda est, vt melius ecqua tueamur.
Cap. LV.Deeo, qui suadet.
M Vltum etiamrefert, qux fit persona * dicentis: fua-® c orac * de re enim aliquid, aut dissuadere,gravissima est per- 1 ' forne: nam & sapienti.s est, consilium explicare suum de maximis rebus: & henesti & diserti, vt mente providere, auctoritate probare, oratione persuadere postit.
Anteacta vita fi llhdlrisfuit, aut clarius genm aut x- tas, aut dignitas, affert exspectationem. * videndum est, ne qua dicuntur, ab eo, qui dicit,dissentiant- At bis contra- '
na [ubwiffiorem quendam modum postulant. Nam quis in altjs liber alitas est, in alijs licentia vocatur: & quibusdam sufficit auctoritas: quosdam ratio ipsa cegre tuetur.
Cap. LVJ. Qusedam in deliberatione
observanda.
A I> consilium de R epub. dandum , caput est , nosse 2 .de v. Rempub. ad dicendum vero probaliter, nosse mo-rat. res civitatis, qui quia crebro mutantur, gemes quoque oratiomseft [ape mutandum■ In senatu minori apparatu dicendü est, sapiens enim est confiliu, multis^ alijs dicendi relinquendus locus, vitanda etiam ingenij osten - tationisque suspicio.
Gm-

48 DE ARTE RHET.
Concio capit omnem vim orationis , & gravitatem varietatemque desiderat: maximaque pars orationis admovenda est ad animorum motus. Eoe videre efl in qui- Arist.libi. bufdam Ciceronis orationibus contra M. Antonium in fe- Rhct.c.9natubabitkj quocumfint elegantes & diserto , nullum tamen apparatum habent- At oratio pro lege Manilia, & Cie«.* °' oratlones de lege Agraria multo magnificentius habent & iis parr. ornatius genus dicendi-
Li.Ub. 8, Vis autem ad suadendum Exemplorum efl maxima, aut recentium j quo notiora fint, aut veterum , quo plus autboritatis habeant, Plerumque enim videntur respondere sutura proteritis habeturque experimentum, velut quoddam rationis testmonium. Suadet Eabius Maximus in senatu, ne V- Scipio Annibale in Italia relicto, in Africam traijciat : Dies me deficiat ( mquit ) fi reges imperatoresque temerem hostium terras transgressos, cum maximis cladibus suis exercituumque suorum , enume - rare velim. Deinde vetus afferri Atheniensium exemplum, qui classe in Siciliam transmissa, Rempub. suam in perpetuum afflixerunt, & novum M- Attihj, qui in ea ipsa A- ffica annis ante quadraginta , tn prolio viäus & captus est.
Sequebatur vt ea, quo judiciss accommodata sunt explicarentur: sed quia judiciorum mutata ratio, vt ea pro- cepta parum sint necessaria, efficit, &ex orationibus Ciceronis, & ex locis supradiäis , tum etiam his, quo de partibus orationis dicentur, facile cognosci possunt: sequitur vt de secunda parte Rhetorico dicamus.
P
DE

DE ARTE
RHETO RICA
LIBER II,
De Dilpositione,
S E,eundus hic liber Dispositionis pnecepta continebit, quee oraton perutilia sunt & maxime necessaria- Quid enim diligenter argumenta invenijfe conferet, vifi pari diligentia, quee inventa sunt, collocentur? Excellentis ducis virtus non magis in deligendo fortißimo , & ßrenuißimo quoque milite ad bellam, quam in inflruenda ad pugnam acie cernitur'. &st quam m corporibus nostns ^^'' aliorumve animalium partem permutes atque transferas ,^ ^ licet habeat eadem omnia, prodigium fit tamen: & artus etiam leviter loco moti perdunt, quo viguerunt, vfum: & turbati exercitus sibi ipfi sunt impedimento, fic oratio carens hac virtute, tumultuetur neceffe efl , & fine rectore fimtet, nec cohcereatfibi, multa repetat, multa transeat, velut noäe in ignotis locis errans: nec initio, nec fine proposito, casum potius quam consilium sequatur. Quapropter hic liber serviat Dispositioni.
Est autem Dispoiitio rerum inventarum in ordi-De i»ve . nem distributio. '♦ m P art ‘
Cumin infinita quteflione ordo efl fere idem, qui expositus est locorum. In definita autem adhibenda sunt tlla etiam, qu<e ad motus animorum pertinent.
Atque eo fit, vt vtamur exordio, narratione, confirmatione, peroratione.
Ete fiunt enim quatuor orationes partis, per quas inis enta distribuimus. Quarum dug valent ad rem docen- D dam»

jb DE ARTE RHET.
dam, narratio<Sr confirmatio; ad impellendos an'- mostlua , principium & peroratio, de quibus figUla- tim dicendum eß.
Cap. II- De Exordio.
E Xordium Roratio, animum auditoris idonee comparans ad relicuam dictionem- Id fien tribus maxime rebus inter auäores plurimos
confiat,fi benevolum - attentum , docilem audito- quin. üb., • cm f ecermu s.
4 ,ca P'*‘ Quorum primus locus, id est, vt amice audiamur, efi Arist in Personis Nostris , Auditorum , A dverlanorum; i Eche.c.i 4.,quibus mitia benevolentia; concilianda comparantur , aut Inpart* Meritis aut Dignitate, aut aliquo genere Virtutis, & maxime liber alitatis, offici j, jujhtue, fidet, con- trarijfque rebus in adversarios conferendis, &cu auditoribus aliqua comunclwnis aut causa aut ffiesignificanda.
Cicero pro C. Babir. perduellionis reo: Mecum amicitiis vetufias, tum dignitas hominis , tum ratio humanitatis, tum metevitxperpetux consuetudo, ad C- Babir. defendendum efi adhortata: tum vero vt id studiofiffime facerem, [alus Btipub. consulare officium, Consulatus denique ipse mihi vnavobifcum cum salute Beipubl. commendatus cogit: hxc autem accurate in exordio & ornate explicat- In oratione vero pro P. Sjllafic ait. Quanquam ex huius incommodis magnam animo molefltam capio; tamen in cceteris malis facile patior oblatum mihi tempus, in quo boni viri lenitatem meam mifencordiamque notam omnibus, quondam, nunc quasi intermißam agnoscerent. improbi ac perditi cives edomiti atque vicli, prie- cipitante Bepubl .vehementem me fuiffe atque fortem', conservata mitem ac misericordem faterentur.
Et pro Cn. Plancio suam cum judicibus coniuncüonem significat his verbis: Nunc autem vefier, Indices, conffie- clus, & consessus iste reficit & recreat mentem meam,
cum

LIB II. ^ 51
cum intueor & contemplor vnumquemqtie vestrum : video enim hoc in numero neminem , cm mea salus chara non suenti cuius non extet in me suum mentum i cui non fim obstrictus memoria beneficij sempiterna, itaque non extimesco, ne Cn, Flando custodia me ce salutis apud eos obsit, qui me ipsum maxime salvum videre voluerunt.
At moratione pro P. Qmnstio, vim adversariorum & gratiam invidam vocat, &C- Aquihumi eosqueiquiin consilio aderant, orat, atque obsecrat, vt multis miurijs jactatam, atque agitatam aqwtatem, ineo tandem loco consistere atque confirmari patiantur.
Intelligenter autem vt audiamur & attente a rebus ipfis ordiendum est.
Sed facillime auditor discit, & quid agatur intelligit, ficompleäare ab initio genus naturamque causas y st definias: ji dividas: fi neque prudentiam eius impedias confusione partium y nec memoriam multi-Pro A, tudine. Sic exorditur Cicero pro A- Cluentio: Ammad-cluent* verti judices, omnem accusatoris orationem in duas divisam esse partes. Quam distributionem ait certum fibi ejfe in defensione servare, vt omnes intelhgant, nihil eum nec subterfugere voluisse reticendo, nec obscurare dicendo.
Vt attente autem audiamur , trium rerum aliquasssss' . consequemur. Nam aut magna quadam proponemus y aut necessaria^ aut comuncta cum ipfis, apud quos res a- getur. Luculenter hunc locum Cicero tractavit in exordio nobilifmia orationis pro domo sua: quid fi vllo tempore quin. lib f magna causa in facerdotumpopuli Roma: judicio ac pote-4* ca P» >* flate versata est, hacprofecto tanta est, vt omnis Reipubl, dignitas, omnium civium fatus, vita, libertas, ara,foct> dij penates, bona, fortuna, domicilia, vestra sapientia, fidei, poteflatique commissa creditaque esse videantur. Verum exhis, qua proposita sunt, aliud atque aliud pro varu ttAte causarum desiderari palam est 4
D i Cap.

5 i DE ARTE RHET.
Cap. III. De generibus cautarum.
G Ener a porro causarum plurimi qumquefecerunt: honestum, humile, dubium, vel anceps, admira- j.b Q“' n » hi le, obscurum.
* 4 * Sunt quibm reite videatur adijei turpe , quodalij humili, alij admirabili fubijcumt.
Admirabile autem vocant , quod est praeter opinionem hominum constitutum.
I» ancipiti m-rxime benevolum judicem , in obscuro docilem , i» humili attentum parare debemus: nam honestum quidem ad conciliationem fatis per fe valet.
In admirabili cum turpi remedijs opus efl.
Et eo quidam exordium m duas dividunt partes principium & insinuationem, vtfiittn pnncipijs tecta be- iQjjjn >, nevolentix & attentionis postulatio, qux quia este in turpi |'S. cap. caufx genere nonpostit, insinuatio Jamprff animis,maxi- Ud Her. mevbi frons caufx non fatis honesta est, vel quia res fit Ij* 1 * C I£ . improba velquta hominibus parum probetur.
I e,nve *'* £f quidem quibus adversus hxc modis fit medendum, confihum ex caufis fumetur. Illud in vniverfum prxeep- tum fiityVtab ijs, qttxlxdunt , ad ea , qux prosunt, refugiamus. Si causa laborabimus, persona subveniat: fi persona, causa.
His etiam de causis insinuatione vtendum est, fiiad- verfarij oratio auditorum animos occupaverit, vel Ji dicendum apudfatigatos est: quorum alterum promittendo nostras probationes, & adversas eludendo vitabimus: alterum &ffie brevitatis, & ijs, quibus attentum fieri auditorem docuimus.
Vrbanitas etiam oportuna reficit animos, & vndecun- que petita auditoris voluptas levat txdium.
Cap. IV. Cuiufmodi Exordia elfe debeant. Ic (, r a ti P Xordiafiemper cum accurata, & acuta, & instru- *XHcta sententijs, apta verbis: tum causarum pro,
pria

LIE. II. si
priaejfe debent. Trima est enim quasi cognitio & commentatio oratoris in exordio , qu£ continuo eum, qui audit, permulcere atque allicere debet.
Maxima autem copia exordiorum ad auditorem alliciendum, aut incitandum ex ijs locis trahitur qui admotus animorum conficiendos in causa, quos tamen totos in exordio explicari non oportebit, sed tantum impelli primo auditoreleniter,vt jam inclinato reliqua incumbat oratio,
Cap. V. De Vicijs fcxordrj.
H &cautem sint vitia certistima exorsorum ,
summopere vitare oportebit: Vulgare, Commune,]^ Commutabile, Longum, Separatum Translatum, contra praecepta. f;
Vulgaree/f, quod in plures causas potest accom-Ad He r c£ modan, vt convenire videatur. üb. .*
Commune est , quod nihilominus in hanc, quam in contrariam partem causie potest convenire. S
Commutabile est , quod ab adversario potest, levi ter mutatum, ex contraria parte dici.
Longum est, quodpluribus verbis aut sententijs, vitra quam fatis est, producitur. Oportet enim vt sedibus ac templis vestibula & aditus, fic caufis proportione rerum principia prxponere.
Separatum est, quod non ex ipla causa dictum est, nec sicut aliquod membrum, annexum orationi.
Translatum est, quod aliud conficit , quam causae genus postulat i vt fi quis docilem faciat auditorem, cum benevolentiam causa defiderat: aut st principio vta- tur, cum infinuationemrespostulat.
Contra praecepta est, quod nihil eorum efficit, quorum causa praecepta de exordijs traduntur: hoc est, quod eum qui audit, nec benevolum, nec attentum, nec docilem reddit, aut quo profecTo nihil peitu est, vt contra fit, facit.
D j De

54 DE ARTE RHET.
De exordio quaedam in genere
judiciali. Ccp. VI.
Jfium efl de exordio in communi* reflat vt brevi- ’ ter, fi quid in singulis generibus in exordiendo proprium efl, adijctamus.
Et vt a Indici js incipiamus, veteres, oratores diligenter id curabant, vt m genere judiciali ex ipsis visceribus cau- [a sumerent exordia: judicem conciliabant non tantum «f^cap i audando eum, sed laudem eius ad vtilitatem causa fuce conjungentes, allegando pro honestis dignitatem illi suam, pro humilibus justitiam, pro infcelicibus misericordiam, pro hcfis severitatem, &fimiliter cectera: metum nonnun- IfVcti. 2 jj quam amovebant, vt Cicero proMilone, ne arma Pompcij [Arict.Rh .contra se diflofita putant, laboravit: nonmmquam ad- Li.c 14. bibebant, vt idem tn Verrem facit, dabant etiam operam, huni'iib * ne ostentarent in principijs curam. Non femper autem i‘c C .dlo'. exordto f sebantur, sed in honestis: in parvis etiam atque [»rar. frequentibus causis, ab tpfa re, omijfo exordio, incipiebant . Cap. VI1. De exordio in exornatione,
& deliberatione.
P Eceterea, qua. de exordio dicta, in genus demonstrativum facile transferri possunt: illud est notandum: ex- ordia in eo ejfe maxime libera, vt Arißot. existimat. ,<ap *8 ’ Na&longe a mateiia duci, (ff ex aliqua re Vicina pofjunt.
In deliberatione vero fepe nulla., vel brevia ejfe debent. Non enim supplex vt ad judicem venit orator, sed hortator, atque auclor. Quare cum principio vtetur, pro. ponere qua mente dicat, quid velit, quibus de rebus dißurus fit , debet : hortarique ad fe breviter dicentem audiendum.
Cap.VUl. De Narratione.
'[ixin, li, X lArratio est rerum explicatio, & quaedam quali ca P* 3* isedes ac fundamentum constituendae fidei. P art * Opor-

LIB. II. 5)
Oportebit autem eam tres habere res, vt brevis , vt a- perta, vt probabilis Jis: per quas efficitur , vt auditor intettigat, meminerit, credat.
Erit autem brevis narratio fi conflet simplicibus verbis, & semel vnaqmeque res dicatur: tum etiam fi resciderimus omnia , quibus sublatis, ne<fe cognitioni quicquam neque vtilitatt detrahatur: non tamen inornata debet effe brevitas, alioqui fit indocta. Erit autem perspicua , fi verbis vfitatis, fi ordine temporum conservato , fi non interrupte narrabitur-
Probabili s, autem erit, fi personis, fi temporibus, _/J ^°-quin.?!b cis ea, que narrabuntur consentient,fi cuiusque facti &4,cap.t eventi causa ponetur : fi testata dici videbuntur : fi cum'm part. hominum opinione, auäoritate, ficum lege, cum more, cum religione coniuncta, fi probitas narrantis significabitur: fi antiquitas, fi orationis veritas, & vite fides-
Ciceroni vehementer placet, vt jucunda & suavis fit narratio: eam<fe suavem effie narrationem ait, que habet Admirationes , Exspectationes , Exitus inopinatos, que interpositos motus animorum, Colloquia de orat.? personarum, Dolores, Iracundias, Metus, Lsetitias, Cupiditates.
Cap. IX. Quando Narratione vtendum sit*
I N Iudicijs quando vtendum effiet, aut non effiet narratione, id erat confili). Nec enim fi notares effiet, nec du- de©ra*z bium erat, quid gestum esset, narratio adhibebatur , nec fi adversarius narrabat, nisi fi refellebatur.
In exornatione vero narratio non erit vüa,que necessario consequatur exordium, sed fi qua inciderit, cum aliquid eius, de quo loquemur, nobis narrandum fit, cu laude, aut vituperatione, pncceptio narrandi de hoc loco petitur .
Nec multum sane fiepe in deliberatione narrandum est: est enim narratio putent arum rerum , aut prtefien- tium: fu asto autem futurarum.
D 4 rri Ä

'cap
j 6 DE ARTE RHET.
Arist, Kh. Privata certo deJiberatio narrationem nunquam exiget 3 . c. 1 6 , mis duntaxat rei, de qua dicenda sententia est, quia nemo Ouin f a ’ l i norat de quo consulit, extrinsecus pojfunt pertinentia ^ * ''''ad deliberationem multa narrari.
In Concionibus sape est etiam illa, quae ordinem rei dotet j necessaria. Nunc ad confirmationem transeamus.
i Cap. X- De Confirmatione.
S Equitur confirmatio, in qua suggerenda sunt firma, menta causae coniuncta 3 & infirmandis contra-* rijs & nostris confirmandis.
Namque vnain causis ratio quiedam est eius orationis, qua ad probandam argumentationem valet: ea autem & confirmationem, & reprehensionem quierit . Sed auia nec reprehendi, quee contradicuntur, pojfunt, ntfi tua confirmes-. neque htec confirmari, nifi illa reprehendas, idcirco hac & natura, & tractatione & vtilitate coniunäa sunt. Her, Tota autem Jpes vincendi ratioque persuadendi m hac ‘b- >. parte posita efi- Nam cum argumenta noftra exposuerimus, contrariaque dissolverimus , absolute nimirum erit a nobis oratoris muneri fatissaäum. Vtrumque igitur po- ( terimus commode facere, fi constitutionem causee cogno-
| r erimus.
Cap. XI. Quid sit status.
->» »• de ^Tatus est quaestio, quaeex prima causarum con- !. Ve „ n ^. Oflictione nascitur.
Vtfit intentio accusationis-. Sjlla coniurasti cumCa- tilina: depulsio vero defensoris, non coniuravi■ Ex hac prima conflifttone nascitur illa qucejlio: coniuravertt ne Sjlla cumCatil.na? quam quaestionem vel statum , vel constitutionem oratores appellant Status autem appellatio dicitur ducta, vel ex eo, quod ibi fit prtmtts causa ^ congressus, vel quid in eo causa consistat.
puinJ.j [ap. 6.

57
LIB. II.
Cap. XII. Quot sint status.
C Vm triafint, quts in omni disputatione quterantur, Cl '' n to P sit necne, quidJit, quale fit, fit, Vt conftitutiones ‘ n P arC ‘ quoque tres fuit.
Prima coniuncturalis,in qua sit necne quaerimus, vt,fit necne insidiatus Miloni Clodius-
Secunda autem nominis vel finitionis, cumquidQ. 11 '". >>. sit aliquid , & quo nomine afficiendum investi-3 • ca P* 6 *
gamus.
Vt,fueritne Ciefar Rex, an tyrannus, an diäator.
Tertia, in qua de vtilitate, honestate , aequitate disteritur, deque his rebus, quae his sunt contrariae: vt,
Rectene fecerit Romulus, cum fratrem interfecit,
Eius constitutionis partes sunt duae, quarum vna absoluta, altera astumptiva nominatur.
Absolutae/, cum idipsum, quod factum est, vtAd jjer.l, aliud nihil feris assumatur > recte factum este di-'* Ci. de cemus - Eaefieiufmodi: Pater filium verberavit, is J*
riarumcum patre agit, pater nihil aliud defendit, nifili cere filium a patre verberari.
Assumptiva efl, ciim aliquid necestario foris as- sumitur, vt jure factum este aliquid confirmemus: vt, Milo damnetur, nisi foris ajjumat, 'a Clodio fibi effe factas insidias.
Uce tres conftitutiones & in exornatione , & in deliberatione , &tn judicio reperiuntur.
Cap. Xili. DeRatione, Firmamento.
& Indicatione.
R Ationem appellant oratores eam, quas affertur a reoC<.i n par depellendi criminis causa, qux nifi effet , quod de - 3 ^ Here.
fenderet, nonhaberet. ven^h'i"
Firmamentum autem, quod contra ad labefactan- ' '
dam rationem refertur , fine quo accusatio stare non ^ Qi 111 ’. potest,
D < Ex W

;8 DeARTERHET.
Ex rationis autem, & ex firmamenti confiiäione & quaficoncurfu quxfiio exoritur quadam, quam judicationem appellant , in qua, quid deveniat in judicium, (fde quo disceptetur, quaeri solet hoc modo.
Oreßes , cum confiteatur fe interfecisse matrem , nifi attulent rationem ^ pervertit defensionem: ergo affert eamtilla enim, inquit , patrem meum occiderat. Tum contra rationem defensionis firmamentum ab accusatore fubijdtur-. hoc modo-.Sed non abs te occidi tamen,neque indemnatam poenas pendere oportuit. Ex comunclione rationis & firmamenti judicatio conflituitur, hoc modo: Cum dicat Oreßes fe patris vtcifcendi causa , matrem occidisse, reäumne fuerit, a filio fine judicio Clytemneflram occidi?
Ergo hac ratione judicationem reperire convehit, ai quam omnem rationem totius orationis conferri oportebit. Nam primus flatus diffusam habet quxflionem, orationum vero & firmamentorum contentio adduci in angu- fiam disceptationem. Ea in contectura nulla efi, nemoc- mmeius, quod negat factum, rationem aut pot efi, aut debet, aut solet reddere■ Itaque in his causis eadem & prima quaflio, &difceptio efi extrema.
Cap.XIV. Quo statu quaestio, quae in Scripto existit, contineatur.
quW.y.CAipea: scripti etiam interpretatione extflit conten- cap. 5 . *^ftio,quod quatuor modispoteftcontingere,
O.üb.r. Autenim defenditur, non id scriptum dicere, quod adversarius velit, sed aliud; id autem contm- lucto' 11 ^ 5 am f cn P tun; ambiguum eß , vt dux differentes fen* ad her. L tentt<e au ‘P l poßint: tum opponitur scripto voluntas ».in To.scnptotis-. tum scripto scriptum contrarium affertur. aut ex eo, quod scriptum est, aliud quoque, quod scriptum non est, deducimus.
Ita (unt quatuor genera, qux controverfiam in omni
• scripto facere pofunt, ambiguum, discrepantia scri-
pti

7.
lib. n. 5-
pti & voluntatis, lcripturacontraria, ratiocinatio.
Ambiguum hoc modo: Testamento quidam jujfit t. ponistatuam auream hastam tenentem, qiixntur: Sf 4 -T J ' n *b 7 . tua hastam tenens aurea este debeat, an hasta ese aurea in alteriusstatua materiae. ca p. 6>
Ex discrepantia vero scripti & voluntatis , eius- modi oritur controversta. Lex efl, Peregrinus, f murum af- 3 .
cenderit, capte puniatur: curi hostes murum ascendissent, peregrinus eos depulit, petitur ad supplicium: ille voluntatem allegat scriptoris.
Ex contrarijs scripturis hoc modo exißit contentio. 3 .
Lex est: virfortis optato praemium, quod rolef.&altera lex' tfm 7 - est: Magistratus ab arce ne discedito: magiffratus, qui for - ca P’ 7 ’ titeregit, optat hoc praemium, ut ab arce liceat discedere, lex illi posterior opponitur, ipse vero priori : fe tuetur-
In ratiocinatione vero quxritur, an vbipropria ^- v q U ; n , nonest,fimilifitvtendum:vtlexeft, lanasTarento vehe- ca p. 8." re non liceat: quida ores vexit, etsi nulla lex certa est, qux factum eius nominatim prohibeat, tamen illa, qux similis est, accusatur: Itaque ex eo, quod certum est, id quod incertum est, ducit hxc controversta: quod quoniam ratiocinando fit, nomen etiam ratiocinationis accipit. -
Heec quatuor controversiarum gener a , qux in scripto nascuntur , femper m qualitatis statum cadere , cum 1,111 0,at - 1 Cic. debemus existimare, vtin primo genere disceptetur:
Vtrum cequtm ftt ex differentibus fententijs accipi: in fecundo vero: Verbane plus, an sententia valere debeant: in tertio} Vtrum legem sequi fitiustius' in quarto: Oporteat- ne legem similem ad factum, quod venit fine lege in judicium, accommodare.
Cap. >V Quomodo status tractetur.
I Vdicatio cum eß conßituta , proposita este debet oratori, quo omnes argumentationes reperta ex inveniendi locis conijciantur, qtlod fatis efl ei, qui videt, quid 'tn
quo-

er© DE ARTE RHET.
> quoque loco lateat, quique illos locos tanquam thesauros aliquos argumentorum notatos habet. Quibus in mente & cogitatione defixis, &'tn omni re ad dicendum pofita excitatis, nihil erit, quod in vllo dicendi genere oratorem postit effugere.
Diligenter tamen ordinem coliocationemque argumentorum attendet, & curabit, vt firmiilimum quodque fit primum, tumea, quee aeque exirJlanr, ferventur ad extremum ifiqua erunt mediocria ( namvitiofis nusquam effe oportet locum ) »»mediam turbam conij- ciantur.
de orata, Reliquum nunc eft, quando de argumentorum locis & causarum constitutionibus didunt est , vt rationem , qua, expoliuntur ab oratore argumenta, quorum propria [edes est m confirmatione, accurate doceamus.
Cap.XVl. De Argumentatione.
Ci.in par A Rgnmentatio est argumenti vel explicatio vel *'u 1 n 'jpb* artifieiosa. expolitio.
5 U cap ! 2 ea conficitur, cum ex locis, de quibus superiori
Idem l.^Jibro didum est, aut certa, aut probabiJia sumpseris, ex cap. lo.quibus td efficias, quod aut dubium, aut minus probabile per fe videtur: dubijs enim probari dubia quomodo poffunt?
Fro certis autem habemus, primum quae sensibus percipiuntur, vtqute videmus, audimus: deinde ea, quae communi hominum opinione, atque sententia sunt comprobata , vt afficiendos effe honore parentes i praeterea quae legibus cauta sunt, quae persuasione, fi non omnium hominum , eius certe civitatis aut gentis, in qux res agitur , in mores recepta sunt: fi quid inter vtramque partem convenit, fiqutd probatum est: denique cuicunque adversarius non contradicit.
Probabilium autem genera sunt tria: vnum firmis, simum, quod fere accidity vt liberos a parentibus amari. alterum vclut propensius, eum , qui rede valeat,
- * m

LIB. II. , 6 1
n craflinum perventurum, tertium tantum non re-Diinv,i, pugnans j m dantofurtum saltum ab eo, qui domi fuit.
Ad probandum vero id, quod efl dubium, hoc modo id quod probabile efl, potrft adhiberi: fit dubium , an Catilina coniuranti fumatur illud, quod credibile efl: llomines teris alieni magnitudine oppressos, eos denique egentes & sumptuosos, facile adduci vt coniurent: Iam id, quod dubium erat, cfiatur probabile, Catilinam coniuraffe.
Sed btec oratores non tenuiter more dialecticorum, sed co- ptofiflime expoliunt.
Dicitur autem illa argumenti expolitio, argumentatio: de cuius quatitor partibus, Ratiocinatione , Inductione, Enthymemate, Exemplo breviter & enucleate differemus-
Cap. XVJL De Ratiocinatione.
R Atioanatio , quam & (j/llogifinum & epicherema
Gruuivocant, conflat propolitione, cum qua em < ff^f' in ~ ratio jungitur: deinde assumptione & eius proba-^j’^ * tione postremo complexione. cap4 j .ad
Propositio efl, per quam breviter locus is exponi- hcren, tur, ex quo omnis vis oportet emanet ratiocinationis.
Propositionis vero approbatio est, per quam breviter id, quod expositum est, rationibus affirmatum probabilius, & apertius fit.
Assumptio, per quam id, quod ex propositione ad ostendendum pertinet- assumitur.
Assumptionis approbatio , per quam id, quod assumptum est, rationibus firmatur.
Complexio , per quam id , quod conficitur ex omni argumentatione, breviter exponitur.
Hoc modo jit propositio: Melius gubernantur ea , quee consilio geruntur, quam qttie fine consilio admiuiflrantur : deindefubijciatur ratio: Exercitus enim is, cui prtepofl-
tits

6 z DE ARTE RHET.
tus efl sapiens Imperator, omnibus partibus commodius regitur squamis, qui jlultitia & temeritate alicuius administratur. AlTumptio deinde ponituK Nihil autem omnium rerum melius, quam omnis mundus administra- tur■ AfTumprioni probatio adiungitur: Nam & signorum ortus & obitus definitum quendam ordinem fervant, & annuit commutationes non modo femper eodem modo fiunt, verum ad vtihtates quoque rerum omnium sunt accommodatis. Tertio loco inducenda efi Complexio* qua id infert, quod ex superioribus partibus cogitur, hoc modo: Confilto igitur mundus administratur. Hac vbe- rtus & doctius dicuntur in oratione, sed pracipiendt ratio hanc simplicem & apertam brevitatem requirit.
Cap XVI Il.Quotsintpartes ratiocinationis.
C l.i'de P Xsupradiilis manifestum efi, nihil referre sive tri-
invent. i _<partitam 3 sive quinque partitam putes ejfe hanc
Contrar argumentationem.
ailent eu Commodior tamen illa partitio videtur ejfe, qua in tres i.dein Vyartesdiflributaest, quod fit, fi propositionem & eius rationem, vnam partem existimemus, alteram vero assumptionem & eius exornationem : at fi separes propositionem a ratione, assumptionem ab exornatione, in quinque partes distributa erit.
quin üb. Cum propositio ex fe intelligitur, fine ratione assttmen- 5.cap.i4 .daest. Assumptio etiam cum perspicua est, nullius approbationis indiget.
Quod fit Ct propositio & assumptio perspicua sint, vtra- ci.in par .que approbatione prateria, ratiocinationem conficiemus, &Iui.de/j 0f pjodo; summopere virtus expetenda est: At pruden- w ' ent ’ tiam este virtutem in confesso est: Summopere igitur prudentia expetenda est. Vitare autem similitudinem, qua satietatis est mater, poterimus j non femper a propositione ordientes, sed interdum a complexione, ab assumptione nonnunquam. *
Cap«

LIB. Is. 6;
Cap. XIX. De Enthymemate.
E Nthymcma est imperfectus iyHogifinus, vel rf q 11 « 1 . üb, ahj definiunt, syllogismi pars. 5 -cap.io,
Ratiocinatio enim tripartita est: cx iribus igitur eius 1 °* partibus fi vnapratereatur, bipartita fit argumentatio, qua eft enthymema: vt, Omnes artes siint expetendae, igitur expetenda est eloquentia. Inteliigitur enim assumptio ,, Propositione vero praterita fit enthymema hoc modo. Eloquentia tst ars, igitur expetenda.
Optimum autem videtur Enthymema, quod fit ex^ 111 ”* pugnantibus, quod etiam filum Enthymema quidam a ffiTol Vocant, non quod non omnis argumentatio bivartita, pro - pn* nomine Enthymema dicatur, fiedvt Homerus propter excellentiam communePoetarum nomen effecit apud Gratos suum, fiic cum omnis argumentatio bipartita, enthymema dicatur, quia videtur ea, queo excontranjs conficiatur, acutiffma, sola proprie nomen commune poffidet.
Eius generis est illud Cicer. Eius igitur mortis [edetis vl- Pro, Mil. tores, cuius vitam,st putetis per vos restitui poffe, nolitis?
Et illud Micipfie ad lugurtham apud Salustmm: Ouem alienum fidum invenies,fi tuus hostis fueris.
Enthymematefiapius vtuntur oratores, quam ratioci- . natione, quod movit Aristotelem, vt Enthymema syiio-^"'v gifmum oratorium effe diceret. Enthymema Quincii-p 0 fi[ Ct fi hamis commentum, aut commentationem interpretatur, quo nomine cum poffmt omnes animi cogitationes significari, argumentatio bipartita signatur. Ahjpropter- ea credunt bipartitam argumentationem enthymema appellatam, quod in animo maneat condita lÜa pars, qua ji- lentio est pratenta. cicinto
Cap. XX. De Inductione. & quiii.b
I Nductio est oratio, quae rebus non dubijs captat S- £ . ,0 .5c
assensionem auditorum. ‘j’ >.
Quibus affenponibus facit, vt Mis dubia quadam r es n *

6*. DE ARTE RHFT.
propter similitudinem earum rerum, quibo* ajsensennr,
probetur.
Vel Inductio est argumentatio , quae ex plurihus collationibus pervenit quo vult, hoc modo. Quod po- mumgenerofijhmuml puto quod optimum: & equus? qui velocissimus, (s plura in eundem modum. Deinde cuius rei gratia illa proposita sunt: Ita hominum, non qui cla- ntatenascendi, fedquivirtute maxime excellet, eritgc * nerofißimus.
Hoc genere argumentationis plurimum Socrates rsus eft,propterea quod nihil afferre ad persuadendum voh- bat. sed ex eo quodsibi ille dederat, qui cum diffutabat, a- Arist ij« liquid conficere malebat, quod ille ex eo, quod jam con. Met. c. 4.cejsit neceffarib approbare debebat. Sedm oratione perpe. Cic.de. tuadifiimile efi. Etenimfibi ipfi respondet orator, poeta inucnt i. ve fjementerinductione delectantur: sed maxime omnium eam frequentavit Ovidius, apud quem & multa & prseciar a sunt exempla: nos vno erimus contenti■ Probat ille Trist.T 4. consolandam vxorem hac inductione , afferas res &
* '** tristes segetem ac materiam effe gloria.
Materiamque tuis trifilem virtutibus imple.
Ardua per praceps gloria vadit iter.
Eieg »z Hector a quis noffet, felix fi Troia fuiffet?
Publica virtutis per mala facta via est.
Ars tua T yphy jacet, fi non fit in aquore fluctus.
Si valeant homines, ars tua Phoebe jacet.
Qua latet, inque bonis cessat non cognita rebus Apparet virtus arguiturque malis.
Deinve, j { 0 c in genere duo sunt diligenter cavenda, primum vt
' illud, quod inducemus persimilitudinem, eiufmodi fit, vt
fit neceffe concedi: deinde vt illud, cuius confirmandi causa fiet inductio,simileijsrebusfit, quas res quafinon dubias ante induxerimus.
. Cap.

LIB. II.. ^
Cap.XXi. Dc Exemplo.
E Xemplumcfl indn&io imperfecta, vel quod idem Ari. Rhe es, Inductio Rhetorica. • Ctc. pro Milone: Negant 1 .*• * h. ' intueri lucem esse fas ei, qui ab se hominem esse occisu caf) * zo * fateatur, in quat andern vrbe hoc homines finitissimi sputant? nempe in ea, qua primum judicium de capite vidit M. Horatij fortissimi viri, qui nondum libera civitate, tamen populi Romani comitijs liberatus efi, cum sua manu sororem esse interfeäam fateretur.
Aliqui Ariftot. summum in omni scientia virum temere ausi sunt reprehendere, quod exemplum genus argu-lochCap mentationisfecerit: sed magnus ille vir & acuta mente dictis & pr adittu, maius quiddam perspexit: nimirum exemplum^ 2 • esse argumentum quidem a similitudine, sed tn argumen-,s * cu
tatione postum, efficere novum argumentationis genus, quod a ratiocinatione , & inductione fine controversa differt■ Enthymema autem esse non potes, cum in Enthymemate semper generale aliquid vel ponatur, vel mtelli- gatur j in exemplo vero ex vna re singulari alia inducatur, Vndefit, vtst quartum argumentationis geniis, quod earatione abinductione separatur, qua Entymema a syllogismo disungnur.
Cap. XXII. De Epicheremate.
Q Vamvisargumentationis partes omnessnt jam ^-q U iri,l.$. posita, tamen opera pretium fuerit, quid Fpichere- cap. ,4« 'ma, quid Sorites, quid Dilemma st, explicaret nam auctores & quidem gravissimi eorum mentionem fecerunt -j Ea vbi explicata fuerint, facile intelliguntur, cur nova argumentationis partes non debeant exiftiman . E- picherema igitur Graci aliquando argumentationem vocant, non eam argumentationis partem, quam Cicero ratiocinationem appellavit, de qua paulo ante diäumeß.
Aliquando etiam Epicherema vocant breviter comprehensam ratiocinationem, cuius partes in vnam £ con-

Ii divinir.
66 ' DE ARTE RHET.
conferuntur, hoc modo: Sine causa dominum servus .te* cufet? Similis enim iß locus apud Ciceronem pro Rege De- iotaro, quem servus apud Casarem accusabat j En crimen, en causa cur regem fugitivus, dominum servus accuset? vbi vehemens argumentum Eptcheremate inclusum & involutum efl.
Erit autem absoluta ratiocinatio, fi hoc modo evolveris: Sine causa non debet dominum servus accusare j hic mediem efl servus Deiotari: non igitur debet Jine causa Dominum accusare.
Cap. XXIII. De Sorite.
V 2 ' ^e Ontes contra multas argumentationes acerva- vinir * L I tim convolvit atque complectitur, vnde nomen etiam invenit. Ciceroscnpfit de eo in libris de divinatione his verbis: Si neceffe fit, inquit, Latino verbo , liceat acervalem appellare: sed nihtl opus efl, vt enim ipsa Ehi- lofophia, & multa verba Gracorum, sic Sontes fatis latino sermone tritus efl.
Offic 3 Pulchrum inprimis efl eius exemplum apud eundem ' Ciceronem’. Atquefl etiam hoc natura pr ascribit, vt homo homini quicunque st, oh eam ipsam causam tamen, quod u homo fit, consultum velit: neceffe efl secundum eandem naturam , omnium vtihtatem esse communem’, qubdfi ita efl, vna continemur omnes, & eadem lege natura: idque ipsum,fi ita est, certe violare alterum lege natur ne prohibemur.vem aut eprmu,veru igitur & extremu. Sed apertissime concluditSoritesille, qui efl quintaTufc: propositum enim erat probare: Quod esset honestum, id solum esse bonum; id autem fic probat. Etenim quiequid est, quod bonum fit, id expetendum efl: quod vero approbandii, idgratumacceptumquehabendum: Ergo etiam dignitas ei tribuenda efl’. quodfiitaefl, laudabile jit neceffe efl. Bonum igitur omne laudabile. Ex quo efficitur, vt quod fit honeflum, tdfit solum bonum. In quo Sorite, cum per fex
quasi

LIB II. 67.
quasi gradus ad complexionem perveniatur, quinque ratiocinationes inclusa sunt.
Sed boc argumentandigenus fiepe fio/et esse fallax atque captioium, dum enim minutatim, & gradatim multa adduntur, penculofißima respondenti tela texitur: retexere igitur oportet, & seorsumsingula considerare: fic .
facilius vniverfia frangentur. In hoc diffutandi genere r frequentes fuerunt Stoici, & Zeno, qui eorum inventor & princeps fuit. Sed maxime omnium 1U0 delectam dicitur Chrjfippus, vt Socrates inductione. *
Cap. XXi\ 7 . Dc Dilemmate.
D ilemma est, in quo vtram concesseris repre-Ci.de inii henditur- vent.
Cicero patriam cum Catilinafic agentem inducit P 1 ' *• Quamobnm discede atque hunc mihi timorem eripe-.fi verus, ne opprimar: fifalfiu, vt tandem aliquando timere desinam. Et in Epistola ad Quinctum Eratrem: Si implacabiles fiunt iracuudu, summa est acerbitas: fin autem exorabiles, summa levitas.
Didum est autem di lemma, quod ita vtrinque premat ac vrgeat, vt tx alterutra parte capiat adversarium , qua de causa cornutus ME lyllogismus vocatur, fic enim argumentationis cornua in eo distponuntur, vt qui alterum effugent, in alterum incurrat. Cicero complexionem appellat.
Et ea fi vera est, nunquam reprehendetur: fin falsa, duobus modis diluetur, aut conversione , aut alteriusInAc. Li f partis infirmatione. Cum viderem, inquit Varro apud Ciceronem, Philosophiam Graecis literis diligentifiime explicatam, existimavi, fi qui de nostris eius studio tenerentur, fi effient Graecis literis eruditi, Graeca potius abhorrerent, ne haec quidem curaturos, quuefime eruditione Graeca intelligi poffunt. Itaque ea scribere nolui , quae nec i»-Q e |J. j . j docti mtelltgere poffunt, nec dodi legere curarent. Hoc di- cap.io'."
E z lemma

68 DE ARTE RHET.
lemma deinde Cicero tn eum convertit hoc modo: Imo vero & Latina legent, qui Gnu a non potuerunt: & qui Graea potuerunt, non contemnent sua. Veterum scriptis celebrata eft conversio ea, qua F.uathlus dtfciplus Protagora pnccept oris dilemma elusit. Alterius partis infirmatione reprehenderetur,fi diceret Cicero : F.tfi doctis minus estet neceffanum, tamen wdottis latme scribendo consuli debere.
Honest autem cur quifqtiam existimet, Complexi o- nemgenus este argumentationis a quatitor illis, de quibus supra dixi, diversum- Est enim ratiocinatio perfedla, qua a duabus partibus contrarijs ducitur, cui fi astump- tionem (ubiunxeris, efficies ratiocinationem perseciam, hoimodo. Si implacabiles sunt iracundia, summa eft a- eerbitas:fm autem exorabiles, summa levitas: sed vel implacabiles sunt iracundia , vel exorabiles: igitur in illis summa est acerbitas, vel summa levitas.
Cap. XX\ . De Confutatione.
Quin.lib.T7 Xpofiti generibus argumentationum, reliquum est,
' ?. c *p. . Jstjvtrationem, qua refutanda ac reprehendenda iUa fint, ostendamus.
i * Refutatio dupliciter accipi potest. Nam & pars defen- (■’ foris tota eft pofi ta in refutatione, & qua dtäafunt ab ad-
; ster (ano, debent vtrinque dissolvi, & hac eft proprie re-
prehensio, quam cum confirmatione, vju & natura &
V traclatione coniunclam este diximus.
Est autem reprehensio, perquam argumentan- s 1 do adversariorum confirmatio diluitur, aut infir-
* matur, aut elevatur- Hac fonte inventionis eodem vte-
> tur, quo vtitur confirmatio, propterea quod quibus ex locis
f aliqua res confirmari potest, tjfdem ex locis potest infir-
j. Quinjib, Quare inventionem & argumentationum expo- 5.cap.ij. Hti onem f um ptamexiliis, qua ante pracepta sunt, hanc quoque in panem orationis transferri oportebit,
■4 Sed

■ LIB. II. tfp
Sed vt facilius ea, que contradicentur, diluere aut infirmare poßimus, observare debemus aut totum elfe negandum, quod in argumentatione adversarius sumpserit: fi perßncue falsum erit: vt pro Cluentio Cicero eum, quem dixerat accusator epoto poculo concidisse, negat eo. dem die mortuum : aut redarguenda esse ea, quae pro verisimilibussumpta Itint-
Primum dubia sumpta ejfe pro certis.
Deinde etiam in perspicue falfis eadem posse dici. Cicero in
Tum exijs, que sumpserint, non effici, que velint- Ac- P arc » cedere autem oportet ad singula,fic vnivcrsafacihus fran- |
gentur. i
Cap. XXIV- Quomodo sint Argumentationes oratoriae tractandae. !
I N oratione insunt aliquando & ratiocinationes öre- j. I viter concluse, & aperta enthymemata & inductio- nes, atque exempla subtili quadam & brevi oratione comprehensa. Ouodvt reprehendendum non est , ita dtli- gentistime eft curandum, & ne syllogismorum & enthymematum turba conferta oratio fit ? Dialeäicis enim disputationibus quam oratorfis actionibus erit propior ac fi- milior, quod longe aliter effe debet. Locuples enim & speciosa vulteffe eloquentia, quorum nihil confequetur , fi conclusionibus certis & crebris, & in vnam prope formam cadentibus concisa , & contemptum ex humilitate, & o- diumexqu^^tservitute, & ex copia satietatem, & ex- amphtudt^^Rdium tulerit.
Eeraturigmlrnon semitis, sed campis: non vti fontes angustis fistulis colliguntur, sed vt latissimi amnes totis vallibus fluat ac fibi viam, fi quando non acceperit, faciat.
Adhibeatur m argumentando varietas & jucunda quadam .distinttio, figuris verborum & ornamentis fen- Ci.inp: tentiarum argumentatio expoliatur. Quo fuerit enim v- ' benor ac suavior, eo etiam erit credibilior. Nunc sequitur, vt de Peroratione dicamus. E } Cap.

7© DeARTERHET.
Cap.XXVII. De Peroratione.
E Xtrema pars orationis est Peroratio, qux divisa eß irt duas partes , amplificationem & enumerationem, Agendi autem,&hic est proprius locus in perorando, & in ipso cursu orattoms declinationes ad ampltfi- candii dantur, confirmata re aliqua, aut reprehensa,Omnes enim afiectus , etiamsi quibusdam videmur in,pro%- nno atque peroratione sedem habere, in quibus sane sunt qoin 1 s frequentisinni: tamen alite quoque partes recipiunt ,fed cap. o* ' breviore^ vt cum ex his plurima sint reservanda.
At hic, fi vsquam, totos eloquentix aperire fontes luet, hic denique efficiendum est oratori, vt non modo auditores, qui sua stelltest dant, & quo impellit ipse, inclinant atque propendent, penitus incitentur, std vt quietos etiam & languentes postit vior.itionis permovere. In quo Ci. z do etsi plus est operis, tantam vim habet tamen illa, qux recte 'nat. a bono poeta dula, Hexanima atque omnium re- juin.l. 6.gj na rerum orario, vt non modo inclinatum erigere, aut stantem inclinare, sed etiam adversantem & repug- I nantem, vt imperator benus ac fortis, capere postit Quod
rfque eo magnum est atque prxclarum, vfque eo admirabile, vt in eo penefim omnia.
Ad id autem consequendum, qitec superiore libro de amplificatione diäasunt, valde conducunt: sed illud caput est, in quo optimi & gravissimi auclor^mu voce consentiunt, vt omnes animi motus, quos orm^Rlhibere vo- I let auditoribus , in ipso oratore imprest^i^atque inusti • Neque enim facile est perficere , vt incitentur alij nisi is, qui dicit, iss ipfisstnfibus , ad quos illos adducere vult, I permoveatur.
I Vtcnim nulla materies tam facilis ad exardescendum
I est, qua, nif: admoto igne, ignem concipere poßit: fic nulla I mens est tam ad comprehendendum vwi oratoris parata,
I qux postit incendi, nifi tnfiammatm ipse ad eam & ardens accestcrtt. Pri-

Liß. ir, 7r
'Primum eft igitur, vt apud eum, qui dicit, valeant ea, qua valere apud auditores volet, afficiaturque prius,quam afficere conetur • Nihil autem opus tfi simulatione fallaci js , vt toties omni animi motu concitetur orator, ca P* 2< Ipsa enim natura orationis eius, qua suscipitur ad altorum animos permovendos oratorem ipsum magis etiam, quam quemquam eorum, qui audiunt,permovet. Miram etiam vim habet in hoc ipsum imagines rerum absentium ita complecti animo, vt eas cernere oculis, ac pratentes habere videamur, has quisquis bene conceperit, is erit in affectibus potentiffimus.
Hac qua diäa fiunt, vera effe indic ant multa Ciceronis perorationes : vt pro Milone, vbi ait: Sed finis fit: neque tnimpra lachrjmis\am loqui posjum, & hic fe lachrjmis ihfendivetat.EtproCaioRabirioPoflhttmo: Sedjam quoniam, vt spero, fidem, quam potui, tibi prafiiti Poflhume, reddam etiam lachrymas, quas dtbeo. Et paulo poft: Iam indicat tot hominum fietus, quam fis charus tuis , & me \'dolor debilitat, includitque vocem . Alijs autem affeäibus , alia eiusdem perorationes fiunt plena.
Enumeratio autem nonnunquam laudatori, sua-„ ■ __
fort non (ape, accusatorijaprn, quam reo ejt necefiana.
Euius tempora duo fiunt: si aut memoria: diffidas eorum , apud quos agas , vel intervallo temporis, vel longitudine orationis: vel si frequentatis firmamentis, vim est habitura causa maiorem.
Qua autem repetimus, quam brevtffme dicenda fiunt,
& quod Graco verbo patet decurrendü per capita , namfiqnlnMb, morabimur, no ia enumeratio, fied alter a qua fi fiet oratio. 6 * ca P« !
Qua autem enumeranda erunt, cum pondere aliquo dicenda fiunt, & aptius excitanda fententijs, & figuris v- tifo varianda, a)ioqtiiest odiofim reclaiUa repetitione, vehit memoria auditorum diffidentis. Efl etiam in enumeratione vitandum, ne ostentatio memorias suscepta videa- c,w P a> ) tur effe puertiis, DE

DE ARTE
RHETORICA
L; liber in.
De fclocutione.
r Cap. I.
p Cicer, in ROXlMO libro ratio inventa collocandi, atque dis- [Orat, JL ponendi explicata est. Hic Jam elocutionis rationem ' tractabimus, in qua oratorem excellere, extera in eo late-
re, indicat nomen ipsum: Non enim inventor, aut compositor, aut actor bce: complexus est omnia, sed & greeee ab L eloquendo Rhetor, fr latine eloquens est. Cxte-
Quin j g rarum enim rerum, qua: sunt m oratore, partem aliquam inptoo'e 'ß 1 ßfih vendicat, dicendi autem, id est, eloquendi maxi- : ma v» huic soli conceditur.
I’ Eloqui autem est omnia, quae mente concepe-
I ris, promere, atque ad audientes proferre: Sine quo
I » supervacua sunt priora,similia gladto condito, atque intra
| i vaginam suam hxrenti- Hoc itaque maxime docetur : hoc
l nullus nist arte assequi potest, huc studium adhibendum,
I hoc exercitatio petit, hoc imitatio, hic omnis cetas confu-
|)eora.i .mttur, hoc maxime orator oratore Pneftantior. ideoque | i Orat,. M. Tullius inventionem quidem ac dijpoßtionem prudentis hominis putat, eloquentiam oratoris.
Eum autem eloquentem, id est, eloquendo excellentem putat, qui ita dicit, vt probet, vt delecter, vr flectat. Sed probare necellitatis est, delectate suavitatis, flectere vero victoriae.
Ilxc cum ita sunt, mento tertius hic liber, qui elocutionis pueeept a continet, vt duobus superioribus vtihoreft,sic tuam erit aliquanto longior. Cap.

LIB. III. 73
Cap. II. Quaj in Elocutione spectanda.
H JEc in e locutione fleclanda stitit, rflatine, vt pla-3*^ eora » ne,vf ornate, vt ad id quodcunque agetur apte, congruenterque dicamus.
L>e ratione puri dilucidique sermonis, etfi permagni eam facere debemus, ciim verborum delectus origo fit eloquentia, locus hic prcecipiendi non est. Nam traditur litteris doctrina f puerili, consuetudine sermonis quotidiani, & lectione veterum oratorum & Poetarum confirmatur .
Reliquas igitur duas partes, quibus omnis admiratio ingenii, omnis laus eloquentia continetur, explicemus: qua duapartes, illustranda orationis, ac totius eloquentia cumulanda , quarum altera dici postulat ornate, altera apte, hanc habent vim , vt fit quam maxime jucunda, quam maxime in Census eorum, qui audiunt, influat: & quam plurimis fit rebus instructa .
Cap. hl. De Ornatu.
O Enatur igitur oratio genere primum, & quasi co-,j e ora> lore quodam & succo suo: nam vt gravis, vt suavis, vt erudita fit, vt liberalis, vt admirabilis, vt polita, vt Census, vt dolores habeat, quantum opus fit, non estfin- gu lorum articulorum, in toto flectantur hac corpore.
Genus igitur dicendi est eligendum, quod maxime teneat eos, qui audiunt, & quod non solum delectet, fid etiam fine satietate delectet.
Sed volenti ornare dicere, diligentissime sy) va rerum primum sementiarumque comparanda ist. Rerum e- nim copia verborum copiam gignit, &fi honestae in rebus ipsis, de quibus dicitur, extflitex rei natura quidam fllendor in verbis, facileque suppeditat omnis apparatus ornatusque dicendi.
Cap. IV. De ornatu oraronis, de
O Mnis oratio conficitur ex verbis, quorum primum sj' nobis ratio simpliciter videnda est, deinde coniun-cap.,
E 5 cte.

7+ DE ARTE RHET.
ct'e. 'S am cft quidam ornatus -orationis , qui ex singulis verbis efl,alius, qui ex continuatis cenjunCtiiqiie conflat, Ergovtenmr verbis, aut;ts,quce propria sunt & certa cptafi vocabula rerum, penevnd nataciim rebus ipfls; aut ijs, qua? transferuntur , & quasi alieno tu loco collocantur, aut ijs, ejuae novamus & facimus ipflu
Cap. V. Dc Verbis simplicibus.
i $,de orat. \ / Erba simplicia natura sunt, aha confonandora, inpart. V grandiora^ leviora 3 & quodammodo nitidiora. alia contra.
Confonantiora enim sunt, quanquam, moderatio, & concertare: quam, etfi, modeftia,& confligere. i Grandiora^ immanis, contrucidare, optimus,offleto-
fiffinuis: quam htec-, magnus, necare, bonus, officiosus,
Nitidius, etiam, bos, quam vacca- quin. I.j, Vt syllaba: autem e litteris melius sonantibus clariores "E- 3' sunt, tta verba e syllabis magis vocalia: &qu'o plus quaque fliritus habet, eo pulchrior, & quod facit syllabarum, idem verborum quoque inter fe copulatio , vt aliud ahj junctum mehrn fönet.
In vnivcrfum quidem optima simplicium creduntur, queeaut maxime exclamant , aut sono sunt jucundis- iima , Et honefia quidem turpibus potiora flemper, nec sordidis vnquam in oratione erudita locus. Clara vero ac sublimia materne modo cernenda sunt. cte.& qu. Oitodenim ahbi magnificum , tumidum alibi', & qute Rhe I* b a,r, i!ia circa res magnas, apta circa minores videntur,
' & sicut in oratione nitida, notabile e fi humilius verbum & vehit macula , ita a sermone tenui sublime nitidumque discordat, fltque corruptum, quia in plano tumet . Sed hiec fere aurium quodam judicio sunt ponderanda , in quo consuetudo etiam bene loquendi valet plurimum.
Sed quoniam tria sunt in verbo simplici, qua orator

LIB. III. 75
afferat ad illustrandam atque exornandam orationem, aut inusitatum verbum, aut novatum , aut translatum, de singulis breviter dicamus. *
Cap. VI. De Verbis inusitatis.
I N usu at a sunt prisca fere ac vetusta, & ab vsu quo- 3 *^ e tidiani sermonis iamdiu intermista, qua sunt Par-5 um ' 1 * tarum licentia liberiora , quam oratorum , eoq 3 orna- AcJ ^ mento acerrimi judicij P. Virgtl, vnicevfius cft, olit enim,
& quia nam, & pone, peliucent, & affergunt illam, qua etiam inpicluns efi grattßima > vetufiatis inimitabilem arti auäontatem.
Habet etiam in oratione poeticum aliquod verbum dignitatem, fi raro etiam & in hco adhibeatur. Neque e- mm efi, cur illudquisquam fugiat dicere, vt Coeliits, subolem, aut affari, aut nuncupari, & alia multa: qtitbu*loco positis grandior atque antiquior oratio fape rideri solet.
Cap. Vll. De Verbis Novis.
N O vantur autem verba,qua ab ipso, qui diät, gignit- j n p af ,de tar ac fiunt, aut Similitudine, aut. Imitatione, orar.j. au* Inflexione, aut Adjunctidne verborum. AdArt.li. Similitudine , rtsystarurit, a Cicerone formatum ^ Jrl ^ ^ efi: & ab Asinio fimbriaturit ad fimükudißem verbiy ’^ c ^ n proscripturit: & a Livio sobolescere, ab Horatio ju-Li. 4 . C at* venefccre, aVirgi/io lentesce re, & ignescere dtilum Ode 7 . efi, vt fervescere. G e . r. &
Imitatione, /-rc?<r sunt tinnio, rugio, clangor, S.AEne. murmur, aliaque permulta.
Inflexione vtd bibo, bibosus inflexit Laberius Mimographus.
Adiunctione , versutiloquus , & expectorare, novavit Ennius.
Sed Gaus magis concessum efi fingere, audendum ta- . tuen aliquando & fi quid periculosus flnxiffe videbimur, gjp'j*** quibusdam remedijs pramuniendum efi^vt ita dicam, Si E 6 licet

7 6 DE ARTE RHET.
licet dicere. Quodammodo, Fermitte mihi fic dicere. Iit quo nonfaüi judicium nostrum, fohcitudine ipsa manifestum ertt. Itytnc quoniam de verbis inusitatis & novis dictum est, de Tropis, nam illis verba transferuntur, exponamus.
Cap; VIII. De Tropis.
Qnin.T.8, ( l Ropus efl verbi, vel sermonis a propria signisica- cap. 3. JL tioneinaliamcum virtute mutatio.
Vt cum dicimus, luctas segetes: verbum lectus, a propria significatione, qualcetos homines dicimus, ad segetes cum virtute transfertur. Sunt autem tropi numero vn- decim.
In vno verbo septeni, Metavhora, Synecdoche, Meto- nymia, Antonomasia, Onomatopceia, Catachresis, Meta- lepfis.
Ia oratione vero quatuor: Allegoria, Periphrasis, Hyperbaton & Hyperbole, de quibus, tametsi nondum de eo dicamus ornatu, qui ex coniunclis contmuatisque verbis confiat, breviter scribemus, ne iterum de tropis disserere cogamur.
Cap IX. De Metaphora, f Ncipiamu«igitur ab eo, qui cumfrequentijfmus efl, tum 1 longe pulcherrimus: translationem dico , quee Metaphora greeee vocatur, latissime enim patet .
Fam nec:cstitasge»«it inopia'co aci a, & angusttjs-. post autem Ae\e,&.ntio jucunditasque celebravit. Namvt vestis frigoris depellendi causa reperta primo± post adhiberi empta est adornatum etiam corporis, & dignitatem i fic verbi translatio instituta est inopine causa, frequentata delectationis.
Ari. Rhe. Est autem translatio, cum nomen aut verbum prop- i. z.c. *. ter similitudinem transfertur ex eo Joce , in quo Q.uin.l.8.p r0 p nlimine um , in quo proprium deest aut <a J > ' ' translatum proprio melius est.
Ii
Ii

LIB. III. 77
ldfacimus, aut quia net e ile est, aut quia significantius, aut quia decentius. Nam gemmare vites, luxuriem este in berbis, latas segetes etun^ rustici iÄceisitate du um. Orat ores durum hominem gut djpemm■ $on e- nim proprium erat, quyt darent bis assessionibus nomen. j t ' or lam incensum ira & inflammatum cupiditate , & lapsum Aucto.ad errore signi ficandi gratia. Nihil enim horum suis w-He.lib. 4 . bis, quam his accerfitis magis proprium erat. Illa ad ornatum, lumen orationis, & generis claritatem, & concionum procellas, & eloquenti#flumina: rt Cic. pro Milone, Clodium fontem eius gloria vocat, & alio loco segetem ac materiam.
Illud autem admirandum videtur, quid st quod omnes translat is & alienis magis ßelectantur verbis , quam proprijs & suis. Nam fi res suum nomen, proprium vocabulum non habet, vt pes innavivtm vite gemma , nece fiit as cogit quod non habeas aliunde sumere: sed in suo- ^ 9 to p. rum verborum maximacopiat amen homines aliena mul- C. 2 V&I. 7 . t'o magis, fi sunt ratione translata, deleclant. Causa au-c ap.4* tem illa est, quod translatio est similitudo ad vtium verbum contracta , similitudine autem mirifice capiuntur animi. Eo tamen distat, quod illa comparatur rei, quam q u ' n d.& volumus exprimere, bcecpro ipsa re dicitur. Comparatio C ‘ est cum dico fecisse quid hominem vt leonem: translatio, 3 * c ° r ' cum dico de homine leo ist.
Cap.X- Quotuplex. siwranslatio.
M Etaphom autem vis mnis quadruplex est. Cum Dec '^7 m rebus animalibus aS^tpro alto ’fonitur , vt Livius Scipionem tPCatbir£alla.u$iri solitum refert.
Inanima pro ahjsgeiiej^imQentgmuntur, vt con- # centu virtutum nihil est sßwhis, Autpro rebus animali- Aeni<3*$, bus inanima vt:
Duo fulmina belli
Scipiades. Aut contra: Aon. id.*
Sedet inscius alto. Acci-
Aut contra:

7 $ DE ARTE RHET.'
Accipiens sonitum faxt de vertice pastor,
Practpueque ex Ins oritur mira sublimitas, qua audaei d" jroxtfry periculum translatione tolluntur , cum rebus Aenei. &. se« A carcnibits'Uctfon quelhDtm & animos dumus, qua- ' lisefi .* 'KPontm indignatus Araxes.
Piq Inga. Etitia Cicercr.iiO'Quid enim tiBis ille, Tubero,' distriäus inacte Pharsalica gladius agebat: cuius latus ille mucro pctebat;(j«i sensus erat anriorum tuorum?
In translatione primum fugienda est diifimilnudo, le or- c ft lni ^° Cceh ingentes fornices. Deinde ri-
3 ,. e CTt, ‘fp en ^ um e ß t ne i on g e st nn j e st t dictum: Sjrtnn patrmonij, scopulum hbtnuusdixcrrn, Charybdm bonorum, vora- gmempottus. Facilius enim ad e a qua visa, quam ad illa, qua audita sunt, mentis oculi feruntur. ejuin 1.8. Sunt quadam & humiles translationes, vt, Saxea est cap.s. verruca: quadam maiores quam res postulat, vt tempestas comejfatiovis: quadam minores, vt, comeffatio tempestatis. Vt modicus autem atque oportunus eius vfus illußrat •».de ora , orationem, ita frequens, & obscurat, tadio complet: continuus vero in allegoriam, & anigma exit.
Quod fi vereare, ne paulo durior translatio effe videatur, mollienda est prapofito fape verbo, vt, Si olim M. Catone mortuo, pupillum (enatum quis relictum dictum: paulo durius-. fin,Vt ita dicam: pupillum , aliquanto mitius est. Etenim verecunda debet elfe translatio , vt dedu- lia effe in alienum locum, non irruisse, atque vt precario non vivenifie videatur- •
quin.lib. Diligenter etiam. caveßdnm est , ne omnia qua Poetis *:-cap. e. permissafdnt, convenire ordton piemus, nec emm pasto- 4.Ge° -Scrempopult auctore* Homer«dixerifpt .^picc volucres pennis 4$acid,-. rmm gjfo e , met f^gUus $ apyfus % Dedalo fpeciofijfme fit vfus. Modus autem nullus est fiorentiorinfingults verbis, nec qui plus luminis afferat orationi, eoque m illo explicando mento longi ores fuimus.
Cap

79
or,
u
LIE. III.
Cnp.Xl De Synecdoche.
S Ynecdochc tropus est, in quo exparte totum autlntcJIc-
cantra, autexantecedentibus sequentia inrelli- ^ i0,
1 dic. Au-
g unu,r - , , ctor.ad
(jus descriptio ocio illos modos comprehendit, quibus fit ^ cren , +
synecdoche , quos gravissimi scriptores tradiderunt. Ex In c.z, parte totum mtelhgitur, vt ex puppi navis; enfisexmu -»♦ erone; aut ex tefto domus. Cic. mucrones eorum a jugulis nostris reiecimus; Huc pertinet, cum vel ex imo piures significantur: Livius ? Romanus traho victor: & Vir- gilius.
Hosti s habet muros.
Vel genus ex forma, id est , parte illifubiecia.
Virgihus.
Dentesque Sabellicus exacuit sus»
■ r ‘ r J ■ r . .
Troquovis juej vel ex materiares vmverja- qua ratio* Aenei.2, ne & ferrum progladto,&pinus pro navi, & aurum at- i’ que argentum, pro aurea & argentea pecunia sumitur - 8 eo ^§*+‘ Cicero; homines instructi, & certis locis cum ferro collocati. Contraver'o&extotopsurs declaratur, vt milio Virgili) Pr ° «ce.
Fontemque ignemf ferebant.
De quo genere est, cum aut e pluribus vnus intelligitur. f '* Cicero ad Brutum, populo, inquit, imposuimus, & oratores visi fumus, cum de fe tantum loqueretur: Aut e genere pars illi subiecta-
Virgilm,
Yradamqueex vnguibus ales 7 ,
Troiecitfiuvto Pro Aquila. aene, rr»
Ex antecedentibus sequentia monstrantur, vt cum ait *► idem Foeta,
Astice aratra jugo referunt fustenfa juvenci. 3*
Vt ex bispersticuum estiquie hoc & proximo capite 2 ’
sunt.
Iram-

Mi
80 DE ARTE RHET.
Translatio permovendis amniis p'erumqiie, & signandis rebus ac sub oculis subijdendis reperta efl.
Synecdoche variare sermonem potest i vtex vno plures intelligamus, parte totum, specie genus, procedentibus, sequentia, vel contra: omnia liberiora Poetis, quam oratoribus sunt.
Cap. XII. DeMetonymia.
Etonymiaest tropus, in quo causas per effecta, veJ effecta per causas, vel ex eo, quod Auct ad continet, id quod continetur, vel rem e ligno
Her. de- intelligimus-
notmna- Per causas effeäa declaramus, cum inventor, aut a- tionein luuius rei auäor pro inventa ponitur. a Pi >d1 ^ Virgilmr.
- Onerantque canistris.
Dona laborato Cereris.
Hoc modo Platonem, Anßotekm , Demoßbenemsreque- ter pro eorum scriptis ponimus. Cicero■ Leäitajse Platonem studiose, audivisse etiam Demosthenes dicitur. Ex effectis autem causa significatur , cum sacrilegium deprehensum, pro sacrilego & scelus dicimus pro scelerato. Hinc moestum timorem, tristem feneäutem, & pallidam mortem eleganter optimi dicunt auctores. Virgilius.
Moestumque timorem mittite .
Horatius.
OJ '" Cai *Padidamors oquo pulsatpedepauperumtabernas.
Ex eo quod continet, id quod continetur , venuste etiam mtelligitur, Sic bene morato vrbes vocantur: stcfeculam felix,fic Poma pro Romanis, Atheno proAthenien-
Aencid. fi*frequenter .
■j.xAcr. Virgihus.
Coelo gratissimus amnis, id est Coelestibus.
Cicero: Vt omittam illas omnium doctrinarum inventrices
1.4.A;-
neui.+.
De dar. orat.
Aeneid,
i.Hor.

LIB. III. 8k
trices Athenas, in quibus summa dicendi vis & inventa eft, & ferseäa: Athenas dixit fro Atheniensibus Huc reseruntur etiam illa, cum ex possessore res, quae polii- detur, aut ex duce exercitus significatur.
Virgtlm. Aenei,
' lam proximus ardet Vcalegon, id est Vcalegontis dcmns.
Sic hominem devorari , cuius patrimonium confumituri & ab Anmbale apud Cannas casa sexaginta milita dicimus, id efi, eius copijs. E ligno deriwue res mcnstranir: vnde toga, qua pacts erat insigne & otij, pro pacei&sas-° ces vsurpantur pro magiflratu.
Virgilius.
Hon illum populi fasces non purpura Regum in
flexit. ° ra '
Metonymiam, vt ait Cicero , Rhetores hypallagen vocant,
Cap. XI IT. De Antonomasia.
A Nronomalia ponitaJiud pronomine^ vfEver- Auct, ad for Carthaginis & Humantia, pro Scipione, &Ro- Her. >>b. manaeloquentia princeps, pro Cicerone. 4* vocat *
Epitheton autem,sive latine malis dicere appositum, ^ j nat j' 0 . non efi tropus, quia nihil vertit. Necejfe efl enim semper, nem,
Vt id quod appositum, fi a proprio diviseris, per se significet, & faciat Antonomasiam■ Nam fi dicas, ille qui Carthaginem &Numantiamevertit, Antonomasia eß, fi adjecerit, Scipio, appositum.
Apposito & frequentius & liberius Poetae vtuntur, namque illis fatis efi convenire verbo , cui apponitur: & ita, Dentes albi, & humida vina, apud eos non reprehenduntur Apud oratorem rufi aliquid efficitur , redundat i Tum autem efficitur , fi fine illo , quod dicitur, minus efi, qualia sunt, o scelus abominandum, b deformem libidinem.
F Ex-

8z DE ARTE RHET.
Pro Clu. Exornatur /tutem res tota maxime rranslationi- ProMüo. . cupiditas effrenata, & infam fubßrucliones.
RKe c 'j Soktetiam fieri ahjs adiunclis Epitheton tropis , apud & q I. i.Drgil. Turpis egest.is, & triflis senectus. Veruntamen ta- c. o, Its efl ratio huius virtutis, vt fine appositis nuda fit & vt -
lut incompta oratio, ne oneretur tamen multis. Nam fit longa & impedita.
Cap. >UV. DeOnomatopoeia.
O Nomatopceta, itlefl, fictio n mu.is-
Gretas inter maximas habita virtutes, Latinis heren. vix permittitur. Ab his tamen plurima fiunt per Ono-
nomina- ma xcpociam pofita, qui primi sermonem fecerunt aptantes “ uffeäibus* nomen . Nam mugi tm, & sibilus & mur- Iib.4.qJ. m,,r 3 äs vagitus , aliaque quam plurima inde vene- S.c.ö. runt.
At nunc toro & cum magnojudicto genere vtendum efl, ne novi verbi assiduitas odium pariat, sed fi commode quis eovtatur, & raro, non modo non offendet novitate, sed etiam exornabit orationem,
Cap.xV. De Catachresi.
A Busio, quam Catachresin appellant, efl qua verbo simili&propimjuo,procerto, & proprio abutitur, hoc modo: Vires hominis breves sunt, aut parva flatura. aut longum in homine consilium, aut vti pauco sermone, aut cum grandem orationem pro magna, minu- jAeneid * tum antmum P ro purvo dicimus,fic Virgilius
Instar montis equum , divina Palladis arte Aedificant. Et, quin protinus omnia Perlegerent oculis.
6 . aenei, Äff pyxides, cuiuscunque materia sunt: & parricida, matris quoque aut sororis interfieäor di r itur.
Abutimur autem verbis propinquis, non solum in ijs, quanomen non habent, svt de pyxide , & parricida diximus, sed etiam in ijs,qua habent , vt grandis oratio, e-
qttum

LIB llf. tt
quum aedificant, perlegerent oculis t vel quod dele flat, vel quod licet. j.de ora.
Sedhoc interest inter Abusionem & Translationem, quod abusio 'luet impudens non fit, est tamen li- centior&audacicr , <^uam translatio. Ex quo apparet, duos bos tropos ita similes ese, vt tamen fint diverfi.
C ap.XVl.DeMetalepli
S Vperefl ex bis, qui aliterfignificant, M.eta/epfis, id >
transtumptio ex alio in aliud velut viam prat-g^p^*; stans. Tropus autemefi rarißmus , & maxime improprius. Vtrgil.
Tofi aliquot mea regna videns mirabor ariftas. Eclog. I»
Gradattm enim ab arifiis ad (picas, a Jpu is ad segetes, ab bis ad aftates,abafiatibus ad annos acceditur. Idem etiam Eoeta in i. Itb■ Aeneid. fic ait.
Speluncifque abdidit atris.
Vbifipelimc« nigra, ac per hoc crafßs & obscuris tenebris circumfusa , adextremumdemqueinfinita altitudine depresse intediguntur.
Cap. XVII. De Allegoria.
A llegoria, quam in versionem interpretamur , a- au &* aest
liud verbis, aliudsensii ostendit, ac etiam mte- ' lc * Per -
mutatio-.i
nidum contrarium. ncm vo . ;i
f Aliud Virgilius: cat;l.ge,«
Sed nos immensum jpatijs confecimus sequor. a. '
Et jam tempus equum spumantia solvere colla.
Habet vfum talis aiegornefrequenter orator, sed raro totius, plerumque apertispermtfla est. Tota aptidCicer talis c - J eft Ilocmiror enim, querorque quemquam hominem ita C(U n . i,b J peffundare alterum verbis velle, vt etiam navem perforet, s.cap.Gnjj in qua tpfe naviget. Illud commistum frequentiffunum:
Equidem ceteras tempeftates, & procella? miüis dunta- xat fluäibtts conciotium , femper Miloni putavi c(Je fub-Pro Mi.i| eundas. Nifi adtecijfet fiuftibus concionum, ejfet allegoria:
F i nunc

I
84 DE ARTE RHF.T.
nunc eam miscuit : Illud vero longe fpeciostsfimum gentes Pro Mur oratwn '* } tn ( l uo tnum permista est gratia, similitudinis, ’ aüegorue, & translationis. Quod fretum, quem Euripum» tot motus, tantas, tamvartas habere putatis agitationes fiuctuum, quantas perturbationes , & quantos astus ha -*■ bet ratio comitiorum. Dies intermissus vntts , aut nox in- terpostta [ape perturbat omnia, & totam opinionem parva nonnunquam commutat aura rumoris.
, Nam id quoque in primis est custodii ndtim , vtquo ex
genere coeperis translationis, hoc desinas- Multi enimeum initium a tempestate sumpserunt, incendio aut ruina finiunt, qua e fi inconsequentia rerum foedistima. Ceterum aliegona parvis • quoque wget.ijs & quotidiano sermoni ' jrequentistimeservit, nam illa in agendis causis trita : Pe-
I dem conferre, & jugulum petere, & sanguinem mittere,
. Aenigma mde sunt.
: est ovi- Allegoria, qua est obscurior, aenigma dicitur , vi~ Uxoria*' profeäb, siquidem dicere dilucide virtus , quo tamen ■ Edo«, j. & ? 0 * u vtuntur.
0 ' Virgihus.
Dic quibus in terris & ens mihi magnus Apollo,
Inversto- Treis pateat coeli spatium non amphusvtnas.
nem vo Et oratores nonnunquam, vtinTnchnio Coa, in cubiculo
eant» & 2Vof<*.
Cap. XVIII De Ironia.
Latini, |N genere, quo contraria ostenduntur , ironia est quam Auct, ad I illufionem vocant, quat non solum aliud sensu, a- Her.l,.4.i mc j verbis ostendit, sed contrarium Ea dwtpronun- permuta- cl a t i one intelligitur, aut persona, ‘aut rei natura, tionem Namst qua earum verbis dissentit, apparet diversam esse MuRhe.orationi voluntatem Cic. inClod Integritas tua te pur- Alexan- g avitj m ihi crede, pudor eripuit, vita anteaäa servavit
kQuind*;^ Turm a pudVirgil.
!.cap.<>.* Meque timoris
Venei.i. ' ArgUt

LiB. nr. %
Argue tu Drance, quando tot aedis acervos Teucrorum tua dextra dedit-
Cap. XIX, De Periphrasi. Circuitio
C Vm pluribus verbis, id quod vnoaur pauciori-ett. Au- bus dici potest, explicatur , periphrasin vocant'*™ circuitum loquendi, qui est apud Poeta: srequentifi - A en e j.z*. mUS Vt. Virg.E.u
Tempus erat, quo prima quies mortalibus agris Qum.lib,
Incipit, & dono divum gratijfima serpit, 6 > ca P* 6 -
Et jam (umnia procul villarum culmmafumant, ^onuana Maiorefque cadunt altis de montibus rmbra. e ft pCrl f.
Et apud oratores non rarus, femper tamen astriclior: sologia. quicquid enim significari brevius potest , & cum ornatu latius ostenditur, peripbrafis est. Verum hac vt, cum decorem habet, Periphrasis, ita cum in vitium incidit, PeriC- fologiadicitur obstat enim quicquid non admv at.
Cap. XX. De Hyperbato.
H yperbaton, id est, verbi transgressio est, quae verbo- 4.» J Heri rum perturbat ordinem, perversione , aut trans- ^ jeüione- Perversione, vr vulgo , mecum , tecum , g^p ‘ 6 * fecum: apud oratores, & Historicos, quibus de rebus: apud i> l0 cl"ue*. Virgilium : Maria omnia circum- Transjectione, vt, Animadverti judices, omnem accusatoris orationem in duas divisam esse partes. Huiusmodt transieäio, qua rem non reddit obscuram - multum proderit ad continuationes, de quibus postea dicitur: in quibus oportet verba ,st- cuti ad Poeticum quendam extruere, numerum vt persecte & perpolitissime pofiint ejse absoluta- Poeta quidam etiam verborum divisionem faciunt, & transgrejfwnem.
Hyperboreo septem subicäa trioni, quod oratio nequaquam recipiet.
Cap. XXI De Hyperbole.
H yperbole est ementiens superiectio, cuius virtus Superlu est ex adverso par , augendi ac minuendi. t !°
Fj tfr- Auct ’"1

aeneid.$. Philip, *
tdof
W DeARTERHET.
her.lib.4. VirglllUS,
aciKid. '.Qemmqtt; minantur. In coelum scopuli,
Et: Fulminis o.y oralu.
Cicero in Antonium, Qtuz Charybdis tam vorax? Cha- rjhdim dico, qua fifuit, fuit animal vnum: Oceanus medius fiditis vix videtur, tot res, tam dissipatas , tam distantibus m locis positas, tam cito absorbere potuisse. Illud Vir- gtlij ad minuendnm-
Vix ossibus barenl.
Sed tam in augendo, quam in minuendo fervetur mensura quadam• Quamvis est enim omnis hyperbole vitra fidem, non tamen esse debet vitra modum.
Cap. XXIi. De orna.ru, .qui est in verbis
coniunctis.
„de. or. Q Equitur continuatio verborum, qua duas res maxime, Ocollocationempr;»)«»), deinde modum quendam formamque desiderat. Tum & verbis &sententijs oratio conformanda est, de quibus post tropos aptissime dicemus , deinde de collocatione, postremo de modo & forma, id est, numeris, qui sunt adhibendi in oratione, dtfseremus,
Cap.XXlil. De Fieuris.
uin.1,9. Ogura (statt nomine ipso patet ) est conformatio A quaedam orationis remota a communi , Sr primum fe offerente ratione. Differt autem d tropis figura, quia propnjs verbis figura fieri potest, quod in tropos non cadit: vt, Fuit hoc quondam fuit proprium populi Romam: figura est in verbo gemmato in sua significatione permanente-Illud tamen notandum , coire frequenter in easdem sententias & tropum & figuram: Tam enim translatis verbis, quam propnjs figuratur oratio, vt, qui spem Catilinte'mollibus fententijs aluerunt, conjuratio- nemque nascentem corroboraverunt • Aluerunt, & corroboraverunt translata sunt, ■&similiter desinentia, smili- terque cadentia.
Cap.
pp.

LIB. III. «7
Cap.XXjV. De generibus figuraram.
S icut omnem or monent, itet figurae quoque neceffe est versuri in sensu 3 & in verbis.
Vt vero natura prius est-, concipere animo res, quam enuntiare: ita de tjsfigmis ante loquendum esset, quxad^ u ^ a< * mentem pertinent, sedfacilitatem secuti, de figuris ver- " r ' U4 * borum prius dicemus,
Eli autem verborum exornatio, quae ipsius sermonis insignita continentur perpolitione.
Inter conformationem vero verborum & sententiarum hoc interest , quod verborum conformatio tollitur , si verba mutaris: sententiarum permanet, quibuscunque verbis vti velis: vt, Nunc vero, quid agat, quid moliatutg quid denique quotidie cogitet, quem ignorare ifoßrum putas ? pl 'petitio est verborum figura, & interrogatio, figura sententiarum, per sepe enim vim & idem locus & verborum & sententiarum ornamentis illuminatur. muta verba-. Quid agat, & moliatur, ac denique quid cogitet, quem ignorare nostrum putas: Repetitio toHitur, interrogatio permanet, jtmperque permanebit, quibuscunque verbis vti velis.
Sed quoniam jiarflm inter auctores convenit, de numero & nominibus figurarum, in eo etiam magna discrepantia est,quo4 aliqua a quibusdam inter verborum ponuntur, qute ab altis inter sententiarum ornamenta nMkr antut: nos mediam viam secuti, ea de quibus gravqfhnoruflt scriptorum maior consensus est, explicabimus ^ <
Cap. XXV. Quot modis fiant figurat
ve Horti m. ,
F igura verborum tribufmaximefiunt modis; perad-^ u ‘^ 1 * jectionem, detractionem, & similitudinem per ' ** ■
adiectionem, vtCic, pro Milone: Occidi, occidi non Spurium Melium, quo loco verbum, ( occidi)figurate geminatum est.
F 4 Tor

88 DE ARTE RHET.
Invcst, i. Per detractionem etiam fiunt figurx, in quibus multum eft venuflatis Cic. m Catiluu Abijt, exceffit,erupit,e- vajit; vbi coniunctiones prxtermittuntur.
Sed tertium genus figurarum, quodquandam vocum habet similitudinem, & auresprxcipue m fe vertit, & animos excitat, cic. in orat. Itaque efficis, vt cum gratiae (ausa nihil facias, omnia tamen sint grata, qux jacis.
Cap. XX VI. De Figuris quas huntper
adiectionem.
mist. ad O Epetitioest, cum ab eodem verbo ducitur sae- her.hb, 4 ., pius oratio , vel vt Cicero describit , efi eiusdem Qu'm b* ver hi crebra a primo repetitio. Quod acriter & in 9 cap ^fi^^tfit. Cicer in Catii. Nihii nihil moliris , ni- j3r 0Ü3, hi! cogit,ts , quod ego non modfaudiam, sed etiam vi- In orat, deam, pleneque (entiamfildem contra RultUhi: Quid enim Jn 01. ad efi tam populare, quam pax ? qua non modo i}, quibus populü, aa tura sensum dedit, sed etiam tecja atque agfi mibtlxta- § n videntur. QuTd tam populare, quam libertas', quam non solum ab hominibus, verum etiam a beftijs expet i, atque omnibus r^ous anteponi videtis. Quid tum populare, quam otium? quod ita jucundum eft , vt& vos,'& I maiones veflri & fortissimus qtlifque vir giaximosdabores
fufciDiendos putet, vt aliquando m otio poffit effie, pmfer- imcqMimfeno-gc dignitate, •
| Co»prsioest, cum in idem verbum ccnijcirur
f saepius oratio. Cic. in.Antonium: Doletis tres exercitus
f populi Homaniinterfeitos? Interfecit Antonius. Defide-
I; ratis clarissimos gres? eos quoque eripuit vobis A ntonius.
| Auctoritas huius ordinis aflItitari? afflixit Antonius.
Ipbilip.a. Complexioestj quae repetitionem & converlio- I nem complebitur Qm sunt, qui foedera Cepe ruperunt:
I Carchaginenses. Qui sunt, qui crudele bellum in Italia
I gesserunt? Carchaginenses. Qui sunt,qm Italiam defor-
I maverunt? Carchaginenses. Qui sunt, qui sibi pofiulant I! ignosci?

LIB. IIT. [89
ignosci? Carthaginenses- c ic. pro lege Agraria. Qvnsfn'or.'ad legemtulit? Rullus. Quis maiorem populi partem fuffra- P°P u lü. gijs privavit? Rullus, Ouu comitijs profuit ? dem Rullus.
Condiplicatio est verborumgeminatio, qua habet interdem vim, leporenialtas.
Gemitantur autem verba modis pluribus
Autmim adjungitur idem iteratum, Vt Cic. in Cat,
Vivis 'St vivis non ad deponendam, sed ad confirmandam oidaciam.
Asidem ad extremum refertur-. Cic. in Verrem ^
Muri & graves dolores inventi parentibus , & propm- 0 , t ’ a - qus multi. tioncm«
Aut continenter vnüm verbum non in eadem voca » sntcntia ponitur; cic. pro LigarioPnnctpum digni- | nv ^ '» aseratpene par ,non pur fortasse eorum,qui sequebantur. '•^• aceu ‘ Aut post aliquam interjectionem repetuntur.
2 ic. Bona ,miserum me ( consumptis enim \acbrjmis ta- p ,... nen infixus ammo hustet dolor fbenu inquam Cn, Fom- '
teij Magni, acetbißma voci fubiecla pracoms.
l j oJfunt quoque media refifiondere, vel primis, vtVirg. Aened.7, Tenemus Angicia, vitrea teTucinm vnda Li. 5, ac.
ve/Vltimis Cicero m Ver. Hac navis onusta pratda Siciliensi. cum ipsa quoque e(jet ex praeda.
Interim sententia tota repetitur. Cic in eodem libro:
Quid Cleomenes facere potuit ( non enim possum quen- quam insimulare falso. ) Quid inquam, Cleomenes magnopere facere potuit.
Ille vero apud Cic. locus est pulcherrimus, in quo & primo verbo longo intervallo redditum est vltimum , & media pfmus, & medijs vltma congruunt. Vestrum jam hic faäum reprehenditur P- C non meum, ac pulcherrimum facium, verum vtdixi non meum, sed vestrum-
Traductio est eiusdem verbi crebrius positi quse- F f „ dam

•ivr.
5» ' DE ARTE KHET.
dam distinctio^ qtue jacit, vt, cum 'idem verbum cre- lib. +. zdbrtus ponatur, non modo non offendat animum , sed et- b 3 • A uni concinniorem orationem reddat, hoc facto. Qui nihil habet invita.' jucundius vira: is cum virtute vitam non fotefi colere. Item: Eum tu hominem apselas, qutfi fuijfet homo, nunquam tam crudeliter vitam Hominis petuffet. At erat inimicus, ergo inimicum fu vlcifci voluit, vt ipsefibi reperiretur inimicus. Item D vitias fine d i vhumejfe, tu verb virtutem praefer divitijs.;u>» fi voles divitias cum virtute comparare, vix fatis 'tmiea tibi vid buntur diviti.* ,uee virtuti!pedtffequcefinu Ex eodem genere exornationis, cum idem verbum rh~ dopomtur in bac, modo in altera re, hoc modo: Curta* rem tam studiose curas, qua multas tibi dabit curas q-h9.c.3, item: amari jucundum eß, fi curetur, ne quid insit amari: Item : veniam ad vos, fi mihi senatus det veniam.
Sed hoc posterius traductionis genus merito Quanti, «- tiam in jocis frigidum videtur.
Casuum p oljptoton, quod tn multis casibus ponitur , casuum tarioi Au. commutatio Latine dicitur. Eitattt in vito verbo, aut adi er ,1 . tn pluribus.
4.Cn.de Invno, apudCic. Homines te propter pecuniam ju- « r ' dca '^ Ui ° ^ erdrunt: ‘ hominibus iniuria tmstupn dolon non reseon« 'f mt - Homines tibi arma,alq me, alij post in illum invi- thim civem dederunt, hominum beneficia prorsus concedo tibi- Et piem sunt omnes libri, plense sapient um voces, plena exemplorum vetustas.
Ets non »unus nunc in causa cederet A. excinna Sex. pro. Arc.E butij impudentia, quam tum in vi facienda ceilit auda- pro. cxc.FE. casus enim, paulo aliter quam Grammatici, Rheto- res appellant , vt sint etiam verborum tempus adfignifi - 1 * 4 'cantium fui casus.
In pluribus: vt, Tib. GracckumRemp. administrantem , indigna prohibuit lex diutius in ea commorari.
CG? 'ac-

LiB. nr. 5»i
C. Graccho similiter occasio ablata est, quteretpub- Virum , amantißimum subito de finu civitatis eripuit. Saturninum fide captum malorum perfidia per scelus vita priva- vit. Tuuso Druse, sanguisdcmeflicosparietes, &vultum parentis asperfit: Sulpitio, cui paulo ante omnia concedebant, eim brevi statio non modo vivere, sed etiam sepeliri prohibuerunt. Qui casuum commutationem cum Tradu- I äione emunxerunt aut Annominationi fubiecerunt, mag- | tiopre miht videntur erraffe.
Synonymi a est, cum verba idem significantia congregantur. Qua cum ita fint Catilina , perge quoinveft. cepisti, egredere aliquando ex vrbe, patent portx, profici - tere Et alio loco ; Abijt, exceffit, erupit, evafit.
Nec verba modo, sed tensus quofo idem facient'es acer- p 1 ^^* T antur- Perturbatio istum mentis, & quxdam scelerum 1 °. 1 estu (a caligo, & ardentes furiarum faces excitarunt,
Polysyndeton est schema , ouod coniunctio- nibus abundat, Teclumque laremque Armaque Amtcleumque canem, Crejfamque cbaretram.
Gradatio repetit, ejua? dicta sunt , &priuscjuam ad aliud descendat , in prioribus resistit, vel, vt cum Cicerone definiamus . Gradatio est cum gradati m furtum versus redi tut- Africano virtutem industria, virtus gloriam, gloria xmulos-compiravit. Cic pro Milone: Neque vero fe populo solum, sed etiam Senatui commisit: nec senatui modo, sed publicis pnefidtjs & armis: neque his tantum, sed etiam eius potestati, cui fena* tus totam Rempub. commisit. In tertio loco, cumdicen- dmh suisset: nec pub'i cis preefidijs& armis tantum : consulto, quoniam ul longum erat & insuave , proco dixit: neque tantum .
Hxc figura apertiorem habet artem & magis affectatam, idcoque effe rarior debet. j Gas.

9 *
DE ARTE RHET
Cap. XXVI !. l)c figuris verborum, quae
fiunt per detractionem.
Q. I. o -<-. {^Equuntur figune, qtue per detractionem fiunt , quae 3.&8.c.6,3t> re vitans novitatisque maxime gratia petuntur, quarumvnaeft Synecdoche, non tropus i&e, de quo dictum antea tfi, sed verberumfigftra, cum subtractum verbum aliquod satis ex caeteris intelJigitur: quod inter vitia eclipsis vocatur ; vt Ccdius in Antonium , ftupere gaudio Gnectis, subauditur enim,coepit: Cicero ad Brutum: sermo nudus: scilicet mfi de te. Ouid enm fo- dothe ' tm? fi mu ^ intelligitur in priori quidem parte ( eft ) n differ: ibpoflcrion vero (faciamus) aut aliquid firmle.
Aposio- Differt ab Aposiopesi, qu£ sententiarum eft exornavi 1 * tio,quod inea vnum verbum & manifestum quidem desideratur: vt in superiori exemplo & illo etiam Ciceronis: Data Lupercalibus , quo die Antonius Caesari: vbi nihil aliud intelligt potest, quam hoc: diadema imposuit. At in aposiopesi, aut incertum est, quod tacetur , aut certe longiore sermone explicandum.
DilTolutio est, cum demptis coniunctionibus dissolute pJura dicuntur- Ctc Sit in eius tutela Gallia, cuius virtuti, fidei.felicitati commendata est. au ^ad ^ ta fy ura> non lH s l, o u ^ s mo ^ > v erbis, sedfen- hei-*ii 4 tenti\s etiam, vt Cic. pro Archia Htec studia adolefcen- 3. de or.tiam alunt, senectuti m oblectant , fecundas res ornant, C^.I*9.c,j adversis perfugium ac [olatium precbent, delectant domi - de pro\, non m p e diuni foris, pernoctant no conl * rusticamur.
Diffohtionir autem & PoJysyndeti fons vnus est , quia acriora faciunt & iistantiora quee dicuntur, & vim quandam pnefeferentia velutfiepius erumpentis affectus. 3,deora. Owdiisolutionem & articulum idem effe putant, falluntur, cum articulus & in quarto ad Heren, apud Ciceronem idemfit quod incisum,
Ad-
bifctim, peregrinantur ,

LiB. iir. pf
Adiunctio e st, in qua vnum ad verbum, quod primum autpostremum collocatur, plures sententiae referuntur, quarum vnaquaeque desideraret illud, si sola poneretur. Fit autem prxpostto verbo, adc ompre- qtiod reliqua reffiiciant, hoc modo: Vicit pudorem libido, * 1 ^ nc!lC timorem audacia, rationem amentia: Aut illato■ quo plu- ‘ lunc * ra clauduntur: Nec enim is es Catilina, vt te aut pudor a turpitudine, aut metus a periculo, aut ratio a furore re- '
vocant- Medium quoque potest effe quod & prioribus, & sequentibus sufficiat j vt forma dignitas aut morbo defloreiit, aut vetustate: Quod cum fit, coniunäio figura est.
Disiunctio ( quamperfpicuitatts gratia quoniam fu- lerioribus contraria est, hoc loco tradimus ) e fi, cum eorum, de quibus, dicimus, vntimqucdque certo concluditur verbo. Cicero pro Archia: Me autem quid pudeat, qui tot annis ita vivo, Indices, vt ab illic nullo me vnquam tempore, aut commodum, aut ocium meum abstraxerit, aut voluptas avocarit, aut denique somnus retardant. Et in eadem oratione: Homerum Cokpkomj civem effe dicunt suum, Chtj suum vendicant, Salamiuij repetunt, Smjrmi vero suum effe confirmant.
Synceciosis est, quae duas res diversas colligar, hoc modo; Tam deest avaro quod habet, quam quod non habet.
Cap. XXVIII. De Figuris verborum ter-
tij generis.
T Ertiumest genus figurarum , qua» aut similitudi- Cic. 3. d* ne aliqua vocum, autpartibus, aut contrarijs, 0 ^^* 9 * vertunt in se aures, & animos excitant. acsHer^j' Annominatio, quam Grxci Paronomasiam vocant, est cum paululum immutata verba atque deflexa, in oratione ponuntur , Ea multis & varijs ratione- bus conficitur ♦
Adiectione hoc modo / Cicero pro Cluentio: Stein
hao

*4 DE ARTE RHFT.
hac calamitosa fantu , quasi in aliqua pertiiciofisfm <*
f.amma. Et ; Eniit morte immortalitatem.
Detractione sie ; contra eum , qui se legationi immo- riturum dixerat sater Quinäiham : Non exigo , vt tm- moriaris legationi, memorare.
Commutatione hoc modo■ Cicer, in Catii, liant Peipub. pestem paultsper reprimi, non in perpetuum comprimi poste.
Translatione,* Videte Iudices, vtrum homini nava an vano credere malitis .
Htecfigura levis alioqui, sententiarum pondere imphn- da e fi, Merito igitur illa exempla vitandi potius , quam imitandi gratia ponit Quinthlianus. Avium dulcedo ducit ad avium: &non Pifonum, [ed pistorum : pesfimutn vero: Ne Patres conscripti circumscripti videantur ; raro evenit, sed vehement er venit, ahasfimilia.
Similiter cadens exornatio efl, cum in eadem constructione verborum duo aut plura fime verba, Atrft. «dqutefimil iter i j flem casibus efferuntur. Omccoptonon oT ''s‘ a ppcRant, id efl similem casum , etiam fi dissimilia fint, ^ ” qux decimentur- nec tantum in fine deprehenditur, sed
respondent vel prima inter fe, vel rmdijs , vel ex tremis: vel etiam permutatis his, vt media primis & summa medijs accommodentur, & quocunque modo poterunt accommodari. Cicero $ Est idem Verres , qui Aecus, infav femper, vt ad audendum projectus, stc paratus ad au- Verr. diendum. Et; Quiin his rebus non it a defendatur: vt me- Lib,5,ae.diocris prtetor, [edita laudetur, vt optimus imperator. Et; Si quantum in agro locisque defertis audacia potest, tantum in foro, atque judicijs impudentia valeret, non minus nunc in causa cederet A. Ccecinna Sex. Ebutij impudenti#, quam tum in vi facienda cestit audaci#■ Nam in his exemplis casus similiter referuntur, audendum , audt- tndum, protectus, paratus, defendatur, laudetur, medio-
eris

LIB. in. <>;
eris Frater .optima imperator agro, foro, locis defertis,judi- ctjs, audacia impudentia, causa vifactenda, impudentia audacia.
Similiter desinens est simtlisduarum sententiavü ProMan,
vel plurium finis, hoc est, cum orationis membra vel articuli fimihexitu terminantur. CiccroiVteius femper volutatibus non modo aves ajfenferint, focij obtemperannt, hostes obedierint , sed etiam venti, tempeftatefque obfecun- darint. Non modo ad salutem em extmguendam, fedetiä p ro MII 0 . gloriam per tales viros infringenda ■ Et j Non minus nunc in causa cederet A C&cinnaSex. E. butij impudentia, qtidm tumm vi facienda cestu audaeiee. Et pro Cluentio ;r t& fine invidia culpaplcbtatur,&fine culpa invidia ponatur.
Distere hcecfiguraa superiori, est enim similiter cadens ^
tantum c$i\ us similis, etiamsi diilirrjilia.sint, declinentur: at similiter desinens in eosdem exitus ca-delinens dit, vt superiora exempla declarant quomo.
Atque ebfit , vt similiter cadens verbis & nominibus tantum confici postit, cum similiter desinens illis etiam , a ^* * qu<e declinari non poffunt, conficiatur, vt, eiusdem non est & facere fortiter, & vivere turpiter.
Denique similiter cadens quovis, vt diclum, est loco-, fi- militer desinens non nist in membris & articulis extremu.
ComparGrteci voantUocolon, habet membra ora- • n. . r ' r n l S UIn *l. 9.
nonis, quae confiant ex pari tere numero iyiiaoa- Cl) p p ,
rum. Hoc non de enumeratione nostra fiet, nam id quifiennd Her. puerile est, sed tantum affert vfus & exercitatio facultatis, vt animi quodam sensu par membrum superiori referre postimus : Cic. pro lege Manilia', extrema hjeme apparuit, ineunte vere suscepit , media restate confecit. Loquitur autem de bello, quod Pompeius gestit contra Piratas,
Tricolon est , quod e tribus constat membris, vt proquin.l. 9 , Cluen. Vicit pudorem libido , timorem audacia, rationem C3 D i -z amentia: fit etiam singulis verbis, vt, r •in Catii, Abist. ex - e or * Cestit, evasit, erupit. Ctn-

c >6 DE ARTE RHET.
Contrapositum autem, vel, vt quidam vocant, Contentio, vt Cicero loquitur, Contrarium ( ancithetnn ProCluc .Grxcisdicitur) nonvnofit modo- Nam & fit, fi lingula lingulis opponuntur, vt, Vicit pudorem libido, timo- Cipru C rem utt ^ ucu> rationem amentia. Et bina binis: Non no- p " 'strt ingenij, vestri auxilij est.
j Nec semper contrapositum fubiungitur ; vt in hocCic pro Milo, iß enim bcec Indices non [cripta, (cd na~ 8, de ota ta lex. Verum, ficut Cicero dicit, quod de singulis rebus propositis refertur ad singula, vtmeo quod sequitur, quam non didicimus, accepimus ; legimus , verum exnatura ipsa arricuimus, hausimus, exprejftmus.
Magna: veteribus cura fuit, gratiam dicendi e quatuor his proximis figuris acquirere: Gorgias in hoc immodicus, copiosus vtique prima atate Isocrates fuit. Deleäatus est his etiam M,T ullius, verum & modum adhibuit non ingrata (nisi copia redundet) voluptati, & rem alioqui levem sententiarum pondere implevit. Nam per se frigida & inanis affectatio, cum in acres incidit sensus, innatavi- detur effe, non acoerfita.
Commutatio est , cum duae sententiae inter se discrepantes ex tranliectione ita efferuntur, vt a priore posterior , contraria priori proficiscatur: nonvt edam vivo, sed vt vivam edo. Item, fi poema lo- od'hcw quens pictura est, pictura tacitum poema debet effe. Et a* ’ 1 ' pud Cic. Vt&fine mvidia culpa plectatur, & fine culpa
invidia ponatur.
Hac de verborum figuris dicta stnt. in quibus illud notandum est, multas earum cadere frequenter in easdem sententias,idfocummagnavenustate.Cicero: Siquantum in agro locisque desertis audacia potest, tantum in agro atque iq >uduijs impudentia valeret i Compar est & similiter cadens: Non minus nunc , in causa cederet A. Csecinna Sexti Ebutij impudentia , quam tum m vt fa-

LIB. III. , 97
Ctectnna Sexti Ebutij impudenti#, quam tum in vi facienda ceßit audaci#. Compar, similiter cadens, similiter desinens. Accedit & ex illa figura gratia, quamutatis^S 11 ™ Casibus verba repetuntur. Hon minus cederet, quam cejit- ^ j u< Correctio est , qua: corrigit quod positum est cti0 verbum. Sed ea fit duobus modis, aut enim ortus verbum tantum tollit, ibite, cum & illius largitionibus , & adher, rapinis explevisses (fi hoc eflexplere,quod flatim effundas) j. Jc or, &i Atque bxc cives, ( cives inquam fi höc nomine eos fellari fas efl ) de sua patria cogitant.
Aut priori sublato, pro eo id, quod magis idoneum vide-^ j. .. bitur, reponit: vt$ Sedftuporem hominis vel dicam P ecti ~p t ^qsnl dis, attendite: & o hominem fortunatum, quiemsmodt huncios, vel potius pegafos, habeat. Alia correctio e fi finienti#, de qiHsuo loco dicemus.
Dubitatio est, cuni quaerere videtur orator, vt- rum de duobus pdtiiis, aut quid de pluribus poriifi-j^ u ct» a d mum dicat; vt, Venio nunc ad iflius, quemadmodum ip- er j * *• fi appellat,studium^ vt amici em morbum 6 r infamam, j,^ iccu Q Siculi, latrocinium■ Ego quo nomine appellem, nescio: rem yobis proponam: vdseathsuo nominis pondere penditote.
Cap. XXIX. Quid Verborum figurae ora.
tioni conferant, & quid in eis cavendum sit.
S lquis autem parce & cum res poscit, verborum figu-qam.l, 44 rtsvtatur , jucundiorem faciet orationem■ Qm z.
immodice & sine judicio eas adhibuerit,ipsam illam gratiam varietatis amittet.
Danda igitur opera efl, vt nec muh# fint supra modum, nec eiusdem generis,aut junbhe,aut frequentes: quia satietas vt paucitate earum , ita varietate quoque vitatur,
Quod de his verborum figuris, qute nobiles sunt atque insignes, intelligendum est, non de illis, qutevalde sunt vfita- t# ac vulgares, qu# citam fi sunt crebriores, consuetas aures minus feriunt.
e hdi-

9 % DE ARTE RHET.
Ridiculum etiamefl, negkciorerum pondere, & viri- btts sententiarum, inania verba in hos modos depravari. Cum enim figura sint quafi quidam gefius orationis , eas fine sententia sectari tam efi ridiculum , quam qtmere habitum geftumque fine corpore. Non fiunt etiam nimis denfiandx.
Sciendum vero inprimis, quid quisque in orando po. ßulet locus, quid persona, quid tempus. Maior enim pars harum figurarum pofiila in delectatione, vbiverba- trocitate, invidia, miseratione pugnandum eft, quis fieret contrapositis, & pariter cadentibus, & consimilibus ira- f entem, flentem, rogantem: Cum m his rebus curaverbo- rtm deroget affectibus fidem , & vbicunque ars oßenta- tur, ventas abesse videatur.
Cap. XXX. De Figuris Sententiarum.
C'c cie Vnc m l pf a tnonet, vt deniceps ad sententiarum or.&in exornationes transeamus.
Quin.1.9» Est autem sententiarum exornatio, quae non
t. Au-inverbisj sed in ipsis rebus quandam habet digni- äor.^ad ratem> que ea de causa sententiarum ornamenta maio- R'ifimV *' rd ^ unt - ligo genere, quia prxflat omnibus Demoßbenes, AquilaSc idcirco a doctis oratorum efi princeps judicatus. futilius. Schemata eavocant Grxci , quee maxime ornantora- In orat, tionem, e a fi vt definitio demonfirat, non ta in verbis pingendis pondus habent , quam in illuminandis fiententijs Nec aliudquicquam efi dicere, nifi omnes aut certe ple- rafique aliqua jpecie illuminare sententias.
interrogatiofigura efl, quoties non fui citandi gratia astumitur , ied instandi. Quousque tandem ab- QuinJ. 9 . ptere Catilina patientia ? & patere tua consilia non fen* cap. a. tK ? Et totus denique hic locus. Quanto enim magis ardet, nveC * 1 ’quam fit diceretur ? Diu abuteris patientia nofird, patent tua consilia.
Interrogamus etiam, quod negari non poßit. Cic. pro
Clu.

LIB. Iis. 99
C7«. Dixitne tandem causam C- Eidiculantu Falcula?
Aut vbi recondendi difficilis eft ratio, vt vulgo vti solemur. Quomodo? qui fieri poti fi?
Aut invidus gratia, vt Medea apud Senecam: Quas pe* ti terras jubes.
Aut miserationis , vt Sinon apud Vtrg. Aeneid
Heuquce me tellus, inquit, qua me cequora possunt ‘ '*
Accipere?
Convenit etiam indignationi.
Es quisquam numen lunonis adoret ?
Et admirationi .
Quid non mortalia peäora cogis,
Auri sacra fames? m
E 'fi interim acrius imperandi genus,
Non arma expedient, totaque ex vrbe sequentur?
It ipfinofmetrogamus. Quale cstillud Turni apud Virgil.
Quid agam, aut qua jam fatis ima dehiscat
Terramihi?
Responsio figura e fi, cum aliud interroganti ad a - liud, quia lic vtiiius Irr, occurritur, tum augendi criminis gratia: Vtteftuin reum rogatus, ana reo fu* fltbus vapulaffet? Et innocens , inquit. Tum declinandi, j quodeft frequentijf.mum, Quxro an occideris hominem respondetur, latronem,
Subicclio efl, cum orator vel interrogat feipfum & respondet sibi, vel cum alium rogaverit non exspectat responsum, vt Cicero pro Ligario j Apud quis igitur hoc dico? nempe apud eum, qui eum sciret, tamen >
me, ant e quam vidit, Reipub. reddjiht. Et domus tibi deerat? at habebas: pecunia superabat? at egebas. Sunt autem interrogandi & respondendifebi non ingratce vices.
Anteoccupatio , quam Qujnchlianus praesumptionem, Grteci Proieplin duunt, efl, cum id quod obi j- G i ci po-
Aeneid.ij, Aeneid*j Aen eid.4 Aeneid.?

IOO DE ARTE RHET.
Q. üb. 9.ci potest-, occupamus lluc pertinet illa Ciceronis prte'• cap. i. munitio contra. Outn. Caecilium, quo ad accusandum de~ O i "i'b findat, qutfemper defendent. Verborum quoque vis ac 'proprietas confirmatur , vel praesumptione: Quaiiquam illa non poena, sed prohibitio [celeris fuit. Vel reprehensione, quam ali) correäionem appellant.
Correctio eß, quae tciljt sententiam aliquam > &:
Offic eama ^ a > qua- magis idonea videtur, emendat & 'corrigit. Cicero Italiam ornare, quam domum suam maluit: quanquayi Italia ornata domus ipsa nubi videtur ornatior. Est etiam Correctio in verborum exornationibus,
quinj« 9 de <i ud f u P ra d & um e ft:
C ap,6. Dubitatio est, cum quaerimus, vnde incipiendum, vbidelinendum, quid potissimum dicendum, an omnino dicendum lit J Eiusmodi exemptis plena sunt omnia, fedvnum interim sufficit. Cicero pro Clven- tio: Equidem, quod ad me attinet , quo me vertam, nest proLiga , cto: Negem fmffe infamiam judici) corrupti ? & quae fe - hb.accu -quuntur: & itaque quo me vertam, nescio, &: quid agam judices? quo accusationis mea rationem conferam? quo me vertam?
Communicatio non procul abest a dubitatione, cum ^'•’-aut ipsos adversarios consulimus: Cic, Tu denique v 'Labiene, quid faceres tali in re ac tempore? cum ignavia
ratio te in fugam atque in latebras impelleret: improbitas & furor L. Saturnini in Capitolium arcefferet, consules ad patria salutem, ac libertatem vocant: quam tandem auctoritatem, quam vocem, cuius feäam sequi, cuius im~ perioparerepotißimumveüesi
Aut cum judicibus deliberamus, vf Cato: Cedo, fi Vos in loco effetis, quid aliud feciffetis ? Et Cicero ; Nunc ego judices jam vos consulo, quid mihi faciendum putetis, A.in 'tet'ffferim confilij mihi profecto taciti dabitis, quod egomet mihi neccffanb capiendum intelhgo .
rem
Pro-

ivr
LIB, IIT.
Prosopopceia est personarum ficta inductio, vete-de orati gravifftmum lumen augendi, hac & adversariorum cr»0-^d.c.*ad firos cum alijs sermones, & ahorum inter se crei ^l' l l Iter Scrmoa- introducimus; & suadendo , obiurgatido , quarendo , nario di. laudando, miserando personas idoneas damus. cicur &
Oai» mortuos excitare in hoc genere dicendi concessum confor * efl, vrbes etiam popultque vocem accipiunt, in quibus hoc miUo * modo mollior fit figura Etenim fi mecum patria, qua mihi vita mea multo eftchartor,fi euntia Italia, fi omnis Re- spub-fic loqueretur. M. Tulli quid agis? & qua sequuntur.
Sed magna quadam vis eloquentia desideratur .Palsacic. i. in enim& incredibilia natura necesse efl, aut magis move- Catii. ant, quia supra vera sunt, aut pro vanis accipiantur, quia vera non sunt.
formas quoque fingimus sape, vt famte Virgihus , vfAeneidyj. voluptatis ac virtutis ( quemadmodum a Xenophonte traditur) Prodicus, vt multarum aliarum rerum Ovidius, , As
Apostrophe est aversus a judice sermo: mire au-^fl CT tem valet, sive adversarios invadimus ; Ouid enim tuus f ^j* 9 * iUe, Tubero, in acie Pharsalica gladius agebat? Sive ad in- p ro . vocationem aliquam convenimur. Vos enim jam AlbaniUdo.vro Tumuli atque Luci-. Sive ad invidiosam implorationem. Se ^‘° _
O leges Portu, legesque Sempronia. Vcn' ^
Hjpotjpofis , quam descriptionem Cicero appellat, efl prepoiita quaedam forma rerum , ita expressa verbis, vt cerni potius videatur, quam audiri; ve/,^ Ul ^°* a< * Est rerum, quasi gerantur, sub aspectum pene sub- jectio, vtaclione in Verrem septima. Ipse inflammatus tlo scelere ac furore , in forum venit, ardebant oculi, toto ex scriptio, ore crudelitas emicabat. de ora. j.
Nec solum quxfaäa sint, aut fiant, sed etiam qua futura sint, aut sutura, dicendo exprimimus. Mire tratfat hac Cic.proMtlo. Qua faäum fuerit Clodius, fi pratu- G $ ram

101 De ARTE RHET.
Pro Cdu.ram invasisset. Heec translatio temporum erit verecundior, fi proponamus talia: Credite vos intueri , vt Cicero: lleec 5.de or.4 qua: non vidtflis oculis, animis cernerepotefiis. pfccctio Mofiopefis, quam Cic. praecisionem , non reticen- & vt Qum exiflimavit nonnulli interruptionem ap-
fio. pellant, & ipsa ostendit astcctus, vel irae, vtVirgilius\
Quos ego? sed motos praß at componere fluctus. aeneid.i,Fi f /soJiciti K iinis&' q 11 ali religionis. An huius ille le- Pr° quam Clodius a fe inventam gloriatur , mentionem
|l facere ausus effiet vivo Milone, ne dicam consule? te no-
firum enim omnium, non audeo totum dicere.
Ethopceia est imitatio vitae, ac morum alienorum’ magnum quoddam ornamentum orationis, & aptu,ad. H.tum ad animos conciliandos velmaxime , (ape autem ad est .fFi permovendos Cic■ contra Rull Ineunt tandem magiflra-
S'° & tus tnbuniplcbis, concio tandem exii e elata p. Rulli , auod iSotatio, , . * . ...
CT princeps erat Agraria legis, (V truculentius (e gerebat,
quamcateri- lam designatus alio vultu, alio vocis sono, a-
lio incessu effe meditabatur , vrftitu obsoletiore , corpore
inculto & horrido, & capillatior quam ante , barbaque
maiore, vt oculis & afipdiu demneiare omnibus vim Tri-
au£to.ad^ untt,am & niinitqri'Reipub- videretur-
ster est Emphasis est , cum ex aliquo dicto laten« alir
significa- quid eruitur; vel, vt Cicero definit , plus ad inteliigen-
dum, quam dixeris, significatio. Virgilius.
Demissum lapsi per funem.
idem de Cyclope.
«eneid j lacuitque per antrum. Immensum.
i Vbi prodigiosam illam corporis magnitudinem e loci /patio intelligimus.
Substentatio est figura , qua diu suspenduntur auditorum animi, atave aliquid deinde inexspectatum subiungitur, r ttn Ver- Cicero: Outd deinde? quid censetis ? furtum fort ajfie, autpradam aliquam? Deinde
tio.
aeneid.2

LIB. Ili. io?
inde cum dtususfiendisset judicum animos: fitbiecit , quod mulio esset improbius.
Aliquando etiam cum exjpecfationem alicuius reigra-L\b, 7. vistima orator concitaverit ad aliquid, quod leve fit, aut nullo modo criminosum, descendit.
Pratermistionem , vel praeteritionem vulgo dicunt, quam Cicero reticentiam vocat. Ea efl, cum dicimus nos praeterire , aut non scire , aut nolle dicere id, quod tunc maxime dicimus: Cicero in Rullum •
Non queror diminutionem vectigalium , non flagitium au ^. 0t3( j huius jacturos atfo damni. Pr at emitto illa, quos, nemo est, her. Oc. quiri gravissime & verissime conqueripossit , nos caput ca P* r ‘“ i patrimonij publici , pulcherrimam populiRomam p°s-^f '^ e sessionem , subsidium annonei , horreum belli , sub figno( en s tll claustrisque Reipub positum vectigal servare non potuisset contra eum denique nos agrum P. Rullo concejsijfe , qui ager ipse R-ull» perfese & Sjllana dominationi , & Graccborum largitioni restitisset, non dico hoc solum in Repub. veäigal esse, quod amissis ahjs remaneat, intermissis non conquiescat, in pace nite at, in bello non obsolescat, militem sustentet, hostem non pertimescat ; praetermitto omnem hanc orationem, & concioni reservo, de periculo salutis ac libertate loquor.
Licentia est, cum apud eos, quos aut vereri aut metuere debet orator , tamen aliquid pro jure suo dicit , quod eos minime offendat, Ct cero pro Ligario'. Vide, quam non reformidem: vide, quanta lux liber alitatis & sapientia tua mihi apud te dicenti oboriatur,quantum potero voce contendam, vt hoc populus Romanus exaudiat Suscepto bello, Casar, gesto etiam magna ex parte, nulla vi coaäus, 'judicio meo ac voluntate ad ea arma profectus fum, quaerant sumpta contra te.
Concestio est , cum aliquid etiam iniquum vi- < l um * demur causae fiducia pati atque concedere. Ci- ca ^' 2 '
G 4 cero

|f>4 DE ARTE RHET.
fero pro Milone: Excitate , excitate eum , fi potestis ah, inferis: frangetis impetum vivi, cum vix sustinetis furia: fepultt? Et Itb. i. Accuf. Verum esto: eripe hereditärem propinquis, da palaftritis: Et lib. 5. Levia sunt hac in hoc reo cumina : metum-virgarum Navarchus nobtlif- , fime civitatis pretio redemit: humanum . Alm ne condemnaretur pecuniam dedit: vfitatum est. Non vult P. R.
■ 1 »^.obsoletis criminibus accusari Verrem, nova postulat, inaudita defderat: non dc pratore Sicilite , sed de crudeLjstmo tyranno fieri judicium arbitratur.
Sunt qui concessionem ditiorum esse velint: qualis a- pud Ctc, Est illafitia defensio Verris, fit fur-fit sacrilegus, fit fiagitiorum omnium vitiorumque princeps: at est bonus imperator, & felix, & ad dubia Reipub. tempora reservandus. Sedconceffo juntia ironiis mir am vim habet, Vt apud Virg.
,4 Aenei I, sequere Italiam ventis, pete regna per vndas.
Et: mcifi timoris
it.Aenei, Argue tu Drance, quando tot stragis acervos
I Teucrorum tua dextra dedit. Et apud Ctc. Lite musteo Ehe, igitur Lentulo, parentemus Cethego , revocemus eieclos, nimis pietatis & summi amoris in patriam vicißim nos panos, fi ita dijs placet, sufferamus.
Varenthefis , quam Qutntiilianus interpositionem Lib.9.fi ve ? interclusionem vorat , est declinatio brevis a Cic.j a ^proposito, cum continuationi medius aliquis sen-. orat. In sus intervenit. Virgilius.
orat. y are (uum nomen, superat modo Mantua nobis.
Aio g, y. ^ Mantua va\ misera nimium vicina Cremona )
. Cantantes sublime ferent ad sidera cygnt.
llesc brevior a re dtgreffio , plurimis fit modis, sed hoc ’ exemplum rei declaranda causa posuisse fit fatis.
Longior illa digrejpo, qua multis par s-a.au fa videtur, inter figuras judicio quorundam numeranda non est, ve-

LIB, IU, xoy
ifhma Cicerone numeratur bis verbis. Et abrenon longa j.de ora» digreffio, m qua cum fuerit deleäatio , tum reditus ad rem In 0rac * aptus & concinnus effe debebit. Exemplum eft apud Cic, . desitu & ornatu Syracusarum, aliaque permulta. l ' 4 * ac *
Ironia & a Otunchltano, & Cicerone inter sententia - rum exornationes numeratur. Differt autem ab illa , qua tropus eft , quod tropus brevior fit & apertior. At in figura totius voluntatis fictio est. Cic. pro Ligaria:
Novum crimen C. Cee far, & ante hunc diem inauditum? roLiga, propinquus meus ad te. Q^Tubero detulit, Q^Ligarium in Africa fuffe, idg 3 C. Pansa praftanti vir ingenio fretus fortasse ea familiaritate, quaefttecum , ausus eft confiteris Itaque quo me vertam, nescio■ param enim veneram cum tu id neque per te scire , neque audire aliunde potuisses, vt ignoratione tua ad hominis miseri salutem abuterer Et i Quid agam judices, & qtice sequuntur.
Distributio, qua ad sententiarum exornationes pertinet, eft, ciim aliquid in partes plures tribuitur,quarum vnicuique ratio deinde sua subiungitur, vt A- Rutibus lexandro Macedoni neque tn deliberando consilium, ue-txAnsto, quein prmhandovirtus, neque in beneficio benignitas deerat-Nam c'um aliqua res dubia accidisset, apparebat fa- pientiffimus: cum autem confligendum effiet cum boflibus, fortiffimus; cum verbprcemium dignis tribuendum, liber a- lifiimus.
In quarto ad Herennium paulo aliter definitur: Distributio est, cum in plures res, aut personas certas negotia quaedam dispertiuntur, neque fit vlla mentio fiubiectce rationis, quia fine illa fieri poteft diftributio, vt exemplaibi posita demonstrant, & verba Cic. inorat, vt aliud alij tribuens differtiat.
Permistioest, cum alicui rei vehementer confidimus & ostendimus, nos eam tradere atque conce- + -' icr * dere alicuius voluntati, hoc modo: sed ego jam: judi- G y ces,

\
106 DE ARTE RHET.
ces, summum ac legitimum mete taufe jus omitte, vobis ’ Rutil, c xquod aequissimum videatur, vt conftituatis, permitto- hy t )cn- Mon enim vereor, quinctam fi novum fit vobis instituen- * dum, libenter id quod pofiulo, propter vtt/itatcm communis consuetudinis sequamini.
Efi etiam illa permissio, cum aliqua ipsis judicibus re- q! g c 8 h nc l umus eeftimanda: nonnunquam adverfarijs quoque.
' * 'vt Calvus Vatinio, perfrit a fronti m, & dic te digniorem, qui consul fieres, quam Catonem : Quidam permissionem faäorumcjse volunt, vt concessionem dictorum , fedeon- cefiio Outnä. judicio, factorum est.
' Deprecatio, quam vel obsecrationem,re/obtestationem alij appellant , est , cum opem alicuius imploramus, Cic. pro Deiotaro: Quamobrem hoc nos primum metu, C Caesar, per fidem & constantiam & clementiam tuam libera, ne residere in te vttam partem iracundia fusticemur: per dexteram te istam oro, quam regi Deiotaro hostes hostiri porrexisti, istam, inquam, dex- "> teram, nontamin bellis &'tn pradijs, quam m promifiis & fide firmiorem.
Optatio est , quae voti alicuius praebet significationem. vt pro lege Manilia: Vtinam Quirites, virorum fortium atque innocentium copiam tantam haberetis. Et pro Rabir. Vtinam mihi facultatem causa concederet, vt postem hk praedicare, & Phil- x>. Vellem dq im- mortalesfecistent?. C.vt vivo potius Servio Sulpitio gratias ageremus, quam mortuo honores qutereremus, &c-
Execratio est, qua malum alicui precamur. Ci. pro Deiotaro, Dij te perdant fugitive , ita non modo nequam & improbus, fcd fatuus & amens es.
Epiphonema est rei narratae vel probatae summa acclamatio, Vtrg
Aenid 1 . Tantae molis erat Romanam condere gentem .
Exclamatio est j quae conficit significationem doloris,

LIB III. 107
loris, aut 'indignationis alicuius per hominis aut rei cuiuspiam compellationem. Cic, m Antonium: O miserum mei ph.Hp.z. consumptis enim lacrymis, infixus tamen peäori bseret dolor: idem contra Rkllum: O perturbatam rationem, 0 libidinem refrenandam, 0 consilia dissoluta at£ perdita.
Et in Catilinam: Otemporalo mores Senatus hoc *
hgit, Confulvidet, hic tamen vivit . !
Sunt & alia jucunda , & ad commendationem, cum varietate, tum etiam ip sa natura plurimum prosunt, qua. C3 P - 1 fiimphcem quandam & non prseparat am oflendendo orationem, minus suffectosfaciunt. Hinc efi, quasi paeniten- \
tia ducti, vt Ci: pro Caelio. Sed quid ego ita gravem personam introduxi? Et quibus vtimur vulgo imprudens incidi. Vel cum quaere nos, quid dicamus, fingi mus, Quid re- .
liqutm efi ? &Num quid omisi? AI 6
Et cum aliqua velut ignoramus. Cic in Verrem ; Sed ' j e arum rerum artificem quem? quem nam? recte admones. |
Volycletum effe dicebant■ Et cum deponimus apud memo - jj
nam auditoris aliqua, & renoscimus, qua: deposuerimus. ]
Hce; omnia dant orationi varios velut vultus ; Gaudent enimres varietate & fiunt oculi diversarum affectu re- f
rum magis detinentur ; ita femper animis praejiant, in ?
quod fe velut novum convertant. i
Haec de tropis & ornamentis cum verborum, tti fen- ?
tiarum diäafint , in quorum numero , nominibus , vi, ^
& natura explicanda, vffe adeo dissentiunt auBores vel j
Grad, vel Latini, vt non modo inter fe dissentiant , sed' j, "9' c, 3u quod maius efi, Cic. qui vt ornatissimus in dicendo , fic in J
praecipiendo fuit diligent ifiunus, ipse fibi discrepet. Nam >,
vtOuincl■ animadvertit, multas figuras in tertio de O- rat lib posuit, quas in Oratore pofie a scripto .quoniam de j
illis mentionem non fecit, videtur repudiasse Quasdam •
potuit verborum exornationes , qu£ sententiarum sunt • i lumina. Quadam ne figura quidem sunt. Non tamen efi,
cur |J

Li.9,
io* DE ARTE RHET.
cur quifqtiatn vel illum, vel altos auäoreshacde causate* mere reprehendat. Ea enim, qute de tropis & figuris praecipi possunt, valde minuta sunt & exilia: tdeoque non multum mtereß, hoc ne an illo modo sentias. Quam ego causamfutjfe puto, eundem Cicero flrtätm femper & curfim illas attigerit, & nullis nec definitionibus explicatas , nec exemplis illuflratas quasi per transennam ostenderit.
Iam numerus iUarum nec fuit olim certus, nec vero vncpiameilepoterit Cuius rei duas ego reperto causas. Altera est, quod novae figura, Quincl. etiam ausiore fieri c.z, adhuc & excogitari possunt-. Altera, quod tam verborum, quam sententiarum figura, non in formas, quarum cer-. tus; sed inpartes & quafi membra , quorum infinitior efl numerus, distribuuntur. Quod optime vidit Cic. In Top. enim cum aliud divifionem, aliud partitionem ese docuisset, dixisetque non ese vitiosum in partitione, fi partem aliquam praetermittas, quod idem in divisione vitiosum efl, f sic deinde causam eius rei additi Eormarum enim certus
| efl numerus, qua cuique generi subijeiantur: partium di-
flnbutio sepe efl infinitior, tanquam rivorum a fonte de- j ductio Itaque in oratonjs artibus quaftionis genere proposito, quot eius forma sint, subiungitttr absolute: at cum de ■f ornamentis verborum sententiarumque pracipitur , qua
vocantur, Xymata non fit idem: R es enim est infinitior:
' hac ese in causa puto- vt omnis hac de tropis & figuris dis-
j putatio, non solum dubia, incerta, sed controversa etiam
1 plenaque disenfionis femper fuerit:. In qua ego, quod fiimil-
3 limum veri visum est,sum secutus-
-cie de Cap.XXXl.De Collocatione.
'jrat' 3 * C Equitur collocatio, qua erit optima ,fi vinctam ;; orationem efficiet,fi cohaerentem, fi lenem ,fi aequa-
' biliter fluentem.
' j e orat. I« ea necesariasunt ordo & junctura; primum igitur de ordine.
Sed

LIB. Ili. 109
Sed iUud prius dicam , fludtofis dicendi inprimis ejfe necessaria ea, qua deinceps de ordine jtmeiuraque tradentur. Mac emmsunt, qute clamores & admirationes in bonis Oratoribus efficiunt.
Cap. XXXII. De Ordine. Qj 49<f<
O Rdinis observatio efl in ve,"usingulis & contextis 1 . in singulis cavendum efl , 1. decrescat oratio, & fortiorisubiungatur aliquid infir. im, vt sacrilego fur, aut latroni petulans. Augeri enim debent sententiae & insurgere, vt optime Cicero: Tu, inquit, istis faucibus istis lateribus, ista gladiatoria totius corporis firmitate: aliud enim alw maius supervenit At fi coepisset a toto corpore, non bene ad latera faucesque descenderet <
Est & alius naturalis ordo, vt diem ac noctem, ortum & occasum dicas potius quam retrorsum■ Qrn- dam ordine permutato fiunt supervacua, vt fratres gemini, nam fi pracesserint gemini , fratres addere non est neceffie.
Verbo sensum claudere, compositio patiatur, longe optimum efl. Cic. inVer. Itaque ille M. Cato sapiens , cellampenariamReipub- noflree, nutricem plebis Roman ce Siciliam nominavit. At fi id asperum erit , decori potius 0- rationis erit consulendum , vtfit apud summos Graecos Latinosporatoresfrequentißime. Cic. in aäione eadem :
JSlam cum omnium sociorum , provinciarum rationem diligenter, habere debetis, tum prsecipue Sicilia, Indices, plurimis justistimisque de caufis.
In oratione non sunt ad pedes verba dimensa, vt in carmine, ideof ex loco transferuntur in locum, vt jungantur, quo maxime congruunt, sicut in rudium struäurafaxorum fieri consuevit.
Caj3. XXXIII. De Iunctura,
I Vntlura vero vt concinna & elegans fit, ajfequemur, orar
fi verba extrema cum consequentibus primis ita
gemusi

IIS DE ARTE RHET
C
>
Ii
gemits, vt «ereaspere concurrant , «ere vastius dtdu -* cantura
Asperum concursum efficiunt consonantes ilice, quet sunt asperiores, r t, s ultima cum Xproxima ,ht exerce tus Xerxis: quarum tristior, etiamsi bina bolhdantur, sri- dor esi vt Arsftudiorum. Rex Xerxes.
Hiulcam vero reddit orationem vocalium concursus. Pefftme langte , quee easdem inter [e liter as coni- mittunt, sonabunt: vt viro optimo obtemperare. Praeci- puus tamen erit hiatus earum, qutccavo, autpatuloma- rimeore proferuntur: vt, Sensu humanitatis. Eplentof liter a cfl, I angustor, ideoque obscurius in his vitium.
Minus peccabit, qui longis breves subijciet : & adhuc: qui praeponet longa brevem: non tamen id , rs crimen in- gens, expavescendum efl.
inquo nescias neghgentiane , an foltcitudo st peior. Neceffeenim efl, vt hic metus impetum dicendi retardet, & ab his, qua potior a sunt, avertat. Quate vt negligen- tis es oratoris hiulca subinde oratione vti: ita humilts efi animi atque demiffi, vbique hoc perhorrescere• In quo merito quidam Isocratem, & eius discipulos, atque praapud Theopompum reprehendunt, quod eas Uteros tantopere fugerint. At Plato m populari etiam oratione crebram quin.l. 9. habet vocalium concursionem. Cicer, certe & Demosthe- i.cap. 4. n eS modice respexerunt ad hanc partem • Nam hiulca In oiat. nonmnc j U4im etiam decent, faciuntque ampliora quadam. Habet enim ille tanquam hiatus & concursus vocalium mode quiddam, quod indicet non ingratam negh- gentiamdere hominis magis, quam de verbis laborantis. Itaqueillein oratione pro,Marcellosc ait: Dolebam erntn T. C- ac vehementer angebar, cum viderem virum talem, qui m eadem causa, inqua ego, futffet, non m eadem effe fortuna, nec mihi persuadere poteram, nec fas effe ducebam versari me in vestro veteri curriculo, illo tsmulo atque

‘ LIB. III. m ,
que imi fatere studimim ac labt» uni meorum, quaß quo- i
dam foeto a tue & comite dijtracio. Vnde aperte intelligi- Quij vi-
tnus , cnbram & nimiam vocalium concursionem effe tM d* in
autdem vitandam, modicam vero & aure in loco fit, nonjflf^. 01 ^ ! * , 1 J nmjtura,
effetcprehendendAm- qj.9,0,4
Videndum etiam cfi, ne fjliabce verbi prioris vltimae, sint primae secpiemis, quod Cicero in epiflolis excidit: Res nubi invisa vifk sunt Brute. Et in carminet O fortunatam natam me consule Romam. Etiam mono- i
syllaba ,multa sunt, male continuabuntur - Brevium prcetereaverborum ac nominum vitanda continuatio est, ne compositio minuta ftt atque concisa. Et ex diverjo Ion- '
goritm, afferunt enim tarditatem.
lüaquog. vitiasunt, si cadentia similiter, & similiter desinentia, & eodem modo declinata multa con- i
jungantur. Necverba quidem verbis, aut nomina nomi- j,
nibits,fimiliaque his continuari debent, cum virtutes eti- i
am ipse tcedium pariant, nist gratia veritatis adjuta. J i
Illud postremo addamus, hanc orationis quasi flruäUm ;
ram, qua ordine , junäuraque conflat, maximam qui- “ fi dem desiderai e diligentiam, ea lege tamen, ne fiat *
operose. Nam effet cum infinitus , tum puerilis labor. f
Stylus enim exercitatus efficit facilem hinc viam compo- C. de or, ■ nendi ■ Nam vt in legendo oculus, fic in dicendo proff iciet, j
quid sequatur, ne inconditis verbis & male coagmenta- jj
tis offendantur aures, quarum est judicium fuperbtfli- mum. j !j
Cap. XXXIV. De Modo & Forma verboru.d COfa#Jt jj
X '] On ex multis res vna , qua magis oratorem ab im- J j
perito dicendi ignaroque distinguat, quam quodjlle Jj
rudis incondite fundit quantum potest,&id, quod di- (1
cit,ffiritu,non arte determinat.
Orator autem fic illigat sententiam verbis, vt nihil inane, nihil inconditum, nihil curtum , nihil claudicans,
nihil

iii DE ARTE RHET
nihil in oratione sit redundans lloc ontorlofit numero;
qui aptam & concinnam & suavem efficit orationem.
ireviter igitur origo> deinde cauia 3 pus natura, tutti
ad extremum vsus ipse explicetur orationis apta ac nu~
rneroja.
Cap XXX V. DeOrigine Orationis
numeros*.
In orat. TyR-inceps inveniendi aptam verborum & numerosam JT conclusionem fuit Thrasymachus: cuius omnia nimis etiam erant scripta numerose, Isocrates autem ita scienter moderat eque rem totam temperdvit, vt multi exismarint , illum huius concinnitatis auctorem & principem extitijfe.
Arift I ver '° f oman ^ orationis ratio cognita & in-
cap S ’^'venta es, sic omnibus placuit oratoribus, vt Aristoteles quo nemo nec doäior, nec acutior, nec in rebus vel inve- niendisvel judicandis acrior vnquam fuit, versum in o- ratione vetet ejse » numerum jubeat. Eius auditor Theoa dectes inprimk, vt Jlnfioteles sepe significat, politus ferip- In orat, tor atque artifex, hoc idem & sentit & practpit, Theophrastus vero ijfdem de rebus etiam accuratius. Romam Ciceronis fer e tempore agnoverunt, cum jam anni prope quadringenti effient apud Gracos , cum hoc probaretur. inorat.&j rfque adeo autem hanc orationis conformanda rationem 4c orat. 3 Cicero probavit, vt non (olum eius hoc modofacien- da & ornanda summus ipse artifex fuerit } sed diligentissime etiam de tota ea re praceperit,
Cap. XXX VI. Cur numerosa oratio
inventa sit.
t . S~\Voniam igitur habemus apta orationis eos principes KJauäoresque, quos diximus, origo & inventa es, causa quaratur, qua facilis & aperta es. Aures enim» vel animus potius aurium nuncio naturalem quandam in se continet vocum omnium dimensionem- itaque
&lom>
in orat-

LIB. III. iii
& longiora, & brevior a judicat, &'perfeäa ac moderata femper exspectat, mutila sentit quadam, & quasi decurtata, quibus, tanquam debito fraudetur, offenditur, produäiora alia & qtiaji immoderatius excurrentia-, qua magis etiam aspernantur aures.
Cum igitur fortuito sepe, vt st, aliquid concluse ap- teque initio diceretur, animos hominum auresque pedebat, vt inteUigi poffet, id quod casus effudisset, cecidisse jucunde: tunc notatum genus es Notario aut an & animadverso peperit artem, Itaque vt poetica & versus inventus es terminatione aurium, observatione-prudentium: sc m oratione animadversum es mulio iliud quidem feritis, sed eadem natura admonente effe quosdam certos cursus conclufionefque verborum • De quarum natura vt disserere pojftmus, neceffeeft, vtde incisis, membris & periodo prius dicamus,
Cap.XXXVli. De incisis, membris,
Sc periodis.
I Ncisum est sensus non expleto numero conclu-q.I.y.k.4 sus/ plenfquepzrs membri: Tale es enim quo Cicero lnciium ’ Vtitur: Domus tibi deerat ; at habeb.u: Pecunia superabat? egebas: vbi incisa sunt quatuor: Piunt &singulis verbis incisa: vt,- Diximus, teses dare volumus ■ Incisum es, diximus. Membrü,
Membrum autem efl sensus numeris conclusus, sed a toto cerporeabruptuSjdrperje nihil efficiens: ^
O callidos homines: O rem excogitatam : O mgeniame-^ ie tuenda: quem, queeso, nosrum fefellit, vos ita effe facturos? CX cac,
O callidos homines : perfectum es , at remotum a exteris vim non habet, vt per se manus, & pes, & caput, & O rem excogitatam, v ingenia metuenda. Quando ergo incipit corpus effe? cum venit extrema conclusio: Quem qux- fo nosrum fefeUt,vos ita effe facturos? ( p ;
Periodum Cice. tum ambitum, tum circuitum,riodus.'"
H tum

Ävlsto.
114 DE ARTE RHET.
tum comprehensionem , aut continuationem , aut
r , il t **'c.rcumicrip-ionem dicit. Ciim temperetur autem q ia 0 r .membris omnis pau'o longtor circuitus , tamen almd eß caeiim & membratim , aliud circumscripte dicere. Circumscriptio enim est, cum ah initio ad iinem vlt]ue quali in orbem inclusa fertur oratio , donec consistat in singulis perfectas absolucisque sen- tentijs. Cicer, pro lege Manii. Quanquam mihifemper frequens conjpectus vester multo jucundissimus , hic autem locus ad agendum amplissimus , ad dicendum ornatijfi- tnus eflvifus Quirites, tamen hoc aditu laudis ( qui optimo cuique femper maxime patuit ) non mea me voluntas, sed vttre meae rationes ab ineunt e eetate susceptis prohibuerunt.
Membratim vero dicimus , cum in singulis membris liberior insistit oratio. Cie: pro Milo. Itaque quando illius pofleafica illa, quam a Catilina acce- p. r <t, conquievit ? Heec intentata nobis est$ huic ego vos obqct pro me non sum passus: heec insidiata Pompeio est i heec istam Appiam viam monumentum fui nominis nece Papirtj cruentavit.
In orat, Incisim verodicimus , cum insingulis incisis insistit oratio. Ctc. in Cat. inveä ■ 4. Tenentur literee 3 figna, manus,denique vniuscuiufque confessio.
Quomodo autem cum in Incists & Membris, tum in Circuitu,numerus fit adhibendus, paulo post dicetur. Sed quia nullus extra poeticos numeros esse potest , pedes quibus & poema fit, & oratio numerose temperatur, ponamus: mox enim mtelhgetur ititer versum & orationem numerosam permagnum esse discrimen.
< ap. >XXViU De Pedibus.
. T)Edes, qui duas habent syllabas , numero sunt qua- S *3* * ^ tuor. Spondeus, Pyrnchius , Choreus , & Iambus ,
Sfoncteus este longis duabus* yt ,dicunhmores: illi contrarii»

LiB in. lix
trarius efl Pyrrichm^ novus , tulit. Choreus est e longa,
& brevi i vt scribit, femper. Huic Iambus efl contrarius, vt, legunt, reos.
Trium vero syllabarum pedes sunt ollo- Molojfus ex tribus longis: vt, dicendi, conservant. Trochäus , quem Tribrachum alij appellant, e tribus brevibus , vt facimus. Dactylus ex longa & duabus brevibus ; vt, littora. Ana- ptestus ex duabus brevibus, & longa * vt, pietas, peragunt. Bacchius ex brevi & duabus longis, vt amores Antiba- chius ex duabus longis, & brevi : vt, audijfe. Creticus, quem alij Amphimacrum vocant , ex longa, brevi & longa: vt, poflident. Amphibrachus ex brevi, longa & brevi: vt, petebat.
Cic. ex alijs pedibus tres tantum ponit: Pasonas duos & Dochimum , quibus & nos erimus contenti : nec tamen ipse distimulat, quibusdam numeros videri, non pedes: nec immerito, quicquid enim supra tres lylla. b.is habet, id ex pluribus pedibus efl. Efl igitur Pxon primus ex longa & tribus brevibus, vt aff icite■ Pceon viti- mus ex tribus brevibus & longa-, vt facilitas. Dochimus vero ex Bacchio conflat & Iambo .; vt, perhorrescerent. Cap.XXXlX.De numero oratorio.
Q Vid interfit inter oratorium numerum atque pne-^cime. ticum , itemque inter orationem & poema ,di/i- lusora 'genter nunc attendendum efl. n»«us«
Numerum oratorium Cneci Rhythmum , poeticum Metrum vocant. Quod etiam fi conflat vtrumque pedibus, habet non simplicem differentiam.
Nam rhythmi spatio temporum constant , pedes etiam ordine. In rhythmo enim nihil refert , Dactylus ne fit, an Anapxflus, cum eodem temporum Jpatiov- terque conflet, m versu pro Dactylo poni non potefl Ana- pccfius.
£/?&_illud discrimen, quod metri femper idem efl H i cur-

Iiff de arte rhet.
cursus, vt m Herouo camine Daäjli & Spondei', In ora - tionealm ataltus numerus efl adhibendus, ita vt nullus fit, qui nonahquo loco adhiberi poffit.
Ex his facile est intelhgere, quam multum inter orationem numerosam & poema interfit. Versus certis legibus astrictus est, vt mhtlfiat extra preescriptum : at in oratione nihil est certum, mfi vt apte verbo comprehendatur sententia. Itaque omnis nec claudicans , nec quasi fluctuans, & «qualiter constant erque Ingrediens , numerosa habetur oratio Atque tu dicendo numerosum putatur, non quod constat totum e numeris;sed quod ad numeros proxime accedit.
Ouo etiam difficilius est oratione vti, quam versibus, quod in illis certa quadam & definita lex est, quam sequi fit nec este, in dicendo autem nihil est propositum, nist ne aut immoderata, aut angusta, aut difloluta. aut fluens C j deoS lt oratto - Ittquo illud est vel maximum: quod versus in oratione fi efficitur coniunciione verborum, vitium est, & quidem grave ac longa animi provisione fugiendum : & tamen eam coniunctionem, sicut versum numerose caderes? quadrare & perfici volumus. Quod quomodo faciendum fit, deinceps explicemus.
Cap. XL. in -qua parte ambitus debeat in-
esse numerus, & qui pedes maxime probentur. C.in ora.T7 St igitur inteUigendum in toto verborum ambitu m- quin.l.y. J* meros tenendos effe. Falluntur enim, qui censent ca- «ap. 4 . dere tantum numerose oportere termmarique sententiam. Etsi enim id maxime decet, quoniam aures femper extremum expeclant. in eoque acquiescunt: ad hunc exitum tamen a principu ferri debet verborum illa comprehensio^ tota d capi\e ita fluere, vt ad extremum vemens ipsa consistat.
Et Aristoteles quidem heroum numerum grandio- r em judicat, quam desideret soluta oratio. Iambum autem

LiB, nr. 117.
tcm rimis e vulgari ejfe sermone. Ita neque humilem, nec abiectam orationem , nec nimis aliam & exaggeratam probat, plenam tamen eam vult ejfe gravitatis, vt eos qui audient 3 ad maiorem admirationem postit traducere Trochaeum autem, quem alij Tnbrachum appellant y ab oratione segregat , quia contraäio & brevitas dignitatem non habent. ItaPx jna probat, quem orationi vel anenti, vel media, vel cadenti aptißimum judicat.
Cicero autem sentit omnes in oratione ejfe permix-^j tos & quasi confusos pedes Nec enim effugere pojfemus animadversionem, fi femper ijfilem vteremur. Sed Creticum 3 Dichoreum , Dochimum, Paeonas creteris anteponit, modo ne Dochimus iteretur , aut continuetur.
In heroo vero Dactyli , & Anapaesti & Spondei pede impune progredi licere censet, duos duntaxat pedes aut paulo plus, ne plane m versum aut similitudinem versuum incidamus.
Sit igitur permixta & temperata numeris oratio, nec dissoluta, nec tota numerosa: Paeone maxime, quoniam optimus auäorita censet, sed reliquis etiamnumeris, quos ille pratertt, temperata.
In his 3 qua demijfo atque humili sermone dicentur, Iambus ent frequentistmus: Paeon in amplioribus , m vtroque Dactylus. Ita m varia & perpetua oratione hi sunt inter fe miscendi & temperandi. Sic minime animadvertetur deleäationis aucupium, & quadranda orationis indufiria.
Nec vero minus hic rursus numerorum effe debet, id enim in dicendo numerosum putatur . non quod totum constat e numeris sed quod ad numeros proxime accedit. Nullus enim pes est, qui non aliquando veniat adorationem. Miscendi ergo sunt, curandum- que vtjint plures, qui placeant,circumfusi bonis deteriores lateant- Cicer. proMar. Nullius est tantum flumen inge- H z nij,

ii8 DE ARTE RHET
ni) s nulla dicendi aut scribendi tanta vis , tantaque copia, qtiencn dicam exornare, sed enarrare, C.Cxsar, res tuas geflas possit $ tamen hoc affirmo, & hoc pace dicam tua, nullam tnhts tandem esse ampliorem, quam eam, quam hodierno die consecutus es: In hac periodo sunt quidem alijpides, sed t>ui eam jucundissimam efficiunt,\sunt Cretici, Dochimus, Paon. Dacljli & Spondii.
Gap. XL 7 . De Initio Periodi, de orat z Causulas diligentius , quam extera omnia servan- V Jdascsse mter omnes convenit, quod in his maxime perseäto atque absolutio judicatur.
Ari. rhr. Froximam autem clausulis diligentiam initia peflu- 3 ca^. 4.. lant. Nam & ad hxc intentus efl auditor. Optime hxc C411 ora, nascuntur a proceris numeris ac liberis , maxime Dactylo & Parone priore ,quem idem auclor vt optimum probat. Cicero molltfrmum quidem numerum , eundemfo amplissimum esse satetur, sed Creticum anteponit■ A- n a pastus etiam, qui Daäjlo eft spatio par, ordine contrarius, reäe orationem incipit. Cicero pro lege Manilia:
. Quanquam mihi semper frequens conspeütis veßer : Exorsus est a Spondeo, Anapaflo & Cretico: & in eadem 0- ratione-.Teflis efl Italia: a Cretico,&: Ita tantum bellumi ab Anapxflod? Spondeo,&:QuiSicilia abist; a Pxone priori.
Initia versuum initijs orationis non conveniunt, etsi Titio, Livius hexametri exordio ccepit ; Pacturus ne operx- preciumflm. Dochimus quovis loco attus efl , dum semel ponatur■ iteratus aut continuatus numerum apertum & nimis insignem facit. Cicero de lege Agraria : Efl illud amphffimum , quod paulo ante commemoravi Quirites. Vbi a Spondeo & Dochimo ducitur initium.
C in ora Cap- XLI1. De Fine Periodi.
' I N extremo autem circuitu duo aut tres sunt fere ser- J vandi & notandi pedes: quos aut Choreos aut Spondeos, aut alternos effie oportebit. Aflageminatum Choreum,

LIB. III. nz>
reum, qui Dichoreus vocatur, maxime secuta efl. Cadit autem ille prseclare- fedm orationis numero nihil eß tam vitiosum, quam fi femper est idem.
Spondeus eft in clausulis firmus & flabilis , quo plurimum efl vfits Demosthenes.
P3eona alterum orationi cadenti optimum putat A« ristoteles, quem Cic. nonreijcit, sed aptiorem eo loco ju dicat Creticum Quifivegeminetur, fire Spondeum prrecedat, multum decoris habet in clausulis. Cic. pro Mar.
Vrifiino more dicendi: Creticus eft geminatus, & Spondeus.
&, Conservatam ac reftitutam puto ; Spondeus & duo Cretici . Et, Necvlla vnquam netas de tuis laudibus conti- p ro 'Lig, cefcet; Duo Cretici & Dichoreus, optime etiam eft fibi junslns. Cic. Nihil habet nec fortuna tuamajus, quam vt poßs: nec natura tua melius, quam vt velis conservare quam plurimos.
Ne Iambus quidem, aut par Trochäus, aut etiam Daily hos, fi efl proximus a postremo, parum volubiliter pervenit ad extremum, fi eft extremus Choreus aut Spondeus, nunquam enim mterefl, vter fit eorum m pede extremo. Sed tjdem hi tres pedes male concludunt, fi quis eorum in extremo locatus eft, nifi cum pro Cretico postremus eft Daäylus ■ nihil enim inter eft, Dactylus fit extremus an Cretkusiquia postrema syllaba brevis, an longa fit, ne in versu quidem refert- ..
Est&Dochimasstabilisinclausulis, & severus. Cic . 1 'P* *•
in Anton. Te miror Antoni, quorum faäa imitere , eorum exitus non perhorrescere'. Multa sunt alite clausula, qua numerose & jucunde cadunt , quas diligentissime ostendit Quinä.
Etiam inteUigendum eft, clausulas versuum non convenire clausulis orationis, quod Eruto excidit. Quanquam sciunt placuisse Catoni, & vitandum esse, neplurium syllabarum verbis vtamur sepe in fine, quod etiam in carminibus est permolle. Non desunt enim , qui Ciceronem

de
orat.
t
120 DEARTERHET.
vituperent in his: Pro Ceelto. familiaris coeperat ejfe balneatori, Non minus dura Archipirata.
Nec idud quidem prxtereundum est , clausulas maxime apparere, &intelligi , quod aures continuam vocem secuta, duclaque veluti prono decurrentis orationis flumine, tum magis judicent, cum ille impetus stetit, & intuendi tempus dedit. Varianda sunt igitur, ne aut animorum judicio repudientur, aut aurium satietate. Hoc vicissitudines numerorum efficient, qvi prostabunt, vt neqve ij satientur, qui audient, fastidio similitudinis, nec orator id, quod faciet, opera dedit a facere videatur.
Cap XL 1 U. Dc medio Periodi.
S I primi & postremi illi pedes sunt hac ratione servati medij pojfunt latere, modo ne circuitus ipse verborum fit, aut brevior, quam auresexpectent^ aut longior, quam qj <9>c vires atque anima patiatur. Verum medijs non ea mo- ' 3 'do cura debet effe, vt inter fe cohaereant, sed ne pigri, ne longi sint: ne, quod nunc maximum vitium est, brevium contextu resultent, ac sonum reddant pene puerilium crepitaculorum. Nam vt initia, elausulecque plurimum momenti habent, quoties incipit sensus aut defluit: fic tn medijs quoque stitit quidam cenatds, qui leviter 'tnterfiftunt, vt currentium pes etiamsi non moratur, tamen vesti pium facit. Itaque non modo membra atque incisa bene incipere, atque claudi decet, sed etiam in tjs, qua non dubie contexta sunt, ne respirationenantur, spiritumsustinemus.
Quis enim dubitet vnum sensum , & vnius spiritus esse? Animadverti judices omnem accusatoris orationem in duas divisam effepartest Tamen & duo prima verba , & tria proxima, & deinceps duo rui sus ac tria proxima, suos quaji numeros habent spiritum sustinentes ? sicut apud Rbjtmicos aftimantur ha particula prout sunt graves, a- cres, lenta, celeres, remijfie, exultantes. Proinde id quod ex illis conficitur, aut severum, aut luxuriosum , aut quadratum, aut solutum erit. Faseln oras

In orat.
LIB.III. irr
Paeonem quidem vt onenti, sie etiam medix orationi notum ejfe, M. Tulliusfatetur, idem Dochimum quovis loco aptum effe confirmate Creticos etiam & Bacchios nonnulli m hac partejaudant. 'Eluit Autem omnino numerus a primo , tum incitatius brevitate pedum, t um procentatetardius.
Quare fi orationem ferri celerius volemus , crebros Trochaeos & Iambos inferemus, fi lentius incedere, Spondeos frequentes interponemus: fi moderatius ingredi , ijs pedibus vtemur , qui brevibus longffi syllabis temperantur, cursum contentiones magis requirunt, expositiones rerum tarditatem •
Cap. XLiV. De his,quae suaptenatura
numerosa sunt,
A liquando fuapte natura numerosa sunt , quee dicuntur, etiamji nihil factum efl de indufina- Cum enim sunt casus m exitu similes, aut paribus paria referuntur, quasi sua sponte concinnitatem habet oratio, -vt in illo Ciceronis pro Milone: Efl enim, ludices, hac non scripta, (ed nata lex, quam non didicimus, accepimus, legimus, verum exn .tura ipsi arripuimushausimus , expreßimus : ad quam non docti, fed fach: non infktuti, sed imbuti fumus, Hxc enim talia fiunt, vt quia referuntur ad ea ad qux debent referri, mteäigamus , non quxfitum ejfe numerum, fedjecutum.
Quod fit item in reserendis contrariis. In hoc genere Cicero frequens efl , vt illa sunt in quarto accufatiotus. Conferte hanc pacem cum illo bellos huius Erectoris adventum cum illius Imperatoris victoria : huius cohortem impuram i um illius exercitu invicto: huius libidines cum il- l 'ts continentia, ab illo qui capit, conditas, ab hoc qui constitutas accepit, Captis ditetis Syracusas: qux sunt venustissima. Semper enimhxc, quee a Greecis antitheta nominari supra duximus, cum de figuris ageremus , numemm 11 j ora-

irr De ARTE RHET.
oratoriam necessitate ipsa efficiunt , & eum fineindu-
stria.
Cap. XLV. Qua? vitia sint vitanda inora-
qJ.9.c.4.
tione numerosa.
H JEc tamen vitia in tota hac re diligentissime sunt vitanda: inprimis , ne aperte verba traijciantur, quo melius aut cadat) aut volvatur oratio: deinde ->■ ne inania quxdam verba, quasi complementa numerorum inculcentur, tertio ne minutis numeris concludatur in - fringaturque sententia: Sed verba iam probata &electa concinne coagmententur.Nam vel dura inter se commis a, fotiorasunt inutilibus. Multa sunt autem qua vitijs declinatis, numerose componendi laborem minuant. Sunt enim multafigura, quibus & casus& numeri pcffint variari. Sunt multa etiam, qua idem valent atque significant, tx quibus exercitati facile tllud eligunt , quod instituta verborum comprehensioni maxime quadrat.
Cap. XL.V1. Dc magnitudine ambitus, quin. 1.9. y- T Abet autem periodus membra minimum duo, saepe cap. J ettam ß tr i a _ cicer, pro lege Manii. Nam cum an- , tea per atatem nondum huius auftoritatem loci contingere auderem,statueremque nihil, mfi, perfectum ingenio, elaboratum industria, affern oportere : omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi .
Cicero eum ambitum mediocritatem habere ait , qui quatuor fere membris constat. Nam & aures implet, 4? nec brevior est, quam fatis fit, nec longior: vult autem vt e quatuor, quasi hexametrorum versuum instar quod fit, constet fere plena comprehensio. Eius generis est illud fro Milone $ Ego cum tribunus plebis, Republicd oppressa Ilie senatui dedissem, quem extinäum acceperam i equitibus Romanis, quorum vires erant debiles: bonis viris, qui omnem auäoritatem Clodianis armis abiecerant: mihi vnquam bonorum praesidium defusurum putarem?
Debet

LIB. IIT; T2 t
Debet autem periodus sensum concludere : ftt etiam aperta, vtinteüigi postit, &non immodica, vt memoria contineri pofiit.
Cap. XLVII. De numero, qui est in
membris, cuiusmodi ea este debeant.
Q Vidfit membrum, quid incisum, quid ambitus, an-C. or.’ teadiäum efi. lllioi etiam eftexplicatum, aliud esse 1 l tf *9.c.4. circumscripte, aliud membratim dicere. Illic enim circumscribitur verborum comprehensio, donec in clausula tandem confiflat: hic m singula membris oratio inst- flit Quodinpronunciando magnopere reficit spiritu, vnde fit, vt oratio, quam membris carpimus, longior multo esse possit, quam ea , qtite confiat circuitu . Ita vt aliquando ad quindecim , aliquando ad vigtnti membra excurrat, cicer-pro Milone: Occuli, occidi non Spurium Melium, & quee sequuntur Nihil autem tam debet esse numerosum , quam hoc, quod minime apparet , & valet plurimum-
Spondeum hic Cicero vehementer commendat. Nant etsi, quod est de longis duabus, hebetior videtur & tardiori habet tamen stabilem quendam. & non expertem dignitatis gradum: in incisionibus vero multo magis & in membris, paucitatem enim oedu .gravitatis fucet ar ditat e compensat-
Cap. XLVÜI. In quo scribendi genere circumscripte sit, in quo membratim dicendum.
I N historia , laudationibus totoque eo genere , quod In orat.
Grteci Epidicticum nominant, quod quasi inspiciendum deleäationis causa comparatum fit, omnia Isocrateo, Theompeofe more, illa circum scriptione & ambitu dicenda sunt, vt tanquam in orbe inclusa currat o- ratio- Itaque posteaquam est cognita h&c vel circumscriptio, vel comprehensio, nemo, qui aliquo esset in numero, scripsit orationem ew generis, quod estet ad delectationem
com-

1
i
124 VL AKTE RHET.
fenpfit orationem eius genens, quod ejfet ad delectationem comparatum,remotum ‘ueajudicijsforenfiquecertamine: quin redigeret omnes fere in quadrum numerumsententias.
Genus autem hoc orationis nec totum assumendum efl ad contentiones & causas veras, nec omnino repudiandum. Si emmfcmper vtare, cum satietatem afert, tum quale fit, ab imperitis etiam cognoscitur. Detrahit praeterea aclioms dolorem, aufert humanum sensum actoris, toliit funditus veritatem & fidem. Sed quoniam adhibenda nonnunquam efl, primum videndum erit quo loco, deinde quamdiu retinenda flt, tum quot modis commutanda.
Adhibenda est igitur numerosa oratio, si aut, Q.l 9-c 4iaudandum est aliquid ornatius vt Cic. inaccufatio- Ci.in or, n j s fecundo de Siciliae laude dixit: aut exponenda narratio, quse plus dignitatis desiderat, quam doloris: vt m quarto accusationis idem Cicero de Syracusarum fitu dixit. F.fl etiam apta Procemi js maiorum causarum, vbi solicitudine, miseratione, commendatione res eget. Saepe etiam in amplificanda re concejfu omnium funditur numerose & volubiliter oratio-
Id autem tum valet, cum is, qui audit ab oratore, jam obsessus efl ac tenetur■ Non enim id agit, vt infldiantem observet, sed jam favet, proceffumque vult , dicendique vim admirans non inquirit , quod reprehendat. Haec au. tem forma perorationes quidem includit, fed in reliquis orationis partibus retinenda non diu efl. Nam cum locis fupradtciis ea fuerimus vfi, totadtelio efl ad incisa & membra transferenda. Inctfim autem & membratim tractata oratio, in veris causis plurimum valet, maxnnc- que his locis, cum aut arguas, aut resedas.
Cap. XLIX. Q.uaracione patetur haec facultas äp'.c .ic numerose dicendi.
Ci.in or.-r-^f autem facultas apte, atque numerose dicendi,
non

LIB. IU. v ir;
non efl tanti laboris, quanti videtur■ Nec ideo hoc traclan- tura summis viris, vt oratto quo ferri debet, ac fluere, dimetiendis pedibus , ac perpendendis (filabis consenescat.
Satis enim in hoc oratorem formabit multa scribendi exercitatio , vt ex tempore etiam apte numeroseque dicat.
Ante enim circim\mbitur mente sententia, consejhmque verba concurrunt, qua mens eadem, qua nihil cfl celerius, ßatim dimittit,vt suo quoque loco respondeat,
Quod fi Antipater ille Sidonius solitus est verfiis Hexa- c.j.deo, tnetros, alwss varijs modis ac numerisfundere ex tempo- i
re tantumque hominis ingeniosi ac memoris valuit exercitatio, vt cum fe mente ac voluntate coniectffet tti versum, verba sequerentur, quanto id facilius in oratione, .
exercitatione, & consuetudine adhibita , confequemur? ibid.Cic» 1 Nihil est enim tam tenerum, neg tam flexibile, nes quod ,
tam f aale sequatur, quocunque ducas , quam oratio. Fx hac versus, ex eadem dijpares numeri conficiuntur• Ex hac hoc etiam soluta vanjs modis, multorumque generum oratio. Et vt mollissimam ceram ad nostrum arbitrium formamus: fic orationis genus ad omnem rationem, & ad aurium voluptatem , & animorum motum facile mutatur & vertitur. Neminem itaque Poon aut Creticus ille, aut Dichoreus conturbet, ipfi occurrent rationi, ipfi, inquam, fe offerent & respondebunt non vocati, consuetudo modo adsit scribendi hoc modo atque dicendi. Vt emm musci accurate primo , & cogitate fm e artu proscripta & formulas observant, atvbi vfius acceffit, fine cogitatione etiam & cura, eadem illa incredibili celeritate efficiunt: fic vbi orator hoc modo scribere initio consueverit, fine vllo labore postea similiter scribet, ac dicet.
Cap- L. Quanti momenti sit apte dicere.
Q Vantum autem /if apte dicere , experiri licet, fiiQ j noj aut compostti oratoris bene strttclam collocationem qj* 9 , c ; dissolvas, permutatione verborum: corrumpetur enim Hic lucu
tota. '

ii6 DE ARTE RHET.»
est.ipud tota res; rs hxc Ciceroni, in Corneliana: Neque me diviti£
Ci inora * m ovent, quibus omnes Africanos & Ltelios , multi vena- nclTatra mere atorefque superarunt : tmmntapaulum , vt fit:
non ex- Multi superarunt mercatores, venalitijque: perierit tota tat. res. Et qua sequuntur $ Neque vestis, aut calatum aurum
& argentum , quo nostros veteres Marcellos, Maximos- que multi Eunuche Syria *s£<yptoque vicerunt. Verba permuta stc, vtfit: Vicerunt Eunuchi e Syria, JEgyptoque. adde tertium > Neque vero ornamenta ista villarum, quibus L. Vaulum y & L Mummium , qui rebus his rr- bem ltaliamque referserunt , ab aliquo video perfacile Deliaco aut Syro potuisse superari: fac ita J potuisse superari ab aliquo Syro aut Deliaco. Vides ne , rs ordine verborum paulum commutato,tjsdem verbis'stante sententia, ad nihilum omnia recidant, cum sint ex aptis dissoluta?
Aut fi alicuius inconditi arripias distipatam aliquam sententiam, eamque ordine verborum paulum commutato } quadrum redigas, efficiatur aptum illud, quod suent antea diffluens ac solutum. Age fume de Gracchi apud censores illud: Abesse non potest,quin eiusdem hominis fit probos improbare , qui improbos probet. Quanto aptius I sita dixiffet: Qmn eiusdem hominis fit, qui improbos probet, probos improbare ? Hoc modo dicere nemo vnquam noluit, nemoque potuit, quin dixerit, Qui autem aliter dixerunt, hoc assequi non potuerunt.
Res autem fe schabet, vt brevistime dicam, quod sentio, composite & apte fine sentencijs dicere , insania est: sententiose autem fine verbe um & ordine Sc modo, infantia,- sed eiusmodi tamen infantia, vt ea, qui vtantur, nonstulti homines haberi postint , etiam plerumque prudetes.quo qui est contentus, vtatur. Eloquens vero, qui non approbationes solum, sed admirationes , clamores, plausus, fi liceat, movere debet, omnibus oportet ita rebus excellat, yt ei turpefit qutequam aut steclari aut
audiri

LIB, IIL ^ n 7
audiri libentius. Haec Cic. moratore. Quare cum Aristo - Am< j teles, qui aureum fundit flumen orationis: Theophrastus,ia or at * qui a divinitate loquendi nomen invenit: cum Isocrates, quem eloquentiae patrem Cicero appellat: cum Demosthenes, cui fine dubio summa vis eloquentia conceditur s cum Cicero, quiprimusciim Graecorum gloria Latine dicendi copiam aequavit, hanc eloquentia partem tanti fecerit, eam nobis summa debemus industria , summo e- tiamstudio comparare.
Cap. U. De tribus generibus dicendi.
P Erflncuumeft, aliud dicendi genusin parvis caufis, a-Q inor - hud in modicis, aliud m gravibus desiderari. Nec [o- q,i", 9 , c , 4 lum vana causa varium dicendi genus efflagitant, sed diversa orationis partes , diversam quoque orationis formam postulant : Quod cum itajit, quotfint genera dicendi, &in quibus tum caufis , tum orationibus partibus ea fint adbibenda t dicamus.
Tria sunt igitur dicendi genera , in quibus om- Ci.fn ori titbus practpue debet floifre excellens & perfeäus orator: id.s.c*». Vnum subtile, acut um & tenue : Alterum vehemens, copiosum & grave: Tertium est interiectum , intermedium & quasi temperatum, in quo neque est acumen superioris generis, nec vis posterioris.
Cum autem oratoris triastnt officia , docere, movere,
& deleäarej subtile in probando , modicum in delectando, vehemens in flectendo versatur.
In genere subtili forma debet e fle orationis e vinculis numerorum libera & soluta, non tamen vaga, vt ingredi libere , non vt licenter videatur errare. Diligentia etiam coagmentandi verba prxter- mittendaest, & omnis insignis ornatus removendus. Potientur tamen acutae crebraeque sententiae : ornamenta verborum & sententiarum cum tropis verecunde parce- qut adhibebuntur 1 translationes tamen poterunt este

nS DeARTERHET.
crebriores, nec tata crebra tamen, quam in genere dicer - di amphfiimo.
Genus temperatum vberius est aliquanto & robustius, quam hoc humile, de quo dictum est, submissius autem, quam illud, de quo dicetur, amplissimum ■ Huic cituma dicendi ornamenta conveniunt, plurimumque est in hac oratione suavitatis. In idem verborum cadunt lumina omnia, multa etiam sententiarum. In hoc genere nervorum vel minimum, suavitatis autem est vel plurimum.
At illud amplum , grave, copiosum, ornatum , vim profero habet maximam : modo enim perfringit, modo In orat, irrepit in sensus, inserit novas opiniones, evellit mfitas. Hk rr u° orator & defunctos excitabit, vt Appium Cacum. Apud I?' sto' hunc & patria ipsa exclamabit, aliqmmque ( vt atrnd Ci- orar.i. ceronemin oratione contra Catilinam in senatu ) allo- quetur. Hic & amplificationibus extollet orationem , & vi superlationem quoque eriget: vt, Qua Charjbdis tam Philip, 2. vorax ?&, Oceanus mediusfidifa ipse: hk iram , hk misericordiam inspirabit : hic dicet $ Te vidit , flevit, & appellavit, & per omnes affettus traftatur.
His tribus generibus vtetur orator, vt res exiget, nec pro causa modo, sed proparttbtts causa- Magnaigiturjudiaj, summa etiam facultatis este debebit moderator ille & quafi temperator huius tripartita varietatis.
Nam & judicabit , quid cuique opus fit: & poterit, quocunque modopostulabit causa, dicere. Ad causas tenues , cuiusmodi est causa pro Cacinna , summtiTum: ad graves , qualis est Rabiri) , vehemens: ad mediocres, ex quo genere est pro lege Manilia , temperatum dicendi genus accommodatum est: In eadem etiam oratione ad conciliandum quidem mediocre : ad docendum vero atque probandum , subtile o: enucleatum : ad movendum grave debet adhiberi • Fst
enim
i

129
modica tem-
LIB. III.
enim eloquentis proprium, parva fubmiße perate, magna graviter dicere.
Multum etiam refert, qux fit persona em, qui dicit, & eorum qui audiunt. Non enim omnis fortuna , non omnis honos, non omnis auctoritas, non omnis retas, nec vero lotus aut tempus, aut auditor omnis eodem , aut verborum genere tractandus est, aut sententiarum.
In omnibus etiam rebus videndum est quatenus i Etfi enim suus cuique modus est, tamen magis offendit nimium, quamparum: vnde fit, vt eloquentia , sicut reliquarum rerum fundamentum fit sapientia. Hac de elocutione dicta sint. Nunc quoniam omnia conformanda , & expolienda orationis pracepta exposita sunt ordine , vt uisti- tuimus, ad memoriam transeamus. ,
Cap. LÜ. Dc Memoria.
M lmoria artem primum omnium instituisse ferunt Cic.a.Je Chium Simonidem, Cum enim celebri (f fre- or.Quin, quenti convivio intereffet, e tnchnio egressus est, eo l .u. c. * egresso, triclinium fupraconvivas corruit, atque ita contudit, vt cum eos humare vellent fui , non possent obtritos internoscere vi lo modo , tunc Simonides dicitur ex eo, quod meminisset quo eorum loco quisque cubuisset , demonstrator vmufiuiufque sepeliendi futffe. Ex hoc Simonidis facto notatum videtur, juvari memoriam signatis animo sedibus. Quodfuo quisque etiam experimento credere potest. Nam cum in loca aliqua post tempus reversi fumus, non ipsa agnoscimus tantum, sed etiam, quee inijs fecerimus, reminiscimur, perfomsque subeunt, nonnun- quam tacitx quoq± cogitationes m animum revertuntur .
Cap. Llil. An memoria sic eloquentiae pars.
E Tiamfi memoria eloquentia cum alijs artibus fit communis, tamen artificiosa memoria oratoria artis 0 *-' mento pars existimatur. Nesciretur enim quanta vis eius effet, quanta divinitas, nist in hoc lumen orandi vim .1 ex-

130 DE ARTE RHET.
extulisset. Nm enim rerum modo , sed etiam verborum ordinem fräst at, nec ea pauca contexit, sed etiampnpe m infinitum, it a vtlmgißimts actionibus prius audiendi patientia, quam memoria fides deficiat.
Non immerito igitur thesaurus hic eloquentia: dicitur, cum exemplorum, legum, sapienter dictorum btne- que faäorum velut quasdam copias ,1 quibus abundare, quasque 'in promptu semper habere debet orator , incredibilis eius vis reprafentet.
Cap L.W. De Artificio Memoris. L.r.'le o. * Rtificium igitur memoria a veteribus traditum locis q. Js\ C onstat & imaginibus. Itaque qs, quibancingentj parte exercent,loca multa prius, animo capienda sunt (sectos a,multa variet atefignataMuftna, explicat a modicis jm- tervallis,vt /ediiifere magnarii, aut alterius sdificij.Ihec a- nimo diligenter sunt affigenda,vt fine cunctatione ac mora partes eorti omnes cogitatio postit ordine percurrere. Plus e- nim quam firma debet este memoria, qua alia memoriam adiuvet■ Tum ea que fuerint scripta, vel cogitatione comprehensa, ordine bis locis sunt commendanda signis,que memoria eorti excitent notata . 1 tafiet,vt res ordine teneTitur.
Exempli gratia: Si fit de navigatione, re militari, & agricultura dicendum: navigationis anebora: reimilitaris gladius velspeculum: agricultura stuc a vel fimile aliquid, imago effe potest He imagines fupradiäis locis ordine sunt committenda. Deinde cum repetenda fuerit memoria, incipies ab initio loca recensere, &quodcttiq 3 credideris reposces.Imago enim cuiusque admonebit,vt quamlibet multa fint, quorum meminisse oporteat, fintsingula connexa quodam choro. Sic enimfiet, vt ordinem rerum, locorum Cic. i. ds or d° confervet, res autem ipsas rerum effigies notent. orat.Q 1. Vtendii est aute imaginibus aliquid agentibus acribus, in- u.c j. fignitis,que occurrere celent crq;percutere animu poßmt, Loca qua assumpseris, egngie commoditerque notare
opo-

'q.l.n,c,ii
LIB. Iir. lZk
«porteht , vt perpetuo barere poßint. Nam imagines pro rerum varietatefubmdesunt mutanda , at loca perpetuo remanere debent.
Cap. LV- Qu^ conserat hoc memori* artificium.
\7 Tad quadam prodeste hac non eft negandum, vt fi re- ’ rum nomina multa per ordinem audita reddendafint, vel res diversa ordine complectendafic m ediscendis orationis perpetua verba nihil fere prosunt Singulorum enim verborum imagines memoria mandare & mutile esset, & infinitum Si longior complecti nda memoria oratio fuerit, proderit per partes ediscere. Non efi autem inutile, quo facilius beere ant, astquas apponere notas, quarum recordatio commoneat & quasi excitet memoriam Illud neminem ■, non juvabit, ijfdem quibus scripserit chartis ediscere. Si ta- tuen quis vnam maximamque artem memoria quarat, "P 2 ’ exercitatio eft & labor. Multa ediscere, multa cogitare,
& (fi fieri pot eft ) quotidie, potentis mutn eft.
Quantum autem naturafiudioque valeat memoria,vel Themiftocles testis est, quem vmim intra annum optime lo~ ctitum ese Perfice conflat: vel Mihrridates; cui dttas& vt- ginti linguas quot nationibus imperabat, traditur notas fuijfe: vel Crastus ille dives, qui cum Afiapreestet, quinque Graci sermonis differentiasstc tenuit, vt qua quisque apud eum lingua poftulastet, eademftbijnc redditum ferret; vel Cjrus,quem omnium militum tenuiste creditum est nomina j Quin semel auditos quamlibet multos versus protinus reddidisse diciturTheodeäes. Explicatis memorue prscep- lis, restat, vt de pronuntiatione dicamus.
Cap. LVI- De Pronunciatione & eius vtifitare.
P R onunciatioa plenjque aci io dicitur , ßd prius np-C-fi^ °» mena voce, sequens ä gestu videtur accepisse. aut e pars est, qua in dicendo vna dominatur. S.ne haeff^js summus orator este in numero nubo potest, mediocris hdc inftruclus summos sepe superare. Nam &■ infantes aflio-. nts dignitate eloquentia jkpefructum tulerunt& de ferst J X defor-

V
|n ora.Sc 3 .de ora«
t;r DEARTERHET.
deformitate agendi multi, infantes putati sunt: vt sani non fine causa huic primas dedisse Domosthenes dicatur, cum rogaretur, quid indicendo ejfet primum, huic secundas, huic tertias.
Est enim actio quafi corporis quxdam eloquentia.
Cum fit autem m duas divisa partes , vocem gestumque, <j«era»J4/ter4octt/M, altera aures movet , per quos duos sensus omnis animum penetrat affectus y prius de voce, deinde degestu, qui voci accommodatur, dicendti est, Cap. LVI1I. De Voce.
V Ocis mutationes totidem sunt , quot animorum, qui maximevoce moventur. Itaque perfectus orator vtcunfife affectu videri&animum audientis moveri volet, ita certum vocis admovebit fimum. Aliud enim vocis genus iracundia postulat , acutum , incitatum , crebro incidens. Aliud miseratio, ac moeror : flexibile, plenum, interruptum, flebili voce- Aliud metus : demissum & haesitans & abjectum. Aliud vis: contentum, vehemens, imminens, quadam incitatione gravitatis. Aliud voluptas: essusum, Jene, tenerum, hilaratum ac femifliim. Aliud molestia fine commiseratione: grave quidam, & vno pressu ac sono obductum.
Ac vocis quidem bonitas optanda est ( non est enim in nobis) fedtraäatio in nobis. Ergo bonus orator variabit & mutabit, omnefqttesonorum, tum intendens , tum remittens per sequetur gradus. Nec modo in diversis rebus, sed etiam in ijfdem partibus ijfdeque affectibus quasdam non ita magnas voce mutationes adhibebit. Nam varie* tas cum gratiam prxbet, ac renovat aures, tum dicentem ipsa laboris mutatione reficit.
Cap. DX De Gestu.
*«deora,T Jocem subsequi debet gestus , & animo stmul cum V ea parere. Gestufic vtendU est, vt nihil in eo superfit. Status erit erectus &celfius, rarus incessus,nec ita ld-

LIB. III. i;;
gus, excursio moderata, eaque rara, nulla mollitia cervicum, nullte argutia digitorum , non ad numerum articulus cadens: trunco magis toto se orator moderabitur, & virili laterum flexione 3 bracht j projeäione in contentionibus, contractione m remistis, pedis supplosione in contentionibus aut incipiendis, aut finiendis. Sed in ore sunt omnia: In eo autem ipso dominatus efl oculorum.
Animi enim eft omnis aclto, & imago animi vultus eftt tndtces oculi: Hac est vna pars corporis, qua quot animi motus sunt 3 tot significationes & commutationes postit efficere. Nam oris non est nimium mutanda ffiecies, ne aut ad ineptias, aut ad pravitatem aliquam deferamur: Oculorum igitur tum intentione, tum remisttone, tum conie- (lu, tum hilaritate motus animorum significabimus apte, cum genere ipso orationis. Est enim actio quasi sermo corporis, quo magis menti congruens este debet . '
Quoniam m his tribus libris breviter , vt vires nostra Epilo« tulerunt, quid effiet Rhetorica, quod eius officium at<fe fi- g us ' nis, dictum est, & de singulis eius partibus, earumfo vi & praceptis eft diffiutattt, illud filum nunc fuperest, vt omnes ad eloquentiam, quanihil aliud est, quam copiose loquens sapientia, cohortemur. Ex qua tüi profeäo maximos & vberrimos fructus percipient, qui eam ad DeiOpt. Max. cultum ac venerationem diligentistme contulerint. Cui enim potius eloquentia studia consecrentur, quam illi, qui vt hominis decus ingenium, fic ingenij lumen effie voluit e- loquentiam ? Hoc igitur agamus , hoc curemus, in hoc conatus, cogitationesque nostrae semper vigilent , vt tum eloquentiae , tum caeterarum ar- yium studia parenti vitae nostrae deserviant.
Cui omnia honoris, omnia virtutis, omnia ingenij, fine vtta exceptione , ornamenta debentur.
CAPI-

..MKKWMI
C APlTVM libro r v m T R I V M AR-
tis RHETORICA HV1VS
INDEX.
Cap. I. / jVid fit Rhetorica, quod eius officiurri ''"VA - finis, sol. jo
II. De vtilitate, dignitateque eloquentiat.ibid,
III. De Materia Rhetoricae. jt
IV- DeQjestione. 12
V. De exornatione, deliberationeS: judicio* iz
VI. Quomodo hvpothesis ad thesin vccada. if
VII. De partibus Rhetoricae. ibid.
VIII. Quibus eloquentia comparetur, ac primum
de natura- 14
IX. De arte. tS
X. De exercitatione, 17
XI. De imitatione. 18
XII. De inventione. 19
XIII. Quid inventio, quid argumentu argume- tatio.
XIV. Quotupliciasint argumenta.
XV. Denumero locorum.
XVI. Dedefinitione.
XVII. De partium distributione.
XVIII- De Notatione.
XIX. Deconiugatis,
XX. De genere & forma.
XXII- De similitudine&difllmijitiidine.
XXII. De contrarijs.
XXIU Dcadiunctis.
20 20 20 11 22 it
r; r;
24
24
r;
XXIV. De

Cap. ^ INDEX'
X<IV. De antecedenabus &rcOnsequentibus. z 5
XXV. De Repugnantibus. 2 6°
XXVI. De causis. *7
XXVII. De effectis. 28
XXVIII. De Comparatione. z8
XXIX. De argumentis remotis.' 30
XXX. De praeiudicijs & testibus.' 30
XXXI. De vsu& vtil i täte locorum. ZI
XXXII- Qui modus in argumentis adhibendus. ;r XXXIII. De affectibus. 3 2
XXXIV. De amplificatione a definit, coglobatis.32 XXX V- De amplificatione a consequentium frequentatione.
XXXVI. De amplificatione a contrariarum rerum conflictione. 33
XXXVII. De amplificatione a diflimilium inter sc repugnantium conflictione. 34
XXXVIII De amplificatione a causis conglobatis.
& his quae sunt orta de causis. 2 4
XXXlX. De amplificatione ä similitudine atq; exemplo. 35?
XL. Qu* sint ad amplificandum adhibenda 3 <5 XLT. Quid in amplificat servandum. 37
XLIs. Curquaedä inventionis praecepta ad causarum genera accommodata : & de dignitate exornationis.
XLIII. Ex tempore praeterito, quomodo laus ducatur. 38
XLIV. De tempore quo vixit is .qui laudatur. 3^ XLV. De animi bonis, & virtute, quae scientia cernitur. 3^
XLVI. De virtutequaeinactioneconsistit. 43 X L Vf I. Quomodo laus ab hoc loco sit ducenda- 40 XLVIII.De tepore quod fine hominis insequitur.42 1 4 XLIX.Dc

Cap*
INDEX.
'
xux,
De laude vrbium.
4 i
L.
De deliberatione.
4;
Ls.
De re, de qua deliberatur.
4 ?
LU.
De his, qui deliberant.
44
LIII.
De prima parte suadendi.
4 J
LiV.
Devtilitate.
4 <f
LV.
De eo qui suadet.
47
LVI.
Quaedam in deliberatione observanda.47
SECVND I LIBRI
Artts Rhetorica Capit*.
I.
Dedispolitione.
4 9
II.
De exordio.
p
III.
De generibus causarum.
!4
IV.
Cuiusmodi exordia este debeant.
zr
V.
De vitiis exordij.
f?
VI.
De exordio quaedä in genere judiciali. 74
VII,
De exordio in exornatione,& deliberatio-
ne.
54
VIII.
De narratione.
14
IX.
Quando narratione vtendum fit.
X.
De confirmatione.
5-5
XI.
Quid sit status.
XII.
Quot sint status.
17
XIII.
De ratione, firmamento,8c judicatione ,<7
Xlv.
Quostatu quaestio, quaein scripto
existit,
contineatur.
58
XV.
QuOmodo starus tractetur.
59
XVl.
De argumentatione.
60
XVII.
De ratiocinatione.
61
XVIII.
Quotsint partes ratiocinationis.
6t
XIX.
De enthymemate.
6 5
XX.
De Inductione,
6i
XXI.
De exemplo.
6;
XXII.
De Epicherematc.
... 65
XXlll.De

Cap. INDEX,
XX 111 .
De Sorite,
66
XXIV.
De Dilemmate.
67
XXV.
De Confutatione.
6%
xxvi.
Quomodo sint argumenta orat.
tractan-
da.
67
xxvll.
De Peroratione.
7 »
1 .
TERTII LIBRI ARTIS
Rhetoricie Capita,
1 .
De elocutione.
7i
11.
Quae in elocutione spectanda sint, 7$
111.
De ornatu.
7 ;
IV.
De ornatu orationis.
7;
V.
De verbis simplicibus?
74
VI.
De verbis inusitatis.
7 r
VII.
De Verbis novis.
75
Vlll,
De Tropis,
7 6
IX.
De Metaphora.
7 6
X.
Quotuplex sit translatio.
77
XI.
De Synecdoche.
79
xil.
De Metonymia.
80
Vlll.
De Antonomasia.
8 r
XIV.
De Onomaropoeia.
8 r
XV.
De Catachresi,
8 r
XVI.
De Metalepsi.
8 ;
XVII.
De Allegoria.
8 ;
XVlll.
De Ironia,
84
xix.
De Periphrasi.
8 ;
XX.
De Hyperbato*
8 ;
XXL
DeHyberbole,
8 ;
XXII.
De ornatu qui est in verbis conjunctis. 87
JsXXlll, De figuris. 8-5
XXlV.' De generibus figurarum. 87
JXV. Quot modis fiant figurae verborum. 87
XpiVl* De figuris quaefiunt per adiectionem, 8r
I s XXV li.Dc

97
c?8
Cap. , INDEX.
XXVll. De figuris verborum quae fiunt per detractionem. 91
JCXVlll- De figuris verborum tertijgeneris. <?$
XXIX. Quid verborum figurae orationi conferant & quid in eis cavendum sit.
XXX. De figuris sententiarum.
XXXI. De collocatione. 108
XXXlb De ordine. io<?
XXXIW. Dejunctura. io-
XXXXlV- De modo bi forma. 11 1
XXXV- De origine orationis numerosae. m
XXXVI. Cur numeroia oratio inventa fit. m XXXVll. De incisis, membris, &periodis. i,;
XXXVllb De pedibus- 114
De Numero Oratorio. iij
XD Inqua parte ambitus debeat i ne sie numerus, Lö qui pedes maxime probentur. \\6 XLl. De initio periodi. 118
jLll- I)e fine periodi. ,18
XLlll. De media periodo. 120
XLlV* De his quas suapte natura-nüerosa sunt.i 21 XLV. Quae vitia sint vitanda inorat-nuerosa-ui XLVl- De magnitudine ambitus. ut
XLVlsi Denumero, qui est in membris, &cuius- modi ea elfe debeant. ,2;
XLVlll. In quo scribendi g?nere circum scripte, in quo sitmembratim dicendum. , 2;
XLlX. Quarationeparetur haec facultas apte & numerose dicendi. 224
L. Quanti momenti sit apte dicere. 125 Ll. De tribus generibus dicendi. 127
EU. De memoria. 12p
Llll. An memoriasiteloqucntiaePars. |ap
H. 1 V, De artificiomemoriae, 150
, LV.Quid?

Gap, INDEX.
LV. Quid conferat hoc memorias «rtificiu. 151 LVl. Depronunciationej 8i eiusvtilitate. ija LVlh Devoce, _ ijt
IVÜI» Degestu. Ijf
INDEX ALPHA-
BETICVS RERVM ME-
MORABILIVM, QVM m HOC OPERE CONTI- NENTVR.
A.
8t
ibt.
ibid. ibid.
r;
z<S
9 z
A TSufio Grtec. Catachresis, quid: cum exemplis.
Abusio quomcdo dißinguatur a metaphora Aäionis seu pronuntiationis laus & vtihtas.
Aätoni primas partes in dicendo dedit Demoflhenes.
Actio eß quasi corporis quxdam eloquentia.
Adjuncta quid sint.
Adjuncta latiffime patent.
Adjunctio fit tribus modis: &quidfit. y _
Adjunftio,proto%eugma&bjpo%eugma comprehendit.ibid # Adversa quid fint 24
Agntudo quid fit. v 19
A-jugma efl obscurior allegoria. 8 4
Affcäuumvtihtas. > 3 r
Affictus in exordio & peroratione sunt srequentiffimi: m narratione & confirmatione breviores. 70
Affeäibus quomodo quis erit potentiffimm. 71
Afficiatur necejfe efl orator, priusquam afficere conetur.ibid. Alexandri Macedonis laus. ios
Allegoria quid. 8;
Allegoriam Cicero permutationem , alij inversionem vocant. ibid.
Allegoriam recipit oratio,sed raro totam. ibid.
Alie*

INDEX,
M egoria mista in oratione frequens est. ibid %
Allegoriagenus orationis fpeciofiffimutn: quomodo fiat. ibid. In allegoria quid tuftodiendum. 84
Allegoria in quotidiano sermone eflf requentiflima. ibid.
Ambitus magnitudo qua effedeberat. 122
Ambitus mediocris quatuor fere membris confiat. ibid.
Amplificatio quid fit- 31
Amplificatio quomodo conficiatur. ibid.
Amplificatio a definitionibus conglobatis. } t
Amplificatio a consequentium frequentatione. ibid.
Amplis a contrariarum rerum conflictione. 3 3
Amplis, a dijfimihum rerum conflictione. 34
Amplis a causis conglobatu &c. ibid.
Amplis, a similitudine & exemplo. zs
Amplificando habenda sunt, qua magna habentur. 3 s Ad ampl- tria sunt genera vfu magnarum rerum • i<s
Amplificatione quomodo & quam varie vtendum « 37
Anadiploßs, lat. Conduplicatio, quid. 8 9
Anadiplofis multis modis conficitur. ibid.
Anaphora, lat Repetitio, quid. 88
Animus maxime voce movetur, j 3 2
Annominatio, gr£: Faranamafia,quid. 93
Annominatio multis & variis fit rationibus. ibid.
Antecedentia qua dicantur, quomodo ab adjunllis diflin- guantur. 20
Antipater Sidonius solitus est versus ex tempore fundere. 124 Antitheton, lat. Contrapositum velcofoentio, quotmodis fiat. '
Antonomasia , lati Vronominatio, quid- 81
Antonomasia quomodo ab Epitheto differat . ibid.
' Aposiopesis, lat■ Reticentia rei Interruptio, quid: & quos ostendat affectus. 102
Apostrophe, lat. Aversio, quid- 101
Appositumgra. Epitheton, quid , Si
Ap-

RERVM.
Appositorum vfus fit in oratione moderatus, 8l
Apte dicere quantifit momenti. i 2$
Apte& composite fine sententiis dicere infanta est: sententiose vero fine verborum ordine 6? modo infantia. 11S Argumentum quid fit.
Argumentatio quid fit. ibid.
Argumcntationepreflius Diale elici, quam Oratores vtun - | tut. 12
^Argumentatio oratoria quid, & quomodo conficiatur. 60 Argumentatio quatuor habet partes. 61
Argumentationes oratoria quomodo tractanda. 6 9
Argumentatio quo vberior & suavior, eo credibilior. 69 In argumentando vartetas est adhibenda. ibid.
Argumenta quomodo debeant collocari. 5 9
Argumentis vitiofis nusquam locus ese debet. ibid.
i Argum, vel insita sunt vel assumpta. to
'Argum, insita & remota quie. ibid.
Argum. insitorum loci sunt sedecim. 20
Argum, assumpta fiunt sex. ibid.
Argum, a. definitione. ibid.
Argum-a partium distributione. 22.
Argum, a notatione, & a conjugatis. 22.
Astgtim. a similitudine, & dissimilitudine. 2;
Argum, ab adversu. 2.4
Argum- a privantibus. 2f
Argum- ab adjunctis. ibid.
Argum, ab antecedentibus, & consequentibus. 7.6
Argum • a repugnantibus. 2 6
Argum, a fine. x6
Argum, a causa efficiente. 27
Argum, a forma. 27
Argum■ a materia. ibid.
Argum, abeffeäu. 28
Argum, a maioribus ad minora. ibid.

INDEX.
Arguta- a minoribus admajora.
Argum- a paribus. I ibid-
Argum- a remotis, 30
Argum. a remotis arte traclantur, & testimonij nomine comprehenduntur. tbid.
Argum.remotaqux sinu ibid,
Argumentorum modus qualis ., 3 j
Aristoteles versum in oratione vetat esse,numerum subet. 11 1 Arsqiiidfit, eius materia. 10
Artium exter arum materia, a Rhetoris x materia quomodo differat. ‘ n
Jsyndeton , lat- Dissolutio , quid. 9 j
Assumptio quid. 61
Assumptionis approbatio. 6 \
Athenienses omnium doctrinarum inventores. 8 1
Auditor quomodo reddatur benevolus. 4 8- docilis & attentus.
Aurium judicium est superbißimum.
Bene dicere quid. B.
Bene dicere certis terminis non tenetur.
Benevolentia auditoris quomodo concilietur.
'Bona animi qux-
Bonarum artium studia ad quem locorum pertine ant.
Bonis alijs corporis forma excellit.
Bonus orator variabit omnes sonorum gradus.
Brutumservatorempatnx, Antonium vero proditorem vocat Cic. C.
Cxsarts laus & virtutes.
Catachresis, lat. Abufio quid; cum exemplis.
Catachrestsa Metaphora quomodo distinguatur.
Causa vel controversia,grxe■ Hjpotbefis quid.
Causarum tria genera.
Causa efficiens quid- Causx efficientis vis qualis.
m
10
11 fO 19 19 19 1 12
11 11 7
Sz
ibid.
ir
12
z 7
*7
Gau

rervm.
Caujarumi genera magnam Suppeditant in scribendo e »-
piam. ibid.
Causarum item genera quinque. 5 z
Certa qua dicantur, & qua pro certis habeantur. 60 Cicero in perorando fuit vebementifiimits. ' y t
Circum scriptio quid fit. !, j
Clausula maxime concinnitatem desiderant. n8
Clausulis versuum non conveniunt clausulis orationis. 118 Clausula curfint varianda. ! 2 o
Clau fu lis qui pedes aptiores. j t y
Collocatio qualis ejfe debeat. i 0 8
Communicatio figura quid. x 09
Communicatio, grac. Metathefis, quid. <j8
Compar, greee. ifocolon, quid, & quomodo fiat. $ j Comparatio tripliciter tractatur. 2 9
Comparatio prestantium virorum in laudatione pradara
eft- 42.
Complexio figura quid- 88
Complexio alias Cicer, est Dilemma , vulgo stUogtfimus 'cornutus. 67
Complexiofalfa duobus modis diluitur. 6%
Concesiw quid fit. xoj
Concio capit omnem vim orationis- 48
Condupficatio, grxe■ Anadiplofis, quid. 8?
Conduplicatio varijs modis conficitur. 8 9
Confirmatio continet in fe totam stem vincendi ,& ea quo- modovtendum. <q6
Confutatio dupliciter accipitur, & quid fit. 6%
Contectura eadem & prima quastio, & disceptatio est extrema. , ' 66
Coniugata quot dicantur. 23
Coniuntia non coharent necejfanb his, quibus adiuncta fiunt . 25
Consequentia qmdfint. 2 6
Coii-

INDEX.
Confiho mundus gubernatur . r 9
Conftitutione causis cognita > facile satisfit Oratoris muneri. 51?
Constitutiones sunt tres. 5 7
Consulis laus. 33
Consultatio est pars causae. 1;
Consuetudo & vstus quantum valeant■ iz6
Contrapositum [eu Contentio quot modis fiat- 96
Contrariorum genera quatuor. 3 4
Contraria contrariorum sunt consequentia. 29
Controverstue in scriptis extstit quatuor modis. j 8
Controversia ambigui & contrariarum legum, 5 9
Controversiae scripti semper tn qualitatis- statu versantur. 60
Conversio , gree. Epiphora■ 88
Correctio quid, estque verborum & sententiarum figura, 97 Crastus, Cyrus & alijquantum memoria praestiterint. 117 Cupiditas quid. D. 19
Daäylus pes in humili & ampliore oratione frequens, 117 Destnttio quid. 21
Eius modus quis. ibid.
D e finitio involutum evolvit. ibtd.
De finitionum multa genera & praecepta, ibtd.
Definiendi facultas necestaria oratori. tat
Definiunt saepe oratores & Eoetaeper translationem• ibid. Definitio perfeäa raro ad amplificandum adhibetur, ibid. Deliberationis partes fuafie & distuafio, 12
Deliberatio tempus futurum steäat. ibid.
Deliberationis finis. 56
Deliberatio tollitur, fi quideffici non potest. 44
Deliberantium animi diversi. ibid.
Deliberantis mores praecipue intuendi. ibid.
Deliberatio privat a narrationem nunquam exigit. f 6
In deliberatione triasteclanda. 4;
De-

R E R V M.
D emonstrativi generis laus. 3S
Demosthenes cur oratorum princeps iudicetur, 58
Demostheni summa vis eloquentia conceditur. I - 5
Deprecatio, vel Obsecratio quid. icis
Dichoreus inclaufulis optime fibi jungitur 1 19
“Dicere qutd fit, IO
Dicere non habet definitam regionem, 1 r
Dignitas suasori qute colligenda. 47
Diligenm vis. 1 7
Diligentia omnis minuta est. 37
Dilemma quidfit, & vnde diclum, alias complexi o& syllogismus cornutus dicitur.^ 3. quomoaoconuertaturm ratiocinationem perfectam- <58
Discrepantia scripti & voluntatis, 5 9
Disjunctio, grue. Alyton vel Hypezeugmenon, quid, $$ Dispositio pars Rhetorice quid fit. Ij
Dispositio orationis pars quid. 49
Dispositionis praecepta oratori utilia& maxime necessaria ib « Dijpofitionit ordo qualis in Propofito feruandus, ibid.
Dijftmilitudinis argumentum, 24
Distolutio,gre.Dialyton quid, 92
Dissolutio non in singulis modo verbisfit, sed etiam fenten- tijs, ibid.
Dissolutionis & Polysyndeti vnus est fons. ibid.
Distributio, grte, Menfmos, quid■ 1 cj
Dochimus semel positus quouts loco aptus. , ,8
Dubitatio, grte. Dtaporefis, qtud. ,c>o
■£.
tffeSa quidstnt, & eorum genera quatitor * 2 8
Effecta cognitis causis > & catifie cognitis effectis facile cognoscuntur. ibid.
ifficienscausa quid. 34
Ejusdem generis verba qute. 2 3
Elocutio pars Rhetorice quid. 14
K Elo.

INDEX
E locutio orationis quid. 7 r
Sine elocutione omnia alia supervacua sunt. ibid.
Eloquentia dignitas, i o
Eloquentiafundamentum sapientia. i $o
Eloquentia cum probitate jungenda. io
Eloquentia membra quinque. 14
Eloquentia quomodo comparetur, 14 . abfludio & ardore amoris parari non potest. 17
Eloquentia eft copiose loquens sapientia. 4«
Eloquentia vult ejfe locuples &jpeciosa. 79
Eloquentia oratoris, jnventio vero ac dispositio prudentis hominis sunt, jz
Eloquens eft 3 qui ita dicit ut probet 3 ut delectat 3 utfle-
äat. ibid.
Eloquens omnibus rebus debet excellere. 12 6
Eloquendo nomen accepit orator tam apud Gracos quam apud Latinos. yz
Eloquentia origo esi verborum deleäuss 7 $
Eloquentia omnis laus continetur m apte atque ornate ducendo. ibid-
Eloquentia thesaurus memoria. ijo
Emphasis quid. ioi
Enthymema eft Syllogismi pars , vel imperficlus Sy dogis.
mus. csj
Enthymema esi bipartita argumentatio, ibid.
Enthymema optimum est expugnantibus- ibid-
Enthymema quare dicatur Syllogismus oratoriust &undt ditium fit. ibid-
Enttmeratio laudatori nonnunquam , suasori nonsapes ac - cusatori saptus quam reo necessaria. 71
Enumerationis duo sunt tempora. ibid .
Enumeranda fi qua sunt S cum pondere &reritme id fieri debet- ibid »
Epicherema quid Graci appellent j 6 }
In

RERUM.
Y» epidiBico genere omnia sunt circumscripte dicenda. 1:4 "Epiphonema quid.
Epiphora, lat. Conversio quid. 8 8
Epitheton, lat. Appositum, ab Antonomasia quomodo differat, 81
Epithetis quomodo & quando in oratione utendum. ibid.
Epitheton noneft tropus . ibid.
Er ot esis, lat. Interrogatio, quid, pS
Etymologia, lat Notatio. 22
Etjmologia oratoribus & Poetis fi? familiaris'. ibid.
Ethopceja, Cic. Ejfitio & Notatio quid. 1 02
Exclamatio quid. jcS
Execratio quid. xo S
Exemplorum Vis maxima fi? ad persuadendum . 4 $
Exemptu m eti induBio imperfecta. 6 f
Exemplum argumentationis pars ett ibid.
Exemplum quomodo differat a ratiocinatione, inductionem enthymemate. ibidi
Exercitatio dicendi perseBionem consummat. 1 7
Exercitatio esi maxima memori«ars. 13 r
Exordium quidfit.
Exordium tribus rebus confiat. ibid »
Exordium in duae partes dividitur. 31
Exordia qualia effe debeant. j *
In exordio leviter fi? alliciendus auditer. ibid*
Exordij vitia septem. jj
Exordium in genere judicialivnde sumendum. 34
Exordiononsemper utenduminjiidicio, ibid .
Exordium in exornatione & deliberatione quale effe debeat. . ibid.
Exordia in ornatione sunt maxime libera. ibid.
Exordia in deliberatione vel nulla sum, vel brevia, ibid. Exornationis partes du«. 1 r
Exornationis tempora, prasens & puteritumji ibid.
K. i Exor-

INDEX
Exornationis finis. r;
Exornatio quale genus amplificationis requirat. 37
I n exornatione animi motus leniter trastantur. 3 8
E xornatto maximi idonea ad scribendum. ibid .
Exornationis pracepta multum conferunt ad deliberationis pracepta. 43
Experimentum efl velut quoddam rationis tefiimonium. 48 Externa in homine qua dicantur, 39
Eides quid. F. 40
Eigura quidfit. 8&
Eigura qua vocum habent similitudinem, aures infe praci- pue vertunt. 87
figurarum & troporum discrimen. ibid*
Eiguraturoratio tam verbis proprijs quam translatis, ibid. Eigura vel sunt in verbis, vel in jententijs. ibid.
Eigura verborum quid, & quomodo a sententiarum difliff- guantur. 87
Eigurarum numerus & omnia varie ab aufioribus traduntur. ibid.
Eigura verborum tribus maxime fiunt modis. ibid.
Eiguraqua fiunt per adjeäionem & detraSionem. ibid. Eigura verborum plures in eandem sententiam [ape cadunt. 96.
Eigura verborum quid confer ant orationi, &qu\din eis ca- uendum • 97
Eigura verborum nonfint ejtmdem generis, non injuncta, aut frequentes. ibid •
Eigura sententiarum quid , sunt ea majores quam ver.
bonm, 98
Eigurarum&trof orum numerus quare incertu*. 99 Emis Ehetortca qualis. 10
Emit quid. xj
Afine aigumentrnt. ibid.
Eimamentum quidfih J 7

RERUM,
Formte argumenta m. i j
Forma quid fit. 27
Forma vel artificiosa efl vel naturalis. ibid.
A forma argumentum. 1 8
Fortitudo qutdfit. 6. 40
Genus quid fit. Lj
Ceneris partes dicuntur formte. ibid.
A genere argumenta. ibid.
Generis demonstrativ laus. 38
Genera causarum quinque.
Genera quatuor fiunt,qua controuerstam in omni scripto sacer e possunt- ;8
Genus orationis steciofistmum est, quod constat allegoria similitudine ,& translatione 8;
In genere epidiäico omnia fiunt circumscripte dicenda.ibid. Genera dicendi sunt tria,& in quibus versentur. 127
Genus duendieligendum est,quod fine satietate deleüet. 7; Genus dicendi graue vim habet maximam. 128
Generibus tribus quomodo utendum. ibid.
Gestus oratoris quales este debeant. 13 z
In gestu quafiint vitanda. 133
Gradatio, grte. Climax, quid, & ejus exempla. 91
Grtecis plus in fingendi nominibus concessu qudmLatinis. 7 j H.
Historia laus. 32
Jiiulcanonnunquam decens. no
Hypallagen vocant Rhetores Metonymidm- 81
Hyperbaton, td est, Transgressio, quid 104- qua solis Poetis comedatur'. 8s
Hyperbole Jat. Superlatio, quid: non debet este vitra modum ibid .
Hypothests, lat. Causa vel Controuerfia• tz
Hjpothefis quomodo ad thesin reuocandafit. 15
Hjpotjpofiis, Cic. Descriptio, quid. 1 o t
K 3 Home-

INDE X
Homerus propter excellentiam commune poetarum nomen.
fecitsuum. 6 }
Homerum multa civitates suum civem esse dicunt , 5;
Homo ad mteUigendum & agendum,, non ad voluptatem & pastum natus. 17
Homo generostjfimus edi, qui virtute maxime excellit. 64
Hominum genus ad honestatem natum- 45
Hominum duo sunt gener a- ibid,
Homioptoton, lat. similiter cadens, 107» e lique in mmtnw bus&verbu. ibid ,
Homioteleuton, lat. similiter desinens, quid, 1 oc. quomodo ab Homioptoto differat • <5 y
Honestate magna edi pulchritudo . 4 f
Honestum quod edi, id solum bonum esse. i 5
Honesta apud honestos obtinere facili edi. 4 y
I.
Iambus pes in humili oratione srequentiffmus. 117 Imagines memoria, cujufmodt esse oporteant. 129
Imagines singulorum verborum memoris, mandare inuitU edi, & infinitum. 1; 1
Imitatio vel arti, vel exercitationisul/ijci potest. 1 5
Incisum,grue,Comma,>quid.1 41 incifim dicere,quid.i 14 lnduäto quid. 6 }
Induäione Poetee vehementer dele fiant ur. 64
lnduätone quce cavenda. Ls
Infinitum inest in definito. ib;d.
Ingenium maximam vim ad dicendum affert,& deOrato • rif ingemo. 1 $
Ingemo disciplinis exculto nihilseracius. ; 1
Initia versuum initus orationis non conveniunt.• 151
Insinuatio quandojit neceffaria. y 1
Interrogatio, gree. Erotefis quid, & de ejus usu, 58
Interpositio, gref. Parenthesis, quid■ 1 04
Inventio quid fit. 1 z»
Inve

R E R V M:
Invenisse non eil existimandus, qui fine judicio invenit. 1 4
Ironia quid fit. 84
Ironiam tUufionenh inversionem dijstmulationem & permutationem vocant. ibid.
Ironia qua mter sententiarum exornationes numeratur differ t/f ab ea, qua est tropus. loj
ifocolon, lat. Compar, quid. 9 £
Isocrates ejusfo discipuli, quod vocales fugerint, reprehensi sunt. 110
ludicij partes, accusatio & defensio. 1 {
ludictj finis est. quxstio justorum & injustorum < ibid.
Iudicium non eil Rhetorica pars. 1 2
lustiiia quid fit. L* 40
Lacrymx quantum in oratione valeant. 7 x
Laus hominum quomodo in tria tempora dividatur. 38
Laus homink unde petenda. 39
Laus mxg.naes%tulijfe sapienter casus adversos. 41
Laudem afferunt liberi parentibus, urbes conditoribus, inventa inventoribus. 41.
Laus urbium qualk. 43
Licentia, grx. Parrhifia, quid. 11 3
Laus quid : & quare loci ab -Arifl. propositi. zo
Loci argum, insitorum sedecim. ibid.
Locorum usus & utilitas magna. 3 r
loci multa meditatione parati effe debent. ibid.
Loci sunt argumentorum notte. ibid .
Loci ad probandum & movendum & materiam prxbem.it Locos in mente & cogitatione defigere utthßimumeß. 6 q L oca artificialismemorix cujusmodi ejfe debeant. 129 Lock ad materiam quomodo utendum * 130
M.
Materixorationisesl quxstio. 11
Materia quid fit, ibid & 28
Membrumgrx. Colon, quid. 113
K 4 Mem.

INDEX
Membratim dicere quid fit. 114,
Membra in oratione cujufmodi ejfe debeant. 12;
Membris quae carbttur oratio , longifiime aliquando ex, curnt. ibid.
Membratim quando , & quando circumscripte dicen »
dum ■
Memoria quid fit.
Memorue artem SimonidesChm instituit.
Memoria artificiosa eloquentia pars eft.
Memoria est eloquentia thesaurus.
Memoria artificium confiat locis & imaginibu*.
Metalepfis rarißimtts tropus, & maxime improprius, Metaphora,lat. Translatio, quid.
Metaphora vis omnis quadruplex.
Metaphora multa Foetis permista, qua oratorius noncon- uemunt. 78
Metonymia, lat. Denominatio, quid. 8 9 Rhetores Hypal- lagen vocant .
Metus quid fit.
Minori apparatu apud sapientes dicendum»
Modus de finitionis quis fit.
Modus & forma verborum in oratione.
Monosyllaba multa non fiunt continuanda.
Mors etiam laudaturpraestantium virorum.
Metus quatuorfiunt genera , partes singulorum generum plures. N. 18
Manatio quid fit. $4
Manatio debet este brevis, aperta, probabilis, ibid- jucunda & suavis.
Manatione quando & quomodo fit utendum.
Matura maximam vim ad dicendum astert»
Maturae dona fiunt arte meliora.
Maturae notatiopeperit artem. ■
Megantia, qua dicantur „
124
*4
129
130 ibid. ibid •
8 ; 7 6
77
81 1 9 48 2l I I I
ibid.
42
ibid.
55
1 6 ibid. 25 Me-

R E R V M.
Necessarium etiam dicitur id quod magni tnterefi. 44 Notatio grue Etymologia dicitur. 22
Notatione sicpe utuntur Oratores & Poeta. ibid,
A notatione argumentum- ibid.
Numerosa orationis quis inventor. 116. Cur inventa ibid . Numerosa oratio & poema eisdem pedibus temperan - tur. 114
Numerus oratorius , grce. Rhythmus , quid : numerus poeticus metrum dicitur. r 15
Numerosa oratione uti difficilius esi, quam versu, ibid. Numerus in qua parte ambitus effie debeat, 1 16
Numerus orationis, fi femper eß idem , maxime vitiosus. 117
Numerosum in oratione quid putetur. r 18
Numeros omnes m oratione pcrmiflos effe sentit C i* cero. ibid •
Numerosa quando sua sponte efficiatur oratio, izi
Numerus membrorum cujufmodi effe debeat. irz
O,
Occupatio,alias Pnefumptio, grce. Prolepsis quid, 99
Occupationis genus quoddam eß reprehenso. 100
Oculorum & oris maxima vk eß in aäione. i;r
Officium R hetoncaquod ■ 1Q
officia qux & quibus anteponenda, 4f
Opibus quomodo utendum. 40
Opimo quid fit. 1 9
Optimates quid sint. ' 21
Onomatopoeja, Cic. eß Nominatio quee latmis vix p' r-> mittitur. 82
Oratoris magna & prxclara munera. ' 1 o
Oratoris materia eß qtuefiio. r I
Oratoris perfecit sapientia universe Reipubl. salutem contineri. 10
R f Ora*

INDEX
Orationes ornatiffifnce quce [int. 14
Oratoris opera & munia qualia . 2 1
Oratorfidemfaeit argumentis. ilnd.
Oratori facultas definiendi eil necessaria. 2 1
Orator definiet uberius quam Philosophus. 22
Oratores&Poetce [cepe per translationem definiunt. ibid. Oratoris maxima vis eil in affeätbus movendis. 52
Oratori dicenti probabiliter, mores civitatis sunt cognof.
cendi. 47
Orationis quatuor sunt partes, & quare in causa eis utimur. 4 9
Oratoria oratione quomodo sint traäanda, 87
Oratio non fit syllogismorum & enthjmematum turjoacon- conferta, ibid,.
Oratio omnium Pegma rerum, magnam vim habet. 70 Oratorem ipsum commoveri, caput eß ad animos auditorum movendos. ibid.
Orator ab eloquendo nomen accepit. 72
Oratio quomodo ornetur. 7;
Oratio figuratur tam verbis proprijs quam translatis. 86 Oratio non debet decrescere• 1 o 9
Oratio quomodo & quando fuapte natura numerosa efficiatur. 122
Orationis, qua membris constat, vis & qualitas. ibid. oratione numerosa quomodo utendum. 124
Oratione nihil magis tenerum & flexibile • ibid.
Ordinis observatio qutd. j6
P.
Pmon in oratione ampliori frequentiffimus.
117
Partes virtutis caatuor.
lOf
Parenthesis quid fit.
104
Taro-

RERVM.
Paronomasia,lat.Annominatio, quid $ & quamvarijsr*■
tionihus fiat.
Vermut am {eu inversio, grte Allegoria quiifit. 8;
Periphrasis quid j ea Poetis frequentijfima eil, & contraria Penffologue. 8;
peroratio esiextremapars orationis. j 6 . confiat numeroso orationis genere- 1x4
Perorationis partes & affeblws. 70
Permissi grte. Epitrope, quid. 1 o f
Periodum multis nominibus appellat. Cie, I jLf
Periodi initium, medium & finis qualia. 114
Periodus quid prtefiare debeat. 158. habet membra nummum duo, (apetria. ibid.
Pedes duarum syllabarum sunt quatitor. 114
Pedestrium syllabarum sunt *Cto. j 1 f
Ex pedibus pluribus eR, quod tres syllabas excedit, ibid. Qui pt des maxime probentuy. ibid.
' l oema fi? loqueris piäura $6
1 polyptoton, lat. casuum commutatio,quid. 90
Polysyndeton quid. 91
Polyfyndeti & Dissolutionis unus esi fons. 9 2
Trxtermifliogne, Paralepfis quid. iqj
Prsejudiciorum tria sunt genera. ;o
Principia in exornatione sunt maxime libera: in deliberatione vel nulla vel brevia. J4
Privantia quid sint. 35
Pronominatio Cic Antonomasia. 81
Pronuntiatio quid j, ejuslaus & utilitas. 1 31. ejutpartes dure. ~ ibid-
Propositum grx. Thesis, quia: ejus duo genera. z r
In Proposito quid efficiat orator, zi
Propositio quid fit. 61
Propositionis approbatio. ibid.
Profopopoeja quid & ejus vis. 101

INDEX
Jrofopopoeja magnam vim eloquentia desiderat. Trudentia quid fit.
Qit/fito est materia oratoris. Quxfiionum duo gener a.
R.
ibtd.
40
12
ibtd.
Rationem quid orator appellet < j 7
Ratio affertur a reo. f 8
Ratio Rcilabefaäatur firmamento. ibtd.
Ratio totius orationis ad judicationem conferenda. ibtd. Ratiocinatum quxßio qualis, fp
Ratiocinatio quibus confiet : gne. Sjttogtfmus & Epiche- rema dicitur. 61
Ratiocinationis partes quodfint. 6 z
Refutatio duplex, quid. 68
Refutatio & Confirmatio eodem inventionis fonte utuntur. ibid.
Repugnantia differunt a contrartjs& diffimtltbus. 26 Repetita brevtjfme sunt dicenda. 48
Repetitiogrce Anaphora, quid. 88
Rerum magnarum duplex genus. 36
Rerum usu magnarum, tria sunt genera ad amplificandum. 37
Rerum copia verborum copiam gignit, 7 ;
Res gesta ad cujufque virtutis nomen & vim sunt revocanda. 41
Reffonfio figura quid, 99
Rhetorica quid , & ejus officium, 1. dignitas, z. materia. ibtd.
Rhetoricie materia quomodo a exterarum artium Mate.
ria differat 1 z
Rhetoricx partes quinque, 1 4
Rhjthmus quid fit, 7;
Rbjth-

R_ E R V M:
Rhythmi constant statio temporum, pedes, etiam ordine. Und.
8 .
Sapientia quid fit. 40
Sapientiis comites & ministris sunt Dtaleftica & Oratoria. ibid.
Sapientia ut exterarum rerum, ita etiam eloquenti*fundamentum est. 125
Sapientis eil , consilium suum de maximis rebus explicare. s-
Schemay, grx. quid vocitent. 98
Ser. Sulpiti) laus. 40
Similitudo quid. ix
Similitudo societatis mater. 70
Similiter desinens, grx. homioteleuton, quid. 5 4
Similiter cadens, grx. homioptoton, quid. ibid.
Syllogismus velEpicherema, lat. Ratiocinatio. 6 r
Syllogismus quibus conflet. ibid.
Syllogismus cornutus est Dilemma. 6 y
Syllabse verbi prioris non fint primse verbi sequentis. 1} 4
Synoeciofis, quid. r 10
Synecdoche tropus quid. 79
Synecdoches ollo modi ad quatuor revocantur. ibid.
Synec a Metaphora quid differat. 92
Synec. figura, quid, & quomodo differat. 91
Synonymia quid & quibus modis conficiatur. ibid .
Sorites quid, & unde dicatur. 66
Sorites fiepe fallax, & quomodo ei resistendum. 68
Status quid fit & unde nascitur. ;<5
Status unde dutus, & quomodo trafietur . ibid.
Status tres, & quidfint. fy
Suadendo vel diffuadendo triasunt stellanda. 4;
Suadendi partes sunt tres. 4+
Sustentatio grx, Paradoxon, quid, i of
T. Tem-

INDEX
Temperantia quid. 4$
Terretur facillime levissime cujnsque animus. s ,
Tertium genusfigurarum verborum quale. 86
Teßmonium quid dicatur. jo
Tbefin Cie. propositum vocat. i %
Thrafmachus numerose orationis inventor .
Traductio, gra, Plocj, quid. 89
Translatio cumfrequentitfimus tropus, tum longe pulcherrimus. 76
Translatio gra. Metaphora, quid. ibid.
Translationem genuit necessitas, jucunditas celebravit. 7 7 Translatio & comparatio quomodo differant • ibid.
Translatio eft quadruplex & quomodo flat. 77
InTranshthnequcefugienda. ibid.
Translationis usus continuus facit Allegoriam & JEni- gma. 78.
Translatio durior quomodo mollienda. ibid.
Tres txerctm Pomp- Poman, m bello civili Casaris & Pomtetj sunt interfecti. 4,
T ricolon, quid. 9J
Tropus quidfit. „ 76
Tropi numero sunt undecim. ibidi
Troporum & figurarum discrimen. 86
V.
Verba fimphcia qualia, & qua optima 8 l t aurium judicio ponderanda sunt. 86
Verba inusitata qua. 7 j
Verba novantur quatuor modis. ib d.
Verbo sensum claudere optimum, 109
Verbain oratione non sunt ad pedes dimensa i ibidi
Verecundia eil omnium virtutum cuftos. 47
Versus in oratione vitiosus est. no
Virtutis partes quatuor. 26
Virtn -

R E R V M.
Virtutis duplex vis. z6
Virtutum fingulatum sunt certa quadam officia, 40
Virtus praß antis viri qua fit. ibid,
Virtus dijfictlibus rebus & arduis comparatur . 6 4
Vita qua m oratione numerosa vitanda, 140 4
Voluptas, quid. zi
Vocem qualem exigant motus animi' iji ;
Vox quantum poffit tn oratione■ ibid,
Vrbanitas opportuna reficit animos. 6 r
Vfus& exercitatio quantumv ale ant. 18
Vtile quomodo confideretur. 34
Vtilitatis jpecies quomodo commendanda. ibid.
Vtilttas jemper cum dignitate conjunäa esh 3,6
FINIS