Wspólna polityka rolna w skrócie

Cele wspólnej polityki rolnej

Wspólna polityka rolna (WPR), zapoczątkowana w 1962 r., jest partnerstwem między sektorem rolnym i społeczeństwem, między Europą i rolnikami. Jej cele to:

• wspieranie rolników i poprawa wydajności rolnictwa przez zapewnienie stabilnych dostaw żywności po przystępnych cenach
• zapewnienie unijnym rolnikom odpowiedniego standardu życia
• wspieranie zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi i przeciwdziałania zmianie klimatu
• ochrona obszarów wiejskich i krajobrazów w całej UE
• kultywowanie gospodarki wiejskiej przez promowanie zatrudnienia w rolnictwie, przemyśle rolno-spożywczym i w sektorach powiązanych.

WPR jest wspólną polityką, która dotyczy wszystkich krajów UE. Jest zarządzana i finansowana na poziomie europejskim ze środków pochodzących z budżetu UE.

WPR w praktyce

Rolnictwo różni się od większości innych rodzajów działalności gospodarczej pod wieloma względami:

• pomimo znaczenia produkcji żywności dochody rolników są o około 40 proc. niższe niż dochody z działalności pozarolniczej
• rolnictwo w stopniu większym niż wiele innych obszarów działalności zależy od warunków pogodowych i klimatu
• w rolnictwie nie da się reagować natychmiast na sygnały dotyczące popytu – uprawa większej ilości pszenicy lub produkcja większej ilości mleka bez wątpienia wymaga czasu.

Działalność rolnicza musi być opłacalna a jednocześnie zrównoważona i przyjazna dla środowiska. Rolnicy muszą też utrzymywać gleby w dobrym stanie i chronić różnorodność biologiczną.

Ze względu na nieprzewidziane okoliczności oraz wpływ rolnictwa na środowisko sektor publiczny odgrywa istotną rolę w tym obszarze. WPR to następujące działania:

• wsparcie dochodów za pomocą płatności bezpośrednich zapewniających stabilność tych dochodów oraz wynagradzających rolników za przyjazną dla środowiska działalność i dostarczanie usług publicznych, za które z reguły nie otrzymują wynagrodzenia, np. za dbanie o obszary wiejskie
• środki wspierania rynku, czyli działania w celu zaradzenia trudnym sytuacjom na rynku, takim jak nagły spadek popytu z powodu zagrożenia dla zdrowia lub spadek cen na skutek tymczasowej nadwyżki produktu
• środki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich wraz z programami krajowymi i regionalnymi mające na celu zaspokojenie szczególnych potrzeb i sprostanie wyzwaniom, przed którymi stoją obszary wiejskie. 

WPR na lata 2023–2027

Z myślą o umocnieniu przyszłej roli europejskiego rolnictwa na przestrzeni lat modyfikowano WPR, dostosowując ją do zmieniających się warunków gospodarczych i potrzeb obywateli.

2 grudnia 2021 r. oficjalnie przyjęto porozumienie w sprawie reformy WPR. WPR na lata 2023–2027 weszła w życie 1 stycznia 2023 r. Jest nowoczesną polityką, która kładzie nacisk na wyniki i efektywność.

Jej celem jest zapewnienie zrównoważonej przyszłości europejskim rolnikom i bardziej ukierunkowanego wsparcia mniejszym gospodarstwom oraz umożliwienie krajom UE większej elastyczności w dostosowywaniu środków do warunków lokalnych. 

Główne obszary działania

Wspólna polityka rolna ma kluczowe znaczenie dla zabezpieczenia przyszłości rolnictwa i leśnictwa, a także dla osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu.

Cele szczegółowe

Ta polityka koncentruje się na dziesięciu celach szczegółowych związanych ze wspólnymi celami UE w zakresie zrównoważonego rozwoju społecznego, środowiskowego i gospodarczego w rolnictwie i na obszarach wiejskich.

Krajowe plany strategiczne

Każdy kraj UE opracował krajowy plan strategiczny WPR, obejmujący finansowanie z tytułu wsparcia dochodu, rozwoju obszarów wiejskich i środków rynkowych. Opracowując swoje plany strategiczne, kraje UE przyczyniły się do realizacji dziesięciu celów szczegółowych za pomocą zestawu szeroko zakrojonych środków politycznych udostępnionych przez Komisję, które można kształtować w zależności od krajowych potrzeb i zdolności.

Wyniki i efektywność jako podstawa

W prawodawstwie dotyczącym WPR ustanowiono wspólny zestaw wskaźników w ramach nowych ram realizacji celów, monitorowania i oceny. Wskaźniki będą monitorowane za pomocą rocznych sprawozdań z realizacji celów i półrocznego przeglądu wyników planów strategicznych WPR w celu oceny postępów krajów UE w osiąganiu ich celów końcowych i celów WPR.

Finansowanie w ramach WPR

Poziom wsparcia z ogólnego budżetu UE odzwierciedla liczne działania związane z zapewnieniem stałego dostępu do wysokiej jakości żywności, które obejmują m.in. wsparcie dochodu rolników, przeciwdziałanie zmianie klimatu i utrzymanie dynamicznych społeczności wiejskich.

W ramach budżetu UE WPR jest finansowana z dwóch funduszy:

• Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG) zapewnia bezpośrednie wsparcie i środki rynkowe
• Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) finansuje rozwój obszarów wiejskich.

Płatnościami zarządza na szczeblu krajowym każdy kraj UE. Zgodnie z unijnymi zasadami przejrzystości każdy kraj publikuje informacje na temat beneficjentów płatności w ramach WPR.

Na WPR na lata 2021–2027 przeznaczone zostanie 387 mld euro. Źródłem środków są dwa różne fundusze: EFRG, który wynosi 291,1 mld euro (w cenach bieżących) EFRROW, który wyniesie 95,5 mld euro. 

Więcej informacji

Finansowanie WPR

Budżet roczny UE na poszczególnych etapach

Budżet UE

Korzyści wynikające ze wspólnej polityki rolnej

WPR określa warunki, które umożliwiają rolnikom wypełnianie ich funkcji w społeczeństwie.

Produkcja żywności

• W UE znajduje się około 10 milionów gospodarstw rolnych, a 17 milionów osób pracuje w tym sektorze na stałe. Rolnicy zapewniają bardzo różnorodne, przystępne cenowo, bezpieczne produkty wysokiej jakości.
• UE jest znana na całym świecie ze swoich tradycji kulinarnych oraz jest jednym z głównych światowych producentów i eksporterów produktów rolno-spożywczych. Dzięki wyjątkowym zasobom rolnym UE może i powinna odgrywać pierwszorzędną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego na całym świecie.

Rozwój społeczności wiejskich

• Obszary wiejskie i cenne zasoby naturalne oferują wiele miejsc pracy w sektorach powiązanych z rolnictwem. Rolnicy potrzebują maszyn, budynków, paliwa, nawozów i opieki weterynarzy dla swoich zwierząt. Są to tzw. sektory wyższego szczebla.
• Inne zajęcia to czynności wykonywane na pozostałych etapach łańcucha produkcji, związane na przykład z przygotowywaniem, przetwarzaniem i pakowaniem żywności, jak również przechowywaniem, transportem i sprzedażą detaliczną żywności. Są to tzw. sektory niższego szczebla. Sektory rolnictwa i produktów spożywczych łącznie zapewniają niemal 40 mln miejsc pracy w UE.
• Aby sektor rolny mógł działać skutecznie a zarazem być nowoczesny i produktywny, sektory wyższego i niższego szczebla muszą mieć zapewniony szybki dostęp do najnowszych informacji na temat kwestii związanych z rolnictwem, metod produkcji rolnej i zmian na rynku. W okresie 2014–2020 WPR miała zapewnić 18 mln mieszkańców obszarów wiejskich (tj. 6,4 proc. ludności wiejskiej w UE) poprawę dostępu do szybkich technologii, infrastruktury i usług internetowych.

Rolnictwo zrównoważone pod względem środowiskowym

• Przed rolnikami stoi podwójne wyzwanie: produkowanie żywności oraz ochrona przyrody i różnorodności biologicznej. Rozważne korzystanie z zasobów naturalnych ma zasadnicze znaczenie dla produkcji żywności oraz dla jakości życia – dla ludzi żyjących współcześnie, w najbliższej przyszłości oraz dla przyszłych pokoleń.

Najważniejsze podmioty biorące udział w kształtowaniu WPR

Aby jak najlepiej kształtować prawo i politykę w dziedzinie rolnictwa, Komisja Europejska regularnie konsultuje się z grupami dialogu obywatelskiego i komitetami rolniczymi. Komisji Europejskiej pomagają również grupy ekspertów, np. Grupa Zadaniowa ds. Rynków Rolnych pomaga jej w kwestiach dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych.

Podczas planowania, przygotowywania i proponowania nowych przepisów europejskich Komisja przeprowadza oceny skutków. Służą one zbadaniu, czy istnieje potrzeba podjęcia działań na szczeblu UE, oraz przeanalizowaniu ewentualnego wpływu dostępnych rozwiązań. Oceny skutków stanowią kluczowy element unijnego programu lepszego stanowienia prawa. W obszarze rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich oceny skutków przeprowadzono w 2003 r. (przegląd śródokresowy), w 2008 r. (ocena funkcjonowania – SEC (2008) 1885), w 2011 r. („WPR do 2020 r.” – SEC (2011) 1153 final) oraz w 2018 r. (wsparcie na podstawie planów strategicznych po 2020 r. – SWD(2018) 301 final).

Europejski Trybunał Obrachunkowy również odgrywa ważną rolę w nadzorowaniu wydatków w sektorze rolnictwa.

Podstawy prawne

Podstawę prawną wspólnej polityki rolnej stanowi Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

WPR na lata 2023–2027 jest objęta trzema rozporządzeniami, które zasadniczo obowiązują od 1 stycznia 2023 r.:

• rozporządzenie (UE) 2021/2116, uchylające rozporządzenie (UE) 1306/2013 w sprawie finansowania WPR, zarządzania nią i monitorowania jej
• rozporządzenie (UE) 2021/2115 ustanawiające przepisy dotyczące wsparcia krajowych planów strategicznych WPR i uchylające rozporządzenia 1305/2013 i 1307/2013
• rozporządzenie (UE) 2021/2117 zmieniające rozporządzenia (UE) 1308/2013 w sprawie wspólnej organizacji rynków rolnych, rozporządzenie (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych, rozporządzenie (UE) nr 251/2014 w sprawie oznaczeń geograficznych aromatyzowanych produktów sektora wina i rozporządzenie (UE) nr 228/2013 ustanawiające środki w dziedzinie rolnictwa na rzecz regionów najbardziej oddalonych w UE.

Poszczególne elementy działań w ramach WPR 2014–2020 przedstawiono w czterech rozporządzeniach:

• rozporządzenie (UE) 1307/2013 określające przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników
• rozporządzenie (UE) 1308/2013 ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych
• rozporządzenie (UE) 1305/2013 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich
• rozporządzenie (UE) 1306/2013  w sprawie finansowania WPR, zarządzania nią i monitorowania jej.

W latach 2021–2022 obowiązywało rozporządzenie przejściowe (rozporządzenie (UE) 2020/2220). Rozporządzenie to określało warunki wsparcia z EFRG i EFRROW w tych latach oraz przedłużało i zmieniało przepisy określone w poprzednich rozporządzeniach. Pozostawało ono w mocy do czasu inauguracji nowej WPR.

Wspólną polityką rolną zarządza Dyrekcja Generalna Komisji ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich. Może ona przyjmować akty delegowane i wykonawcze mające na celu wdrażanie tej polityki.

Więcej informacji

Rejestr obowiązującego prawodawstwa

Proces stanowienia prawa w UE