Tadeusz Łopatkiewicz
Etnograf, doktor nauk humanistycznych w zakresie nauk o sztuce, zabytkoznawca, regionalista, autor i współautor kilkunastu książek i kilkudziesięciu artykułów z zakresu etnografii Karpat, inwentaryzacji i ochrony zabytków, historii sztuki i przeszłości konserwatorstwa polskiego.
Autor i współautor szeregu projektów badawczych, prac dokumentacyjnych i realizacji z zakresu konserwacji i ochrony zabytków, głównie sakralnego budownictwa drewnianego, w tym kilku kościołów z Listy światowego dziedzictwa UNESCO. Juror w dziesiątkach różnego rodzaju konkursów i przeglądów folklorystycznych (od 1983). Redaktor naukowy i techniczny oraz autor projektów graficznych szeregu książek i wydawnictw albumowych. Redaktor odpowiedzialny i webmaster witryny Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej(od 2009). Sekretarz Wydawnictwa Naukowego PIGONIANUM Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie.
Współautor (wraz z Piotrem Łopatkiewiczem) krytycznego wydania drukiem pionierskich w skali Polski a pozostających w rękopisie inwentarzy zabytków Stanisława Tomkowicza (1850-1933) – pięciu tomów obejmujących powiaty: jasielski, krośnieński, nowosądecki i limanowski, opublikowanych przez Muzeum Narodowe w Krakowie w latach 2001-2008.
Współautor (wraz z Piotrem Łopatkiewiczem) krytycznego wydania drukiem czterech szkicowników Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznych wycieczek uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z prof. Władysławem Łuszczkiewiczem – trzy tomy opublikowane przez Muzeum Narodowe w Krakowie (2018-2021).
Członek Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej (od 1974, od 1993 – członek Zarządu Głównego, 2011 – Członek Honorowy, 2011–2017 – I Wiceprezes, od 2017 – Prezes), Stowarzyszenia Historyków Sztuki (Oddział rzeszowski), Krośnieńskiego Towarzystwa Fotograficznego (wiceprezes 1985-1993). Członek kolegiów redakcyjnych miesięczników „Windows Security Magazine” oraz „IT–FAQ” (2001-2005). Członek Rady Programowej rocznika „Almanach Muszyny”.
Autor i współautor szeregu projektów badawczych, prac dokumentacyjnych i realizacji z zakresu konserwacji i ochrony zabytków, głównie sakralnego budownictwa drewnianego, w tym kilku kościołów z Listy światowego dziedzictwa UNESCO. Juror w dziesiątkach różnego rodzaju konkursów i przeglądów folklorystycznych (od 1983). Redaktor naukowy i techniczny oraz autor projektów graficznych szeregu książek i wydawnictw albumowych. Redaktor odpowiedzialny i webmaster witryny Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej(od 2009). Sekretarz Wydawnictwa Naukowego PIGONIANUM Państwowej Akademii Nauk Stosowanych w Krośnie.
Współautor (wraz z Piotrem Łopatkiewiczem) krytycznego wydania drukiem pionierskich w skali Polski a pozostających w rękopisie inwentarzy zabytków Stanisława Tomkowicza (1850-1933) – pięciu tomów obejmujących powiaty: jasielski, krośnieński, nowosądecki i limanowski, opublikowanych przez Muzeum Narodowe w Krakowie w latach 2001-2008.
Współautor (wraz z Piotrem Łopatkiewiczem) krytycznego wydania drukiem czterech szkicowników Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznych wycieczek uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z prof. Władysławem Łuszczkiewiczem – trzy tomy opublikowane przez Muzeum Narodowe w Krakowie (2018-2021).
Członek Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej (od 1974, od 1993 – członek Zarządu Głównego, 2011 – Członek Honorowy, 2011–2017 – I Wiceprezes, od 2017 – Prezes), Stowarzyszenia Historyków Sztuki (Oddział rzeszowski), Krośnieńskiego Towarzystwa Fotograficznego (wiceprezes 1985-1993). Członek kolegiów redakcyjnych miesięczników „Windows Security Magazine” oraz „IT–FAQ” (2001-2005). Członek Rady Programowej rocznika „Almanach Muszyny”.
less
InterestsView All (24)
Uploads
Books by Tadeusz Łopatkiewicz
Niezwykle interesującym źródłem do poznania działalności Mieczysława Potockiego jest jego Dziennik konserwatorski, prowadzony skrupulatnie w latach 1866-1878, odnotowujący całość służbowej korespondencji konserwatora. Krótkie notatki tego Dziennika, odnoszące się do wysyłanej i otrzymywanej korespondencji konserwatorskiej, pozwalają zorientować się w podziwu godnej aktywności Potockiego na polu ochrony, inwentaryzacji oraz renowacji zabytków architektury, malarstwa i rzeźby, a także opieki nad zbiorami archiwalnymi, w tym kapitalnej wartości aktami tzw. Archiwum Bernardyńskiego we Lwowie.
W książce niniejszej zebrane zostały wszystkie zachowane teksty Potockiego odnoszące się do zabytków Krosna i regionu, pochodzące z lat 1865-1878. Źródłowe relacje z XIX wieku opatrzone zostały obszernymi komentarzami współczesnymi, zamieszczonymi w aparacie przypisowym. Z uwagi na to, że wiedza o życiu i działalności Ludwika Mieczysława Potockiego pełna jest dzisiaj białych plam, rozważania na kanwie jego tekstów zabytkoznawczych uzupełnione zostały o obszerny rozdział poświęcony biografii tego wybitnego konserwatora, zrekonstruowanej z wykorzystaniem wszelkich informacji odnalezionym w toku szerokiej kwerendy źródłowej. Wszystko po to, aby tego fascynującego a zapomnianego człowieka pokazać we właściwym świetle, jako zasłużonego pioniera konserwatorstwa zabytków w Polsce.
The Earliest Conservator’s Accounts of the Monuments of Krosno and its Administrative District, as well as their Author Ludwik Mieczysław Lubicz Potocki (1810-1878)
The beginnings of state legal guardianship over monuments in the Austrian Empire date back to the middle of the 19th century. In 1853 the first conservation organisation was established – the Central Commission for the Study and Conservation of Monumental Buildings – which three years later appointed as national conservators Franciszek Stroński (1803-1864) for the monuments of Eastern Galicia and Paweł Popiel (1807-1892) for its Western part and the City of Kraków itself. Franciszek Stroński, who did not pursue wider conservation activities, was succeeded after his death by Ludwik Mieczysław Potocki, a landowner with a keen interest in history and its material traces. Potocki had been known in Galicia since 1851 for his generous donation to Kraków’s public collections of the statue of Zbruch Idol (Sviatovid, Worldseeker), found in the Zbruch River, and his appointment soon proved to be an extremely appropriate move. In the following years, the newly appointed conservator developed a very wide range of activities, inviting both the local government of Eastern Galicia and the clergy of all denominations, as well as landowners interested in the artistic past of the Republic of Poland. Following the recommendations of the Viennese Central Commission, Potocki undertook first conservation works on monuments in Galicia, partly financed from the national budget, and also initiated pioneering inventory works on monuments of the artistic past of these lands. The earliest conservation reports on the monuments of Krosno and its environs, prepared by Mieczysław Potocki on the basis of his field trips, are connected with this activity. He published some of his reports in German in the journal of the Central Commission, others in Polish in the publications of the Ossolineum in Lviv, while some were preserved in manuscript and have only been published in print in this book.
An extremely interesting source for learning about the activities of Mieczysław Potocki is his Conservator’s Journal, meticulously kept between 1866 and 1878, constituting a recording of all of the conservator’s official correspondence. The short notes in this Journal, referring to conservators’ correspondence sent and received, give an idea of Potocki’s admirable activity in the field of the protection, inventory and restoration of architectural monuments, paintings and sculptures, as well as the care of archival collections, including the archives of great value of the so-called Bernardine Archive in Lviv.
This book brings together all of Potocki's preserved texts relating to the monuments of Krosno and the region, dating between 1865 and 1878. Source accounts from the nineteenth century are accompanied by extensive contemporary commentaries in the footnotes. Due to the fact that knowledge of the life and work of Ludwik Mieczysław Potocki is today full of blanks, reflections on the basis of his historicist texts have been supplemented by an extensive chapter devoted to the biography of this outstanding conservator, reconstructed using all the information found in the course of an extensive search for sources. All this was done in order to show this fascinating but forgotten man in the right light, as a meritorious pioneer of historic building conservation in Poland.
In 1888, Łuszczkiewicz and Wyspiański together made an inventory of Romanesque churches from the Opoczno district. During following year, the professor, together with his six students, visited the region of Nowy Sącz, Stary Sącz and Biecz. In 1890, the group went to Krosno, Rymanów, Sanok up to Dobromil and brought back hundreds of drawings. In 1891 a team of several people visited region of Tarnów, Rzeszów, Łańcut, Przeworsk, Jasło and Niepołomice. On the next holiday, the professor and his students visited the sorroundings of the Dunajec River. In last year – 1893 – they visited Wiśnicz, Szczepanów and Mogiła. We should add that the Austrian Ministry of Education paid for every excursion.
Over 20 students took part in the excursions mentioned above. Many were important in artistic circles. The preserved portfolio drawings of their trips with Łuszczkiewicz and his students examined hundred of historic monuments and drew thousands of sketches. Unfortunately, art historians have discovered no more than 40 published sketches up until now. The other sketches were considered to be lost during the Second World War or weren’t known. After 130 years, the drawings have become a very important source of iconography.They very often provide documentation for monuments that were destroyed.
The originator and initiator of the subsequent trips was Dr. Stanislaw Tomkowicz. We can thank the Conservator for the purchase from the authors of the precious few sketchbooks from the trips taken beetween the years 1889 and 1891. Tomkowicz passed sketchbooks on to the Jagiellonian University Museum in 1930.
The series of Sketchbooks of Students from Krakow School of Fine Arts of the Scientific and Artistic Tours Władysław Łuszczkiewicz (1888-1891), we are going to publish in subsequent volumes (I-IV) will show all the trips the professor made, and all the materials that have survived. The plan is to publish these artists sketchbooks as separate notebooks, with continuous numbering within the next volumes. Every subsequent notebook opening a new volume will include, in addition to the catalog of drawings, field, a history of the tours, their organization, process and results. While preparing a comprehensive enterprise for publishing, we would like to keep the notebooks compatible with the chronology of the tours taken.
The main sketchbook that belonged to Wyspiański of the scientific and artistic tour in Grybowskie, Sądecke and Tarnowskie district in 1889, which is stored in the Museum of the Jagiellonian University (Folder A), is the third issue of the planned publication series. The trip at the beginning, after leaving Krakow by prof. Łuszczkiewicz, was carried out with Józef Mehoffer. It was one of the most well known expeditions. Although the calendar and the route of the expedition were well known, artistic achievement, presented in this sketchbook, was considered to be completely lost until 2003. The booklet presents 296 drawings, dozens of notes and transcripts of the inscriptions from the artist's sketchbook. The order of the pages of the catalog’s drawings by Wyspiański are based on chronology of the trip, during which students visited: Krużlowa Wyżna, Korzenna, Lipnica Wielka, Grybów, Ptaszkowa, Królowa Górna, Kamionka Wielka, Mystków, Nawojowa, Żeleźnikowa Wielka, Tarnów, Łęki Górne. Besides dozen of drawings, which were published before the second World War – all the other pages of this sketchbook were completely unknown.
The handheld sketchbook that belonged to Stanislaw Wyspiański of the scientific and artistic tour in Sądeckie, Grybowskie and Tarnowskie district, in 1889 (Folder B), is the fourth issue of the planned publication series. The main part of this sketchbook, which is incompleted, is stored in the National Museum in Warsaw, but three cards out of it – in the National Museum in Krakow. The artistic achievement, presented in this sketchbook, which was carried out by the artist during the tour in parallel with (Folder A), is well known thanks to Bunsch-Prażmowska publication in 1959. The booklet presents 182 drawings. The order of the pages of the catalog of drawings by Wyspiański are based on chronology of the trip, during he visited: Krużlowa Wyżna, Mogilno, Korzenna, Grybów, Ptaszkowa, Kamionka Wielka, Nawojowa, Żeleźnikowa Wielka, Stary Sącz, Stadła, Podegrodzie, Naszacowice, Tarnów, Łęki Górne. The complement of the Folder B contents is a dozen of sketches from Krakow, Raciborowice and Mogiła. They dates back to September of 1889.
Wnioskodawcą pierwszej wycieczki – w Opoczyńskie – był dr Stanisław Tomkowicz, który pełnił będzie przez następne lata rolę inspiratora w organizacji tych przedsięwzięć. Tomkowicz nie tylko sugerował Łuszczkiewiczowi cele i trasy kolejnych wypraw inwentaryzacyjnych, ale też interesował się postępami prac oraz publikował dorobek rysunkowy uczniów w pierwszych na ziemiach polskich topograficznych inwentarzach zabytków. Konserwatorowi temu zawdzięczamy również zakupienie od autorów kilku najcenniejszych szkicowników, pochodzących z wycieczek odbytych w roku 1889 i 1891, co w przyszłości uchroniło te archiwalia przed ich całkowitą utratą.
W powyższych wyprawach inwentaryzacyjnych wzięło udział ponad dwudziestu uczniów Szkoły, a wśród nich: Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Stefan Matejko, Karol Maszkowski, czy Karol Polityński. Wielu z nich stało się na przełomie XIX i XX wieku ważnymi osobistościami polskiego życia artystycznego, a zachowane teki rysunkowe z wy-cieczek z Łuszczkiewiczem pozostają dzisiaj z jednej strony bardzo ważnymi, z drugiej zaś wciąż zupełnie niewykorzystanymi źródłami w badaniach początków biografii twórczych Wyspiańskiego, Mehoffera, Maszkowskiego, St. Matejki i innych.
Częściowa publikacja rysunkowego dorobku wycieczek Łuszczkiewicza, już u schyłku XIX wieku pozwoliła zapoznać środowisko krakowskich historyków sztuki i konserwatorów zabytków z cennymi obiektami architektury murowanej i drewnianej, reliktami średniowiecznego malarstwa, dziełami rzeźby nagrobnej i meblarstwa kościelnego – z obszarów południowej Małopolski i jej pogranicza z Rusią. Wiele z tych zabytków stało się dzięki wycieczkom Łuszczkiewicza przedmiotem późniejszych studiów naukowych. Liczne – dzięki staraniom Profesora – trafiły do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie oraz Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie.
Zachowane do dzisiaj jedenaście szkicowników terenowych zawiera ponad dwa tysiące rysunków autorskich. Większość z nich to przykłady najwcześniejszej ikonografii wartościowych zabytków Polski południowo-wschodniej, wiele zaś – co niezwykle ważne – dokumentuje dzieła dziś już zaginione lub utracone. Szkice te wykonane zostały na stosunkowo rozległym terytorium – od Opoczyńskiego na północy, po Sądecczyznę na południu i okolice Sambora na wschodzie, a także w znaczących w przeszłości ośrodkach miejskich: Nowym i Starym Sączu, Bieczu, Krośnie, Tarnowie, Rzeszowie, Przeworsku i innych. Na skutek niepomyślnego splotu okoliczności wszystkie te rysunki dopiero niedawno doczekały się pełnego rozpoznania i niełatwej czasami identyfikacji, umożliwiającej obecnie przedstawienie i rzetelną ocenę wartości dorobku zebranego przez wycieczki Łuszczkiewicza.
W serii Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-arty-stycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891) zamierzamy zatem uwzględnić w układzie kolejnych tomów (I-IV) wszystkie te naukowo-artystyczne wycieczki profesora, z których zachowały się do dziś archiwalne materiały rysunkowe. Zamysłem wydawców jest publikacja tek poszczególnych rysowników jako odrębnych zeszytów monograficznych, z numeracją ciągłą w obrębie kolejnych tomów.
Każdy kolejny zeszyt pierwszy, otwierający tom, oprócz katalogu rysunków terenowych, zawierał będzie monograficznie ujętą historię wycieczki (jej organizację, przebieg, efekty inwentaryzatorskie itd.). Przygotowując to obszerne przedsięwzięcie wydawnicze pragniemy też zachować kolejność zeszytów zgodną z chronologią odbytych wycieczek, zaś autorskie rysunki inwentaryzacyjne podawać w formie faksymile poszczególnych stronic szkicownikowych.
Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Sądeckie, Grybowskie i Gorlickie 1889, to drugi zeszyt planowanej serii wydawniczej. Wycieczka, którą odbył w towarzystwie takich artystów jak: Józef Mehoffer, Stefan Matejko, Antoni Karol Maszkowski, Sylweriusz Saski i Celestyn Czynciel, należy od lat do najlepiej rozpoznanych wypraw inwentaryzacyjnych Władysława Łuszczkiewicza. Mimo że trasa i kalendarium wyprawy były ogólnie znane, artystyczny dorobek tej wycieczki do 2003 roku uchodził za całkowicie zaginiony. W zeszycie zaprezentowano 363 rysunki artysty, ponadto dziesiątki notat tekstowych oraz odpisów inskrypcji, pochodzące ze szkicownika przechowywanego w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kolejność prezentowanych kart w katalogu rysunków Stanisława Wyspiańskiego wynika z chronologii wycieczki, która odwiedziła: Nowy Sącz, Zabełcze, Wielogłowy, Biegonice, Stary Sącz, Chełmiec, Biecz, Libusza, Binarowa, Grybów, Wilczyska, Jeżów, Ropa, Sękowa, Szymbark i Bobowa. Poza 40. rysunkami, opublikowanymi jeszcze przed II wojną światową, pozostała ich część była dotąd zupełnie nieznana.
Wnioskodawcą pierwszej wycieczki – w Opoczyńskie – był dr Stanisław Tomkowicz, który pełnił będzie przez następne lata rolę inspiratora w organizacji tych przedsięwzięć. Tomkowicz nie tylko sugerował Łuszczkiewiczowi cele i trasy kolejnych wypraw inwentaryzacyjnych, ale też interesował się postępami prac oraz publikował dorobek rysunkowy uczniów w pierwszych na ziemiach polskich topograficznych inwentarzach zabytków. Konserwatorowi temu zawdzięczamy również zakupienie od autorów kilku najcenniejszych szkicowników, pochodzących z wycieczek odbytych w roku 1889 i 1891, co w przyszłości uchroniło te archiwalia przed ich całkowitą utratą.
W powyższych wyprawach inwentaryzacyjnych wzięło udział ponad dwudziestu uczniów Szkoły, a wśród nich: Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Stefan Matejko, Karol Maszkowski, czy Karol Polityński. Wielu z nich stało się na przełomie XIX i XX wieku ważnymi osobistościami polskiego życia artystycznego, a zachowane teki rysunkowe z wy¬cieczek z Łuszczkiewiczem pozostają dzisiaj z jednej strony bardzo ważnymi, z drugiej zaś wciąż zupełnie niewykorzystanymi źródłami w badaniach początków biografii twórczych Wyspiańskiego, Mehoffera, Maszkowskiego, St. Matejki i innych.
Częściowa publikacja rysunkowego dorobku wycieczek Łuszczkiewicza, już u schyłku XIX wieku pozwoliła zapoznać środowisko krakowskich historyków sztuki i konserwatorów zabytków z cennymi obiektami architektury murowanej i drewnianej, reliktami średniowiecznego malarstwa, dziełami rzeźby nagrobnej i meblarstwa kościelnego – z obszarów południowej Małopolski i jej pogranicza z Rusią. Wiele z tych zabytków stało się dzięki wycieczkom Łuszczkiewicza przedmiotem późniejszych studiów naukowych. Liczne – dzięki staraniom Profesora – trafiły do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie oraz Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie.
Zachowane do dzisiaj jedenaście szkicowników terenowych zawiera ponad dwa tysiące rysunków autorskich. Większość z nich to przykłady najwcześniejszej ikonografii wartościowych zabytków Polski południowo-wschodniej, wiele zaś – co niezwykle ważne – dokumentuje dzieła dziś już zaginione lub utracone. Szkice te wykonane zostały na stosunkowo rozległym terytorium – od Opoczyńskiego na północy, po Sądecczyznę na południu i okolice Sambora na wschodzie, a także w znaczących w przeszłości ośrodkach miejskich: Nowym i Starym Sączu, Bieczu, Krośnie, Tarnowie, Rzeszowie, Przeworsku i innych. Na skutek niepomyślnego splotu okoliczności wszystkie te rysunki dopiero niedawno doczekały się pełnego rozpoznania i niełatwej czasami identyfikacji, umożliwiającej obecnie przedstawienie i rzetelną ocenę wartości dorobku zebranego przez wycieczki Łuszczkiewicza.
W serii Szkicowniki uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z naukowo-artystycznych wycieczek Władysława Łuszczkiewicza (1888-1891) zamierzamy zatem uwzględnić w układzie kolejnych tomów (I-IV) wszystkie te naukowo-artystyczne wycieczki profesora, z których zachowały się do dziś archiwalne materiały rysunkowe. Zamysłem wydawców jest publikacja tek poszczególnych rysowników jako odrębnych zeszytów monograficznych, z numeracją ciągłą w obrębie kolejnych tomów.
Każdy kolejny zeszyt pierwszy, otwierający tom, oprócz katalogu rysunków terenowych, zawierał będzie monograficznie ujętą historię wycieczki (jej organizację, przebieg, efekty inwentaryzatorskie itd.). Przygotowując to obszerne przedsięwzięcie wydawnicze pragniemy też zachować kolejność zeszytów zgodną z chronologią odbytych wycieczek, zaś autorskie rysunki inwentaryzacyjne podawać w formie faksymile poszczególnych stronic szkicownikowych.
Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Opoczyńskie 1888, to pierwszy zeszyt planowanej serii wydawniczej. Wycieczka w Opoczyńskie jest jedną z najsłabiej znanych wypraw inwentaryzacyjnych Władysława Łuszczkiewicza, często pomijaną przez niektórych autorów, bądź błędnie wiązaną ze Stanisławem Tomkowiczem, jako jej rzekomym organizatorem. Przez długi czas kalendarium i trasa wyprawy były z braku źródeł zupełnie nieznane, co prowadziło niekiedy do kompletnie fantastycznych jej rekonstrukcji. W zeszycie zaprezentowano 103 rysunki oraz 14 notat terenowych pochodzących ze zdekompletowanego szkicownika artysty przechowywanego w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kolejność prezentowanych kart w katalogu rysunków Stanisława Wyspiańskiego wynika z chronologii wycieczki. Poza dwoma – wszystkie pozostałe stronice szkicownika z Opoczyńskiego nie były nigdy publikowane.
Autorzy z niezwykłą starannością dokonali pisarskiej kwerendy. Publikują dokumenty tak szczegółowe, jak na przykład zapis metrykalny urodzenia i chrztu przyszłego poety, mapę katastralną Korczyny, informacje o położnej odbierającej noworodka, rozplanowanie wnętrz rodzinnego domu Jana, szczegóły konstrukcyjne budynku czy fotografie rodziny Zychów. Czytanie wypowiedzi poświęconej Janowi Zychowi staje się wyprawą nie tylko biograficzną, ale wręcz etnograficzną, ukazującą ogromną liczbę szczegółów z życia mieszkańców miejscowości przełomu wieków XIX i XX. Zasadnym z tego punktu widzenia jest również umieszczanie wierszy Jana Zycha, stanowiących liryczne ilustracje opisywanych ludzi i zdarzeń. Dotyczą wspomnień domu, matki i ojca, Korczyny oraz innych ukochanych miejsc dzieciństwa. Dużo miejsca we wspomnieniu biograficznym poświęcono okupacji. Jak wiemy, w tym czasie ograniczono zakres kształcenia polskiej młodzieży i zakazano czytać polską literaturę. Tadeusz Łopatkiewicz wskazuje na jedno z istotnych wydarzeń w życiu okupacyjnym Janka. Dzięki życzliwości woźnej szkolnej, która dostrzegła wrażliwość dziecka, Jan mógł czytać ukryty przed Niemcami polski księgozbiór. Zapoznał się wtedy m.in. z całą przedwojenną twórczością Leopolda Staffa. Wojna stała się dla bohatera tej opowieści, jak zresztą dla całej korczyńskiej społeczności, ogromną traumą, a opowieść o wyzwoleniu przez Rosjan tamtych ziem i o walkach toczonych z Niemcami pokazuje rozmiar materialnych spustoszeń dodatkowo raniących ludzi, którym udało się to wszystko przeżyć.
[…]
Pamiętajmy, że Jan Zych bardzo wcześnie zaczął działalność literacką. Pisał już w liceum. Wartością nie do przecenienia jest odkrycie i opublikowanie w omawianej książce juweniliów poetyckich twórcy. Młody poeta, zakochany w koleżance ze szkoły, podarował jej na imieniny zbiorek 20 wierszy wykaligrafowanych własną ręką. Stało się to 15 października 1950 r. w momencie, gdy Jan był już studentem krakowskiej polonistyki. Pisze o tym wszystkim w pierwszym rozdziale o dwudziestu latach młodości poety Tadeusz Łopatkiewicz, znany etnograf i regionalista, badacz dokładny i człowiek obdarzony ogromną wrażliwością. Na uwagę zasługuje także rozdział drugi, autorstwa Bożeny Gruszki – polonistki i dziennikarki zainteresowanej twórczością pokolenia poetów debiutujących w latach 40. i 50. XX w. Autorka skupia się na dalszych dziejach życia bohatera książki. Studiując polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, Zych wszedł w relacje nie tylko dla siebie ważne, bo otwierające na rozległą wiedzę, lecz także – ryzykowne artystycznie. Poznał i rodaka z Komborni profesora Stanisława Pigonia, który był nie tylko dla niego ważnym mecenasem, ale i Adama Włodka – ideowego komunistę oraz opiekuna Koła Młodych przy Związku Zawodowym Literatów Polskich. Ponadto pracował ciężko, studiując na kilku lektoratach języków obcych bułgarski, macedoński, czeski i serbochorwacki.
[…]
Na uwagę zasługuje także trzeci rozdział poświęcony tematom oryginalnej twórczości Jana Zycha. Bożena Gruszka podkreśla integralność tej poezji, jej precyzję, dyskrecję i prostotę. Autorka tej części książki wymienia podstawowe toposy obecne w wierszach Jana z Korczyny. Są to: dom, przyroda, podróż, miłość i pamięć.
[…]
Książka, którą Państwu polecam, warta jest wszechstronnej uwagi. Stanowi dowód nie tylko wielkiej staranności, ale i ogromnego przywiązania do spraw oraz ludzi, którzy tworzą tożsamość naszych małych ojczyzn oraz kulturowe podwaliny pod istnienie całych społeczności. Ocala pamięć o artyście wybitnym, zachowuje dla nas wszystkich urodę jego wierszy, niepowtarzalność poetyckiej dykcji i dramatyzm ludzkiego życia, które z lokalności uczyniło temat uniwersalny.
Z recenzji Mariusza Kalandyka, Przywracanie pamięci – gest nie tylko rytualny. O książce poświęconej poecie Janowi Zychowi, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, red. F. Leśniaka, t. 7, Krosno 2016, s. 337-340.
Owe listy są fragmentem większej, niestety zaginionej, korespondencji, prowadzonej w końcu XIX wieku przez kilka osób z inteligencji warszawskiej i małopolskiej z mieszkańcami spiskiego Lendaku i podhalańskich Maniów.
Do naszych czasów dotrwały jedynie listy chłopów: Jakuba Bednarczyka – lendackiego woźnicy, Wojciecha Halczyna – spiskiego działacza plebiscytowego, Jędrzeja ¬Bednarczyka – nauczyciela ludowego z Maniów i innych.
Po stu latach epistolografia ta stanowi niezwykle cenny zasób archiwalny do badań Spisza i Podhala. Niesie z sobą nie tylko bogactwo etnograficznych faktów z życia wsi, ukazuje również złożoną problematykę południowych kresów dawnej Rzeczypospolitej, które po 1918 roku stały się areną walki plebiscytowej, wyjazdu Wojciecha Halczyna na konferencję –pokojową do Paryża i rozmów z prezydentem Wilsonem. A wszystko w tym celu, aby Spisz i Orawa zostały przy Polsce. Chłopskie listy to także porcja dobrej literatury…
Papers by Tadeusz Łopatkiewicz
Autor artykułu próbuje rozwikłać skomplikowane losy portretu Edwarda Miłkowskiego oraz jego kopii autorskiej, wykorzystując nieznane źródła archiwalne, pozyskane w szerokiej kwerendzie badawczej.
In August 1905, Józef Mehoffer undertook to paint a portrait of the district marshal Edward Miłkowski, the owner of Gorlice. The painting was to be included in the gallery of portraits of county council marshals in Gorlice. The painting process lasted more than three weeks and was carefully recounted by the painter in his letters to his wife Jadwiga. Mehoffer exhibited the magnificent portrait of Miłkowski the same year at the annual exhibition of the Society of Polish Artists “Sztuka” in Kraków. At the time, the Artist also made a replica (author’s copy) of Miłkowski’s portrait for himself. The original hung in the meeting room of the District Council in Gorlice, while the replica was shown by Mehoffer at art exhibitions (Vienna 1908; Kraków 1964). In the autumn of 1920, Miłkowski’s portrait from Gorlice was so badly damaged in a fire that it could no longer be restored and the work was irretrievably lost. What remained was Mehoffer’s own copy, shown at an exhibition at Krakow’s National Museum in 1964, which Zbigniew Mehoffer, the artist’s son, later sold in 1970 to the collection of the Kunsthistorisches Museum in Vienna.
The author of this paper attempts to unravel the complicated fate of the portrait of Edward Miłkowski and its author’s copy, using unknown archival sources acquired through extensive research queries.
Drawings of Baptismal Fonts and Stoups in the Inventory of Stanisław Wyspiański’s Work
During the summer months of 1888 and 1889, Stanisław Wyspiański undertook two scientific and artistic excursions, led by Władysław Łuszczkiewicz, devoted to research and drawing inventories of the monuments he encountered. The first of the trips, a two-week one, covered the Opoczno area, while the second – much longer, lasting forty-two days – focused on the monuments of the area of Nowy Sącz, Gorlice, Grybów, and Tarnów. Among the hundreds of field sketches brought to Kraków by Stanisław Wyspiański, there is an extremely valuable collection of inventory drawings of antique baptismal fonts and stoups, mostly of stone, dating back to the 15th and 16th centuries. These drawings were then used in a small part in the publications of the Kraków monuments conservator Stanisław Tomkowicz, the initiator of both tours, the author of the pioneering inventories of monuments in his conservatorial district (the poviats of Krosno, Jasiel, Nowy Sącz and Limanowa) and a very early monographic arti-cle devoted to baptismal fonts from the vicinity of Nowy Sącz and Gorlice. As a result of the complicated fate that befell Wyspiański’s field sketchbooks in the twentieth century, his drawings of 22 baptismal fonts and 14 stoups were not published in print until more than 130 years after they were made. This monographic text sums up the collected knowledge about these drawings, revealing the background of their belated reception in Polish art history.
Abstract
From Research on Folk Stone Sculptures of the Virgin and Child in Central Lemkovyna and Their Presumed Creator
Research on folk stone carving in the Lemkovyna began only in the 1960s. Several researchers working on this topic, mainly ethnographers, have gathered basic knowledge about Lemko folk stonemasonry, the 19th and 20th century staff of the stonemasonry center in Bartne, Przegonina, Bodaki, and Folusz, the raw material resources for the individual workshops, as well as the basic artistic features of crosses, chapels, roadside figures, and tombstones made in the Lemkovyna. A detailed inventory of these forms along the roads within the Lemkovyna and in cemeteries resulted in interesting conclusions regarding the evolution of these sculptural works, in particular stone crosses. Until now, preserved examples of Lemkos’ stone figural sculpture were unknown. Therefore, the article attempts to stylistically analyze a compact set of sculptures of the Virgin Mary and Child, whose artistic
features allow us to assume that these figures, dating from 1869–1894, were created by one Lemko artist. In the course of detailed research, while drawing significant connections between one of these figures and the stone roadside cross from Czarne (1869), it also became possible to reveal the name of this, hitherto anonymous, sculptor.
Резуме
З досліджынь над народныма камінныма різбами Богородиці з Ісусом на серединовій Лемковині і іх правдоподібным творцьом
Досліджыня над народном камінном різбом на Лемковині зачали ся аж в 60. роках ХХ ст. Пару занимаючых ся том темом дослідників, головні етноґрафів, згромадило основны знаня о народным лемківскым каменярстві, о майстрах з ХІХ-ХХ-вічного каменярского осередка в Бортным, Перегонині, Бодаках, Фолюшу, о засобах суровин для окремых варштатів, а тіж основных плястычных приметах крестів, капличок, придорожных фіґур і нагробных форм выконуваных на Лемковині. Докладна інвентаризация тых форм при дорогах Лемковины і на цмонтерях принесла інтересуючы усталіня, што односят ся до еволюциі тых різбярскых творів – особливі камінных крестів. Білом плямом оставали до того часу сохранены приміры камінной фіґуральной різбы Лемків. В статі піднята єст адже проба стилістычного аналізуваня стислого ансамблю парунадцетьох різб Богородиці з Ісусом, што іх плястычны приметы дозваляют приняти, же тоты – што походят з років 1869–1894 – фіґуры вытесаны были долотом єдного, лемківского творці. По проведіню докладных розважань, выказуючых сутьовы повязаня єдной з тых фіґур з камінным придорожным крестом з Чорного (1869), можливе было вказаня назвиска того – до того часу незнаного – різбяря.
Drugi z pobytów Wyspiańskiego na Łemkowszczyźnie miał miejsce w lecie 1901 roku, kiedy to Artysta wraz z rodziną mieszkał przez pięć tygodni w łemkowskim Desznie, opodal Rymanowa-Zdroju, w nieistniejącym dziś domu dla kuracjuszy. Badania terenowe, które przeprowadził autor artykułu, pozwoliły nie tylko zweryfikować dotychczasowe domysły w kwestii miejsca, gdzie Wyspiańscy zamieszkiwali w 1901 roku, ale też zebrać przekonujący materiał faktograficzny, na podstawie którego można dziś o tych kwestiach wnioskować w sposób pewny.
About Stanislaw Wyspiański’s Two Stays in the Lemkivshchyna Region
Stanisław Wyspiański’s works are traditionally associated with Young Poland, belonging axiologically to the world of Western culture and Latin Christianity. Nevertheless, from his early youth the Artist took a keen interest in the Borderlands of the Republic of Poland, as well as the artistic culture of Eastern Christianity. Wyspiański’s familiarity with these issues was brought by a solo trip to Lviv and the surrounding areas, which he took in August 1887. Two years later, unexpectedly and rather accidentally, the Artist, together with Józef Mehoffer, found himself in the Lemko village of Królowa Ruska (today, Królowa Górna), where, during a two-day stay, he made a drawing and descriptive inventory of the seventeenth-century artistic furnishings of the interior of the local church, in addition to holding a consultation with the Lemkos and a Greek Catholic priest on the design of a new iconostasis for the temple.
The second of Wyspiański’s stays in the Lemkivshchyna region took place in the summer of 1901, when the Artist and his family lived for five weeks in the Lemko town of Deszno, near Rymanow-Zdrój, in a house for patients that does not exist today. The field research conducted by the author of this article has made it possible not only to verify previous speculations on the question of where the Wyspiański family lived in 1901, but also to gather convincing factual material on the basis of which it is possible today to infer such matters with certainty.