![Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền
Thay (1) vào ta được: T = m[3 cos β − 2 cos α]g (3)
Đặt biệt: Nếu dao động của con lắc đơn là dao động bé
Thay biểu thức tính gần đúng vào ta được:
(1) → v = gl(α2 − β2) (4)
(2) → T = m 1 + α2
−
3
2
β2
g (5)
3.Hệ qủa: vận tốc và lực căng dây cực đại và cực tiểu:
(1), (4) →
v = max ↔ β = 0(vị trí cân bằng), →
vmax = 2gl(1 − cos α)
vmax = α
√
gl
v = min ↔ β = α(vị trí biên) → vmin = 0,
(3), (5) →
T = max ↔ β = 0(vị trí cân bằng), →
Tmax = m(3 − 2 cos α)g
Tmax = m[1 + α2
]g
T = min ↔ β = α(vị trí biên) →
Tmin = mg cos α
Tmin = m[1 − 1
2
α2
]g
CHỦ ĐỀ 10.Xác định biên độ góc α mới khi gia tốc trọng trường thay đổi từ g sang
g :
Phương pháp:
Áp dụng công thức số (2) chủ đề (8)
Khi con lắc ở nơi có gia tốc trọng trường g: Cơ năng của con lắc: E =
1
2
mglα2
.
Khi con lắc ở nơi có gia tốc trọng trường g : Cơ năng của con lắc: E =
1
2
mg lα 2
.
Áp dụng định luật bảo toàn cơ năng: E = E ↔
1
2
mglα2
=
1
2
mg lα 2
Hay: α = α
g
g
CHỦ ĐỀ 11.Xác định chu kỳ và biên độ của con lắc đơn vướng đinh (hay vật cản)
khi đi qua vị trí cân bằng:
Phương pháp:
1.Tìm chu kỳ T:
Chu kỳ của con lắc đơn vướng đinh T =
1
2
chu kỳ của con lắc đơn có chiều dài l +
1
2
chu kỳ của con lắc đơn có chiều dài l
Th.s Trần AnhTrung 30 Luyện thi đại học](https://image.slidesharecdn.com/tonghopcacdangbaitapvatly12-130528085830-phpapp01/85/Tong-hop-cac-dang-bai-tap-vat-ly-12-30-320.jpg)
![Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền
Phương pháp:
1.Tìm L để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu cuộn cảm cực đại:
Hiệu điện thế ở hai đầu cuộn cảm: UL = I.ZL =
U.ZL
R2 + (ZL − ZC )2
(*)
•Cách 1:( Dùng đạo hàm)
Đạo hàm hai vế của (*) theo ZL:
∂UL
∂ZL
=
(R2
+ Z2
C − ZLZC )U
[R2 + (ZL − ZC )2]
3
2
Ta có:
∂UL
∂ZL
= 0 ↔ ZL =
R2
+ Z2
C
ZC
, ta có bảng biến thiên:
ZL 0
R2
+ Z2
C
ZC
∞
∂UL
∂ZL
+ 0 −
UL ULmax
Với ULmax =
U R2 + Z2
C
R
•Cách 2:( Dùng đại số)
Chia tử và mẫu của (*) cho ZL, ta được: UL =
U
R2
Z2
L
+ (1 −
ZC
ZL
)2
=
const
√
y
Với y =
R2
Z2
L
+ (1 −
ZC
ZL
)2
= (R2
+ Z2
C )
1
Z2
L
− 2.ZC
1
ZL
+ 1 = (R2
+ Z2
C )x2
− 2.ZC x + 1
Trong đó: x =
1
ZL
; Ta có: a = (R2
+ Z2
C ) > 0
Nên y = min khi x = −
b
2a
=
ZC
R2 + Z2
C
, ymin = −
∆
4a
=
R2
R2 + Z2
C
Vậy: ZL =
R2
+ Z2
C
ZC
và ULmax =
U R2 + Z2
C
R
•Cách 3:( Dùng giản đồ vectơ)
Ta có: u = uRC + uL ↔ U = URC + UL (∗) trục pha I ,
đặt AOB = α
Xét ∆OAB: Định lý hàm sin:
UL
sin AOB
=
U
sin OAB
↔
UL
sin α
=
U
sin(π
2
− ϕ1)
=
U
cos ϕ1
Hay: UL =
U
cos ϕ1
sin α vậy: UL = max
khi sin α = 1 → α = 900
→ ∆AOB ⊥ O
Từ đó: ϕ1 + |ϕu/i| =
π
2
, vì ϕ1 < 0, ϕu/i > 0 nên: tgϕ1 = −cotgϕu/i = −
1
tgϕu/i
Th.s Trần AnhTrung 47 Luyện thi đại học](https://image.slidesharecdn.com/tonghopcacdangbaitapvatly12-130528085830-phpapp01/85/Tong-hop-cac-dang-bai-tap-vat-ly-12-47-320.jpg)
![Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền
↔ −
ZC
R
= −
R
ZL − ZC
hay ZL =
R2
+ Z2
L
ZC
, với ULmax =
U
cos ϕ1
hay ULmax =
U R2 + Z2
C
R
2.Tìm C để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu tụ điện cực đại:
Hiệu điện thế ở hai đầu tụ điện: UC = I.ZC =
U.ZC
R2 + (ZL − ZC )2
(**)
•Cách 1:( Dùng đạo hàm)
Đạo hàm hai vế của (*) theo ZC :
∂UC
∂ZC
=
(R2
+ Z2
L − ZLZC )U
[R2 + (ZL − ZC )2]
3
2
Ta có:
∂UC
∂ZC
= 0 ↔ ZC =
R2
+ Z2
L
ZL
, ta có bảng biến thiên:
ZC 0
R2
+ Z2
L
ZL
∞
∂UC
∂ZC
+ 0 −
UC UCmax
Với UCmax =
U R2 + Z2
L
R
•Cách 2:( Dùng đại số)
Chia tử và mẫu của (*) cho ZC , ta được: UC =
U
R2
Z2
C
+ (
ZL
ZC
− 1)2
=
const
√
y
Với y =
R2
Z2
C
+ (
ZL
ZC
− 1)2
= (R2
+ Z2
L)
1
Z2
C
− 2.ZL
1
ZC
+ 1 = (R2
+ Z2
L)x2
− 2.ZLx + 1
Trong đó: x =
1
ZC
; Ta có: a = (R2
+ Z2
L) > 0
Nên y = min khi x = −
b
2a
=
ZL
R2 + Z2
L
, ymin = −
∆
4a
=
R2
R2 + Z2
L
Vậy: ZC =
R2
+ Z2
L
ZL
và UCmax =
U R2 + Z2
L
R
•Cách 3:( Dùng giản đồ vectơ)
Ta có: u = uRL + uC ↔ U = URL + UC (∗) trục pha I , đặt AOB = α Xét ∆OAB:
Định lý hàm sin:
UC
sin AOB
=
U
sin OAB
↔
UC
sin α
=
U
sin(π
2
− ϕ1)
=
U
cos ϕ1
Hay: UC =
U
cos ϕ1
sin α vậy: UC = max
Th.s Trần AnhTrung 48 Luyện thi đại học](https://image.slidesharecdn.com/tonghopcacdangbaitapvatly12-130528085830-phpapp01/85/Tong-hop-cac-dang-bai-tap-vat-ly-12-48-320.jpg)
![Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền
Chú ý:Độ phóng đại ảnh của hệ:
khệ =
A2B2
AB
=
A2B2
A1B1
A1B1
AB
= k2.k1 =
d2
d2
d1
d1
=
f2
(d2 − f2)
f1
(d1 − f1)
=
(d2 − f2)
f2
(d1 − f1)
f1
CHỦ ĐỀ 13.Hai thấu kính đồng trục tách rời nhau: xác định giới hạn của a = O1O2(
hoặc d1 = O1A) để ảnh A2B2 nghiệm đúng một điều kiện nào đó ( như ảnh thật, ảnh ảo,
cùng chều hay ngược chiều với vật AB).
Phương pháp:
1.Trường hợp A2B2 là thật ( hay ảo )
Xét hai lần tạo ảnh như chủ đề 12
a. Nếu A1B1 cố định, (O2) di động:
Từ phương trình (1), (3), (4) ta thiết lập được biểu thức d2 theo a
Lập bảng xét dấu d2 theo a, để A2B2 là ảnh thật thì d2 > 0 , nếu A2B2 là ảnh ảo d2 < 0,
từ đó suy ra giới hạn của a.
b. Nếu (O1, O2) cố định,AB di động:
Từ phương trình (1), (3), (4) ta thiết lập được biểu thức d2 theo d1.
Lập bảng xét dấu d2 theo d1, để A2B2 là ảnh thật thì d2 > 0 , nếu A2B2 là ảnh ảo d2 < 0,
từ đó suy ra giới hạn của d1.
2.Trường hợp A2B2 cùng chiều hay ngược chiều với vật
Xét hai lần tạo ảnh như chủ đề 12
Từ phương trình (2), (5) ta thiết lập được biểu thức khệ theo a hoặc d1.
Nếu A2B2 cùng chiều với AB thì khệ > 0.
Nếu A2B2 ngược chiều với AB thì khệ < 0
CHỦ ĐỀ 14.Hai thấu kính đồng trục tách rời nhau: xác định khoảng cách a = O1O2
để ảnh cuối cùng không phụ thuộc vào vị trí vật AB.
Phương pháp:
Từ chủ đề 12 ta thiết lập biểu thức khệ theo d1 và theo a
khệ =
f1f2
d1[a − (f1 + f2)] − f1(a − f2)
Để khệ không phụ thuộc vào d1 thì hệ số đứng với d1 phải triệt tiêu.
Ta có điều kiện: a − (f1 + f2) = 0 hay a = f1 + f2
Chú ý: Có thể nhận được kết qủa bằng cách xem hệ thấu kính là vô tiêu, nghĩa là F1 ≡ F2
Th.s Trần AnhTrung 82 Luyện thi đại học](https://image.slidesharecdn.com/tonghopcacdangbaitapvatly12-130528085830-phpapp01/85/Tong-hop-cac-dang-bai-tap-vat-ly-12-82-320.jpg)
![Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền
Phương pháp:
Trong BMSS: thời gian ánh sáng truyền qua BMSS là: t =
e
v
. Với thời gian này, ánh
sáng truyền trong môi trường không khí một đoạn e = t.c =
e
v
.c = n.e. Vậy e = ne gọi là
quang trình của ánh sáng trong môi trường chiếc suất n. Kí hiệu: [e] = n.e
Hiệu quang trình: δ = [S2O ] − [S1O ] = d2 − d1 − (n − 1)e
Để tại O là vân trung tâm: δ = 0, vậy: d2 − d1 = (n − 1)e
Ta có: d2 − d1 =
ax
D
, vậy: x =
(n − 1)eD
a
Kết luận:Vậy, hệ vân dịch chuyển một đoạn x về phía BMSS ( vì x > 0).
CHỦ ĐỀ 8.Thí nghiệm Young: Khi nguồn sáng di chuyển một đoạn y = SS . Tìm
chiều, độ chuyển dời của hệ vân( vân trung tâm)?
Phương pháp:
Hiệu quang trình: δ = [S S2O ]−[S S1O ] = ([S S2]−[S S1])+
([S2O ] − [S1O ]) = (S S2 − S S1) + (d2 − d1)
Để O là vân trung tâm: δ = 0 hay: (S S2 −S S1)+(d2 −d1) = 0
Ta có: d2 − d1 =
ax
D
; S S2 − S S1 =
ay
D
, thay vào trên ta được:
x = −
D
D
y. Vậy: Hệ vân dịch chuyển ngược chiều dịch chuyển
của nguồn sáng S, dịch chuyển một đoạn: x =
D
D
y
CHỦ ĐỀ 9. Nguồn sáng S chuyển động với vân tốc v theo phương song song với
S1S2: tìm tần số suất hiện vân sáng tại vân trung tâm O?
Phương pháp:
Hiệu quang trình: δ = [S S2O] − [S S1O] = ([S S2] − [S S1]) +
([S2O] − [S1O]) = (S S2 − S S1) =
ay
D
Ta có: để O là vân sáng: δ = kλ k ∈ Z
Vậy:
ay
D
= kλ ↔
av.t
D
= kλ
Tần số suất hiện vân sáng tại O: f =
k
t
=
av
λ.D
CHỦ ĐỀ 10. Tìm khoảng cách a = S1S2 và bề rộng miền giao thoa trên một số dụng
cụ giao thoa?
Phương pháp:
1.Khe Young:
a = S1S2
PQ: độ rộng miền giao thoa thường cho biết.
Th.s Trần AnhTrung 99 Luyện thi đại học](https://image.slidesharecdn.com/tonghopcacdangbaitapvatly12-130528085830-phpapp01/85/Tong-hop-cac-dang-bai-tap-vat-ly-12-99-320.jpg)
![Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền
Ta có: N = N0e−λt
→ eλt
=
N0
N
Lấy ln hai vế: λt = ln
N0
N
hay t =
1
λ
ln
N0
N
Với: λ =
ln2
T
=
0, 693
T
Chú ý:Nếu tính theo độ phóng xạ: t =
1
λ
ln
H0
H
CHỦ ĐỀ 5.Xác định tuổi của mẫu vật cổ có nguồn gốc là khoáng chất?
Phương pháp:
Xét chuổi phản ứng: A
ZX · · · chuổi
−−−−−−−−−−→
A
Z X , X là hạt nhân bền, không bị phân
rã nữa.
*Bước 1:Tìm số nguyên tử của X mất đi:
Áp dụng chủ đề 2: ∆N = N0(1 − e−λt
)
*Bước 2:Số nguyên tử của hạt nhân mất đi chính là số nguyên tử hạt nhân X tạo thành.
Ta có: N = ∆N = N0(1 − e−λt
) (*)
Gọi m và m lần lược là khối lượng hạt nhân X và X tại thời điểm khảo sát.
Từ chủ đề 1 ta có: m =
A
N
NA ; m =
A
N
NA, lập tỉ số:
m
m
=
A
A
N
N
=
A
A
N0e−λt
N0(1 − e−λt)
=
A
A
e−λt
(1 − e−λt)
→ e−λt
→ t
CHỦ ĐỀ 6.Xác định năng lượng liên kết hạt nhân( năng lượng tỏa ra khi phân rã
một hạt nhân)?
Phương pháp:
* Tìm độ hụt khối hạt nhân: A
ZX,∆m = m0 − m = [Zmp + (A − Z)mn] − m
*Năng lượng liên kết hạt nhân( chính là năng lượng tỏa ra khi phân rã một hạt nhân):
∆E1 = ∆mc2
Chú ýTa có: 1u = 931MeV/c2
Năng lượng liên kết riêng là năng lượng khi liên kết một nuclon: ε =
∆E1
A
CHỦ ĐỀ 7.Xác định năng lượng tỏa ra khi phân rã m(g) hạt nhân A
Z X?
Phương pháp:
* Tìm số nguyên tử có trong m(g) hạt nhân X: chủ đề 1: N =
m
A
NA
*Tìm năng lượng tỏa ra khi phân rã một hạt nhân nguyên tử:∆E1 = ∆mc2
*Năng lượng tỏa ra khi phân rã m(g) hạt nhân nguyên tử: E = ∆E1.N
CHỦ ĐỀ 8.Xác định năng lượng tỏa ( hay thu vào ) của phản ứng hạt nhân?
Th.s Trần AnhTrung 111 Luyện thi đại học](https://image.slidesharecdn.com/tonghopcacdangbaitapvatly12-130528085830-phpapp01/85/Tong-hop-cac-dang-bai-tap-vat-ly-12-111-320.jpg)
![Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền
Phương pháp:
Xét phản ứng hạt nhân: A1
Z1
X1 +A2
Z2
X2 →A3
Z3
X3 +A4
Z4
X4 (*)
*Độ hụt khối của phản ứng hạt nhân: ∆m = m0 − m = (m1 + m2) − (m3 + m4)
Năng lượng tỏa ra ( hay thu vào) của phản ứng hạt nhân:
∆E = [(m1 + m2) − (m3 + m4)]c2
(*)
Chú ý:
* Nếu biết được năng lượng liên kết riêng của các hạt nhân:
Ta có: ε =
∆E
A
=
[Zmp + (A − Z)mn − m]c2
A
Do đó: mc2
= [Zmp + (A − Z)mn]c2
− εA, thay vòa phương trình (*) chúng ta được:
∆E = (ε4A4 + ε3A3) − (ε2A2 + ε1A1)
* Nếu biết độ hụt khối của các hạt nhân:
Ta có: ∆m = [Zmp + (A − Z)mn] − m nên: mc2
= [Zmp + (A − Z)mn]c2
− ∆mc2
Từ (*) ta được: ∆E = [(∆m4 + ∆m3) − (∆m1 + ∆m2)]c2
Ghi nhớ:
*Nếu ∆m > 0 thì phản ứng tỏa nhiệt: ∆E = ∆m.c2
.
*Nếu ∆m < 0 thì phản ứng thu nhiệt: ∆E = |∆m|.c2
.
CHỦ ĐỀ 9.Xác định năng lượng tỏa khi tổng hợp m(g) hạt nhân nhẹ(từ các hạt
nhân nhẹ hơn)?
Phương pháp:
Xét phản ứng: A1
Z1
X1 +A2
Z2
X2 →A3
Z3
X3 +A4
Z4
X4 + ∆W1 (*)
∆W1 là năng lượng tỏa ra của phản ứng.
Tương tự chủ đề 8: Ta có: W = N.∆W1
CHỦ ĐỀ 10.Cách vận dụng định luật bảo toàn động lượng, năng lượng?
Phương pháp:
1.Cách vận dụng định luật bảo toàn động lượng:
Ta có: p1 + p2 = p3 + p4
Sử dụng các giả thiết để biểu diễn các vecto động lượng bằng hình vẽ, sau đó sử dụng
hình học để suy ra được độ lớn của chúng.
Ta có công thức liên hệ giữa động lượng và động năng:
p = mv ↔ p2
= 2m
1
2
mv2
= 2mK
Ví dụ: Hạt nhân A đứng yên phóng xạ ra hạt nhân B và tia phóng xạ C. Xác định phương
chuyển động của hai hạt nhân con sinh ra, và chứng minh rằng động năng của chúng tỉ lệ
Th.s Trần AnhTrung 112 Luyện thi đại học](https://image.slidesharecdn.com/tonghopcacdangbaitapvatly12-130528085830-phpapp01/85/Tong-hop-cac-dang-bai-tap-vat-ly-12-112-320.jpg)
![Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền
nghịch với khối lượng.
A → B + C
Ta có: pA = pB + pC = 0 → pB = −pC, vậy các hạt sinh ra có cùng động lượng nhưng
chuyển động ngược chiều nhau.
Độ lớn: p2
B = p2
C hay 2mBKB = 2mCKC vậy:
KB
KC
=
mC
mB
2.Cách vận dụng định luật bảo toàn năng lượng:
Ta có: m1c2
+ K1 + m2c2
+ K2 = m3c2
+ K3 + m4c2
+ K4
Hay: [(m1 + m2) − (m3 + m4)]c2
= (K3 + K4) − (K1 + K2)
Hay: ∆E = ∆K, năng lượng tỏa ra của phản ứng hạt nhân chính là độ biến thiên động
năng .
CHỦ ĐỀ 11.Xác định khối lượng riêng của một hạt nhân nguyên tử. Mật độ điện
tích của hạt nhân nguyên tử ?
Phương pháp:
Hạt nhân A
ZX: bán kính hạt nhân tuân theo công thức tính gần đúng:
R = R0A1/3
, với R0 = 1, 2fm = 1, 2.10−15
m
Khối lượng của một hạt nhân nguyên tử: m =
A
NA
Thể tích của một hạt nhân nguyên tử: V =
4
3
πR3
=
4
3
πR3
0A
* Khối lượng riêng của hạt nhân nguyên tử: D =
m
V
=
3
4πR3
0NA
* Điện tích của hạt nhân nguyên tử: q = Ze với e = 1, 6.10−19
C
Mật độ điện tích: ρ =
q
V
(C/m3
)
Th.s Trần AnhTrung 113 Luyện thi đại học](https://image.slidesharecdn.com/tonghopcacdangbaitapvatly12-130528085830-phpapp01/85/Tong-hop-cac-dang-bai-tap-vat-ly-12-113-320.jpg)
Tong+hop+cac+dang+bai+tap+vat+ly+12
- 1. Mục lục Mục lục . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Phần1 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ DAO ĐỘNG ĐIỀU HÒA CỦA CON LẮC LÒ XO 15 Chủ đề 1. Liên hệ giữa lực tác dụng, độ giãn và độ cứng của lò xo . . . . . . . . . . 15 1.Cho biết lực kéo F, độ cứng k: tìm độ giãn ∆l0, tìm l . . . . . . . . . . . . . 15 2.Cắt lò xo thành n phần bằng nhau ( hoặc hai phần không bằng nhau): tìm độ cứng của mỗi phần . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Chủ đề 2. Viết phương trình dao động điều hòa của con lắc lò xo . . . . . . . . . . 15 Chủ đề 3. Chứng minh một hệ cơ học dao động điều hòa . . . . . . . . . . . . . . . 16 1.Phương pháp động lực học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 2.Phương pháp định luật bảo toàn năng lượng . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Chủ đề 4. Vận dụng định luật bảo toàn cơ năng để tìm vận tốc . . . . . . . . . . . . 16 Chủ đề 5. Tìm biểu thức động năng và thế năng theo thời gian . . . . . . . . . . . . 17 Chủ đề 6. Tìm lực tác dụng cực đại và cực tiểu của lò xo lên giá treo hay giá đở . . 17 1.Trường hợp lò xo nằm ngang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2.Trường hợp lò xo treo thẳng đứng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 3.Chú ý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Chủ đề 7. Hệ hai lò xo ghép nối tiếp: tìm độ cứng khệ, từ đó suy ra chu kỳ T . . . . 18 Chủ đề 8. Hệ hai lò xo ghép song song: tìm độ cứng khệ, từ đó suy ra chu kỳ T . . . 18 Chủ đề 9. Hệ hai lò xo ghép xung đối: tìm độ cứng khệ, từ đó suy ra chu kỳ T . . . 18 Chủ đề 10. Con lắc liên kết với ròng rọc( không khối lượng): chứng minh rằng hệ dao động điều hòa, từ đó suy ra chu kỳ T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1.Hòn bi nối với lò xo bằng dây nhẹ vắt qua ròng rọc . . . . . . . . . . . . . . 19 2.Hòn bi nối với ròng rọc di động, hòn bi nối vào dây vắt qua ròng rọc . . . . 19 3.Lò xo nối vào trục ròng rọc di động, hòn bi nối vào hai lò xo nhờ dây vắt qua ròng rọc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1 CtnSharing.Net.Tc
- 2. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chủ đề 11.Lực hồi phục gây ra dao động điều hòa không phải là lực đàn hồi như: lực đẩy Acximet, lực ma sát, áp lực thủy tỉnh, áp lực của chất khí...: chứng minh hệ dao động điều hòa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1.F là lực đẩy Acximet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2.F là lực ma sát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 3.Áp lực thủy tỉnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 4.F là lực của chất khí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Phần2 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ DAO ĐỘNG ĐIỀU HÒA CỦA CON LẮC ĐƠN 22 Chủ đề 1. Viết phương trình dao động điều hòa của con lắc đơn . . . . . . . . . . . 22 Chủ đề 2. Xác định độ biến thiên nhỏ chu kỳ ∆T khi biết độ biến thiên nhỏ gia tốc trọng trường ∆g, độ biến thiên chiều dài ∆l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Chủ đề 3. Xác định độ biến thiên nhỏ chu kỳ ∆T khi biết nhiệt độ biến thiên nhỏ ∆t; khi đưa lên độ cao h; xuống độ sâu h so với mặt biển . . . . . . . . . . . 23 1. Khi biết nhiệt độ biến thiên nhỏ ∆t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2. Khi đưa con lắc đơn lên độ cao h so với mặt biển . . . . . . . . . . . . . . . 23 3. Khi đưa con lắc đơn xuống độ sâu h so với mặt biển . . . . . . . . . . . . . 23 Chủ đề 4. Con lắc đơn chịu nhiều yếu tố ảnh hưởng độ biến thiên của chu kỳ: tìm điều kiện để chu kỳ không đổi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1.Điều kiện để chu kỳ không đổi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2.Ví dụ:Con lắc đơn chịu ảnh hưởng bởi yếu tố nhiệt độ và yếu tố độ cao . . . 24 Chủ đề 5. Con lắc trong đồng hồ gõ giây được xem như là con lắc đơn: tìm độ nhanh hay chậm của đồng hồ trong một ngày đêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Chủ đề 6. Con lắc đơn chịu tác dụng thêm bởi một ngoại lực F không đổi: Xác định chu kỳ dao động mới T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 1.F là lực hút của nam châm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.F là lực tương tác Coulomb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 3.F là lực điện trường . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 4.F là lực đẩy Acsimet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 5.F là lực nằm ngang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Chủ đề 7. Con lắc đơn treo vào một vật ( như ôtô, thang máy...) đang chuyển động với gia tốc a: xác định chu kỳ mới T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 1.Con lắc đơn treo vào trần của thang máy ( chuyển động thẳng đứng ) với gia tốc a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.Con lắc đơn treo vào trần của xe ôtô đang chuyển động ngang với gia tốc a . 27 Th.s Trần AnhTrung 2 Luyện thi đại học
- 3. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 3.Con lắc đơn treo vào trần của xe ôtô đang chuyển động trên mặt phẳng nghiêng một góc α: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Chủ đề 8. Xác định động năng Eđ thế năng Et, cơ năng của con lắc đơn khi ở vị trí có góc lệch β . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Chủ đề 9. Xác định vận tốc dài v và lực căng dây T tại vị trí hợp với phương thẳng đứng một góc β . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 1.Vận tốc dài v tại C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.Lực căng dây T tại C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.Hệ qủa: vận tốc và lực căng dây cực đại và cực tiểu . . . . . . . . . . . . . . 30 Chủ đề 10. Xác định biên độ góc α mới khi gia tốc trọng trường thay đổi từ g sang g 30 Chủ đề 11. Xác định chu kỳ và biên độ của con lắc đơn vướng đinh (hay vật cản) khi đi qua vị trí cân bằng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 1.Tìm chu kỳ T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.Tìm biên độ mới sau khi vướng đinh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Chủ đề 12. Xác định thời gian để hai con lắc đơn trở lại vị trí trùng phùng (cùng qua vị trí cân bằng, chuyển động cùng chiều) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Chủ đề 13. Con lắc đơn dao động thì bị dây đứt:khảo sát chuyển động của hòn bi sau khi dây đứt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 1.Trường hợp dây đứt khi đi qua vị trí cân bằng O . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.Trường hợp dây đứt khi đi qua vị trí có li giác α . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Chủ đề 14. Con lắc đơn có hòn bi va chạm đàn hồi với một vật đang đứng yên: xác định vận tốc của viên bi sau va chạm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Phần3 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ DAO ĐỘNG TẮT DẦN VÀ CỘNG HƯỞNG CƠ HỌC 33 Chủ đề 1. Con lắc lò xo dao động tắt dần: biên độ giảm dần theo cấp số nhân lùi vô hạng, tìm công bội q . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Chủ đề 2. Con lắc lò đơn động tắt dần: biên độ góc giảm dần theo cấp số nhân lùi vô hạng, tìm công bội q. Năng lượng cung cấp để duy trì dao động . . . . . . . 33 Chủ đề 3. Hệ dao động cưỡng bức bị kích thích bởi một ngoại lực tuần hoàn: tìm điều kiện để có hiện tượng cộng hưởng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Phần 4 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ SỰ TRUYỀN SÓNG CƠ HỌC, GIAO THOA SÓNG, SÓNG DỪNG, SÓNG ÂM 35 Chủ đề 1. Tìm độ lệch pha giữa hai điểm cách nhau d trên một phương truyền sóng? Tìm bước sóng khi biết độ lệch pha và giới hạn của bước sóng,( tần số, vận tốc truyền sóng). Viết phương trình sóng tại một điểm . . . . . . . . . . . . . . . 35 1.Tìm độ lệch pha giữa hai điểm cách nhau d trên một phương truyền sóng . . 35 Th.s Trần AnhTrung 3 Luyện thi đại học
- 4. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 2.Tìm bước sóng khi biết độ lệch pha và giới hạn của bước sóng,( tần số, vận tốc truyền sóng) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 3.Viết phương trình sóng tại một điểm trên phương truyền sóng . . . . . . . . 35 4.Vận tốc dao động của sóng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Chủ đề 2. Vẽ đồ thị biểu diễn quá trình truyền sóng theo thời gian và theo không gian 36 1.Vẽ đồ thị biểu diễn qúa trình truyền sóng theo thời gian . . . . . . . . . . . . 36 2.Vẽ đồ thị biểu diễn qúa trình truyền sóng theo không gian ( dạng của môi trường...) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Chủ đề 3. Xác định tính chất sóng tại một điểm M trên miền giao thoa . . . . . . . 36 Chủ đề 4. Viết phương trình sóng tại điểm M trên miền giao thoa . . . . . . . . . . 37 Chủ đề 5. Xác định số đường dao động cực đại và cực tiểu trên miền giao thoa . . . 37 Chủ đề 6. Xác định điểm dao động với biên độ cực đại ( điểm bụng) và số điểm dao động với biên độ cực tiểu ( điểm nút) trên đoạn S1S2 . . . . . . . . . . . . . . 38 Chủ đề 7.Tìm qũy tích những điểm dao động cùng pha (hay ngược pha) với hai nguồn S1, S2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Chủ đề 8.Viết biểu thức sóng dừng trên dây đàn hồi . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Chủ đề 9.Điều kiện để có hiện tượng sóng dừng, từ đó suy ra số bụng và số nút sóng 39 1.Hai đầu môi trường ( dây hay cột không khí) là cố định . . . . . . . . . . . . 39 2.Một đầu môi trường ( dây hay cột không khí) là cố định, đầu kia tự do . . . . 39 3.Hai đầu môi trường ( dây hay cột không khí) là tự do . . . . . . . . . . . . . 40 Chủ đề 10.Xác định cường độ âm (I) khi biết mức cường độ âm tại điểm. Xác định công suất của nguồn âm? Độ to của âm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 1.Xác định cường độ âm (I) khi biết mức cường độ âm tại điểm . . . . . . . . 40 2.Xác định công suất của nguồn âm tại một điểm: . . . . . . . . . . . . . . . . 40 3.Độ to của âm: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Phần5 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU KHÔNG PHÂN NHÁNH (RLC) 42 Chủ đề 1. Tạo ra dòng điện xoay chiều bằng cách cho khung dây quay đều trong từ trường, xác định suất điện động cảm ứng e(t)? Suy ra biểu thức cường độ dòng điện i(t) và hiệu điện thế u(t) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Chủ đề 2. Đoạn mạch RLC: cho biết i(t) = I0 sin(ωt), viết biểu thức hiệu điện thế u(t). Tìm công suất Pmạch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Chủ đề 3. Đoạn mạch RLC: cho biết u(t) = U0 sin(ωt), viết biểu thức cường độ dòng điện i(t). Suy ra biểu thức uR(t)?uL(t)?uC(t)? . . . . . . . . . . . . . . 42 Th.s Trần AnhTrung 4 Luyện thi đại học
- 5. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chủ đề 4. Xác định độ lệch pha giữa hai hđt tức thời u1 và u2 của hai đoạn mạch khác nhau trên cùng một dòng điện xoay chiều không phân nhánh? Cách vận dụng? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Chủ đề 5. .Đoạn mạch RLC, cho biết U, R: tìm hệ thức L, C, ω để: cường độ dòng điện qua đoạn mạch cực đại, hiệu điện thế và cường độ dòng điện cùng pha, công suất tiêu thụ trên đoạn mạch đạt cực đại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 1.Cường độ dòng điện qua đoạn mạch đạt cực đại . . . . . . . . . . . . . . . . 43 2.Hiệu điện thế cùng pha với cường độ dòng điện . . . . . . . . . . . . . . . . 44 3.Công suất tiêu thụ trên đoạn mạch cực đại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 4.Kết luận . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Chủ đề 6. .Đoạn mạch RLC, ghép thêm một tụ C :tìm C để: cường độ dòng điện qua đoạn mạch cực đại, hiệu điện thế và cường độ dòng điện cùng pha, công suất tiêu thụ trên đoạn mạch đạt cực đại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Chủ đề 7. .Đoạn mạch RLC: Cho biết UR, UL, UC: tìm U và độ lệch pha ϕu/i. . . . 45 Chủ đề 8.Cuộn dây (RL) mắc nối tiếp với tụ C: cho biết hiệu điện thế U1 ( cuộn dây) và UC . Tìm Umạch và ϕ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Chủ đề 9. Cho mạchRLC: Biết U, ω, tìm L, hayC, hayR để công suất tiêu thụ trên đoạn mạch cực đại. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 1.Tìm L hay C để công suất tiêu thụ trên đoạn mạch cực đại . . . . . . . . . . 46 2.Tìm R để công suất tiêu thụ trên đoạn mạch cực đại . . . . . . . . . . . . . 46 Chủ đề 10. .Đoạn mạch RLC: Cho biết U, R, f: tìm L ( hay C) để UL (hay UC ) đạt giá trị cực đại? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 1.Tìm L để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu cuộn cảm cực đại . . . . . . . . . . . 47 2.Tìm C để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu tụ điện cực đại . . . . . . . . . . . . 48 Chủ đề 11. .Đoạn mạch RLC: Cho biết U, R, L, C: tìm f ( hay ω) để UR, UL hay UC đạt giá trị cực đại? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 1.Tìm f ( hay ω) để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu điện trở cực đại . . . . . . . 49 2.Tìm f ( hay ω) để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu cuộn cảm cực đại . . . . . . 49 3.Tìm f ( hay ω) để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu tụ điện cực đại . . . . . . . . 49 Chủ đề 12. Cho biết đồ thị i(t) và u(t), hoặc biết giản đồ vectơ hiệu điện thế: xác định các đặc điểm của mạch điện? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 1.Cho biết đồ thị i(t) và u(t): tìm độ lệch pha ϕu/i . . . . . . . . . . . . . . . 50 2.Cho biết giản đồ vectơ hiệu điện thế: vẽ sơ đồ đoạn mạch? Tìm Umạch . . . . 51 Chủ đề 13. Tác dụng nhiệt của dòng điện xoay chiều: tính nhiệt lượng tỏa ra trên đoạn mạch? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Th.s Trần AnhTrung 5 Luyện thi đại học
- 6. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chủ đề 14. Tác dụng hóa học của dòng điện xoay chiều: tính điện lượng chuyển qua bình điện phân theo một chiều? Tính thể tích khí Hiđrô và Oxy xuất hiện ở các điện cực? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 1.Tính điện lượng chuyển qua bình điện phân theo một chiều ( trong 1 chu kỳ T, trong t) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 2.Tính thể tích khí Hiđrô và Oxy xuất hiện ở các điện cực trong thời gian t(s) . 52 Chủ đề 15. Tác dụng từ của dòng điện xoay chiều và tác dụng của từ trường lên dòng điện xoay chiều? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 1.Nam châm điện dùng dòng điện xoay chiều ( tần số f) đặt gần dây thép căng ngang. Xác định tần số rung f của dây thép . . . . . . . . . . . . . . 52 2.Dây dẫn thẳng căng ngang mang dòng điện xoay chiều đặt trong từ trường có cảm ứng từ B không đổi ( vuông góc với dây): xác định tần số rung của dây f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Phần6 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ MÁY PHÁT ĐIỆN XOAY CHIỀU, BIẾN THẾ, TRUYỀN TẢI ĐIỆN NĂNG 53 Chủ đề 1. Xác định tần số f của dòng điện xoay chiều tạo bởi máy phát điện xoay chiều 1 pha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 1.Trường hợp roto của mpđ có p cặp cực, tần số vòng là n . . . . . . . . . . . 53 2.Trường hợp biết suất điện động xoay chiều ( E hay Eo) . . . . . . . . . . . . 53 Chủ đề 2. Nhà máy thủy điện: thác nước cao h, làm quay tuabin nước và roto của mpđ. Tìm công suất P của máy phát điện? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Chủ đề 3. Mạch điện xoay chiều ba pha mắc theo sơ đồ hình Υ: tìm cường độ dòng trung hòa khi tải đối xứng? Tính hiệu điện thế Ud ( theo Up)? Tính Pt (các tải) 53 Chủ đề 4. Máy biến thế: cho U1, I1: tìm U2, I2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 1.Trường hợp các điện trở của cuộn sơ cấp và thứ cấp bằng 0, cuộn thứ cấp hở 54 2.Trường hợp các điện trở của cuộn sơ cấp và thứ cấp bằng 0, cuộn thứ cấp có tải 54 3.Trường hợp các điện trở của cuộn sơ cấp và thứ cấp khác 0: . . . . . . . . . 55 Chủ đề 5.Truyền tải điện năng trên dây dẫn: xác định các đại lượng trong quá trình truyền tải . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Chủ đề 6.Xác định hiệu suất truyền tải điện năng trên dây? . . . . . . . . . . . . . . 55 Phần7 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ DAO ĐỘNG ĐIỆN TỰ DO TRONG MẠCH LC 57 Chủ đề 1. Dao động điện tự do trong mạch LC: viết biểu thức q(t)? Suy ra cường độ dòng điện i(t)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Chủ đề 2. Dao động điện tự do trong mạch LC, biết uC = U0 sin ωt, tìm q(t)? Suy ra i(t)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Th.s Trần AnhTrung 6 Luyện thi đại học
- 7. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chủ đề 3. Cách áp dụng định luật bảo toàn năng lượng trong mạch dao động LC . . 58 1.Biết Q0 ( hay U0) tìm biên độ I0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 2.Biết Q0 ( hay U0)và q ( hay u), tìm i lúc đó . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Chủ đề 4. Dao động điện tự do trong mạch LC, biết Q0 và I0:tìm chu kỳ dao động riêng của mạch LC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Chủ đề 5. Mạch LC ở lối vào của máy thu vô tuyến điện bắt sóng điện từ có tần số f (hay bước sóng λ).Tìm L( hay C) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 1.Biết f( sóng) tìm L và C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 2.Biết λ( sóng) tìm L và C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Chủ đề 6. Mạch LC ở lối vào của máy thu vô tuyến có tụ điện có điện dung biến thiên Cmax ÷Cmin tương ứng góc xoay biến thiên 00 ÷1800 : xác định góc xoay ∆α để thu được bức xạ có bước sóng λ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Chủ đề 7. Mạch LC ở lối vào của máy thu vô tuyến có tụ xoay biến thiên Cmax ÷ Cmin: tìm dải bước sóng hay dải tần số mà máy thu được? . . . . . . . . . . . 60 Phần8 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ PHẢN XẠ ÁNH SÁNG CỦA GƯƠNG PHẲNG VÀ GƯƠNG CẦU 61 Chủ đề 1. Cách vẽ tia phản xạ trên gương phẳng ứng với một tia tới đã cho ? . . . . 61 Chủ đề 2. Cách nhận biết tính chất "thật - ảo" của vật hay ảnh( dựa vào các chùm sáng) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Chủ đề 3. Gương phẳng quay một góc α (quanh trục vuông góc mặt phẳng tới): tìm góc quay của tia phản xạ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 1.Cho tia tới cố định, xác định chiều quay của tia phản xạ . . . . . . . . . . . . 61 2.Cho biết SI = R, xác định quãng đường đi của ảnh S . . . . . . . . . . . . 61 3.Gương quay đều với vận tốc góc ω: tìm vận tốc dài của ảnh . . . . . . . . . . 62 Chủ đề 4. Xác định ảnh tạo bởi một hệ gương có mặt phản xạ hướng vào nhau . . . 62 Chủ đề 5. Cách vận dụng công thức của gương cầu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 1.Cho biết d và AB: tìm d và độ cao ảnh A B . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2.Cho biết d và A B : tìm d và độ cao vật AB . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 3.Cho biết vị trí vật d và ảnh d xác định tiêu cự f . . . . . . . . . . . . . . . 63 4.Chú ý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Chủ đề 6. Tìm chiều và độ dời của màn ảnh khi biết chiều và độ dời của vật. Hệ qủa? 64 1.Tìm chiều và độ dời của màn ảnh khi biết chiều và độ dời của vật . . . . . . 64 2.Hệ qủa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Chủ đề 7. Cho biết tiêu cự f và một điều kiện nào đó về ảnh, vật: xác định vị trí vật dvà vị trí ảnh d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Th.s Trần AnhTrung 7 Luyện thi đại học
- 8. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 1.Cho biết độ phóng đại k và f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 2.Cho biết khoảng cách l = AA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Chủ đề 8. Xác định thị trường của gương ( gương cầu lồi hay gương phẳng) . . . . . 65 Chủ đề 9. Gương cầu lõm dùng trong đèn chiếu: tìm hệ thức liên hệ giữa vệt sáng tròn trên màn ( chắn chùm tia phản xạ) và kích thước của mặt gương . . . . . . 65 Chủ đề 10. Xác định ảnh của vật tạo bởi hệ "gương cầu - gương phẳng" . . . . . . . 65 1.Trường hợp gương phẳng vuông góc với trục chính . . . . . . . . . . . . . . 66 2.Trường hợp gương phẳng nghiêng một góc 450 so với trục chính . . . . . . . 66 Chủ đề 11. Xác định ảnh của vật tạo bởi hệ "gương cầu - gương cầu" . . . . . . . . 66 Chủ đề 12. Xác định ảnh của vật AB ở xa vô cùng tạo bởi gương cầu lõm . . . . . 67 Phần9 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ KHÚC XẠ ÁNH SÁNG, LƯỠNG CHẤT PHẲNG ( LCP), BẢNG MẶT SONG SONG (BMSS), LĂNG KÍNH (LK) 69 Chủ đề 1. Khảo sát đường truyền của tia sáng đơn sắc khi đi từ môi trường chiết quang kém sang môi trường chiết quang hơn? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Chủ đề 2. Khảo sát đường truyền của tia sáng đơn sắc khi đi từ môi trường chiết quang hơn sang môi trường chiết quang kém? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Chủ đề 3. Cách vẽ tia khúc xạ ( ứng với tia tới đã cho) qua mặt phẳng phân cách giữa hai môi trường bằng phương pháp hình học? . . . . . . . . . . . . . . . . 70 1.Cách vẽ tia khúc xạ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 2.Cách vẽ tia tới giới hạn toàn phần . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Chủ đề 4. Xác định ảnh của một vật qua LCP ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Chủ đề 5. Xác định ảnh của một vật qua BMSS ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 1.Độ dời ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 2.Độ dời ngang của tia sáng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Chủ đề 6. Xác định ảnh của một vật qua hệ LCP- gương phẳng ? . . . . . . . . . . 71 1.Vật A - LCP - Gương phẳng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 2.Vật A nằm giữa LCP- Gương phẳng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Chủ đề 7. Xác định ảnh của một vật qua hệ LCP- gương cầu ? . . . . . . . . . . . . 72 Chủ đề 8. Xác định ảnh của một vật qua hệ nhiều BMSS ghép sát nhau? . . . . . . 72 Chủ đề 9. Xác định ảnh của một vật qua hệ nhiều BMSS - gương phẳng ghép song song? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 1.Vật S - BMSS - Gương phẳng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 2.Vật S nằm giữa BMSS - Gương phẳng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Chủ đề 10. Xác định ảnh của một vật qua hệ nhiều BMSS - gương cầu? . . . . . . . 73 Th.s Trần AnhTrung 8 Luyện thi đại học
- 9. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chủ đề 11. Cho lăng kính (A,n) và góc tới i1 của chùm sáng: xác định góc lệch D? . 74 Chủ đề 12. Cho lăng kính (A,n) xác định i1 để D = min? . . . . . . . . . . . . . . 74 1.Cho A,n: xác định i1 để D = min,Dmin? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 2.Cho Avà Dmin: xác định n? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 3.Chú ý: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Chủ đề 13. Xác định điều kiện để có tia ló ra khỏi LK? . . . . . . . . . . . . . . . 75 1.Điều kiện về góc chiếc quang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 1.Điều kiện về góc tới . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Phần10 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ THẤU KÍNH VÀ HỆ QUANG HỌC ĐỒNG TRỤC VỚI THẤU KÍNH 76 Chủ đề 1. Xác định loại thấu kính ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 1.Căn cứ vào sự liên hệ về tính chất, vị trí, độ lớn giữa vật - ảnh . . . . . . . . 76 2.Căn cứ vào đường truyền của tia sáng qua thấu kính . . . . . . . . . . . . . . 76 3.Căn cứ vào công thức của thấu kính . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Chủ đề 2. Xác định độ tụ của thấu kính khi biết tiêu cự, hay chiếc suất của môi trường làm thấu kính và bán kính của các mặt cong. . . . . . . . . . . . . . . . 76 1.Khi biết tiêu cự f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 2.Khi biết chiếc suất của môi trường làm thấu kính và bán kính của các mặt cong 76 Chủ đề 3. Cho biết tiêu cự f và một điều kiện nào đó về ảnh, vật: xác định vị trí vật d và vị trí ảnh d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 1.Cho biết độ phóng đại k và f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 2.Cho biết khoảng cách l = AA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Chủ đề 4. Xác định ảnh của một vật AB ở xa vô cực . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Chủ đề 5. Xác định ảnh của một vật AB ở xa vô cực . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 1.Cho biết khoảng cách "vật - ảnh" L, xác định hai vị trí đặt thấu kính . . . . . 78 2.Cho biết khoảng cách "vật - ảnh" L, và khoảng cách giữa hai vị trí, tìm f . . 78 Chủ đề 6. Vật hay thấu kính di chuyển, tìm chiều di chuyển của ảnh . . . . . . . . . 78 1.Thấu kính (O) cố định: dời vật gần ( hay xa) thấu kính, tìm chiều chuyển dời của ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 2.Vật AB cố định, cho ảnh A B trên màn, dời thấu kính hội tụ, tìm chiều chuyển dời của màn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Chủ đề 8. Liên hệ giữa kích thước vệt sáng tròn trên màn( chắn chùm ló) và kích thước của mặt thấu kính. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Chủ đề 9. Hệ nhiều thấu kính mỏng ghép đồng trục với nhau, tìm tiêu cự của hệ. . . 79 Th.s Trần AnhTrung 9 Luyện thi đại học
- 10. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chủ đề 10. Xác định ảnh của một vật qua hệ " thấu kính- LCP". . . . . . . . . . . . 79 1.Trường hợp: AB - TK - LCP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 2.Trường hợp: AB - LCP - TK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Chủ đề 11. Xác định ảnh của một vật qua hệ " thấu kính- BMSS". . . . . . . . . . . 80 1.Trường hợp: AB - TK - BMSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 2.Trường hợp: AB - LCP - TK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Chủ đề 12. Xác định ảnh của một vật qua hệ hai thấu kính ghép đồng trục. . . . . . 81 Chủ đề 13. Hai thấu kính đồng trục tách rời nhau: xác định giới hạn của a = O1O2( hoặc d1 = O1A) để ảnh A2B2 nghiệm đúng một điều kiện nào đó ( như ảnh thật, ảnh ảo, cùng chều hay ngược chiều với vật AB). . . . . . . . . . . . . . . 82 1.Trường hợp A2B2 là thật ( hay ảo ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 2.Trường hợp A2B2 cùng chiều hay ngược chiều với vật . . . . . . . . . . . . 82 Chủ đề 14. Hai thấu kính đồng trục tách rời nhau: xác định khoảng cách a = O1O2 để ảnh cuối cùng không phụ thuộc vào vị trí vật AB. . . . . . . . . . . . . . . 82 Chủ đề 15. Xác định ảnh của vật cho bởi hệ "thấu kính - gương phẳng". . . . . . . . 83 1.Trường hợp gương phẳng vuông góc với trục chính . . . . . . . . . . . . . . 83 2.Trường hợp gương phẳng nghiêng một góc 450 so với trục chính . . . . . . . 83 3.Trường hợp gương phẳng ghép xác thấu kính ( hay thấu kính mạ bạc) . . . . 84 4.Trường hợp vật AB đặt trong khoảng giữa thấu kính và gương phẳng . . . . 84 Chủ đề 16. Xác định ảnh của vật cho bởi hệ "thấu kính - gương cầu". . . . . . . . . 84 1.Trường hợp vật AB đặt trước hệ " thấu kính- gương cầu" . . . . . . . . . . . 85 2.Trường hợp hệ "thấu kính- gương cầu" ghép sát nhau . . . . . . . . . . . . . 85 3.Trường hợp vật AB đặt giữa thấu kính và gương cầu: . . . . . . . . . . . . . 85 Phần11 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ MẮT VÀ CÁC DỤNG CỤ QUANG HỌC BỔ TRỢ CHO MẮT 89 Chủ đề 1. Máy ảnh: cho biết giới hạn khoảng đặt phim, tìm giới hạn đặt vật? . . . . 89 Chủ đề 2. Máy ảnh chụp ảnh của một vật chuyển động vuông góc với trục chính. Tính khoảng thời gian tối đa mở của sập của ống kính để ảnh không bị nhoè. . 89 Chủ đề 3. Mắt cận thị: xác định độ tụ của kính chữa mắt? Tìm điểm cực cận mới ξc khi đeo kính chữa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Chủ đề 4. Mắt viễn thị: xác định độ tụ của kính chữa mắt? Tìm điểm cực cận mới ξc khi đeo kính chữa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Chủ đề 5. Kính lúp: xác định phạm vi ngắm chừng và độ bội giác. Xác định kích thước nhỏ nhất của vật ABmin mà mắt phân biệt được qua kính lúp . . . . . . 90 1.Xác định phạm vi ngắm chừng của kính lúp . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Th.s Trần AnhTrung 10 Luyện thi đại học
- 11. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 2.Xác định độ bội giác của kính lúp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 3.Xác định kích thước nhỏ nhất của vật ABmin mà mắt phân biệt được qua kính lúp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Chủ đề 6. Kính hiển vi: xác định phạm vi ngắm chừng và độ bội giác. Xác định kích thước nhỏ nhất của vật ABmin mà mắt phân biệt được qua kính hiển vi . . . . 92 1.Xác định phạm vi ngắm chừng của kính hiển vi . . . . . . . . . . . . . . . . 92 2.Xác định độ bội giác của kính hiển vi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 3.Xác định kích thước nhỏ nhất của vật ABmin mà mắt phân biệt được qua kính hiển vi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Chủ đề 7. Kính thiên văn: xác định phạm vi ngắm chừng và độ bội giác? . . . . . . 94 1.Xác định phạm vi ngắm chừng của kính thiên văn . . . . . . . . . . . . . . . 94 2.Xác định độ bội giác của kính thiên văn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Phần12 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ HIỆN TƯỢNG TÁN SẮC ÁNH SÁNG 95 Chủ đề 1. Sự tán sắc chùm sáng trắng qua mặt phân cách giữa hai môi trường: khảo sát chùm khúc xạ? Tính góc lệch bởi hai tia khúc xạ đơn sắc? . . . . . . . . . 95 Chủ đề 2. Chùm sáng trắng qua LK: khảo sát chùm tia ló? . . . . . . . . . . . . . . 95 Chủ đề 3. Xác định góc hợp bởi hai tia ló ( đỏ , tím)của chùm cầu vồng ra khỏi LK. Tính bề rộng quang phổ trên màn? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Chủ đề 4. Chùm tia tới song song có bề rộng a chứa hai bứt xạ truyền qua BMSS: khảo sát chùm tia ló? Tính bề rộng cực đại amax để hai chùm tia ló tách rời nhau? 95 Phần13 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ GIAO THOA SÓNG ÁNH SÁNG 97 Chủ đề 1. Xác định bước sóng λ khi biết khoảng vân i, a,, D . . . . . . . . . . . . 97 Chủ đề 2. Xác định tính chất sáng (tối) và tìm bậc giao thoa ứng với mỗi điểm trên màn? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Chủ đề 3. Tìm số vân sáng và vân tối quang sát được trên miền giao thoa . . . . . . 97 Chủ đề 4. Trường hợp nguồn phát hai ánh sáng đơn sắc. Tìm vị trí trên màn ở đó có sự trùng nhau của hai vân sáng thuộc hai hệ đơn sắc? . . . . . . . . . . . . . . 98 Chủ đề 5. Trường hợp giao thoa ánh sáng trắng: tìm độ rộng quang phổ, xác định ánh sáng cho vân tối ( sáng) tại một điểm (xM ) ? . . . . . . . . . . . . . . . . 98 1.Xác định độ rộng quang phổ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2.Xác định ánh sáng cho vân tối ( sáng) tại một điểm (xM ) . . . . . . . . . . . 98 Chủ đề 6. Thí nghiệm giao thoa với ánh sáng thực hiện trong môi trường có chiếc suất n > 1. Tìm khoảng vân mới i ? Hệ vân thay đổi thế nào? . . . . . . . . . 98 Chủ đề 7. Thí nghiệm Young: đặt bản mặt song song (e,n) trước khe S1 ( hoặc S2). Tìm chiều và độ dịch chuyển của hệ vân trung tâm. . . . . . . . . . . . . . . . 98 Th.s Trần AnhTrung 11 Luyện thi đại học
- 12. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chủ đề 8. Thí nghiệm Young: Khi nguồn sáng di chuyển một đoạn y = SS . Tìm chiều, độ chuyển dời của hệ vân( vân trung tâm)? . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Chủ đề 9.Nguồn sáng S chuyển động với vân tốc v theo phương song song với S1S2: tìm tần số suất hiện vân sáng tại vân trung tâm O? . . . . . . . . . . . . . . . 99 Chủ đề 10.Tìm khoảng cách a = S1S2 và bề rộng miền giao thoa trên một số dụng cụ giao thoa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 1.Khe Young . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 2.Lưỡng lăng kính Frexnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 3.Hai nữa thấu kính Billet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 4.Gương Frexnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Phần14 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ TIA RƠNGHEN 101 Chủ đề 1. Tia Rơnghen: Cho biết vận tốc v của electron đập vào đối catot: tìm UAK 101 Chủ đề 2. Tia Rơnghen: Cho biết vận tốc v của electron đập vào đối catot hoặt UAK : tìm tần số cực đại Fmax hay bước sóng λmin? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Chủ đề 3. Tính lưu lượng dòng nước làm nguội đối catot của ống Rơnghen: . . . . . 101 Phần15 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ HIỆN TƯỢNG QUANG ĐIỆN 103 Chủ đề 1. Cho biết giới hạn quang điện (λ0). Tìm công thoát A ( theo đơn vị eV )? . 103 Chủ đề 2. Cho biết hiệu điện thế hãm Uh. Tìm động năng ban đầu cực đại (Eđmax) hay vận tốc ban đầu cực đại( v0max), hay tìm công thoát A? . . . . . . . . . . . 103 1.Cho Uh: tìm Eđmax hay v0max . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 2.Cho Uh và λ (kích thích): tìm công thoát A: . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Chủ đề 3. Cho biết v0max của electron quang điện và λ( kích thích): tìm giới hạn quang điện λ0? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Chủ đề 4. Cho biết công thoát A (hay giới hạn quang điện λ0) và λ( kích thích): Tìm v0max ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Chủ đề 5. Cho biết UAK và v0max. Tính vận tốc của electron khi tới Anốt ? . . . . . 104 Chủ đề 6. Cho biết v0max và A.Tìm điều kiện của hiệu điện thế UAK để không có dòng quang điện (I = 0) hoặc không có một electron nào tới Anốt? . . . . . . 104 Chủ đề 7. Cho biết cường độ dòng quang điện bảo hoà (Ibh) và công suất của nguồn sáng. Tính hiệu suất lượng tử? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Chủ đề 8. Chiếu một chùm sáng kích thích có bước sóng λ vào một qủa cầu cô lập về điện. Xác định điện thế cực đại của qủa cầu. Nối quả cầu với một điện trở R sau đó nối đất. Xác định cường độ dòng qua R. . . . . . . . . . . . . . . . . 105 1.Chiếu một chùm sáng kích thích có bước sóng λ vào một qủa cầu cô lập về điện. Xác định điện thế cực đại của qủa cầu: . . . . . . . . . . . . . . 105 Th.s Trần AnhTrung 12 Luyện thi đại học
- 13. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 2.Nối quả cầu với một điện trở R sau đó nối đất. Xác định cường độ dòng qua R:105 Chủ đề 9. Cho λ kích thích, điện trường cản Ec và bước sóng giới hạn λ0: tìm đoạn đường đi tối đa mà electron đi được. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Chủ đề 10. Cho λ kích thích, bước sóng giới hạn λ0 và UAK : Tìm bán kính lớn nhất của vòng tròn trên mặt Anốt mà các electron từ Katốt đập vào? . . . . . . . . . 105 Chủ đề 11. Cho λ kích thích, bước sóng giới hạn λ0 , electron quang điện bay ra theo phương vuông góc với điện trường (E). Khảo sát chuyển động của electron ?106 Chủ đề 12. Cho λ kích thích, bước sóng giới hạn λ0 , electron quang điện bay ra theo phương vuông góc với cảm ứng từ của trừ trường đều (B). Khảo sát chuyển động của electron ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Phần16 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ MẪU NGUYÊN TỬ HIĐRÔ THEO BO 108 Chủ đề 1. Xác định vận tốc và tần số f của electron ở trạng thái dừng thứ n của nguyên tử Hiđrô? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Chủ đề 2. Xác định bước sóng của photon do nguyên tử Hiđrô phát ra khi nguyên tử ở trạng thái dừng có mức năng lượng Em sang En ( < Em )? . . . . . . . . . . 108 Chủ đề 3. Tìm bước sóng của các vạch quang phổ khi biết các bước sóng của các vạch lân cận? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Chủ đề 4. Xác định bước sóng cực đại (λmax) và cực tiểu (λmin) của các dãy Lyman, Banme, Pasen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Chủ đề 5. Xác định qũy đạo dừng mới của electron khi nguyên tử nhận năng lượng kích thích ε = hf? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Chủ đề 6. Tìm năng lượng để bức electron ra khỏi nguyên tử khi nó đang ở qũy đạo K ( ứng với năng lượng E1)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Phần17 . PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ PHÓNG XẠ VÀ PHẢN ỨNG HẠT NHÂN 110 Chủ đề 1. Chất phóng xạ A Z X có số khối A: tìm số nguyên tử ( hạt) có trong m(g) hạt nhân đó? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Chủ đề 2. Tìm số nguyên tử N( hay khối lượng m) còn lại, mất đi của chất phóng xạ sau thời gian t? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Chủ đề 3. Tính khối lượng của chất phóng xạ khi biết độ phóng xạ H? . . . . . . . 110 Chủ đề 4. Xác định tuổi của mẫu vật cổ có nguồn gốc là thực vật? . . . . . . . . . 110 Chủ đề 5. Xác định tuổi của mẫu vật cổ có nguồn gốc là khoáng chất? . . . . . . . 111 Chủ đề 6. Xác định năng lượng liên kết hạt nhân( năng lượng tỏa ra khi phân rã một hạt nhân)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Chủ đề 7. Xác định năng lượng tỏa ra khi phân rã m(g) hạt nhân A ZX? . . . . . . . 111 Chủ đề 8. Xác định năng lượng tỏa ( hay thu vào ) của phản ứng hạt nhân? . . . . . 111 Th.s Trần AnhTrung 13 Luyện thi đại học
- 14. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chủ đề 9. Xác định năng lượng tỏa khi tổng hợp m(g) hạt nhân nhẹ(từ các hạt nhân nhẹ hơn)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Chủ đề 10. Cách vận dụng định luật bảo toàn động lượng, năng lượng? . . . . . . . 112 1.Cách vận dụng định luật bảo toàn động lượng: . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 2.Cách vận dụng định luật bảo toàn năng lượng: . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Chủ đề 11. Xác định khối lượng riêng của một hạt nhân nguyên tử. Mật độ điện tích của hạt nhân nguyên tử ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Th.s Trần AnhTrung 14 Luyện thi đại học
- 15. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 1 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ DAO ĐỘNG ĐIỀU HÒA CỦA CON LẮC LÒ XO CHỦ ĐỀ 1.Liên hệ giữa lực tác dụng, độ giãn và độ cứng của lò xo: Phương pháp: 1.Cho biết lực kéo F, độ cứng k: tìm độ giãn ∆l0, tìm l: +Điều kiện cân bằng: F + F0 = 0 hayF = k∆l0 hay ∆l0 = F k +Nếu F = P = mg thì ∆l0 = mg k +Tìm l: l = l0 + ∆l0, lmax = l0 + ∆l0 + A; lmin = l0 + ∆l0 − A Chú ý: Lực đàn hồi tại mọi điểm trên lò xo là như nhau, do đó lò xo giãn đều. 2.Cắt lò xo thành n phần bằng nhau ( hoặc hai phần không bằng nhau): tìm độ cứng của mỗi phần? Áp dụng công thức Young: k = E S l a. Cắt lò xo thành n phần bằng nhau (cùng k): k k0 = l0 l = n → k = nk0. b. Cắt lò xo thành hai phần không bằng nhau: k1 k0 = l0 l1 và k2 k0 = l0 l2 CHỦ ĐỀ 2.Viết phương trình dao động điều hòa của con lắc lò xo: Phương pháp: Phương trình li độ và vận tốc của dao động điều hòa: x = Asin(ωt + ϕ) (cm) v = ωAcos(ωt + ϕ) (cm/s) •Tìm ω: + Khi biết k, m: áp dụng: ω = k m + Khi biết T hay f: ω = 2π T = 2πf • Tìm A: + Khi biết chiều dài qũy đạo: d = BB = 2A → A = d 2 + Khi biết x1, v1: A = x2 1 + v2 1 ω2 Th.s Trần AnhTrung 15 Luyện thi đại học
- 16. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền + Khi biết chiều dài lmax, lmin của lò xo: A = lmax − lmin 2 . + Khi biết năng lượng của dao động điều hòa: E = 1 2 kA2 → A = 2E k •Tìm ϕ: Dựa vào điều kiện ban đầu: khi t0 = 0 ↔ x = x0 = A sin ϕ → sin ϕ = x0 A •Tìm A và ϕ cùng một lúc:Dựa vào điều kiện ban đầu: t0 = 0 ↔ x = x0 v = v0 ↔ x0 = Asinϕ v0 = ωAcosϕ ↔ A ϕ Chú ý:Nếu biết số dao động n trong thời gian t, chu kỳ: T = t n CHỦ ĐỀ 3.Chứng minh một hệ cơ học dao động điều hòa: Phương pháp: Cách 1: Phương pháp động lực học 1.Xác định lực tác dụng vào hệ ở vị trí cân bằng: F0k = 0. 2.Xét vật ở vị trí bất kì ( li độ x), tìm hệ thức liên hệ giữa F và x, đưa về dạng đại số: F = −kx ( k là hằng số tỉ lệ, F là lực hồi phục. 3.Áp dụng định luật II Newton: F = ma ⇔ −kx = mx”, đưa về dạng phương trinh: x” + ω2 x = 0. Nghiệm của phương trình vi phân có dạng: x = Asin(ωt + ϕ). Từ đó, chứng tỏ rằng vật dao động điều hòa theo thời gian. Cách 2: Phương pháp định luật bảo toàn năng lượng 1.Viết biểu thức động năng Eđ ( theo v) và thế năng Et ( theo x), từ đó suy ra biểu thức cơ năng: E = Eđ + Et = 1 2 mv2 + 1 2 kx2 = const (∗) 2.Đạo hàm hai vế (∗) theo thời gian: (const) = 0; (v2 ) = 2v.v = 2v.x”; (x2 ) = 2x.x = 2x.v. 3.Từ (∗) ta suy ra được phương trình:x” + ω2 x = 0. Nghiệm của phương trình vi phân có dạng: x = Asin(ωt + ϕ). Từ đó, chứng tỏ rằng vật dao động điều hòa theo thời gian. CHỦ ĐỀ 4.Vận dụng định luật bảo toàn cơ năng để tìm vận tốc: Phương pháp: Định luật bảo toàn cơ năng: E = Eđ + Et = 1 2 mv2 + 1 2 kx2 = 1 2 kA2 = Eđmax = Etmax (∗) Từ (∗) ta được: v = k m (A2 − x2) hay v0max = A k m Th.s Trần AnhTrung 16 Luyện thi đại học
- 17. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 5.Tìm biểu thức động năng và thế năng theo thời gian: Phương pháp: Thế năng: Et = 1 2 kx2 = 1 2 kA2 sin2 (ωt + ϕ) Động năng: Eđ = 1 2 mv2 = 1 2 kA2 cos2 (ωt + ϕ) Chú ý:Ta có: ωt = 2π T t CHỦ ĐỀ 6.Tìm lực tác dụng cực đại và cực tiểu của lò xo lên giá treo hay giá đở: Phương pháp: Lực tác dụng của lò xo lên giá treo hay giá đở chính là lực đàn hồi. 1.Trường hợp lò xo nằm ngang: Điều kiện cân bằng: P + N = 0, do đó lực của lò xo tác dụng vào giá đở chính là lực đàn hồi.Lực đàn hồi: F = k∆l = k|x|. Ở vị trí cân bằng: lò xo không bị biến dạng: ∆l = 0 → Fmin = 0. Ở vị trí biên: lò xo bị biến dạng cực đại: x = ±A → Fmax = kA. 2.Trường hợp lò xo treo thẳng đứng: Điều kiện cân bằng: P + F0 = 0, độ giản tỉnh của lò xo: ∆l0 = mg k . Lực đàn hồi ở vị trí bất kì: F = k(∆l0 + x) (*). Lực đàn gồi cực đại( khi qủa nặng ở biên dưới): x = +A → Fmax = k(∆l0 + A) Lực đàn hồi cực tiểu: Trường hợp A < ∆l0: thì F = min khi x = −A: Fmin = k(∆l0 − A) Trường hợp A > ∆l0: thì F = min khi x = ∆l0 (lò xo không biến dạng): Fmin = 0 3.Chú ý: *Lực đàn hồi phụ thuộc thời gian: thay x = A sin(ωt + ϕ) vào (*) ta được: F = mg + kA sin(ωt + ϕ) Đồ thị: Th.s Trần AnhTrung 17 Luyện thi đại học
- 18. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 7.Hệ hai lò xo ghép nối tiếp: tìm độ cứng khệ, từ đó suy ra chu kỳ T: Phương pháp: •Ở vị trí cân bằng: + Đối với hệ nằm ngang: P + N = 0 + Đối với hệ thẳng đứng: P + F0 = 0 •Ở vị trí bất kì( OM = x): Lò xo L1 giãn đoạn x1: F = −k1x1 → x1 = − F k1 Lò xo L2 giãn đoạn x2: F = −k2x2 → x2 = − F k2 Hệ lò xo giãn đoạn x: F = −khệx → x = − F khệ Ta có :x = x1 + x2, vậy: 1 khệ = 1 k1 + 1 k2 , chu kỳ: T = 2π m khệ CHỦ ĐỀ 8.Hệ hai lò xo ghép song song: tìm độ cứng khệ, từ đó suy ra chu kỳ T: Phương pháp: •Ở vị trí cân bằng: + Đối với hệ nằm ngang: P + N = 0 + Đối với hệ thẳng đứng: P + F01 + F02 = 0 •Ở vị trí bất kì( OM = x): Lò xo L1 giãn đoạn x: F1 = −k1x Lò xo L2 giãn đoạn x: F2 = −k2x Hệ lò xo giãn đoạn x: Fhệ = −khệx Ta có :F = F1 + F2, vậy: khệ = k1 + k2 , chu kỳ: T = 2π m khệ CHỦ ĐỀ 9.Hệ hai lò xo ghép xung đối: tìm độ cứng khệ, từ đó suy ra chu kỳ T: Phương pháp: •Ở vị trí cân bằng: + Đối với hệ nằm ngang: P + N = 0 + Đối với hệ thẳng đứng: P + F01 + F02 = 0 •Ở vị trí bất kì( OM = x): Lò xo L1 giãn đoạn x: F1 = −k1x Lò xo L2 nén đoạn x: F2 = −k2x Hệ lò xo biến dạng x: Fhệ = −khệx Ta có :F = F1 + F2, vậy: khệ = k1 + k2 , chu kỳ: T = 2π m khệ CHỦ ĐỀ 10.Con lắc liên kết với ròng rọc( không khối lượng): chứng minh rằng hệ Th.s Trần AnhTrung 18 Luyện thi đại học
- 19. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền dao động điều hòa, từ đó suy ra chu kỳ T: Phương pháp: Dạng 1.Hòn bi nối với lò xo bằng dây nhẹ vắt qua ròng rọc: Áp dụng định luật bảo toàn cơ năng:E = Eđ + Et = 1 2 mv2 + 1 2 kx2 = const Đạo hàm hai vế theo thời gian: 1 2 m2vv + 1 2 k2xx = 0. Đặt: ω = k m , ta suy ra được phương trình:x” + ω2 x = 0. Nghiệm của phương trình vi phân có dạng: x = Asin(ωt+ ϕ). Từ đó, chứng tỏ rằng vật dao động điều hòa theo thời gian.Chu kỳ: T = 2π ω Dạng 2.Hòn bi nối với ròng rọc di động, hòn bi nối vào dây vắt qua ròng rọc: Khi vật nặng dịch chuyển một đoạn x thì lò xo biến dạng một đoạn x 2 . Điều kiện cân bằng: ∆l0 = F0 k = 2T0 k = 2mg k . Cách 1: Ở vị trí bất kỳ( li độ x): ngoài các lực cân bằng, xuất hiện thêm các lực đàn hồi |Fx| = kxL = k x 2 ⇔ |Tx| = |Fx| 2 = k 4 x Xét vật năng:mg + T = ma ⇔ mg − (|T0| + |Tx|) = mx” ⇔ x” + k 4m x = 0. Đặt: ω2 = k 4m , phương trình trở thành:x” + ω2 x = 0, nghiệm của phương trình có dạng:x = Asin(ωt + ϕ), vậy hệ dao động điều hoà. Chu kỳ: T = 2π ω hay T = 2π 4m k Cách 2:Cơ năng:E = Eđ + Et = 1 2 mv2 + 1 2 kx2 L = 1 2 mv2 + 1 2 k( x 2 )2 = const Đạo hàm hai vế theo thời gian: 1 2 m2vv + 1 2 k 4 2xx = 0 ⇔ x” + k 4m x = 0. Đặt: ω2 = k 4m , phương trình trở thành:x” + ω2 x = 0, nghiệm của phương trình có dạng:x = Asin(ωt + ϕ), vậy hệ dao động điều hoà. Chu kỳ: T = 2π ω hay T = 2π 4m k Dạng 3.Lò xo nối vào trục ròng rọc di động, hòn bi nối vào hai lò xo nhờ dây vắt qua ròng rọc: Ở vị trí cân bằng: P = −2T0; F02 = −2T với (F01 = T0) Th.s Trần AnhTrung 19 Luyện thi đại học
- 20. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Ở vị trí bất kỳ( li độ x) ngoài các lực cân bằng nói trên, hệ còn chịu tác dụng thêm các lực: L1 giãn thêm x1, xuất hiện thêm F1, m dời x1. L2 giãn thêm x2, xuất hiện thêm F2, m dời 2x2. Vậy: x = x1 + 2x2 (1) Xét ròng rọc: (F02 + F2) − 2(T0 + F1) = mRaR = 0 nên: F2 = 2F1 ⇔ k2x2 = 2k1x1, hay: x2 = 2k1 k2 x1 (2) Thay (2) vào (1) ta được: x1 = k2 k2 + 4k1 x Lực hồi phục gây ra dao động của vật m là: Fx = F1 = −k1x1 (3) Thay (2) vào (3) ta được: Fx = k2k1 k2 + 4k1 x, áp dụng: Fx = max = mx”. Cuối cùng ta được phương trình: x” + k2k1 m(k2 + 4k1) x = 0. Đặt: ω2 = k2k1 m(k2 + 4k1) , phương trình trở thành:x” + ω2 x = 0, nghiệm của phương trình có dạng:x = Asin(ωt + ϕ), vậy hệ dao động điều hoà. Chu kỳ: T = 2π ω hay T = 2π k2k1 m(k2 + 4k1) CHỦ ĐỀ 11.Lực hồi phục gây ra dao động điều hòa không phải là lực đàn hồi như: lực đẩy Acximet, lực ma sát, áp lực thủy tỉnh, áp lực của chất khí...: chứng minh hệ dao động điều hòa: Dạng 1.F là lực đẩy Acximet: Vị trí cân bằng: P = −F0A Vị trí bất kỳ ( li độ x): xuất hiện thêm lực đẩy Acximet: FA = −V Dg. Với V = Sx, áp dụng định luật II Newton: F = ma = mx”. Ta được phương trình:x”+ω2 x = 0, nghiệm của phương trình có dạng:x = Asin(ωt+ϕ), vậy hệ dao động điều hoà. Chu kỳ: T = 2π ω , với ω = SDg m Dạng 2.F là lực ma sát: Vị trí cân bằng: P = −(N01 + N02) và Fms01 = −Fms02 Vị trí bất kỳ ( li độ x):Ta có: P = −(N1 + N2) nhưng Fms1 = −Fms2 Th.s Trần AnhTrung 20 Luyện thi đại học
- 21. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Hợp lực: |F| = F1 − F2 = µ(N1 − N2) (*) Mà ta có: MN1/G = MN2/G ⇔ N1(l − x) = N2(l + x) ⇔ N1 (l + x) = N2 (l − x) = N1 + N2 2l = N1 − N2 2x Suy ra: N1 − N2 = (N1 + N2) x l = P x l = mg x l Từ (*) suy ra: |F| = µmg x l , áp dụng định luật II Newton: F = ma = mx”. Ta được phương trình:x”+ω2 x = 0, nghiệm của phương trình có dạng:x = Asin(ωt+ϕ), vậy hệ dao động điều hoà. Chu kỳ: T = 2π ω , với ω = µg l Dạng 3.Áp lực thủy tỉnh: Ở vị trí bất kỳ, hai mực chất lỏng lệch nhau một đoạn h = 2x. Áp lực thuỷ tỉnh: p = Dgh suy ra lực thuỷ tỉnh: |F| = pS = Dg2xS, giá trị đại số:F = −pS = −Dg2xS, áp dụng định luật II Newton: F = ma = mx”. Ta được phương trình:x” + ω2 x = 0, nghiệm của phương trình có dạng:x = Asin(ωt+ϕ), vậy hệ dao động điều hoà. Chu kỳ: T = 2π ω , với ω = 2SDg m Dạng 4.F là lực của chất khí: Vị trí cân bằng: p01 = p02 suy ra F01 = F02; V0 = Sd Vị trí bất kỳ ( li độ x):Ta có: V1 = (d + x)S; V2 = (d − x)S áp dụng định luật Bôilơ-Mariốt: p1V1 = p2V2 = p0V0 Suy ra: p1 − p2 = 2p0d d2 − x2 x Hợp lực: |F| = F2 − F1 = (p1 − p2)S = 2p0dS d2 − x2 x ≈ 2p0dS d2 x Đại số: F = − 2p0dS d2 x, áp dụng định luật II Newton: F = ma = mx”. Ta được phương trình:x”+ω2 x = 0, nghiệm của phương trình có dạng:x = Asin(ωt+ϕ), vậy hệ dao động điều hoà. Chu kỳ: T = 2π ω , với ω = md2 2p0V0 Th.s Trần AnhTrung 21 Luyện thi đại học
- 22. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 2 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ DAO ĐỘNG ĐIỀU HÒA CỦA CON LẮC ĐƠN GHI NHỚ 1.Độ biến thiên đại lượng X:∆X = Xsau − Xtrước a. Nếu ∆X > 0 thì X tăng. b. Nếu ∆X < 0 thì X giảm. 2.Công thức gần đúng: a.∀ε 1 ta có: (1 + ε)n ≈ 1 + nε Hệ quả: 1 + ε1 1 + ε2 ≈ (1 − 1 2 ε2)(1 + 1 2 ε1) = 1 − 1 2 (ε2 − ε1) b.∀α ≤ 100 ; α ≤ 1(rad) Ta có: cos α ≈ 1 − α2 2 ;sin α ≈ tgα ≈ α(rad) CHỦ ĐỀ 1.Viết phương trình dao động điều hòa của con lắc đơn: Phương pháp: Phương trình dao động có dạng: s = s0sin(ωt + ϕ) hay α = α0sin(ωt + ϕ) (1) • s0 = lα0 hay α0 = s0 l •ω: được xác định bởi: ω = g l •Tìm s0 và ϕ cùng một lúc:Dựa vào điều kiện ban đầu: t0 = 0 ↔ s = s1 v = v1 ↔ s1 = s0sinϕ v1 = ωs0cosϕ ↔ s0 ϕ Chú ý:Nếu biết số dao động n trong thời gian t, chu kỳ: T = t n CHỦ ĐỀ 2.Xác định độ biến thiên nhỏ chu kỳ ∆T khi biết độ biến thiên nhỏ gia tốc trọng trường ∆g, độ biến thiên chiều dài ∆l: Phương pháp: Lúc đầu: T = 2π l g ; Lúc sau: T = 2π l g Lập tỉ số: T T = l l . g g Mà ∆T = T − T ∆g = g − g ∆l = l − l ⇔ T = T + ∆T g = g + ∆g l = l + ∆l Th.s Trần AnhTrung 22 Luyện thi đại học
- 23. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Vậy: T + ∆T T = l + ∆l l 1 2 g g + ∆g 1 2 ⇔ 1 + ∆T T = 1 + 1 2 ∆l l 1 − 1 2 ∆g g Hay: ∆T T = 1 2 ∆l l − ∆g g Chú ý: a. Nếu g = const thì ∆g = 0 ⇒ ∆T T = 1 2 ∆l l b. Nếu l = const thì ∆l = 0 ⇒ ∆T T = − 1 2 ∆g g CHỦ ĐỀ 3.Xác định độ biến thiên nhỏ chu kỳ ∆T khi biết nhiệt độ biến thiên nhỏ ∆t; khi đưa lên độ cao h; xuống độ sâu h so với mặt biển: Phương pháp: 1.Khi biết nhiệt độ biến thiên nhỏ ∆t: Ở nhiệt độ t0 1C: T1 = 2π l1 g ; Ở nhiệt độ t0 2C: T2 = 2π l2 g Lập tỉ số: T2 T1 = l2 l1 = l0(1 + αt2) l0(1 + αt1) = 1 + αt2 1 + αt1 = 1 + αt2 1 2 1 + αt1 − 1 2 Áp dụng công thức tính gần đúng:(1 + ε)n ≈ 1 + nε T2 T1 = 1 + 1 2 αt2 1 − 1 2 αt1 Hay: ∆T T1 = 1 2 α(t2 − t1) = 1 2 α∆t 2.Khi đưa con lắc đơn lên độ cao h so với mặt biển: Ở mặt đất : T = 2π l g ; Ở độ cao h: Th = 2π l gh ; Lập tỉ số: Th T = g gh (1). Ta có, theo hệ qủa của định luật vạn vật hấp dẫn: g = G M R2 gh = G M (R + h)2 Thay vào (1) ta được: Th T = R + h R Hay: ∆T T = h R 3.Khi đưa con lắc đơn xuống độ sâu h so với mặt biển: Ở mặt đất : T = 2π l g ; Ở độ sâu h: Th = 2π l gh ; Lập tỉ số: Th T = g gh (2). Ta có, theo hệ qủa của định luật vạn vật hấp dẫn: Th.s Trần AnhTrung 23 Luyện thi đại học
- 24. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền g = G M R2 gh = G Mh (R − h)2 Thay vào (2) ta được: Th T = (R − h)2 R2 M Mh Ta lại có: M = V.D = 4 3 πR3 .D Mh = Vh.D = 4 3 π(R − h)3 .D Thay vào ta được: Th T = R R − h 1 2 Hay: ∆T T = 1 2 h R CHỦ ĐỀ 4.Con lắc đơn chịu nhiều yếu tố ảnh hưởng độ biến thiên của chu kỳ: tìm điều kiện để chu kỳ không đổi: Phương pháp: 1.Điều kiện để chu kỳ không đổi: Điều kiện là:"Các yếu tố ảnh hưởng lên chu kỳ là phải bù trừ lẫn nhau" Do đó: ∆T1 + ∆T2 + ∆T3 + · · · = 0 Hay: ∆T1 T + ∆T2 T + ∆T3 T + · · · = 0 (*) 2.Ví dụ: Con lắc đơn chịu ảnh hưởng bởi yếu tố nhiệt độ và yếu tố độ cao: Yếu tố nhiệt độ: ∆T1 T = 1 2 α∆t; Yếu tố độ cao: ∆T2 T = h R Thay vào (*): 1 2 α∆t + h R = 0 CHỦ ĐỀ 5.Con lắc trong đồng hồ gõ giây được xem như là con lắc đơn: tìm độ nhanh hay chậm của đồng hồ trong một ngày đêm: Phương pháp: Thời gian trong một ngày đêm: t = 24h = 24.3600s = 86400(s) Ứng với chu kỳ T1: số dao động trong một ngày đêm: n = t T1 = 86400 T1 . Ứng với chu kỳ T2: số dao động trong một ngày đêm: n = t T2 = 86400 T2 . Độ chênh lệch số dao động trong một ngày đêm: ∆n = |n − n| = 86400 1 T1 − 1 T2 Hay: ∆n = 86400 |∆T| T2.T1 Th.s Trần AnhTrung 24 Luyện thi đại học
- 25. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Vậy: độ nhanh ( hay chậm) của đồng hồ trong một ngày đêm là: θ = ∆n.T2 = 86400 |∆T| T1 Chú ý:Nếu ∆T > 0 thì chu kỳ tăng, đồng hồ chạy chậm; Nếu ∆T < 0 thì chu kỳ giảm, đồng hồ chạy nhanh. CHỦ ĐỀ 6.Con lắc đơn chịu tác dụng thêm bởi một ngoại lực F không đổi: Xác định chu kỳ dao động mới T : Phương pháp: Phương pháp chung: Ngoài trọng lực thật P = mg, con lắc đơn còn chịu tác dụng thêm một ngoại lực F, nên trọng lực biểu kiến là: P = P + F ⇔ g = g + F m (1) Sử dụng hình học để suy ra được độ lớn của g , chu kỳ mới T = 2π l g . Chú ý: chúng ta thường lập tỉ số: T T = g g 1.F là lực hút của nam châm: Chiếu (1) lên xx : g = g + Fx m ; Nam châm đặt phía dưới: Fx > 0 ⇔ F hướng xuống ⇔ g = g + F m . Nam châm đặt phía trên: Fx < 0 ⇔ F hướng lên ⇔ g = g − F m . Chu kỳ mới T = 2π l g . Chú ý: chúng ta thường lập tỉ số: T T = g g . 2.F là lực tương tác Coulomb: Lực tương tác Coulomb: F = k |q1q2| r2 ; Tìm g và chu kỳ T như trên. Hai điện tích cùng dấu: Flực đẩy. ; Hai điện tích trái dấu: Flực hút. 3.F là lực điện trường F = qE: Trọng lực biểu kiến là: P = P + qE ⇔ g = g + qE m (2) Chiếu (2) lên xx : g = g + qEx m ; Th.s Trần AnhTrung 25 Luyện thi đại học
- 26. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chu kỳ mới: T = 2π l g + qEx m = 2π l g 1 + qEx mg . Chú ý: chúng ta thường lập tỉ số: T T = 1 1 + qEx mg = 1 + qEx mg − 1 2 = 1 − 1 2 qEx mg hay ∆T T = − 1 2 qEx mg 4.F là lực đẩy Acsimet FA = −V Dkkg: Trọng lực biểu kiến là: P = P + FA ⇔ g = g − V Dkkg m = 1 − V Dkk m g (3) Chiếu (3) lên xx :g = 1 − V Dkk m g; Với: m = V.D, trong đó D là khối lượng riêng của qủa cầu: g = 1 − Dkk D g; Chu kỳ mới: T = 2π l 1 − Dkk D g . Chú ý: chúng ta thường lập tỉ số: T T = 1 1 − Dkk D hay ∆T T = 1 2 Dkk D 5.F là lực nằm ngang: Trọng lực biểu kiến: P = P + F hay mg = mg + F hướng xiên, dây treo một góc β so với phương thẳng đứng. Gia tốc biểu kiến: g = g + F m . Điều kiện cân bằng: P + T + F = 0 ⇔ P = −T. Vậy β = PO P ứng với vị trí cân bằng của con lắc đơn. Ta có: tgβ = F mg Tìm T và g : áp dụng định lý Pitago: g = g2 + (F m )2 hoăc: g = g cos β . Chu kỳ mới: T = 2π l g . Thường lập tỉ số: T T = g g = √ cos β CHỦ ĐỀ 7.Con lắc đơn treo vào một vật ( như ôtô, thang máy...) đang chuyển động với gia tốc a: xác định chu kỳ mới T : Th.s Trần AnhTrung 26 Luyện thi đại học
- 27. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Phương pháp: Trong hệ quy chiếu gắn liền với điểm treo( thang máy, ôtô..) con lắc đơn còn chịu tác dụng thêm một lực quán tính F = −ma. Vậy trọng lực biểu kiến P = P − ma hay gia tốc biểu kiến: g = g − a (1) Sử dụng hình học để suy ra được độ lớn của g , chu kỳ mới T = 2π l g . Chú ý: chúng ta thường lập tỉ số: T T = g g 1.Con lắc đơn treo vào trần của thang máy ( chuyển động thẳng đứng ) với gia tốc a: Chiếu (1) lên xx : g = g − ax (2) a.Trường hợp a hướng xuống: ax > 0 → ax = |a| (2) : g = g − a chu kỳ mới: T = 2π l g − a Thường lập tỉ số: T T = g g − a Đó là trường hợp thang máy chuyển động lên chậm dần đều (v, a cùng chiều) hay thang máy chuyển động xuống nhanh dần đều (v, a ngược chiều). b.Trường hợp a hướng lên: ax < 0 → ax = −|a| (2) : g = g + a chu kỳ mới: T = 2π l g + a Thường lập tỉ số: T T = g g + a Đó là trường hợp thang máy chuyển động lên nhanh dần đều (v, a ngược chiều) hay thang máy chuyển động xuống chậm dần đều (v, a cùng chiều). 2.Con lắc đơn treo vào trần của xe ôtô đang chuyển động ngang với gia tốc a: Góc: β = PO P ứng với vị trí cân bằng của con lắc đơn. Ta có: tgβ = F mg = a g Th.s Trần AnhTrung 27 Luyện thi đại học
- 28. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Tìm T và g : áp dụng định lý Pitago: g = g2 + a2 hoăc: g = g cos β . Chu kỳ mới: T = 2π l g . Thường lập tỉ số: T T = g g = √ cos β 3.Con lắc đơn treo vào trần của xe ôtô đang chuyển động trên mặt phẳng nghiêng một góc α: Ta có điều kiện cân bằng: P + Fqt + T = 0 (*) Chiếu (*)/Ox: T sin β = ma cos α (1) Chiếu (*)/Oy: T cos β = mg − ma sin α (2) Lập tỉ số: 1 2 : tgβ = a cos α g − a sin α Từ (1) suy ra lực căng dây: T = ma cos α sin β Từ(*) ta có: P = T ↔ mg = T hay g = a cos α sin β Chu kỳ mới: T = 2π l g hay T = 2π l sin β a cos α Th.s Trần AnhTrung 28 Luyện thi đại học
- 29. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 8.Xác định động năng Eđ thế năng Et, cơ năng của con lắc đơn khi ở vị trí có góc lệch β: Phương pháp: Chọn mốc thế năng là mặt phẳng đi qua vị trí cân bằng. •Thế năng Et: Ta có: Et = mgh1 , với h1 = OI = l(1 − cos β) Vây: Et = mgl(1 − cos β) (1) •Cơ năng E: Áp dụng định luật bảo toàn cơ năng: E = EC = EB = mgh2 = mgl(1 − cos α) Hay E = mgl(1 − cos α) (2) •Động năng Eđ: Ta có: E = Eđ + Et → Eđ = E − Et Thay (1) , (2) vào ta được: Eđ = mgl(cos β − cos α) (3) Đặt biệt: Nếu con lắc dao động bé: áp dụng công thức tính gần đúng: cos β ≈ 1 − β2 2 ; cos α ≈ 1 − α2 2 (1) → Et = 1 2 mglβ2 (2) → E = 1 2 mglα2 (3) → Eđ = 1 2 mgl(α2 − β2 ) CHỦ ĐỀ 9.Xác định vận tốc dài v và lực căng dây T tại vị trí hợp với phương thẳng đứng một góc β: Phương pháp: 1.Vận tốc dài v tại C: Ta có công thức tính động năng: Eđ = 1 2 mv2 , thay vào biểu thức (3) ở chủ đề 8 ta được: v = 2gl(cos β − cos α) (1) 2.Lực căng dây T tại C: Áp dụng định luật II Newton: P + T = maht (2) Chọn trục tọa độ hướng tâm, chiếu phương trình (2) lên xx : Ta được: −mg cos β + T = m v2 l Th.s Trần AnhTrung 29 Luyện thi đại học
- 30. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Thay (1) vào ta được: T = m[3 cos β − 2 cos α]g (3) Đặt biệt: Nếu dao động của con lắc đơn là dao động bé Thay biểu thức tính gần đúng vào ta được: (1) → v = gl(α2 − β2) (4) (2) → T = m 1 + α2 − 3 2 β2 g (5) 3.Hệ qủa: vận tốc và lực căng dây cực đại và cực tiểu: (1), (4) → v = max ↔ β = 0(vị trí cân bằng), → vmax = 2gl(1 − cos α) vmax = α √ gl v = min ↔ β = α(vị trí biên) → vmin = 0, (3), (5) → T = max ↔ β = 0(vị trí cân bằng), → Tmax = m(3 − 2 cos α)g Tmax = m[1 + α2 ]g T = min ↔ β = α(vị trí biên) → Tmin = mg cos α Tmin = m[1 − 1 2 α2 ]g CHỦ ĐỀ 10.Xác định biên độ góc α mới khi gia tốc trọng trường thay đổi từ g sang g : Phương pháp: Áp dụng công thức số (2) chủ đề (8) Khi con lắc ở nơi có gia tốc trọng trường g: Cơ năng của con lắc: E = 1 2 mglα2 . Khi con lắc ở nơi có gia tốc trọng trường g : Cơ năng của con lắc: E = 1 2 mg lα 2 . Áp dụng định luật bảo toàn cơ năng: E = E ↔ 1 2 mglα2 = 1 2 mg lα 2 Hay: α = α g g CHỦ ĐỀ 11.Xác định chu kỳ và biên độ của con lắc đơn vướng đinh (hay vật cản) khi đi qua vị trí cân bằng: Phương pháp: 1.Tìm chu kỳ T: Chu kỳ của con lắc đơn vướng đinh T = 1 2 chu kỳ của con lắc đơn có chiều dài l + 1 2 chu kỳ của con lắc đơn có chiều dài l Th.s Trần AnhTrung 30 Luyện thi đại học
- 31. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Ta có: T = 1 2 T1 + 1 2 T2 Trong đó: T1 = 2π l g T2 = 2π l g với:l = l − QI 2.Tìm biên độ mới sau khi vướng đinh: Vận dụng chủ đề (10) ta được: 1 2 mglα2 = 1 2 mgl α 2 Hay: α = α l l CHỦ ĐỀ 12.Xác định thời gian để hai con lắc đơn trở lại vị trí trùng phùng (cùng qua vị trí cân bằng, chuyển động cùng chiều): Phương pháp: Giả sử con lắc thứ nhất có chu kỳ T1, con lắc đơn thứ hai có chu kỳ T2 ( T2 > T1). Nếu con lắc thứ nhất thực hiện được n dao động thì con lắc thứ hai thực hiện được n − 1 dao động. Gọi t là thời gian trở lại trùng phùng, ta có: t = nT1 = (n − 1)T2 → n = T2 T2 − T1 Vậy thời gian để trở lại trùng phùng: t = T1.T2 T2 − T1 CHỦ ĐỀ 13.Con lắc đơn dao động thì bị dây đứt:khảo sát chuyển động của hòn bi sau khi dây đứt? Phương pháp: 1.Trường hợp dây đứt khi đi qua vị trí cân bằng O: Lúc đó chuyển động của vật xem như là chuyển động vật ném ngang. Chọn hệ trục tọa độ Oxy như hình vẽ. Theo định luật II Newton: F = P = ma Hay: a = g (*) Chiếu (*) lên Ox: ax = 0, trên Ox, vật chuyển động thẳng đều với phương trình: x = v0t → t = x v0 (1) Chiếu (*) lên Oy: ax = g, trên Oy, vật chuyển động thẳng nhanh dần đều với phương trình: Th.s Trần AnhTrung 31 Luyện thi đại học
- 32. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền y = 1 2 ayt2 = 1 2 gt2 (2) Thay (1) vào (2), phương trình quỹ đạo: y = 1 2 . g v2 0 x2 Kết luận: quỹ đạo của qủa nặng sau khi dây đứt tại VTCB là một Parabol.( y = ax2 ) 2.Trường hợp dây đứt khi đi qua vị trí có li giác α: Lúc đó chuyển động của vật xem như là chuyển động vật ném xiên hướng xuống, có vc hợp với phương ngang một góc β: vc = 2gl(cos β − cos α0). Chọn hệ trục tọa độ Oxy như hình vẽ. Theo định luật II Newton: F = P = ma Hay: a = g (*) Chiếu (*) lên Ox: ax = 0, trên Ox, vật chuyển động thẳng đều với phương trình: x = vc cos βt → t = x v0 cos β (1) Chiếu (*) lên Oy: ax = −g, trên Oy, vật chuyển động thẳng biến đổi đều, với phương trình: y = vc sin βt − 1 2 gt2 (2) Thay (1) vào (2), phương trình quỹ đạo: y = − g 2vc cos2 β x2 + tgβ.x Kết luận: quỹ đạo của qủa nặng sau khi dây đứt tại vị trí C là một Parabol.( y = ax2 +bx) CHỦ ĐỀ 14.Con lắc đơn có hòn bi va chạm đàn hồi với một vật đang đứng yên: xác định vận tốc của viên bi sau va chạm? Phương pháp: * Vận tốc của con lắc đơn trước va chạm( ở VTCB): v0 = 2gl(1 − cos α0) *Gọi v, v’ là vận tốc của viên bi và qủa nặng sau va chạm: áp dụng định luật bảo toàn động năng: mv0 = mv + m1v (1) áp dụng định luật bảo toàn động lượng: 1 2 mv2 0 = 1 2 mv2 + 1 2 m1v 2 (2) Từ (1) và (2) ta suy ra được v và v’. Th.s Trần AnhTrung 32 Luyện thi đại học
- 33. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 3 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ DAO ĐỘNG TẮT DẦN VÀ CỘNG HƯỞNG CƠ HỌC CHỦ ĐỀ 1.Con lắc lò xo dao động tắt dần: biên độ giảm dần theo cấp số nhân lùi vô hạng, tìm công bội q: Phương pháp: • Cơ năng ban đầu(cung cấp cho dao động): E0 = Et(max) = 1 2 kA2 1 (1) • Công của lực masat (tới lúc dừng lại): |Ams| = Fmss = µmgs (2), với s là đoạn đường đi tới lúc dừng lại. • Áp dụng định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng: Ams = E0 → s • Công bội q: vì biên độ giảm dần theo cấp số nhân lùi vô hạn nên: q = A2 A1 = A3 A2 = · · · = An A(n−1) → A2 = qA1, A3 = q2 A1 · · · , An = qn−1 A1(vớiq < 1) Đường đi tổng cộng tới lúc dừng lại: s = 2A1 + 2A2 + · · · + 2An = 2A1(1 + q + q2 + · · · + qn−1 ) = 2A1S Với: S = (1 + q + q2 + · · · + qn−1 ) = 1 1 − q Vậy: s = 2A1 1 − q CHỦ ĐỀ 2.Con lắc lò đơn động tắt dần: biên độ góc giảm dần theo cấp số nhân lùi vô hạng, tìm công bội q. Năng lượng cung cấp để duy trì dao động: Phương pháp: • Công bội q: vì biên độ góc giảm dần theo cấp số nhân lùi vô hạn nên: q = α2 α1 = α3 α2 = · · · = αn α(n−1) → α2 = qα1, α3 = q2 α1 · · · , αn = qn−1 α1(vớiq < 1) Vậy: q =n−1 αn α1 • Năng lượng cung cấp ( như lên dây cót) trong thời gian t để duy trì dao động: Cơ năng ở chu kì 1: E1 = EtB1max = mgh1, hay E1 = 1 2 mglα2 1 Cơ năng ở chu kì 2: E2 = EtB2max = mgh1, hay E2 = 1 2 mglα2 2 Độ giảm cơ năng sau 1 chu kỳ: ∆E = 1 2 mgl(α2 1 − α2 2) Th.s Trần AnhTrung 33 Luyện thi đại học
- 34. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Hay : ∆E = 1 2 mgl(α2 1(1 − q2 ), đây chính là năng lượng cần cung cấp để duy trì dao động trong một chu kỳ. Trong thời gian t, số dao động: n = t T . Năng lượng cần cung cấp để duy trì sau n dao động: E = n.∆E. Công suất của đồng hồ: P = E t CHỦ ĐỀ 3.Hệ dao động cưỡng bức bị kích thích bởi một ngoại lực tuần hoàn: tìm điều kiện để có hiện tượng cộng hưởng: Phương pháp: Điều kiện để có hiện tượng cộng hưởng: f = f0, với f0 là tần số riêng của hệ. Đối với con lắc lò xo: f0 = 1 T0 = 1 2π k m Đối với con lắc đơn: f0 = 1 T0 = 1 2π g l Th.s Trần AnhTrung 34 Luyện thi đại học
- 35. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 4 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ SỰ TRUYỀN SÓNG CƠ HỌC , GIAO THOA SÓNG, SÓNG DỪNG, SÓNG ÂM CHỦ ĐỀ 1.Tìm độ lệch pha giữa hai điểm cách nhau d trên một phương truyền sóng? Tìm bước sóng khi biết độ lệch pha và giới hạn của bước sóng,( tần số, vận tốc truyền sóng). Viết phương trình sóng tại một điểm : Phương pháp: 1.Tìm độ lệch pha giữa hai điểm cách nhau d trên một phương truyền sóng: • Độ lệch pha giữa hai điểm ở hai thời điểm khác nhau: ∆ϕ = 2π T ∆t = ω∆t • Độ lệch pha giữa hai điểm cách nhau d trên một phương truyền sóng ∆ϕ = 2π λ d Với Hai dao động cùng pha ∆ϕ = 2kπ; k ∈ Z Hai dao động ngược pha ∆ϕ = (2k + 1)π; k ∈ Z 2.Tìm bước sóng khi biết độ lệch pha và giới hạn của bước sóng,( tần số, vận tốc truyền sóng): Giả sử xét hai dao động cùng pha ∆ϕ = 2kπ , so sánh với công thức về độ lệch pha: Từ đó suy ra được bước sóng λ theo k: λ = d k Nếu cho giới hạn của λ: ta được: λ1 ≤ d k ≤ λ2, có bao giá trị nguyên của k thay vào ta suy ra được bước sóng hay tần số, vận tốc. Nếu bài toán cho giới hạn của tần số hay vận tốc, áp dụng công thức: λ = V.T = V f . Từ đó suy ra các giá trị nguyên của k, suy ra được đại lượng cần tìm. Chú ý: Nếu biết lực căng dây F, và khối lượng trên mỗi mét chiều dài ρ, ta có: V = F ρ 3.Viết phương trình sóng tại một điểm trên phương truyền sóng: Giả sử sóng truyền từ O đến M:OM = d, giả sử sóng tại O có dạng: uO = a sin ωt (cm). Sóng tại M trể pha 2π λ d so với O. Phương trình sóng tại M: uM = a sin(ωt− 2π λ d) (cm) với t ≥ d V 4.Vận tốc dao động của sóng: Vận tốc dao động: v = duM dt = ωa cos(ωt + 2π λ d) (cm/s) Th.s Trần AnhTrung 35 Luyện thi đại học
- 36. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 2.Vẽ đồ thị biểu diễn quá trình truyền sóng theo thời gian và theo không gian: Phương pháp: 1.Vẽ đồ thị biểu diễn qúa trình truyền sóng theo thời gian: Xem yếu tố không gian là không đổi. • Cách 1:( Vẽ trực tiếp) Ở gốc O: uO = a sin ωt = a sin 2π T t Xét điểm M(xM = OM = const): uM = a sin(ωt − 2π λ xM ) điều kiện t ≥ xM V Lập bảng biến thiên: t 0 T 4 T 2 3T 4 T uM a sin 2π λ xM X 0 X X Vẽ đồ thị biểu diễn, chỉ lấy phần biểu diễn trong giới hạn t ≥ xM V • Cách 2:( Vẽ gián tiếp) -Vẽ đồ thị : u0 t 0 T 4 T 2 3T 4 T u0 0 A 0 −A 0 Tịnh tiến đồ thị u0(t) theo chiều dương một đoạn θ = xM V ta được đồ thị biểu diễn đường sin thời gian. Chú ý: Thường lập tỉ số: k = θ T 2.Vẽ đồ thị biểu diễn qúa trình truyền sóng theo không gian ( dạng của môi trường...): Xem yếu tố thời gian là không đổi. Với M thuộc dây: OM = xM , t0 là thời điểm đang xét t0 = const Biểu thức sóng:uM = a sin(ωt − 2π λ x) (cm) , với chu kỳ:λ Đường sin không gian là đường biểu diễn u theo x. Giả sử tại t0, sóng truyền được một đoạn xM = V.t0, điều kiện x ≤ xM .Chú ý: Thường lập tỉ số: k = xM λ . Lập bảng biến thiên: x 0 λ 4 λ 2 3λ 4 λ u a sin ωt0 X X X X CHỦ ĐỀ 3.Xác định tính chất sóng tại một điểm M trên miền giao thoa: Th.s Trần AnhTrung 36 Luyện thi đại học
- 37. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Phương pháp: ∀ M : MS1 = d1; MS2 = d2 Tìm hiệu đường đi: δ = d2 − d1 và tìm bước sóng: λ = V.T = V f Lập tỉ số: k = δ λ •Nếu p = k( nguyên) ⇔ δ = kλ ⇒ Mdao động cực đại •Nếu p = k + 1 2 ( bán nguyên) ⇔ δ = (k + 1 2 )λ ⇒ Mdao động cực tiểu CHỦ ĐỀ 4.Viết phương trình sóng tại điểm M trên miền giao thoa: Phương pháp: Giả sử:u1 = u2 = a sin ωt (cm) Sóng tryền từ S1 đến M:sóng tại M trễ pha 2π λ d1 so với S1:u1 = a sin(ωt− 2π λ d1) (cm) Sóng tryền từ S2 đến M:sóng tại M trễ pha 2π λ d2 so với S2:u2 = a sin(ωt− 2π λ d2) (cm) Sóng tại M: uM = u1+u2 , thay vào, áp dụng công thức: sin p+sin q = 2 sin p + q 2 cos p − q 2 Cuối cùng ta được: uM = 2a cos π λ (d2 − d1) sin ωt − π λ d2 + d1 (*) Phương trình (*) là một phương trình dao động điều hòa có dạng: uM = A sin(ωt + Φ) Với: Biên độ dao dộng: A = 2a cos π λ (d2 − d1) Pha ban đầu: Φ = − π λ d2 + d1 CHỦ ĐỀ 5.Xác định số đường dao động cực đại và cực tiểu trên miền giao thoa: Phương pháp: ∀ M : MS1 = d1; MS2 = d2, S1S2 = l Xét ∆MS1S2 : ta có: |d2 − d1| ≤ l ⇔ −l ≤ d2 − d1 ≤ l (*) •Để M dao động với biên độ cực đại: δ = d2 − d1 = kλ k ∈ Z Thay vào (*),ta được: − l λ ≤ k ≤ l λ , có bao nhiêu giá trị nguyên của k thì có bấy nhiêu đường dao động với biên độ cực đại ( kể cả đường trung trực đoạn S1S2 ứng với k = 0) •Để M dao động với biên độ cực tiểu: δ = d2 − d1 = k + 1 2 λ k ∈ Z Thay vào (*),ta được: − l λ − 1 2 ≤ k ≤ l λ − 1 2 , có bao nhiêu giá trị nguyên của k thì có bấy nhiêu đường dao động với biên độ cực tiểu. Th.s Trần AnhTrung 37 Luyện thi đại học
- 38. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 6.Xác định điểm dao động với biên độ cực đại ( điểm bụng) và số điểm dao động với biên độ cực tiểu ( điểm nút) trên đoạn S1S2: Phương pháp: ∀ M ∈ S1S2 : MS1 = d1; MS2 = d2, S1S2 = l Ta có: d1 + d2 = l (*) •Để M dao động với biên độ cực đại: δ = d2 − d1 = kλ k ∈ Z (1) Cộng (1) và (*) ta được: d2 = l 2 + k λ 2 , điều kiện: 0 ≤ d2 ≤ l Vậy ta đươc: − l λ ≤ k ≤ l λ , có bao nhiêu giá trị nguyên của k thì có bấy nhiêu điểm bụng ( kể cả điểm giữa) •Để M dao động với biên độ cực tiểu: δ = d2 − d1 = k + 1 2 λ k ∈ Z (2) Cộng (2) và (*) ta được: d2 = l 2 + k + 1 2 λ 2 , điều kiện: 0 ≤ d2 ≤ l Vậy ta được: − l λ − 1 2 ≤ k ≤ l λ − 1 2 , có bao nhiêu giá trị nguyên của k thì có bấy nhiêu điểm nút. Chú ý: Để tìm vị trí các điểm dao động cực đại ( hay cực tiểu) ta thường lập bảng: k các giá trị âm -1 0 1 các giá trị dương d2 d2i − λ 2 d20 d2i + λ 2 CHỦ ĐỀ 7.Tìm qũy tích những điểm dao động cùng pha (hay ngược pha) với hai nguồn S1, S2: Phương pháp: Pha ban đầu sóng tại M: ΦM = − π λ (d2 + d1) Pha ban đầu sóng tại S1 (hay S2): ϕ = 0 Độ lệch pha giữa hai điểm: ∆ϕ = ϕ − ΦM = π λ (d2 + d1) (*) Để hai điểm dao động cùng pha ∆ϕ = 2kπ, so sánh (*): d2 + d1 = 2kλ. Vậy tập hợp những điểm dao động cùng pha với hai nguồn S1, S2 là họ đường Ellip, nhận hai điểm S1, S2 làm hai tiêu điểm. Để hai điểm dao động ngược pha ∆ϕ = (2k + 1)π, so sánh (*): d2 + d1 = (2k + 1)λ. Vậy tập hợp những điểm dao động ngược pha với hai nguồn S1, S2 là họ đường Ellip, nhận hai điểm S1, S2 làm hai tiêu điểm ( xen kẻ với họ Ellip nói trên). CHỦ ĐỀ 8.Viết biểu thức sóng dừng trên dây đàn hồi: Phương pháp: Th.s Trần AnhTrung 38 Luyện thi đại học
- 39. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Gọi: MC = d, AC = l thì AM = l − d. Các bước thực hiện: 1.Viết biểu thức sóng tới: • Sóng tại A: uA = a sin ωt • Sóng tại M: Tại M sóng trể pha 2π λ (l − d) so với A uM = a sin ωt − 2π λ (l − d) (1) Tại C sóng trể pha 2π λ l so với A uC = a sin(ωt − 2π λ l) (2) 2.Viết biểu thức sóng phản xạ: • Sóng tại C: Nếu ở C cố định uC = −uC = −a sin(ωt − 2π λ l) (3) Nếu ở C tự do uC = uC = a sin(ωt − 2π λ l) (4) • Sóng tại M: Tại M sóng trể pha 2π λ d so với C: Nếu ở C cố định uM = −a sin(ωt − 2π λ l − 2π λ d) (5) Nếu ở C tự do uM = a sin(ωt − 2π λ l − 2π λ d) (6) 3.Sóng tại M: u = uM + uM , dùng công thức lượng giác suy ra được biểu thức sóng dừng. CHỦ ĐỀ 9.Điều kiện để có hiện tượng sóng dừng, từ đó suy ra số bụng và số nút sóng: Phương pháp: 1.Hai đầu môi trường ( dây hay cột không khí) là cố định: + Điều kiện về chiều dài: là số nguyên lần múi sóng: l = k λ 2 + Điều kiện về tần số: λ = V f → f = k V 2l + Số múi: k = 2l λ , số bụng là k và số nút là k + 1. 2.Một đầu môi trường ( dây hay cột không khí) là cố định, đầu kia tự do: + Điều kiện về chiều dài: là số bán nguyên lần múi sóng: Th.s Trần AnhTrung 39 Luyện thi đại học
- 40. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền l = k + 1 2 λ 2 + Điều kiện về tần số: λ = V f → f = k + 1 2 v 2l + Số múi: k = 2l λ − 1 2 , số bụng là k + 1 và số nút là k + 1. 3.Hai đầu môi trường ( dây hay cột không khí) là tự do: + Điều kiện về chiều dài: là số nguyên lần múi sóng: l = k λ 2 + Điều kiện về tần số: λ = V f → f = k v 2l + Số múi: k = 2l λ , số bụng là k và số nút là k − 1. Chú ý: Cho biết lực căng dây F, mật độ chiều dài ρ: V = F ρ Thay vào điều kiện về tần số: F = 4l2 f2 ρ k2 CHỦ ĐỀ 10.Xác định cường độ âm (I) khi biết mức cường độ âm tại điểm. Xác định công suất của nguồn âm? Độ to của âm: Phương pháp: 1.Xác định cường độ âm (I) khi biết mức cường độ âm tại điểm: *Nếu mức cường độ âm tính theo đơn vị B: L = lg I I0 Từ đó: I = I0.10L * Nếu mức cường độ âm tính theo đơn vị dB:L = 10lg I I0 Từ đó: I = I0.10 L 10 Chú ý: Nếu tần số âm f = 1000Hz thì I0 = 10−12 Wm−2 2.Xác định công suất của nguồn âm tại một điểm: Công suất của nguồn âm tại A là năng lượng truyền qua mặt cầu tâm N bán kính NA trong 1 giây. Ta có: IA = W S → W = IA.S hay Pnguồn = IA.SA Nếu nguồn âm là đẳng hướng: SA = 4πNA2 Nếu nguồn âm là loa hình nón có nữa góc ở đỉnh là α: Gọi R là khoảng cách từ loa đến điểm mà ta xét. Diện tích của chỏm cầu bán kính R và Th.s Trần AnhTrung 40 Luyện thi đại học
- 41. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền chiều cao h là S = 2πRh Ta có: h = R − R cos α , vậy S = 2πR2 (1 − cos α) Vậy, công suất của nguồn âm: P = I.2πR2 (1 − cos α) 3.Độ to của âm: Tùy tần số, mỗi âm có một ngưỡng nghe ứng với Imin Độ to của âm: ∆I = I − Imin Độ to tối thiểu mà tai phân biệt được gọi là 1 phôn Ta có: ∆I = 1phôn ↔ 10lg I2 I1 = 1dB Th.s Trần AnhTrung 41 Luyện thi đại học
- 42. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 5 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ MẠCH ĐIỆN XOAY CHIỀU KHÔNG PHÂN NHÁNH (RLC) CHỦ ĐỀ 1.Tạo ra dòng điện xoay chiều bằng cách cho khung dây quay đều trong từ trường, xác định suất điện động cảm ứng e(t)? Suy ra biểu thức cường độ dòng điện i(t) và hiệu điện thế u(t): Phương pháp: 1.Tìm biểu thức từ thông Φ(t): Φ(t) = NBS cos(ωt) hay Φ(t) = Φ0 cos(ωt) với Φ0 = NBS. 2. Tìm biểu thức của sđđ cảm ứng e(t): e(t) = − dΦ(t) dt = ωNBS sin(ωt) hay e(t) = E0 sin(ωt) với: E0 = ωNBS 3.Tìm biểu thức cường độ dòng điện qua R: i = e(t) R 4.Tìm biểu thức hđt tức thời u(t): u(t) = e(t) suy ra U0 = E0 hay U = E. CHỦ ĐỀ 2.Đoạn mạch RLC: cho biết i(t) = I0 sin(ωt), viết biểu thức hiệu điện thế u(t). Tìm công suất Pmạch? Phương pháp: Nếu i = I0 sin(ωt) thì u = U0 sin(ωt + ϕ) (*) Với: U0 = I0.Z, tổng trở: Z = R2 + (ZL − ZC )2 với ZL = ωL ZC = 1 ωC tgϕ = ZL − ZC R → ϕ, với ϕ là độ lệch pha của u so với i. Công suất tiêu thụ của đoạn mạch: Cách 1: Dùng công thức: P = UI cos ϕ , với U = U0 √ 2 , I = I0 √ 2 , cos ϕ = R Z Cách 2: Trong các phần tử điện, chỉ có điện trở R mới tiêu thụ điện năng dưới dạng tỏa nhiệt: P = RI2 Chú ý: 1 π = 0, 318 CHỦ ĐỀ 3.Đoạn mạch RLC: cho biết u(t) = U0 sin(ωt), viết biểu thức cường độ dòng điện i(t). Suy ra biểu thức uR(t)?uL(t)?uC(t)? Phương pháp: Nếu u = U0 sin(ωt) thì i = I0 sin(ωt − ϕ) (*) Th.s Trần AnhTrung 42 Luyện thi đại học
- 43. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền I0 = U0 . Z, tổng trở: Z = R2 + (ZL − ZC )2 với tgϕ = ZL − ZC R → ϕ Hệ qủa: Hiệu điện thế hai đầu điện trở R cùng pha với cđdđ: uR = U0R sin(ωt − ϕ). với: U0R = I0.R. Hiệu điện thế hai đầu cuộn cảm L nhanh pha π 2 so với cđdđ: uL = U0L sin(ωt − ϕ + π 2 ). với: U0L = I0.ZL. Hiệu điện thế hai đầu tụ điện C chậm pha π 2 so với cđdđ: uC = U0C sin(ωt − ϕ − π 2 ). với: U0C = I0.ZC . Chú ý: Nếu phần tử điện nào bị đoản mạch hoặc không có trong đoạn mạch thì ta xem điện trở tương ứng bằng 0. Nếu biết: i = I0 sin(ωt+ϕi) và u = U0 sin(ωt+ϕu) thì độ lệch pha: ϕu/i = ϕu −ϕi CHỦ ĐỀ 4.Xác định độ lệch pha giữa hai hđt tức thời u1 và u2 của hai đoạn mạch khác nhau trên cùng một dòng điện xoay chiều không phân nhánh? Cách vận dụng? Phương pháp: •Cách 1:(Dùng đại số) Độ lệch pha của u1 so với i: tgϕ1 = ZL1 − ZC1 R1 → ϕ1 Độ lệch pha của u2 so với i: tgϕ2 = ZL2 − ZC2 R2 → ϕ2 Ta có: ϕu1/u2 = ϕu1 − ϕu2 = (ϕu1 − ϕi) − (ϕu2 − ϕi) = ϕu1/i − ϕu2/i = ϕ1 − ϕ2 Độ lệch pha của u1 so với u2: ∆ϕ = ϕ1 − ϕ2 •Cách 2:(Dùng giản đồ vectơ) Ta có: u = u1 + u2 ↔ U = U1 + U2 trục pha I. U1 U1 = I.Z1 tgϕ1 = ZL1 − ZC1 R1 → ϕ1 ; U2 = I.Z2 tgϕ2 = ZL2 − ZC2 R2 → ϕ1 Độ lệch pha của u1 so với u2: ∆ϕ = ϕ1 − ϕ2 CHỦ ĐỀ 5.Đoạn mạch RLC, cho biết U, R: tìm hệ thức L, C, ω để: cường độ dòng điện qua đoạn mạch cực đại, hiệu điện thế và cường độ dòng điện cùng pha, công suất tiêu thụ trên đoạn mạch đạt cực đại. Phương pháp: 1.Cường độ dòng điện qua đoạn mạch đạt cực đại: Th.s Trần AnhTrung 43 Luyện thi đại học
- 44. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Áp dụng định luật Ohm cho đoạn mạch: I = U Z = U R2 + (ZL − ZC )2 (∗) Ta có: I = max ↔ M = R2 + (ZL − ZC )2 = min ↔ ZL − ZC = 0 ↔ ωL = 1 ωC Hay LCω2 = 1 (∗) → Imax = U R 2.Hiệu điện thế cùng pha với cường độ dòng điện: Để u và i cùng pha: ϕ = 0 hay tgϕ = ZL − ZC R = 0↔ ZL − ZC = 0 ↔ ωL = 1 ωC Hay LCω2 = 1 3.Công suất tiêu thụ trên đoạn mạch cực đại: Ta có: P = UI cos ϕ , để P = max ↔ cos ϕ = 1 Ta có: cos ϕ = R R2 + (ZL − ZC )2 = 1 Hay R2 + (ZL − ZC )2 = R2 Hay LCω2 = 1 4.Kết luận: Hiện tượng cộng hưởng điện: LCω2 = 1 ↔ • I = max • u, i cùng pha (ϕ = 0) • cos ϕ = 1 • Hệ qủa: 1.Imax = U R 2.Do ZL = ZC → UL = UC với ϕL = −ϕC = − π 2 nên UL = −UC ↔ uL = −uC CHỦ ĐỀ 6.Đoạn mạch RLC, ghép thêm một tụ C :tìm C để: cường độ dòng điện qua đoạn mạch cực đại, hiệu điện thế và cường độ dòng điện cùng pha, công suất tiêu thụ trên đoạn mạch đạt cực đại. Phương pháp: Gọi Cb là điện dung tương đương của bộ tụ, tương tự chủ đề 5, ta có: LCbω2 = 1 → Cb = 1 Lω2 ◦Nếu C nối tiếp với C : 1 Cb = 1 C + 1 C ◦Nếu C song song với C : Cb = C + C Th.s Trần AnhTrung 44 Luyện thi đại học
- 45. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 7.Đoạn mạch RLC: Cho biết UR, UL, UC: tìm U và độ lệch pha ϕu/i. Phương pháp: Cách 1:( Dùng đại số) Áp dụng công thức: I = U Z = U R2 + (ZL − ZC )2 → U = I R2 + (ZL − ZC )2 U = U2 R + (UL − UC )2 Cách 2:( Dùng giản đồ vectơ) Ta có: u = uR + uL + uC ↔ U = UR + UL + UC trục pha I Dựa vào giản đồ vectơ: ta được U = U2 R + (UL − UC )2 Độ lệch pha: tgϕ = ZL − ZC R = IZL − IZC IR Hay tgϕ = UL − UC UR CHỦ ĐỀ 8.Cuộn dây (RL) mắc nối tiếp với tụ C: cho biết hiệu điện thế U1 ( cuộn dây) và UC . Tìm Umạch và ϕ . Phương pháp: Ta có: u = u1 + uC ↔ U = U1 + UC (∗) trục pha I Với •U1 +U1 = I.Z1 = I. R2 + Z2 L +(I, U1) = ϕ1 với tgϕ1 = ZL R cos ϕ1 = R R2 + Z2 L •UC +UC = I.ZC với ZC = 1 ωC +(I, UC ) = − π 2 Xét ∆OAC: Định lý hàm cosin: U2 = U2 1 + U2 C − 2U1UC cos( π 2 − ϕ1) Hay U = U2 1 + U2 C + 2U1UC sin ϕ1 Với: sin ϕ1 = cos ϕ1.tgϕ1 = ZL R2 + Z2 L Chiếu (*) lên −→ OI: U cos ϕ = U1 cos ϕ1 → cos ϕ = U U1 cos ϕ1 CHỦ ĐỀ 9.Cho mạchRLC: Biết U, ω, tìm L, hayC, hayR để công suất tiêu thụ trên đoạn mạch cực đại. Phương pháp: Th.s Trần AnhTrung 45 Luyện thi đại học
- 46. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Trong các phần tử điện, chỉ có điện trở R mới tiêu thụ điện năng dưới dạng tỏa nhiệt: P = RI2 Ta có: I = U Z = U R2 + (ZL − ZC )2 Vậy: P = RU2 R2 + (ZL − ZC )2 (*) 1.Tìm L hay C để công suất tiêu thụ trên đoạn mạch cực đại: Dể P = max từ (*) ↔ M = R2 + (ZL − ZC )2 = min ↔ ZL − ZC = 0 hay LCω2 = 1 ↔ C = 1 ω2L L = 1 ω2C (∗) → Pmax = U2 R a. Đồ thị L theo P: L 0 1 ω2C ∞ P P0 Pmax 0 Với P0 = RU2 R2 + Z2 C b. Đồ thị C theo P: C 0 1 ω2L ∞ P 0 Pmax P1 Với P1 = RU2 R2 + Z2 L 2.Tìm R để công suất tiêu thụ trên đoạn mạch cực đại: Chia tử và mẫu của (*) cho R: P = U2 R + (ZL − ZC )2 R = const M Để P = max khi và chỉ khi M = min. Áp dụng bất đẳng thức Côsin: M = R + (ZL − ZC )2 R ≥ 2 R. (ZL − ZC )2 R = 2|ZL − ZC| Dấu ” = ” xảy ra khi: R = (ZL − ZC )2 R hay R = |ZL − ZC | Vậy: Pmax = U2 2|UL − UC | Bảng biến thiên R theo P: R 0 |ZL − ZC | ∞ P 0 Pmax 0 CHỦ ĐỀ 10.Đoạn mạch RLC: Cho biết U, R, f: tìm L ( hay C) để UL (hay UC ) đạt giá trị cực đại? Th.s Trần AnhTrung 46 Luyện thi đại học
- 47. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Phương pháp: 1.Tìm L để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu cuộn cảm cực đại: Hiệu điện thế ở hai đầu cuộn cảm: UL = I.ZL = U.ZL R2 + (ZL − ZC )2 (*) •Cách 1:( Dùng đạo hàm) Đạo hàm hai vế của (*) theo ZL: ∂UL ∂ZL = (R2 + Z2 C − ZLZC )U [R2 + (ZL − ZC )2] 3 2 Ta có: ∂UL ∂ZL = 0 ↔ ZL = R2 + Z2 C ZC , ta có bảng biến thiên: ZL 0 R2 + Z2 C ZC ∞ ∂UL ∂ZL + 0 − UL ULmax Với ULmax = U R2 + Z2 C R •Cách 2:( Dùng đại số) Chia tử và mẫu của (*) cho ZL, ta được: UL = U R2 Z2 L + (1 − ZC ZL )2 = const √ y Với y = R2 Z2 L + (1 − ZC ZL )2 = (R2 + Z2 C ) 1 Z2 L − 2.ZC 1 ZL + 1 = (R2 + Z2 C )x2 − 2.ZC x + 1 Trong đó: x = 1 ZL ; Ta có: a = (R2 + Z2 C ) > 0 Nên y = min khi x = − b 2a = ZC R2 + Z2 C , ymin = − ∆ 4a = R2 R2 + Z2 C Vậy: ZL = R2 + Z2 C ZC và ULmax = U R2 + Z2 C R •Cách 3:( Dùng giản đồ vectơ) Ta có: u = uRC + uL ↔ U = URC + UL (∗) trục pha I , đặt AOB = α Xét ∆OAB: Định lý hàm sin: UL sin AOB = U sin OAB ↔ UL sin α = U sin(π 2 − ϕ1) = U cos ϕ1 Hay: UL = U cos ϕ1 sin α vậy: UL = max khi sin α = 1 → α = 900 → ∆AOB ⊥ O Từ đó: ϕ1 + |ϕu/i| = π 2 , vì ϕ1 < 0, ϕu/i > 0 nên: tgϕ1 = −cotgϕu/i = − 1 tgϕu/i Th.s Trần AnhTrung 47 Luyện thi đại học
- 48. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền ↔ − ZC R = − R ZL − ZC hay ZL = R2 + Z2 L ZC , với ULmax = U cos ϕ1 hay ULmax = U R2 + Z2 C R 2.Tìm C để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu tụ điện cực đại: Hiệu điện thế ở hai đầu tụ điện: UC = I.ZC = U.ZC R2 + (ZL − ZC )2 (**) •Cách 1:( Dùng đạo hàm) Đạo hàm hai vế của (*) theo ZC : ∂UC ∂ZC = (R2 + Z2 L − ZLZC )U [R2 + (ZL − ZC )2] 3 2 Ta có: ∂UC ∂ZC = 0 ↔ ZC = R2 + Z2 L ZL , ta có bảng biến thiên: ZC 0 R2 + Z2 L ZL ∞ ∂UC ∂ZC + 0 − UC UCmax Với UCmax = U R2 + Z2 L R •Cách 2:( Dùng đại số) Chia tử và mẫu của (*) cho ZC , ta được: UC = U R2 Z2 C + ( ZL ZC − 1)2 = const √ y Với y = R2 Z2 C + ( ZL ZC − 1)2 = (R2 + Z2 L) 1 Z2 C − 2.ZL 1 ZC + 1 = (R2 + Z2 L)x2 − 2.ZLx + 1 Trong đó: x = 1 ZC ; Ta có: a = (R2 + Z2 L) > 0 Nên y = min khi x = − b 2a = ZL R2 + Z2 L , ymin = − ∆ 4a = R2 R2 + Z2 L Vậy: ZC = R2 + Z2 L ZL và UCmax = U R2 + Z2 L R •Cách 3:( Dùng giản đồ vectơ) Ta có: u = uRL + uC ↔ U = URL + UC (∗) trục pha I , đặt AOB = α Xét ∆OAB: Định lý hàm sin: UC sin AOB = U sin OAB ↔ UC sin α = U sin(π 2 − ϕ1) = U cos ϕ1 Hay: UC = U cos ϕ1 sin α vậy: UC = max Th.s Trần AnhTrung 48 Luyện thi đại học
- 49. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền khi sin α = 1 → α = 900 → ∆AOB ⊥ O Từ đó: ϕ1 + |ϕu/i| = π 2 , vì ϕ1 > 0, ϕu/i < 0 nên: tgϕ1 = −cotgϕu/i = − 1 tgϕu/i ↔ ZL R = − R ZL − ZC hay ZC = R2 + Z2 L ZL , với UCmax = U cos ϕ1 hay UCmax = U R2 + Z2 L R CHỦ ĐỀ 11.Đoạn mạch RLC: Cho biết U, R, L, C: tìm f ( hay ω) để UR, UL hay UC đạt giá trị cực đại? Phương pháp: 1.Tìm f ( hay ω) để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu điện trở cực đại: Hiệu điện thế ở hai đầu điện trở R: UR = I.R = UR R2 + (ZL − ZC )2 = const M Để UR = max ↔ M = min ↔ ZL − ZC = 0 hay ω0 = 1 √ LC (1)( Với ω0 = 2πf ) Vậy URmax = U 2.Tìm f ( hay ω) để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu cuộn cảm cực đại: Hiệu điện thế ở hai đầu điện trở L: UL = I.ZL = UZL R2 + (ZL − ZC )2 = UωL R2 + ωL − 1 ωC 2 = U R2 ω2L2 + 1 − 1 ω2CL 2 Hay UL = const √ y , để UL cực đại khi y = min. Ta có: y = R2 ω2L2 + (1 − 1 ω2CL )2 = 1 C2L2 1 ω4 + R2 L2 − 2 1 CL 1 ω2 + 1 Hay: y = 1 C2L2 x2 + R2 L2 − 2 1 CL x + 1 với x = 1 ω2 Ta có: a = 1 C2L2 > 0 Nên y = min khi x = − b 2a = 2 CL − R2 L2 . L2 C2 2 = 2LC − R2 C2 2 Vậy ω1 = 2 2LC − R2C2 (2) 3.Tìm f ( hay ω) để hiệu thế hiệu dụng ở hai đầu tụ điện cực đại: Th.s Trần AnhTrung 49 Luyện thi đại học
- 50. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Hiệu điện thế ở hai đầu điện trở C: UC = I.ZC = UZC R2 + (ZL − ZC )2 = U 1 ωC R2 + ωL − 1 ωC 2 = U R2C2ω2 + (LCω − 1)2 Hay UL = const √ y , để UL cực đại khi y = min. Ta có: y = R2 C2 ω2 + (LCω − 1)2 = C2 L2 ω4 + (R2 C2 − 2CL)ω2 + 1 Hay: y = C2 L2 x2 + (R2 L2 − 2CL)x + 1 với x = ω2 Ta có: a = C2 L2 > 0 Nên y = min khi x = − b 2a = 2CL − R2 C2 2C2L2 Vậy ω2 = 2CL − R2 C2 2C2L2 Hay: ω2 = 1 LC . 2CL − R2 C2 2 (3) Chú ý: Ta có: ω2 0 = ω1.ω2 Hiệu điện thế cực đại ở hai đầu cuộn cảm và tụ điện đều có dạng UCmax = ULmax = 2L R U √ 4LC − R2C2 CHỦ ĐỀ 12.Cho biết đồ thị i(t) và u(t), hoặc biết giản đồ vectơ hiệu điện thế: xác định các đặt điểm của mạch điện? Phương pháp: 1.Cho biết đồ thị i(t) và u(t): tìm độ lệch pha ϕu/i: Gọi θ là độ lệch pha về thời gian giữa u và i ( Đo bằng khoảng thời gian giữa hai cực đại liên tiếp của u và i) • Lệch thời gian T ↔ lệch pha 2π • Lệch thời gian θ ↔ lệch pha ϕu/i Vậy: ϕu/i = 2π θ T Th.s Trần AnhTrung 50 Luyện thi đại học
- 51. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 2.Cho biết giản đồ vectơ hiệu điện thế: vẽ sơ đồ đoạn mạch? Tìm Umạch Quy tắc: •UR nằm ngang ↔ phần tử R •UL thẳng đứng hướng lên ↔ phần tử L •UC thẳng đứng hướng xuống ↔ phần tử C Umạch +gốcO; +ngọn: cuối UR; ϕu/i = (I, U) CHỦ ĐỀ 13.Tác dụng nhiệt của dòng điện xoay chiều: tính nhiệt lượng tỏa ra trên đoạn mạch? Phương pháp: Biết I: áp dụng công thức Q = RI2 t Biết U: Từ công thức I = U Z → Q = R U2 Z2 t Nếu cuộn dây (RL) hoặc điện trở dìm trong chất lỏng: tìm ∆t0 Ta có: Qtỏa = RI2 t; Qthu = Cm∆t0 → ∆t0 = RI2 t Cm CHỦ ĐỀ 14.Tác dụng hóa học của dòng điện xoay chiều: tính điện lượng chuyển qua bình điện phân theo một chiều? Tính thể tích khí Hiđrô và Oxy xuất hiện ở các điện cực? Phương pháp: 1.Tính điện lượng chuyển qua bình điện phân theo một chiều ( trong 1 chu kỳ T, trong t): Xét dòng điện xoay chiều i = I0 sin ωt(A) qua bình điện phân chứa dung dịch axit hay bazơ loãng. Trong thời gian dt ( bé): điện lượng qua bình điện phân: dq = idt = I0 sin ωtdt Trong 1 chu kỳ T: dòng điện chỉ qua bình điện phân trong T 2 theo một chiều: q1 = T 2 0 idt = T 2 0 I0 sin ωtdt = − 1 ω I0 cos ωt T 2 0 hay q1 = 2I0 ω Với ω = 2π T do đó ta có: q1 = I0T π Trong thời gian t, số dao động n = t T , điện lượng qua bình điện phân theo một chiều là: q = nq1 = t T .q1 , vậy: q = 2I0 ω t T = I0t π Th.s Trần AnhTrung 51 Luyện thi đại học
- 52. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 2.Tính thể tích khí Hiđrô và Oxy xuất hiện ở các điện cực trong thời gian t(s): Cứ 96500C giải phóng A n = 1g tương ứng 11, 2(l)H đktc. Vậy qC :thể tích khí H: vH = q 96500 .11, 2(l) Thể tích của khí O: vO = vH 2 Vậy ở mỗi điện cực xuất hiện hổn hợp khí với thể tích v = vO + vH CHỦ ĐỀ 15.Tác dụng từ của dòng điện xoay chiều và tác dụng của từ trường lên dòng điện xoay chiều? Phương pháp: 1.Nam châm điện dùng dòng điện xoay chiều ( tần số f) đặt gần dây thép căng ngang. Xác định tần số rung f của dây thép: Trong một chu kỳ, dòng điện đổi chiều hai lần. Do đó nam châm hút hay nhả dây thép hai lần trong một chu kỳ. Nên tần số dao động của dây thép bằng hai lần tần số của dòng điện: f = 2f 2.Dây dẫn thẳng căng ngang mang dòng điện xoay chiều đặt trong từ trường có cảm ứng từ B không đổi ( vuông góc với dây): xác định tần số rung của dây f : Từ trường không đổi B tác dụng lên dây dẫn mang dòng điện một lực từ F = Bil( có chiều tuân theo quy tắc bàn tay trái ). Vì F tỉ lệ với i , nên khi i đổi chiều hai lần trong một chu kỳ thì F đổi chiều hai lần trong một chu kỳ, do đó dây rung hai lần trong một chu kỳ. f = f Th.s Trần AnhTrung 52 Luyện thi đại học
- 53. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 6 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ MÁY PHÁT ĐIỆN XOAY CHIỀU, BIẾN THẾ, TRUYỀN TẢI ĐIỆN NĂNG CHỦ ĐỀ 1.Xác định tần số f của dòng điện xoay chiều tạo bởi máy phát điện xoay chiều 1 pha Phương pháp: 1.Trường hợp roto của mpđ có p cặp cực, tần số vòng là n: Nếu n tính bằng ( vòng/s) thì: f = np Nếu n tính bằng ( vòng/phút) thì: f = n 60 p Chú ý: Số cặp cực: p = số cực ( bắc+ nam) 2 2.Trường hợp biết suất điện động xoay chiều ( E hay Eo): Áp dụng: Eo = NBSω với ω = 2πf , nên: f = Eo 2πNBS = E √ 2 2πNBS Chú ý: Nếu có k cuộn dây ( với N1 vòng) thì N = kN1 Thông thường: máy có k cực ( bắc + nam) thì phần ứng có k cuộn dây mắc nối tiếp. CHỦ ĐỀ 2. Nhà máy thủy điện: thác nước cao h, làm quay tuabin nước và roto của mpđ. Tìm công suất P của máy phát điện? Phương pháp: Gọi: HT là hiệu suất của tuabin nước; HM là hiệu suất của máy phát điện; m là khối lượng nước của thác nước trong thời gian t. Công suất của thác nước: Po = Ao t = mgh t = µgh; với µ = m t là lưu lượng nước ( tính theo khối lượng) Công suất của tuabin nước: PT = HT Po Công suất của máy phát điện: PM = HM PT = HM HT Po CHỦ ĐỀ 3. Mạch điện xoay chiều ba pha mắc theo sơ đồ hình Υ: tìm cường độ dòng trung hòa khi tải đối xứng? Tính hiệu điện thế Ud ( theo Up)? Tính Pt (các tải) Phương pháp: Th.s Trần AnhTrung 53 Luyện thi đại học
- 54. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Tìm ith: i1 = I0 sin ωt i2 = I0 sin(ωt + 2π 3 ) i3 = I0 sin(ωt − 2π 3 ) → ith = i1 + i2 + i3 = 0 Suy ra:I1 = −I23 ↔ Ith = 0 Tìm Ud: Ta có: Ud = UA1A2 = UA2A3 = UA3A1 : hiệu điện thế giữa hai dây pha Up = UA1O = UA2O = UA3O : hiệu điện thế giữa dây pha và dây trung hòa Ta có:ud = uA1A2 = uA1O + uOA2 = uA1O − uA2O ↔ UA1A2 = UA1O − UA1O Từ hình ta được: Ud = Up √ 3 Tìm Ptải: Do hiệu điện thế của các tải bằng nhau (Up) nên: Itải = Up Ztải Công suất tiêu thụ của mỗi tải: Pt = UpIt cos ϕt = RtI2 t CHỦ ĐỀ 4. Máy biến thế: cho U1, I1: tìm U2, I2 Phương pháp: 1.Trường hợp các điện trở của cuộn sơ cấp và thứ cấp bằng 0, cuộn thứ cấp hở: Lúc đó: I2 = 0 Áp dụng: U2 U1 = N2 N1 → U2 2.Trường hợp các điện trở của cuộn sơ cấp và thứ cấp bằng 0, cuộn thứ cấp có tải: a. Trường hợp hiệu suất MBT H = 1: Ta có: P1 = P2 ↔ U1I1 = U2I2 Hay: U2 U1 = I1 I2 hay I2 = I1 N1 N2 b. Trường hợp hiệu suất MBT là H : Ta có: U2 U1 = N2 N1 hay I2 = HI1 N1 N2 Th.s Trần AnhTrung 54 Luyện thi đại học
- 55. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 3.Trường hợp các điện trở của cuộn sơ cấp và thứ cấp khác 0: Suất điện động qua cuộn sơ cấp: e1 = −N1 dΦ dt (1); Suất điện động qua cuộn thứ cấp: e2 = −N2 dΦ dt (2); Lập tỉ: e1 e2 = N1 N2 ≡ k (3) Cuộn sơ cấp đóng vai trò như một máy phát: u1 = e1 + r1i1 → e1 = u1 − r1i1 (4) Cuộn sơ cấp đóng vai trò như một máy thu: u2 = e2 − r2i2 → e2 = u2 + r2i2 (5) Lập tỉ: e1 e2 = u1 − r1i1 u2 + r2i2 ≡ k ↔ u1 − r1i1 = ku2 + kr2i2 (6) Ta có e1i1 = e2i2 hay e1 e2 = i1 i2 = 1 k → i1 = i2 k và i2 = u2 R (7) Thay (7) vào (6), thực hiện biến đổi ta được: u2 = kR k2(R + r2) + r1 u1 Hay: U2 = kR k2(R + r2) + r1 U1 CHỦ ĐỀ 5. Truyền tải điện năng trên dây dẫn: xác định các đại lượng trong quá trình truyền tải Phương pháp: Sản xuất: U2A U1A = I1A I2A = N2A N1A PA = U1AI1A = U2AI2A Tuyền tải: Cường độ d.điện : I = I2A = I1B Điện trở : R = ρ 2l S (l = AB) Độ giảm thế : ∆UAB = U2B − U2A = IR Công suất hao phí : ∆P = PA − PB = RI2 Sử dụng: U2B U1B = I1B I2B = N2B N1B PB = U1BI1B = U2BI2B CHỦ ĐỀ 6. Xác định hiệu suất truyền tải điện năng trên dây? Phương pháp: Công thức định nghĩa hiệu suất: H = PB PA ; Xác định theo công suất: H = PB PA = PA − ∆P PA = 1 − ∆P P ; Th.s Trần AnhTrung 55 Luyện thi đại học
- 56. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Xác định theo hđt: H = UB UA = UA − ∆U UA = 1 − ∆U U Th.s Trần AnhTrung 56 Luyện thi đại học
- 57. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 7 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ DAO ĐỘNG ĐIỆN TỰ DO TRONG MẠCH LC Ký hiệu: • qmax = Q0 ( biên độ điện tích) • umax = U0 ( biên độ hiệu điện thế) • imax = I0 ( biên độ dòng điện) GHI NHỚ Dao động cơ học ( con lắc lò xo) Dao động điện ( mạch LC) Li độ: x Điện tích : q Vận tốc: v = dx dt = x Cường độ dòng điện : i = − dq dt Các đại lượng đặt trưng Khối lượng: m Độ tự cảm : L Độ cứng: k Nghịch đảo điện dung : 1 C Lực tác dụng : F Hiệu điện thế : u Phương trình động lực học x” + k m x = 0 q” + 1 LC q = 0 ↔ x” + ω2 x = 0 ↔ q” + ω2 q = 0 Nghiệm của pt vi phân x = A sin(ωt + ϕ) q = Q0 sin(ωt + ϕ) Tần số góc riêng ω = k m ω = 1 LC Chu kỳ dao động T = 2π m k T = 2π √ LC Thế năng đàn hồi : Năng lượng điện trường : Et = 1 2 kx2 Wđ = 1 2 q2 C = 1 2 Cu2 = 1 2 qu Động năng : Năng lượng từ trường : Năng lượng dao động Eđ = 1 2 mv2 Wt = 1 2 Li2 Cơ năng : Năng lượng điện từ : E = 1 2 mv2 + 1 2 kx2 W = 1 2 Li2 + 1 2 q2 C = 1 2 kA2 = 1 2 mω2 A2 = 1 2 Q2 0 C = 1 2 LI2 0 Bảng so sánh dao động điều hòa của con lắc lò xo và dao động điện tự do Th.s Trần AnhTrung 57 Luyện thi đại học
- 58. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 1.Dao động điện tự do trong mạch LC: viết biểu thức q(t)? Suy ra cường độ dòng điện i(t)? Phương pháp: q(t) có dạng tổng quát: q = Q0 sin(ωt + ϕ) với: Q0 = CU0 ω = 1 √ LC hoặc ω = 2π T = 2πf ϕ được xác định nhờ điều kiện ban đầu ( t = 0) của q. i(t) được xác định: i = − dq dt = q = −ωQ0 cos(ωt + ϕ) = −I0 cos(ωt + ϕ) Với I0 = ωQ0 = Q0 √ LC CHỦ ĐỀ 2.Dao động điện tự do trong mạch LC, biết uC = U0 sin ωt, tìm q(t)? Suy ra i(t)? Phương pháp: Ta có: q = Cu = Q0 sin ωt vớiQ0 = CU0 i(t) được xác định: i = − dq dt = −q = −ωQ0 cos ωt = −I0 cos ωt hay i = I0 sin ωt + π 2 CHỦ ĐỀ 3.Cách áp dụng định luật bảo toàn năng lượng trong mạch dao động LC. Phương pháp: Áp dụng định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng: W = Wđ + Wt = Wđmax = Wtmax = const hay 1 2 Li2 + 1 2 Cu2 1 2 q2 C = 1 2 LI2 0 = 1 2 CU2 0 1 2 Q2 0 C (∗) 1.Biết Q0 ( hay U0) tìm biên độ I0 : Từ (*) ta được: 1 2 CU2 0 1 2 Q2 0 C = 1 2 LI2 0 Suy ra I0 = Q0 √ LC I0 = U0 L C 2.Biết Q0 ( hay U0) và q ( hay u), tìm i lúc đó : Th.s Trần AnhTrung 58 Luyện thi đại học
- 59. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Từ (*) ta được: 1 2 Li2 + 1 2 Cu2 1 2 q2 C = 1 2 CU2 0 1 2 Q2 0 C Suy ra i = Q2 0 − q2 LC i = C L (U2 0 − u2) CHỦ ĐỀ 4.Dao động điện tự do trong mạch LC, biết Q0 và I0:tìm chu kỳ dao động riêng của mạch LC. Phương pháp: Áp dụng công thức Thomson: T = 2π √ LC (1) Ta có: I0 = Q0 √ LC → LC = Q2 0 I2 0 , thay vào (1): T = 2π Q0 T0 CHỦ ĐỀ 5.Mạch LC ở lối vào của máy thu vô tuyến điện bắt sóng điện từ có tần số f (hay bước sóng λ).Tìm L( hay C)? Phương pháp: Điều kiện để bắt được sóng điện từ là tần số của sóng phải bằng tần số riêng của mạch dao động LC: f(sóng) = f0(mạch ) (∗∗) 1.Biết f( sóng) tìm L và C: Từ (**) → f = 1 2π √ LC ↔ L = 1 4π2f2C C = 1 4π2f2L 2.Biết λ( sóng) tìm L và C: Từ (**) → c λ = 1 2π √ LC ↔ L = λ2 4π2c2C C = λ2 4π2c2L CHỦ ĐỀ 6.Mạch LC ở lối vào của máy thu vô tuyến có tụ điện có điện dung biến thiên Cmax ÷ Cmin tương ứng góc xoay biến thiên 00 ÷ 1800 : xác định góc xoay ∆α để thu được bức xạ có bước sóng λ? Phương pháp: Lập luận như chủ đề 5: C = λ2 4π2c2L Khi ∆C0 = Cmax − Cmin ↔ ∆α0 = 1800 − 0 = 1800 Khi ∆C = C − Cmin ↔ ∆α Vậy: ∆α = 1800 C − Cmin Cmax − Cmin Th.s Trần AnhTrung 59 Luyện thi đại học
- 60. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 7.Mạch LC ở lối vào của máy thu vô tuyến có tụ xoay biến thiên Cmax ÷ Cmin: tìm dải bước sóng hay dải tần số mà máy thu được? Phương pháp: Lập luận như chủ đề 5, ta có: λ = 2πc √ LCv ↔ λmin ↔ Cmin λmax ↔ Cmax −→ λmin ≤ λ ≤ λmax f = 1 2π √ LCv ↔ Cmin ↔ fmax Cmax ↔ fmin −→ fmin ≤ f ≤ fmax Th.s Trần AnhTrung 60 Luyện thi đại học
- 61. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 8 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ PHẢN XẠ ÁNH SÁNG CỦA GƯƠNG PHẲNG VÀ GƯƠNG CẦU CHỦ ĐỀ 1.Cách vẽ tia phản xạ trên gương phẳng ứng với một tia tới đã cho ? Phương pháp: 1.Cách 1:( Áp dụng định luật phản xạ ánh sáng) + Vẽ pháp tuyến IN tại điểm tới I, với góc tới i = SIN. + Vẽ tia phản xạ IR đối xứng với SI: i = NIR = i 2.Cách 2:( Dựa vào mối liên hệ giữa vật và ảnh) + Nếu tia tới SI phát xuất từ điểm S thì tia phản xạ có phương qua ảnh ảo S ( đối xứng với S qua gương). + Nếu tia tới SI có phương qua vật ảo S ( sau gương) thì tia phản xạ trực tiếp qua ảnh thật ( trước gương). CHỦ ĐỀ 2.Cách nhận biết tính chất "thật - ảo" của vật hay ảnh( dựa vào các chùm sáng) Phương pháp: Nhận biết tính chất "thật - ảo" của vật: dựa vào tính chất của chùm tia tới. + Chùm tia tới phân kì thì vật thật.( vật trước gương). + Chùm tia tới hội tụ thì vật ảo.( vật sau gương). Nhận biết tính chất "thật - ảo" của ảnh: dựa vào tính chất của chùm tia phản xạ. + Chùm tia phản xạ hội tụ thì ảnh thật.( ảnh trước gương). + Chùm tia phản xạ phân kỳ thì ảnh ảo.( ảnh sau gương). Chú ý: Đối với gương phẳng, vật thật cho ảnh ảo và ngược lại. CHỦ ĐỀ 3.Gương phẳng quay một góc α (quanh trục vuông góc mặt phẳng tới): tìm góc quay của tia phản xạ? Phương pháp: Định lý:( về gương quay):Khi gương quay một góc α quanh một trục ⊥ mp tới thì tia phản xạ quay một góc β = 2α cùng chiều quay của gương." 1.Cho tia tới cố định, xác định chiều quay của tia phản xạ: Dùng hình học: i2 = i2 = i1 + α Suy ra, góc quay: β = RIR = 2(i2 − i1) = 2α 2.Cho biết SI = R, xác định quãng đường đi của ảnh S : Đường đi S S”, ứng với góc quay β = 2α của tia phản xạ. Th.s Trần AnhTrung 61 Luyện thi đại học
- 62. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Vậy: S S” = Rβrad = 2Rαrad 3.Gương quay đều với vận tốc góc ω: tìm vận tốc dài của ảnh? v = S S” t = 2Rαrad t = 2Rω CHỦ ĐỀ 4.Xác định ảnh tạo bởi một hệ gương có mặt phản xạ hướng vào nhau Phương pháp: Dựa vào hai nguyên tắc: 1.Nguyên tắc phân đoạn: Chia quá trình tạo ảnh thành từng giai đoạn, mỗi giai đoạn chỉ xét tạo ảnh trên một gương. 2.Nguyên tắc tạo ảnh liên tiếp: ảnh của gương này là vật của gương kia. Có hai nhóm liên tiếp Nhóm ảnh 1: S G1 −−−−→ S1 G2 −−−−→ S2 G1 −−−−→ S3 · · · Nhóm ảnh 2: S G2 −−−−→ S1 G1 −−−−→ S2 G2 −−−−→ S3 · · · Số ảnh là tổng tất cả các ảnh của hai hệ Hệ qủa: Đối với hệ hai gương song song thì số ảnh là vô hạn nếu mắt đặt ngoài hai gương và hữu hạn nếu mắt đặt giữa hai gương. Nếu hai gương hợp nhau một góc α Mỗi nhóm ảnh, nếu ảnh nào nằm sau gương thì không tạo ảnh nữa. Th.s Trần AnhTrung 62 Luyện thi đại học
- 63. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chú ý: Ta chứng minh được rằng nếu α = 3600 n với n là số nguyên dương thì hệ có n − 1 ảnh. CHỦ ĐỀ 5.Cách vận dụng công thức của gương cầu Phương pháp: Xét sự tạo ảnh: ABd=OA G−−−−−−−−−−−→ A Bd =OA Áp dụng các công thức: 1 d + 1 d = 1 f (1) với f = R 2 Công thức về độ phóng đại ảnh : k = A B AB = − d d (2) Hay: k = − f d − f = − d − f f 1.Cho biết d và AB: tìm d và độ cao ảnh A B Từ (1): → d = df d − f , nếu d > 0: ảnh thật; d < 0 ảnh ảo. Từ (2): ta suy ra được giá trị của k, nếu k > 0 ảnh vật cùng chiều; k < 0 ảnh vật ngược chiều. Độ cao của ảnh: A B = |k|AB 2.Cho biết d và A B : tìm d và độ cao vật AB Từ (1): → d = d f d − f , nếu d > 0: vật thật; d < 0 vật ảo. Độ cao của vật: AB = A B |k| 3.Cho biết vị trí vật d và ảnh d xác định tiêu cự f: Từ (1): → f = d d d + d , nếu f > 0: gương cầu lõm; f < 0 gương cầu lồi. 4.Chú ý: *Đối với gương cầu lồi: Vật thật luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật, gần gương hơn vật. *Đối với gương cầu lõm: Vật thật nằm trong OF luôn cho ảnh ảo, cùng chiều, nhỏ hơn vật, xa gương hơn vật.Vật thật nằm ngoài OF luôn cho ảnh thật, ngược chiều với vật. Th.s Trần AnhTrung 63 Luyện thi đại học
- 64. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 6.Tìm chiều và độ dời của màn ảnh khi biết chiều và độ dời của vật. Hệ qủa? Phương pháp: 1.Tìm chiều và độ dời của màn ảnh khi biết chiều và độ dời của vật: Cách 1: Ta có: 1 d + 1 d = 1 f = const (*) Do đó: khi d tăng thì d’ giảm và ngược lại. Cách 2: (*)→ d = df d − f hay y = ax a − x đạo hàm theo x: y = − a2 (a − x)2 < 0, vậy hàm số y = f(x) là hàm nghịch biến. Kết luận: Khi dịch chuyển vật lại gần gương cầu một đoạn ∆d = d1 − d2 thì dịch chuyển mà ra xa gương cầu một đoạn ∆d = d2 − d1, và ngược lại. 2.Hệ qủa: Lần 1: k1 = − d1 d1 = − f d1 − f = − d1 − f f Từ đó ta suy ra d1 ( hay d1) theo k1 và f Lần 2: k2 = − d2 d2 = − f d2 − f = − d2 − f f Từ đó ta suy ra d2 ( hay d2) theo k2 và f Thay vào độ dịch chuyển của vật ( hay độ dịch chuyển của ảnh) để suy ra được f. CHỦ ĐỀ7.Cho biết tiêu cự f và một điều kiện nào đó về ảnh, vật: xác định vị trí vật dvà vị trí ảnh d Phương pháp: 1.Cho biết độ phóng đại k và f: Từ (2) ta được: d = −kd, thay vào (1): 1 d + 1 −kd = 1 f , ta suy ra được phương trình theo d, từ đó suy ra d . 2.Cho biết khoảng cách l = AA : Trong mọi trường hợp: l = AA = |d − d| ↔ d = d ± l Thay vào (1) ta được phương trình: 1 d + 1 d ± l = 1 f , ta suy ra được phương trình theo d, Th.s Trần AnhTrung 64 Luyện thi đại học
- 65. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền từ đó suy ra d . Chú ý:Ảnh trên màn là ảnh thật, ảnh nhìn thấy trong gương là ảnh ảo. CHỦ ĐỀ 8.Xác định thị trường của gương ( gương cầu lồi hay gương phẳng) Phương pháp: Gọi M là ảnh của mắt M qua gương, ta có sự tạo ảnh: Md=OM G−−−−−−−−−−−→ Md =OM Thị trường của gương là phần không gian trước gương, giới hạn bởi mặt phẳng gương và các đường sinh vẽ từ M tựa lên chu vi của gương. 1.Đối với gương cầu lồi: 1 d + 1 d = 1 f → d = df d − f 2. Đối với gương phẳng: M và M đối xứng nhau qua gương phẳng: d = −d. Gọi ϕ là góc nữa hình nón của thị trường: ta có : tgϕ = OM |d | = r |d | , r là bán kính của gương. Chú ý: 1 = 1 3500 rad CHỦ ĐỀ 9.Gương cầu lõm dùng trong đèn chiếu: tìm hệ thức liên hệ giữa vệt sáng tròn trên màn ( chắn chùm tia phản xạ) và kích thước của mặt gương Phương pháp: Gọi S là ảnh của mắt S( bóng đèn) qua gương, ta có sự tạo ảnh: Sd=OS G −−−−−−−−−−−→ Sd =OS 1 d + 1 d = 1 f → d = df d − f = OS Sử dụng hình học: xét các tam giác đồng dạng để suy ra mối quan hệ giữa Dvà D0 Gọi D0, D lần lượt là đường kính của gương và của vệc sáng tròn. 1.S là ảnh ảo ↔ chùm phản xạ là chùm phân kỳ. D D0 = |d | + L |d | 2.S là ảnh thật ↔ chùm phản xạ là chùm hội tụ. D D0 = L − d d 3.Chùm phản xạ là chùm song song ( ảnh ở vô cùng) D = D0 CHỦ ĐỀ 10.Xác định ảnh của vật tạo bởi hệ "gương cầu - gương phẳng" Phương pháp: Th.s Trần AnhTrung 65 Luyện thi đại học
- 66. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Xét 2 lần tạo ảnh: ABd1=O1A G1( g.cầu ) −−−−−−−−−−→ d1=O1A1 A1B1d2=O2A1 G2( g. phẳng ) −−−−−−−−−−−−−→ A2B2d2=O2A2 1.Trường hợp gương phẳng vuông góc với trục chính: Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f 1 → d1 = d1f1 d1 − f1 Độ phóng đại: k1 = A1B1 AB = − d1 d1 = − f1 d1 − f1 Ta có: d2 = a − d1 ( luôn như vậy) Lần 2: Ta có A2B2 đối xứng với A1B1 qua gương phẳng, do đó d2 = −d2 = d1 + a Độ phóng đại k2 = A2B2 A1B2 = − d2 d2 = 1 (2) Vậy: A2B2 = A1B1 2.Trường hợp gương phẳng nghiêng một góc 450 so với trục chính: Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f 1 → d1 = d1f1 d1 − f1 Độ phóng đại: k1 = A1B1 AB = − d1 d1 = − f1 d1 − f1 Ta có: d2 = a − d1 ( luôn như vậy) Lần 2: Ta có A2B2 đối xứng với A1B1 qua gương phẳng, do đó : O2A2 = O2A1; A1O2A2 = 2 × 450 = 900 Vậy: A2B2 song song với trục chính và A2B2 = A1B1 CHỦ ĐỀ 11.Xác định ảnh của vật tạo bởi hệ "gương cầu - gương cầu" Phương pháp: Xét 2 lần tạo ảnh: ABd1=O1A1 G1 −−−−→ d1=O1A1 A1B1d2=O2A1 G2 −−−−→ A2B2d2=O2A2 Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f 1 → d1 = d1f1 d1 − f1 Độ phóng đại: k1 = A1B1 AB = − d1 d1 = − f1 d1 − f1 = − d1 − f1 f1 (1) Ta có: d2 = a − d1 (2)( luôn như vậy) Th.s Trần AnhTrung 66 Luyện thi đại học
- 67. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Lần 2: 1 d2 + 1 d2 = 1 f 2 → d2 = d2f2 d2 − f2 Độ phóng đại: k2 = A2B2 A1B1 = − d2 d2 = − f2 d2 − f2 = − d2 − f2 f2 (3) Chú ý: Độ phóng đại ảnh cuối cùng: khệ = A2B2 AB = A2B2 A1B1 A1B1 AB = k2k1 = f2 (d2 − f2) f1 (d1 − f1) = (d2 − f2) f2 (d1 − f1) f1 CHỦ ĐỀ 12.Xác định ảnh của vật AB ở xa vô cùng tạo bởi gương cầu lõm? Phương pháp: Xét sự tạo ảnh:AB(∞)d=∞ O−−−−−−−→ A B d Vì d = ∞ nên 1 d = 0, từ công thức Đêcart: 1 d + 1 d = 1 f → d = f Vậy ảnh A B nằm trên mặt phẳng tiêu diện của gương cầu lõm. Gọi α là góc trông của vật qua gương. Ta có: ∆CA B : A B = CA tgα hay A B = f.tgα ≈ f.αrad Th.s Trần AnhTrung 67 Luyện thi đại học
- 68. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHỤ LỤC: CÁCH XÁC ĐỊNH TÍNH CHẤT ẢNH CỦA VẬT QUA GƯƠNG CẦU 1.Đối với gương cầu lõm: 2.Đối với gương cầu lồi: Th.s Trần AnhTrung 68 Luyện thi đại học
- 69. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 9 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ KHÚC XẠ ÁNH SÁNG, LƯỠNG CHẤT PHẲNG ( LCP) BẢNG MẶT SONG SONG (BMSS), LĂNG KÍNH (LK) CHỦ ĐỀ 1. Khảo sát đường truyền của tia sáng đơn sắc khi đi từ môi trường chiết quang kém sang môi trường chiết quang hơn? Phương pháp: Luôn có tia khúc xạ gần pháp tuyến hơn so với tia tới 1.Mặt phân cách là mặt phẳng: áp dụng công thức: n1 sin i = n2 sin r ⇒ sin r = n1 sin i n2 Khi: i = 0thì r = 0: Tia tới vuông góc với mặt phân cách thì tia ló đi thẳng. 2.Mặt phân cách là mặt cong: pháp tuyến tại điểm tới I là bán kính đi qua điểm I. CHỦ ĐỀ 2. Khảo sát đường truyền của tia sáng đơn sắc khi đi từ môi trường chiết quang hơn sang môi trường chiết quang kém? Phương pháp: Có thể có tia khúc xạ nhưng cũng có thể có tia phản xạ tòan phần 1.Mặt phân cách là mặt phẳng: áp dụng công thức: n1 sin i = n2 sin r ⇒ sin r = n1 sin i n2 Ta có: sin igh = chiết quang bé chiết quang lớn = n1 n2 Nếu i < igh thì có hiện tượng khúc xạ ánh sáng Khi: i = 0thì r = 0: Tia tới vuông góc với mặt phân cách thì tia ló đi thẳng. Nếu i ≥ igh : Thì có hiện tượng phản xạ toàn phần : i = i 2.Mặt phân cách là mặt cong: pháp tuyến tại điểm tới I là bán kính đi qua điểm I. Th.s Trần AnhTrung 69 Luyện thi đại học
- 70. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 3. Cách vẽ tia khúc xạ ( ứng với tia tới đã cho) qua mặt phẳng phân cách giữa hai môi trường bằng phương pháp hình học? Phương pháp: 1.Cách vẽ tia khúc xạ a. Vẽ tia khúc xạ thường :(n1 < n2) *Trong môi trường khúc xạ (n2) vẽ hai nữa đường tròn: (I, n1); (I, n2) * Nối dài SI cắt vòng tròn (I, n1) tại J. Hạ JH⊥mp(P), cắt vòng tròn (I, n2) ở K. Tia IK chính là tia khúc xạ, Thật vậy: ∆IJH : IH = IJ sin i = n1 sin i ∆IKH : IH = IK sin r = n2 sin r Vậy: n1 sin i = n2 sin r b. Vẽ tia khúc xạ giới hạn : Ta có: ∆IH0K0 : sin igh = IH IK0 = n1 n2 2.Cách vẽ tia tới giới hạn toàn phần *Trong môi trường tới (n1) vẽ hai nữa đường tròn: (I, n1); (I, n2) * Từ H0 vẽ đường vuông góc mp(P) , cắt (I, n1) ở S0 *S0I chính là tia tới giới hạn toàn phần( ứng với tia ló IK0 là sát mặt phân cách) Ta có: ∆S0IH0 : sin igh = IH0 IS0 = n2 n1 CHỦ ĐỀ 4. Xác định ảnh của một vật qua LCP ? Phương pháp: Lưỡng chất phẳng (LCP) là mặt phân cách giữa hai môi trường có chiết suất n1, n2 Đặt: d = SH: khoảng cách từ mặt phân cách đến vật; d = S H :khoảng cách từ mặt phân cách đến ảnh. Ta có: ∆SHI : tgi = HI SH → sin i = HI d ∆S HI : tgr = HI S H → sin r = HI d Vậy: sin i sin r = d d Ta có: n1 sin i = n2 sin r → sin i sin r = n2 n1 Vậy ta có công thức: d d = n2 n1 (*) Th.s Trần AnhTrung 70 Luyện thi đại học
- 71. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Nếu n1 > n2: ánh sáng đi từ môi trường chiếc quang hơn sang môi trường chiếc quang kém: (*) → d < d , ảnh S nằm dưới vật S. Nếu n1 < n2: ánh sáng đi từ môi trường chiếc quang kém sang môi trường chiếc quang hơn: (*) → d > d , ảnh S nằm trên vật S. CHỦ ĐỀ 5. Xác định ảnh của một vật qua BMSS ? Phương pháp: Bản mỏng song song (BMSS) là hệ thống hai LCP. 1.Độ dời ảnh Gọi S là ảnh của S qua BMSS, độ dời ảnh là :δ = SS Ta có: δ = SS = II = IH − I H = e − I H Mà: JH = I Htgi = IHtgr hay I H sin i = IH sin r → IH I H = sin i sin r = n ⇒ I H = IH n = e n Vậy: δ = SS = e 1 − 1 n Chú ý: Khoảng dời ảnh δ không phụ thuộc vào vị trí đặt vật. Ảnh luôn dời theo chiều ánh sang tới. 2.Độ dời ngang của tia sáng Khi tia sáng qua BMSS thì không đổi phương, nhưng dời ngang. Độ dời ngang của tia sáng là khoảng cách giữa tia tới và tia ló: d = IM Xét: ∆IJM : d = IM = IJ sin(i − r) Ta có:∆IJN : cos r = IN IJ → IJ = IN cos r = e cos r Vậy: d = e sin(i − r) cos r CHỦ ĐỀ 6. Xác định ảnh của một vật qua hệ LCP- gương phẳng ? Phương pháp: 1.Vật A - LCP - Gương phẳng Xét 3 lần tạo ảnh: Lần 1: HA1 HA = n n0 = n → HA1 = nHA Lần 2: A2 đối xứng với A1 qua gương phẳng: Ta có: KA2 = KA1 = KH + HA1 = e + nHA Lần 3: HA3 HA2 = n0 n = 1 n Với: HA2 = HK + KA2 = 2e + nHA → HA3 = 2e n + HA Th.s Trần AnhTrung 71 Luyện thi đại học
- 72. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 2.Vật A nằm giữa LCP- Gương phẳng Xét hai khả năng tạo ảnh Ảnh A : A qua LCP(nc-kk) cho ảnh là A HA HA = n0 n = 1 n → HA = HA n Ảnh A : A qua Gp cho ảnh A1 qua LCP(nc-kk) cho ảnh A” Lần 1: A1 đối xứng với A qua gương phẳng: Ta có: KA1 = KA Lần 2: HA” HA1 = n0 n = 1 n → HA” CHỦ ĐỀ 7. Xác định ảnh của một vật qua hệ LCP- gương cầu ? Phương pháp: Xét 3 lần tạo ảnh: Lần 1: HA1 HA = n n0 = n → HA1 = nHA Lần 2: d2 = OA1; d2 = OA2 = OH + HA2 Áp dụng công thức: 1 d2 + 1 d2 = 1 f → d2 Lần 3: HA3 HA2 = n0 n = 1 n → HA3 Chú ý: Trường hợp chất lỏng rất mỏng: H ≡ O Lúc đó: d2 = OA1 = HA1 = nHA = nOA; d2 = OA21 = HA2 = nHA = nOA Vậy: 1 d2 + 1 d2 = 1 f = 1 nOA + 1 nOA = 1 f Hay: 1 OA + 1 OA = 1 f n , có dạng: 1 d + 1 d = 1 f Vậy hệ tương đương với gương cầu lõm có tiêu cự: f = f n CHỦ ĐỀ 8. Xác định ảnh của một vật qua hệ nhiều BMSS ghép sát nhau? Phương pháp: Khoảng dời ảnh: δ = SSi = SS1 + S1S2 + S2S3 + · · · + Si−1Si = δ1 + δ2 + δ3 + · · · + δi Th.s Trần AnhTrung 72 Luyện thi đại học
- 73. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 9. Xác định ảnh của một vật qua hệ nhiều BMSS - gương phẳng ghép song song? Phương pháp: 1.Vật S - BMSS - Gương phẳng Xét 3 lần tạo ảnh: Lần 1: Khoảng dời ảnh: δ = SS1 = e 1 − 1 n Dời theo chiều ánh sáng tới. Lần 2: S2 đối xứng với S1 qua gương phẳng: Ta có: KS2 = KS1 = KS − δ Lần 3: Khoảng dời ảnh: δ = S2S3 = e 1 − 1 n Dời theo chiều ánh sáng phản xạ. Với: KS3 = KS2 − δ 2.Vật S nằm giữa BMSS - Gương phẳng Xét hai khả năng tạo ảnh Ảnh S : S qua BMSS cho ảnh là S Khoảng dời ảnh: δ = SS = e 1 − 1 n Ảnh A : S qua Gp cho ảnh S1 qua BMSS cho ảnh S” Lần 1: S1 đối xứng với S qua gương phẳng: Ta có: KS1 = KS Lần 2: Khoảng dời ảnh: δ = S”S1 = e 1 − 1 n Do đó: KS” = KS − δ CHỦ ĐỀ 10. Xác định ảnh của một vật qua hệ nhiều BMSS - gương cầu? Phương pháp: Xét 3 lần tạo ảnh: Lần 1: Khoảng dời ảnh: δ = AA1 = e 1 − 1 n Dời theo chiều ánh sáng tới. A1B1 = AB Th.s Trần AnhTrung 73 Luyện thi đại học
- 74. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Lần 2: Ta có: d2 = OA − δ Áp dụng công thức: 1 d2 + 1 d2 = 1 f Hay: d2 = d2f d2 − f Độ phóng đại: k = − d2 d2 = − f d2 − f Lần 3: Khoảng dời ảnh: δ = A2A3 = e 1 − 1 n Dời theo chiều ánh sáng phản xạ. A3B3 = A2B2 CHỦ ĐỀ 11. Cho lăng kính (A,n) và góc tới i1 của chùm sáng: xác định góc lệch D? Phương pháp: 1.Tìm r1: sin r1 = n sin i1 2.Tìm r2: A = r1 + r2 3.Tìm i2: sin i2 = n sin r2 4.Tìm D: D = i1 + i2 − A Chú ý: Nếu lăng kính có góc chiết quang A và góc tới i bé: D = (n − 1)Arad CHỦ ĐỀ 12. Cho lăng kính (A,n) xác định i1 để D = min? Phương pháp: 1.Cho A,n: xác định i1 để D = min, Dmin? Dựa vào tính chất:Góc lệch D= min khi tia tới và tia ló đối xứng nhau qua phân giác của góc A. Lúc đo: i1 = i2 = i; r1 = r2 = r Thay vào Chủ đề 11 ta được: Dmin = 2i − A 2.Cho Avà Dmin: xác định n? Lúc này ta có: r1 = A 2 ; i1 = Dmin + A 2 Thay vào: n = sin Dmin + A 2 sin A 2 Th.s Trần AnhTrung 74 Luyện thi đại học
- 75. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 3.Chú ý: Trường hợp lăng kính có D = min. Nếu giữ tia tới SI cố định, quay lăng kính một góc quanh một trục với góc nhỏ: tìm chiều quay của tia ló ( theo chiều quay của LK) Vì: D = (SI, JR) với SI cố định, vậy D thay đổi thì tia ló JR thay đổi. Vì D = min nên góc D không thể giảm, mà chỉ tăng. Vậy tia ló JR luôn quay theo chiều kim đồng hồ ( về phía đáy BC để D tăng) dù quay LK bất kỳ hướng nào. CHỦ ĐỀ 13. Xác định điều kiện để có tia ló ra khỏi LK? Phương pháp: 1.Điều kiện về góc chiếc quang Ta có: A = r1 + r2 (1) Do i1 ≤ 900 nên: sin r1 = sin i1 n ≤ 1 n ≡ sin igh → r1 ≤ igh để không có tia ló ra AC: r2 ≤ igh Vậy:(1)→ A ≤ 2igh 2.Điều kiện về góc tới Muốn tia ló không ra khỏi AC ta có r2 ≤ igh (1) → r2 = A − r1 ≤ igh → r1 ≥ A − igh Ta có : sin i1 = n sin r1 ≥ n sin (A − igh) = sin γ với sin γ = n sin (A − igh) Th.s Trần AnhTrung 75 Luyện thi đại học
- 76. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 10 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ THẤU KÍNH VÀ HỆ QUANG HỌC ĐỒNG TRỤC VỚI THẤU KÍNH CHỦ ĐỀ 1.Xác định loại thấu kính ? Phương pháp: 1.Căn cứ vào sự liên hệ về tính chất, vị trí, độ lớn giữa vật - ảnh: . Đối với thấu kính hội tụ + Vật thật, ngoài OF → ảnh thật, ngoài OF , ngược chiều với vật. + Vật thật, trong OF → ảnh ảo, xa thấu kính, lớn hơn vật, cùng chiều với vật. + Vật ảo→ ảnh thật, trong OF , nhỏ hơn vật, ngược chiều với vật. . Đối với thấu kính phân kỳ + Vật thật→ ảnh ảo, gần thấu kính, nhỏ hơn vật, cùng chiều với vật. + Vật ảo, trong OF → ảnh thật, xa thấu kính, lớn hơn vật, cùng chiều với vật. + Vật ảo,ngoài OF → ảnh ảo, ngược chiều với vật. 2.Căn cứ vào đường truyền của tia sáng qua thấu kính: Nếu tia ló lệch gần trục chính so với tia tới thì thấu kính đó là hội tụ. Nếu tia ló lệch xa trục chính so với tia tới thì thấu kính đó là phân kỳ. 3.Căn cứ vào công thức của thấu kính: Áp dụng công thức: 1 d + 1 d = 1 f → f = dd d + d Nếu f > 0 thì thấu kính hội tụ, nếu f < 0 thì thấu kính phân kỳ. CHỦ ĐỀ 2.Xác định độ tụ của thấu kính khi biết tiêu cự, hay chiếc suất của môi trường làm thấu kính và bán kính của các mặt cong. Phương pháp: 1.Khi biết tiêu cự f Áp dụng công thức: D = 1 f Nếu thấu kính hội tụ: D > 0, thấu kính phân kỳ: D < 0 2.Khi biết chiếc suất của môi trường làm thấu kính và bán kính của các mặt cong a. Nếu thấu kính đặt trong môi trường không khí: D = 1 f = (n − 1) 1 R1 + 1 R2 Th.s Trần AnhTrung 76 Luyện thi đại học
- 77. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền b. Nếu thấu kính đặt trong môi trường có chiếc suất n : D = 1 f = n n − 1 1 R1 + 1 R2 Chú ý: R > 0 ↔ mặt lồi R < 0 ↔ mặt lõm R = ∞ ↔ mặt phẳng CHỦ ĐỀ 3.Cho biết tiêu cự f và một điều kiện nào đó về ảnh, vật: xác định vị trí vật d và vị trí ảnh d Phương pháp: Áp dụng công thức: 1 d + 1 d = 1 f (1) và k = − d d (2) 1.Cho biết độ phóng đại k và f: Từ (2) ta được: d = −kd, thay vào (1): 1 d + 1 −kd = 1 f , ta suy ra được phương trình theo d, từ đó suy ra d . 2.Cho biết khoảng cách l = AA : Trong mọi trường hợp: l = AA = |d + d| ↔ d + d = ±l Thay vào (1) ta được phương trình: 1 d + 1 −d ± l = 1 f , ta suy ra được phương trình theo d, từ đó suy ra d . CHỦ ĐỀ 4.Xác định ảnh của một vật AB ở xa vô cực Phương pháp: Xét sự tạo ảnh: Vì d = ∞ nên 1 d = 0, từ công thức Đêcart: 1 d + 1 d = 1 f → d = f Vậy ảnh A B nằm trên mặt phẳng tiêu diện của thấu kính. Gọi α là góc trông của vật qua thấu kính. Ta có: ∆OA B : A B = OA tgα hay A B = |f|.tgα ≈ |f|.αrad Nếu f > 0 → d > 0 ảnh thật. Nếu f < 0 → d < 0 ảnh ảo. CHỦ ĐỀ 5.Trường hợp hai vị trí thấu kính hội tụ cho từ một vật AB, hai ảnh trên cùng một màn chắn. Phương pháp: Xét sự tạo ảnh: Ta có: L = d + d → d = L − d, thay vào công thức: 1 d + 1 d = 1 f Th.s Trần AnhTrung 77 Luyện thi đại học
- 78. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Ta được phương trình: d2 − Ld + Lf = 0 (∗) 1.Cho biết khoảng cách "vật - ảnh" L, xác định hai vị trí đặt thấu kính: Từ (*): ∆ = L2 − 4Lf = L(L − 4f) , điều kiện phương trình (*) có nghiệm: ∆ ≥ 0 → L ≥ 4f Nghiệm có dạng: d1 = L − L2 − 4Lf 2 → d1 = L + L2 − 4Lf 2 d2 = L + L2 − 4Lf 2 → d2 = L − L2 − 4Lf 2 Chú ý: Ta thấy d1 = d2; d1 = d2 do đó hai vị trí đặt thấu kính đối xứng nhau qua trung điểm I của khoảng cách từ vật đến màn. 2.Cho biết khoảng cách "vật - ảnh" L, và khoảng cách giữa hai vị trí, tìm f: Ta có: l = O1O2 = d1 − d2, l = L2 − 4Lf hay f = L2 − l2 4L CHỦ ĐỀ 6.Vật hay thấu kính di chuyển, tìm chiều di chuyển của ảnh? Phương pháp: 1.Thấu kính (O) cố định: dời vật gần ( hay xa) thấu kính, tìm chiều chuyển dời của ảnh: Áp dụng công thức: 1 d + 1 d = 1 f → d = df d − f Lấy đạo hàm hai vế theo d: ∂d ∂d = − f2 (d − f)2 < 0, do đó d và d là nghịch biến. a. Vật thật (d > 0) cho ảnh thật(d > 0): Khi AB di chuyển gần thấu kính (d giảm) thì ảnh di chuyển ra xa thấu kính (d tăng). Vậy ảnh dời cùng chiều với vật. b. Vật thật cho ảnh ảo: Khi AB di chuyển dời gần thấu kính (d giảm) thì ảnh di chuyển xa thấu kính (d tăng), mà d < 0 nên |d | tăng. Vậy: Ảnh ảo dời cùng chiều vật. 2.Vật AB cố định, cho ảnh A B trên màn, dời thấu kính hội tụ, tìm chiều chuyển dời của màn: Sự dịch chuyển của màn ảnh tùy thuộc vào sự biến thiên của L = d + d = d + df d − f hay L = d2 d − f , lấy đạo hàm theo d: ∂L ∂d = d(d − 2f) (d − f)2 Khảo sát sự biến thiên L theo d suy ra chiều chuyển dời của mà ( theo chiều chuyển dời của thấu kính). Th.s Trần AnhTrung 78 Luyện thi đại học
- 79. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 8.Liên hệ giữa kích thước vệt sáng tròn trên màn( chắn chùm ló) và kích thước của mặt thấu kính. Phương pháp: Gọi S là ảnh điểm sáng S qua thấu kính, ta có sự tạo ảnh: 1 d + 1 d = 1 f → d = df d − f = OS Sử dụng hình học: xét các tam giác đồng dạng để suy ra mối quan hệ giữa Dvà D0 Với D0, D lần lượt là đường kính của thấu kính và của vệt sáng tròn. 1.Vật thật S cho ảnh S là ảnh thật ↔ chùm ló là chùm hội tụ. D D0 = d − l d 2.Vật thật S cho ảnh S là ảnh ảo ↔ chùm ló là chùm phân kỳ. D D0 = |d | + l |d | 3.Vật ảo S cho ảnh S là ảnh thật ↔ chùm tới, chùm ló là chùm hội tụ. D D0 = l − d d CHỦ ĐỀ 9.Hệ nhiều thấu kính mỏng ghép đồng trục với nhau, tìm tiêu cự của hệ. Phương pháp: Hệ nhiều thấu kính mỏng ghép sát nhau, nên được xem là có cùng quang tâm O. Áp dụng định lý về độ tụ: "Độ tụ của hệ nhiều thấu kính mỏng ghép sát nhau ( đồng trục) bằng tổng đại số độ tụ của các thấu kính thành phần" Dhệ = D1 + D2 + · · · + Dn ↔ 1 fhệ = 1 f1 + 1 f2 + · · · + 1 fn Nếu fhệ > 0 thì hệ thấu kính là hội tụ. Nếu fhệ < 0 thì hệ thấu kính là phân kỳ. CHỦ ĐỀ 10.Xác định ảnh của một vật qua hệ " thấu kính- LCP". Phương pháp: Phân biệt hai trường hợp 1.Trường hợp: AB - TK - LCP Xét 2 lần tạo ảnh: Th.s Trần AnhTrung 79 Luyện thi đại học
- 80. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f 1 → d1 = d1f1 d1 − f1 Độ phóng đại: k = A1B1 AB = − d1 d1 → A1B1 = |k|AB. Lần 2: HA2 HA1 = n n0 = n với HA1 = OA1 − OH và A2B2 = A1B1 2.Trường hợp: AB - LCP - TK Xét 2 lần tạo ảnh: Lần 1: HA1 HA = 1 n → HA1 = HA n và AB = A1B1 Lần 2: Ta có: d2 = OA1 = OH + HA1 1 d2 + 1 d2 = 1 f → d2 = d2f d2 − f Độ phóng đại: k = A2B2 A1B1 = − d2 d2 → A2B2 = |k|A1B1. CHỦ ĐỀ 11.Xác định ảnh của một vật qua hệ " thấu kính- BMSS". Phương pháp: Phân biệt hai trường hợp 1.Trường hợp: AB - TK - BMSS Xét 2 lần tạo ảnh: Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f 1 → d1 = d1f1 d1 − f1 Độ phóng đại: k = A1B1 AB = − d1 d1 → A1B1 = |k|AB. Lần 2: Khoảng dời ảnh: A1A2 = B1B2 = δ = e 1 − 1 n , theo chiều ánh sáng. Do đó:OA2 = OA1 + A1A2, hay OA2 = d1 + δ và A2B2 = A1B1 Th.s Trần AnhTrung 80 Luyện thi đại học
- 81. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 2.Trường hợp: AB - LCP - TK Xét 2 lần tạo ảnh: Lần 1: Khoảng dời ảnh: AA1 = BB1 = δ = e 1 − 1 n , theo chiều ánh sáng. Và A1B1 = AB Lần 2: Ta có: d2 = OA1 = OA − δ 1 d2 + 1 d2 = 1 f → d2 = d2f d21 − f Độ phóng đại: k = A2B2 A1B1 = − d2 d2 Vậy A2B2 = |k|A1B1. CHỦ ĐỀ 12.Xác định ảnh của một vật qua hệ hai thấu kính ghép đồng trục. Phương pháp: Xét 2 lần tạo ảnh: Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f 1 → d1 = d1f1 d1 − f1 (1) Độ phóng đại: k1 = A1B1 AB = − d1 d1 = − f1 d1 − f1 = − d1 − f1 f1 (2) Lần 2: Ta luôn có: d2 = a − d1 (3) 1 d2 + 1 d2 = 1 f 2 → d2 = d2f2 d2 − f2 (4) Độ phóng đại: k2 = A2B2 A1B1 = − d2 d2 = − f2 d2 − f2 = − d2 − f2 f2 (5) Th.s Trần AnhTrung 81 Luyện thi đại học
- 82. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chú ý:Độ phóng đại ảnh của hệ: khệ = A2B2 AB = A2B2 A1B1 A1B1 AB = k2.k1 = d2 d2 d1 d1 = f2 (d2 − f2) f1 (d1 − f1) = (d2 − f2) f2 (d1 − f1) f1 CHỦ ĐỀ 13.Hai thấu kính đồng trục tách rời nhau: xác định giới hạn của a = O1O2( hoặc d1 = O1A) để ảnh A2B2 nghiệm đúng một điều kiện nào đó ( như ảnh thật, ảnh ảo, cùng chều hay ngược chiều với vật AB). Phương pháp: 1.Trường hợp A2B2 là thật ( hay ảo ) Xét hai lần tạo ảnh như chủ đề 12 a. Nếu A1B1 cố định, (O2) di động: Từ phương trình (1), (3), (4) ta thiết lập được biểu thức d2 theo a Lập bảng xét dấu d2 theo a, để A2B2 là ảnh thật thì d2 > 0 , nếu A2B2 là ảnh ảo d2 < 0, từ đó suy ra giới hạn của a. b. Nếu (O1, O2) cố định,AB di động: Từ phương trình (1), (3), (4) ta thiết lập được biểu thức d2 theo d1. Lập bảng xét dấu d2 theo d1, để A2B2 là ảnh thật thì d2 > 0 , nếu A2B2 là ảnh ảo d2 < 0, từ đó suy ra giới hạn của d1. 2.Trường hợp A2B2 cùng chiều hay ngược chiều với vật Xét hai lần tạo ảnh như chủ đề 12 Từ phương trình (2), (5) ta thiết lập được biểu thức khệ theo a hoặc d1. Nếu A2B2 cùng chiều với AB thì khệ > 0. Nếu A2B2 ngược chiều với AB thì khệ < 0 CHỦ ĐỀ 14.Hai thấu kính đồng trục tách rời nhau: xác định khoảng cách a = O1O2 để ảnh cuối cùng không phụ thuộc vào vị trí vật AB. Phương pháp: Từ chủ đề 12 ta thiết lập biểu thức khệ theo d1 và theo a khệ = f1f2 d1[a − (f1 + f2)] − f1(a − f2) Để khệ không phụ thuộc vào d1 thì hệ số đứng với d1 phải triệt tiêu. Ta có điều kiện: a − (f1 + f2) = 0 hay a = f1 + f2 Chú ý: Có thể nhận được kết qủa bằng cách xem hệ thấu kính là vô tiêu, nghĩa là F1 ≡ F2 Th.s Trần AnhTrung 82 Luyện thi đại học
- 83. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 15.Xác định ảnh của vật cho bởi hệ "thấu kính - gương phẳng". Phương pháp: 1.Trường hợp gương phẳng vuông góc với trục chính: Xét 3 lần tạo ảnh: Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f → d1 = d1f d1 − f Độ phóng đại: k1 = A1B1 AB = − d1 d1 = − f d1 − f Lần 2: Ta có: d2 = a − d1 ( luôn như vậy) Ta có A2B2 đối xứng với A1B1 qua gương phẳng, do đó d2 = −d2 = d1 − a Độ phóng đại k2 = A2B2 A1B2 = − d2 d2 = 1 Vậy: A2B2 = A1B1 Lần 3: Ta có: d3 = a − d2 1 d3 + 1 d3 = 1 f → d3 = d3f d3 − f Độ phóng đại: k3 = A3B3 A2B2 = − d3 d3 = − f d3 − f Chú ý:Độ phóng đại ảnh của hệ: khệ = A3B3 AB = A3B3 A2B2 A2B2 A1B1 A1B1 AB = k3.k2.k1 = d3 d3 d1 d1 2.Trường hợp gương phẳng nghiêng một góc 450 so với trục chính: Xét 2 lần tạo ảnh: Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f 1 → d1 = d1f1 d1 − f1 Độ phóng đại: k1 = A1B1 AB = − d1 d1 = − f1 d1 − f1 Ta có: d2 = a − d1 ( luôn như vậy) Lần 2: Ta có A2B2 đối xứng với A1B1 qua gương phẳng, do đó : O2A2 = O2A1; A1O2A2 = 2 × 450 = 900 Th.s Trần AnhTrung 83 Luyện thi đại học
- 84. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Vậy: A2B2 song song với trục chính và A2B2 = A1B1 3.Trường hợp gương phẳng ghép xác thấu kính ( hay thấu kính mạ bạc): Thực hiện như trường hợp 1 Nhưng chú ý : a = 0. Lúc đó: d2 = −d1; d2 = −d2; d3 = −d2 → d3 = −d1 Vậy: 1 d1 + 1 d1 = 1 f (1) và 1 d3 + 1 d3 = 1 f hay 1 d3 − 1 d1 = 1 f (2) Cộng (1) và (2) vế theo vế ta được phương trình: 1 d1 + 1 d3 = 2 f = 1 fhệ Đây là công thức của gương cầu lồi ( hay lõm): fhệ = f 2 4.Trường hợp vật AB đặt trong khoảng giữa thấu kính và gương phẳng: Phân biệt hai trường hợp: a. Ảnh A B cho bởi thấu kính: xét một lần tạo ảnh 1 d + 1 d = 1 f → d = df d − f Độ phóng đại: k = A B AB = − d d = − f d − f b. Ảnh A B cho bởi gương- thấu kính: xét hai lần tạo ảnh Lần 1: Ta có A1B1 đối xứng với AB qua gương phẳng, do đó : d1 = O A = a − OA; d1 = −d1 = d − a; A1B1 = AB Lần 2: Ta có: d2 = a − d1 = 2a − d 1 d2 + 1 d2 = 1 f → d2 = d2f d2 − f Độ phóng đại: k2 = − d2 d2 = A”B” A1B1 CHỦ ĐỀ 16.Xác định ảnh của vật cho bởi hệ "thấu kính - gương cầu". Th.s Trần AnhTrung 84 Luyện thi đại học
- 85. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Phương pháp: 1.Trường hợp vật AB đặt trước hệ " thấu kính- gương cầu": Xét 3 lần tạo ảnh: Lần 1: 1 d1 + 1 d1 = 1 f → d1 = d1f d1 − f (1) Độ phóng đại: k1 = A1B1 AB = − d1 d1 = − f d1 − f Lần 2: Ta có: d2 = a − d1 ( luôn như vậy) 1 d2 + 1 d2 = 1 fc (2) → d2 = d2fc d2 − fc Độ phóng đại: k2 = A2B2 A1B1 = − d2 d2 = − fc d2 − fc Lần 3: Ta có: d3 = a − d2 1 d3 + 1 d3 = 1 f (3) → d3 = d3f d3 − f Độ phóng đại: k3 = A3B3 A2B2 = − d3 d3 = − f d3 − f Chú ý:Độ phóng đại ảnh của hệ: khệ = A3B3 AB = A3B3 A2B2 A2B2 A1B1 A1B1 AB = k3.k2.k1 = − d3 d3 d2 d2 d1 d1 2.Trường hợp hệ "thấu kính- gương cầu" ghép sát nhau: Ta có: a = O1O2 = 0, do đó: ta có: d2 = −d1; d3 = −d2 Từ (1), (2), (3) ta được hệ phương trình: 1 d1 + 1 d1 = 1 f 1 d2 + 1 d2 = 1 fc 1 d3 + 1 d3 = 1 f ↔ 1 d1 + 1 d1 = 1 f − 1 d1 + 1 d2 = 1 fc − 1 d2 + 1 d3 = 1 f Cộng vế theo vế, ta được: 1 d1 + 1 d3 = 2 f + 1 fc Đặt : 1 fhệ = 2 f + 1 fc , ta được: 1 d1 + 1 d3 = 1 fhệ Vậy: hệ đã cho tương đương với thấu kính, có tiêu cự fhệ. 3.Trường hợp vật AB đặt giữa thấu kính và gương cầu: Phân biệt hai trường hợp: Th.s Trần AnhTrung 85 Luyện thi đại học
- 86. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền a. Ảnh A B cho bởi thấu kính: xét một lần tạo ảnh 1 d + 1 d = 1 f → d = df d − f Độ phóng đại: k = A B AB = − d d = − f d − f Th.s Trần AnhTrung 86 Luyện thi đại học
- 87. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền b. Ảnh A B cho bởi gương- thấu kính: xét hai lần tạo ảnh Lần 1: d1 = a − d d1 = d1fc d1 − fc Độ phóng đại: k1 = A1B1 AB = − d1 d1 Lần 2: Ta có: d2 = a − d1 1 d2 + 1 d2 = 1 f → d2 = d2f d2 − f Độ phóng đại: k2 = − d2 d2 = A”B” A1B1 Chú ý:Nếu ảnh cuối cùng có độ cao không đổi khi dịch chuyển dọc theo trục chính: tức là ảnh B3 chạy trên tia phản xạ cuối cùng song song với trục chính khi vật B chạy trên tia tới song song với trục chính. Bài toán quy về: Một vật ở vô cùng qua hệ cho ảnh ở vô cùng Th.s Trần AnhTrung 87 Luyện thi đại học
- 88. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHỤ LỤC: CÁCH XÁC ĐỊNH TÍNH CHẤT ẢNH CỦA VẬT QUA THẤU KÍNH 1.Đối với thấu kính hội tụ: 2.Đối với thấu kính phân kỳ: Th.s Trần AnhTrung 88 Luyện thi đại học
- 89. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 11 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ MẮT VÀ CÁC DỤNG CỤ QUANG HỌC BỔ TRỢ CHO MẮT CHỦ ĐỀ 1.Máy ảnh: cho biết giới hạn khoảng đặt phim, tìm giới hạn đặt vật? Phương pháp: Xét sự tạo ảnh: áp dụng công thức: 1 d + 1 d = 1 f → d = d d − f Khi: dmin ≤ d ≤ dmax thay vào trên ta được dmin ≤ d ≤ dmax CHỦ ĐỀ 2.Máy ảnh chụp ảnh của một vật chuyển động vuông góc với trục chính. Tính khoảng thời gian tối đa mở của sập của ống kính để ảnh không bị nhoè. Phương pháp: Gọi t là thời gian mở của sập.Vật A dời được một đọan s = v.t. Ảnh dời được một đoạn s = A A1. Ta có: k = s s = − d d = − f d − f → s = |k|.s = |k|.v.t Gọi e là độ nhòe cho phép trên phim. Điều kiện để cho ảnh rỏ : s ≤ e ⇔ |k|.v.t ≤ e hay: tmax = e v.|k| CHỦ ĐỀ 3.Mắt cận thị: xác định độ tụ của kính chữa mắt? Tìm điểm cực cận mới ξc khi đeo kính chữa? Phương pháp: a.Cách chữa: Người đó phải đeo thấu kính phân kỳ có độ tụ thích hợp sao cho nhìn rỏ vật ở vô cùng không điều tiết. Sơ đồ tạo ảnh: Ta có: 1 d + 1 d = 1 fk hay fk = d = −OCv Độ tụ: Dk = 1 fk b.Điểm cực cận mới: điểm cực cận củ Cc là ảnh ảo của điểm cực cận mới ξc khi đeo kính. Th.s Trần AnhTrung 89 Luyện thi đại học
- 90. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Xét sự tạo ảnh: Ta có: d = OA = Oξc; d = OA = −OCc, vậy: d = d f d − f CHỦ ĐỀ 4.Mắt viễn thị: xác định độ tụ của kính chữa mắt? Tìm điểm cực cận mới ξc khi đeo kính chữa? Phương pháp: a.Cách chữa: Người đó phải đeo thấu kính hội tụ có độ tụ thích hợp sao cho nhìn rỏ vật ở gần như mắt người bình thường. Sơ đồ tạo ảnh: Ta có: 1 d + 1 d = 1 fk → fk = dd d + d Độ tụ: Dk = 1 fk b.Điểm cực cận mới: điểm cực cận củ Cc là ảnh ảo của điểm cực cận mới ξc khi đeo kính. Ta có: d = OA = Oξc; d = OA = −OCc, vậy: d = d f d − f CHỦ ĐỀ 5.Kính lúp: xác định phạm vi ngắm chừng và độ bội giác. Xác định kích thước nhỏ nhất của vật ABmin mà mắt phân biệt được qua kính lúp Phương pháp: 1.Xác định phạm vi ngắm chừng của kính lúp: Xét sự tạo ảnh: Ta có: d = OA; d = −OA Th.s Trần AnhTrung 90 Luyện thi đại học
- 91. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Áp dụng: 1 d + 1 d = 1 f → d = d f d − f (1) Độ phóng đại: k = − d d (2) *Khi ngắm chừng ở cực cận: cho A ≡ Cc nên dc = −OLCc = −(OCc − l); (1) → dc = dcf dc − f *Khi ngắm chừng ở cực viễn: cho A ≡ Cv nên dv = −OLCv = −(OCv − l); (1) → dv = dvf dv − f Vậy: Phạm vi ngắm chừng của kính lúp: dc ≤ d ≤ dv; hay khoảng ngắm chừng: ∆d = dv − dc Chú ý: Nếu mắt không tật thì Cv = ∞ → dv = f 2.Xác định độ bội giác của kính lúp: Ta có, độ bội giác tổng quát: G = α α0 ≈ tgα tgα0 (2) Với tgα0 = AB OCc = AB Đ ; tgα = A B OA = A B |d | + l Thay vào (2): G = A B AB Đ |d | + l = |k|. Đ |d | + l (3) *Khi ngắm chừng ở cực cận: |d | + l = Đ; (3) → Gc = |kc| = − dc dc *Khi ngắm chừng ở cực viễn: |d | + l = OCv; (3) → Gv = |kv|. Đ OCv với |kv| = − dv dv *Khi ngắm chừng ở vô cùng: G∞ = Đ f *Chú ý:Nếu mắt đặt tại tiêu điểm ảnh F của kính lúp thì: Ta có: l = f; |d | = df d − f hay d = df f − d k = − d d = f f − d , thay vào (3) ta được: Th.s Trần AnhTrung 91 Luyện thi đại học
- 92. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền G = fĐ (f − d) fd f − d + f = Đ f Vậy: khi mắt đặt tại tiêu điểm của kính lúp, độ bội giác của kính lúp không phụ thuộc vào vị trí đặt vật. 3.Xác định kích thước nhỏ nhất của vật ABmin mà mắt phân biệt được qua kính lúp: Gọi α là góc trông ảnh qua kính lúp (L). Ta có: tgα = A B |d | + l = k.AB |d | + l ≈ αrad (4) Điều kiện để mắt có thể phân biệt được vật AB là: α ≥ αmin ( năng suất phân ly của mắt). (4) → k.AB |d | + l ≥ αmin ↔ AB ≥ |d | + l k αmin Hay ABmin |d | + l k αmin *Khi ngắm chừng ở vô cực: α ≈ tgα = AB f → ABmin = f.αmin CHỦ ĐỀ 6.Kính hiển vi: xác định phạm vi ngắm chừng và độ bội giác. Xác định kích thước nhỏ nhất của vật ABmin mà mắt phân biệt được qua kính hiển vi Phương pháp: 1.Xác định phạm vi ngắm chừng của kính hiển vi: Xét sự tạo ảnh: Xét lần 2: Ta có: d2 = d2f2 d2 − f2 (1) Xét lần 1: Ta có: d2 = a − d1 → d1 = a − d2 (2) Ta có: d1 = d1f1 d1 − f1 (3) *Khi ngắm chừng ở cực cận: cho A ≡ Cc nên d2c = −O2Cc; (1) → d2c (2) → d1c; (3) → d1c Th.s Trần AnhTrung 92 Luyện thi đại học
- 93. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền *Khi ngắm chừng ở cực cận: cho A ≡ Cv nên d2v = −O2Cv ; (1) → d2v (2) → d1v; (3) → d1v Vậy: Phạm vi ngắm chừng của kính hiển vi: d1c ≤ d1 ≤ d1v; hay khoảng ngắm chừng: ∆d1 = d1v − d1c Chú ý: Nếu mắt không tật thì Cv = ∞ 2.Xác định độ bội giác của kính hiển vi: Ta có, độ bội giác tổng quát: G = α α0 ≈ tgα tgα0 (2) Với tgα0 = AB OCc = AB Đ ; tgα = A2B2 OA2 = A2B2 |d2| Thay vào (2): G = A2B2 AB Đ |d2| = |k1.k2|. Đ |d2| (3) *Khi ngắm chừng ở cực cận: |d2| = Đ; (3) → Gc = |k1ck2c| . Với: k1c = − d1c d1c ; k2c = − d2c d2c *Khi ngắm chừng ở cực viễn: |d2| = OCv; (3) → Gv = |k1vk2v|. Đ OCv Với: k1v = − d1v d1v ; k2v = − d2v d2v *Khi ngắm chừng ở vô cùng: G∞ = δĐ f1.f2 hoặc G∞ = |k1|G2∞ . Trong đó: δ = a − (f1 + f2) 3.Xác định kích thước nhỏ nhất của vật ABmin mà mắt phân biệt được qua kính hiển vi: Gọi α là góc trông ảnh qua kính hiển vi . Ta có: tgα = A1B1 d2 = k1.AB d2 = d1 d1 . AB d2 ≈ αrad (4) Điều kiện để mắt có thể phân biệt được vật AB là: α ≥ αmin ( năng suất phân ly của mắt). (4) → d1 d1 . AB d2 ≥ αmin ↔ AB ≥ d1d2 d1 αmin Hay ABmin = d1d2 d1 αmin *Khi ngắm chừng ở vô cực: α ≈ tgα = A1B1 f2 = k1.AB f2 → ABmin = f2 k1 .αmin Th.s Trần AnhTrung 93 Luyện thi đại học
- 94. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 7.Kính thiên văn: xác định phạm vi ngắm chừng và độ bội giác? Phương pháp: 1.Xác định phạm vi ngắm chừng của kính thiên văn: Phạm vi ngắm chừng là khoảng dời của thị kính O2 để đưa ảnh ảo A2B2 vào giới hạn nhìn rỏ của mắt. Xét sự tạo ảnh: Vì : d1 = ∞ nên d1 = f1 ; mà d2 = a − d1 nên: a = f1 + d2 (1) *Khi ngắm chừng ở cực cận: cho A ≡ Cc nên d2c = −OCc; → d2c = d2cf2 d2c − f2 (1) → ac = f1 + d2c *Khi ngắm chừng ở cực cận: cho A ≡ Cv nên d2v = −OCv ; → d2v = d2vf2 d2v − f2 (1) → av = f1 + d2v Vậy: Phạm vi ngắm chừng của kính hiển vi: ac ≤ a ≤ av; hay khoảng ngắm chừng: ∆a = av − ac Chú ý: Nếu mắt không tật thì Cv = ∞ 2.Xác định độ bội giác của kính thiên văn: Ta có: G = α α0 ≈ tgα tgα0 Với: tgα = A1B1 d2 ; tgα0 = A1B1 f1 Vậy: G = f1 d2 * Khi ngắm chừng ở cực cận: Gc = f1 d2c * Khi ngắm chừng ở cực viễn: Gv = f1 d2v *Khi ngắm chừng ở vô cùng: G∞ = f1 f2 Th.s Trần AnhTrung 94 Luyện thi đại học
- 95. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 12 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ HIỆN TƯỢNG TÁN SẮC ÁNH SÁNG CHỦ ĐỀ 1.Sự tán sắc chùm sáng trắng qua mặt phân cách giữa hai môi trường: khảo sát chùm khúc xạ? Tính góc lệch bởi hai tia khúc xạ đơn sắc? Phương pháp: Ta có: nđỏ ≤ n ≤ ntím Mà : λ = c n do đó: λđỏ ≥ λ ≥ λtím Ta có: sin i = n sin r do đó: sin r = sin i n Vậy: rđỏ ≥ r ≥ rtím Vậy: Chùm khúc xạ có màu cầu vồng xòe ra: tia đỏ lệch ít nhất, tia tím lệch nhiều nhất. Góc lệch bởi hai tia: ∆r = rđỏ − rtím CHỦ ĐỀ 2.Chùm sáng trắng qua LK: khảo sát chùm tia ló? Phương pháp: Ta có: sin i1 = n sin r1 → sin r1 = sin i1 n Vậy: r1đỏ ≥ r1 ≥ r1tím Mà: A = r1 + r2 → r2 = A − r1 → r2đỏ ≤ r2 ≤ r2tím Qua AC: ta có: n sin r2 = sin i2 vậy: i2đỏ ≤ i ≤ i2tím Vậy: Chùm khúc xạ có màu cầu vồng xòe ra: tia đỏ lệch ít nhất, tia tím lệch nhiều nhất CHỦ ĐỀ 3.Xác định góc hợp bởi hai tia ló ( đỏ , tím)của chùm cầu vồng ra khỏi LK. Tính bề rộng quang phổ trên màn? Phương pháp: Dựa vào góc lệch: ∆D = Dtím − Dđỏ 1.Trường hợp LK có góc chiết quang nhỏ: D = (n − 1)Arad Vậy: ∆D = (ntím − nđỏ) 2.Trường hợp A lớn: D = i1 + i2 − A Vậy: ∆D = (i2tím − i2đỏ) 3.Bề rộng quang phỏ: ∆D = tgD = l d Vây: l = d.∆D CHỦ ĐỀ 4.Chùm tia tới song song có bề rộng a chứa hai bứt xạ truyền qua BMSS: khảo sát chùm tia ló? Tính bề rộng cực đại amax để hai chùm tia ló tách rời nhau? Phương pháp: Th.s Trần AnhTrung 95 Luyện thi đại học
- 96. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Do tính chất BMSS: hai chùm tia ló là hai chùm song song. Muốn hai chùm tia ló tách rời nhau ta có:I1J1 ≤ I1I2 = HI2 − HI1 Hay: a cos i ≤ e(tgr2 − tgr1) → amax Th.s Trần AnhTrung 96 Luyện thi đại học
- 97. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 13 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ GIAO THOA SÓNG ÁNH SÁNG CHỦ ĐỀ 1.Xác định bước sóng λ khi biết khoảng vân i, a,, D Phương pháp: Áp dụng công thức: i = λD a → λ = a.i D Chú ý: 1µm = 10−6 m = 10−3 mm 1nm = 10−9 m = 10−6 mm 1pm = 10−12 m = 10−9 mm 1A0 = 10−10 m = 10−7 mm Chú ý: Cho n khoảng vân trên chiều dài l: Ta có: n = l i + 1 → i = l n − 1 CHỦ ĐỀ 2.Xác định tính chất sáng (tối) và tìm bậc giao thoa ứng với mỗi điểm trên màn? Phương pháp: *Tính khoảng vân i: i = λD a *Lập tỉ: p = xM i Nếu: p = k( nguyên) thì: xM = ki: M là vân sáng bậc k. Nếu: p = k + 1 2 (bán nguyên) thì: xM = k + 1 2 i: M là vân tối thứ k − 1. CHỦ ĐỀ 3.Tìm số vân sáng và vân tối quang sát được trên miền giao thoa Phương pháp: *Tính khoảng vân i: i = λD a ; Chia nữa miền giao thao: l = OP = PQ 2 *Lập tỉ: p = OP i = k(nguyên) + m(lẽ) Kết luận: Nữa miền giao thoa có k vân sáng thì cả miền giao thoa có 2.k + 1 vân sáng. Nếu m < 0, 5: Nữa miền giao thoa có k vân tối thì cả miền giao thoa có 2.k vân tối. Nếu m ≥ 0, 5: Nữa miền giao thoa có k + 1 vân tối thì cả miền giao thoa có 2(k + 1) vân tối. Th.s Trần AnhTrung 97 Luyện thi đại học
- 98. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 4.Trường hợp nguồn phát hai ánh sáng đơn sắc. Tìm vị trí trên màn ở đó có sự trùng nhau của hai vân sáng thuộc hai hệ đơn sắc? Phương pháp: Đối với bức xạ λ1: toạ độ vân sáng: x1 = k1 λ1D a . Đối với bức xạ λ2: toạ độ vân sáng: x2 = k2 λ2D a . Để hệ hai vân trùng nhau: x1 = x2 hay : k1λ1 = k2λ2 k ∈ Z Suy ra các cặp giá trị của k1, k2 tương ứng, thay vào ta được các vị trí trùng nhau. Chú ý: Chỉ chọn những vị trí sao cho: |x| ≤ OP CHỦ ĐỀ 5.Trường hợp giao thoa ánh sáng trắng: tìm độ rộng quang phổ, xác định ánh sáng cho vân tối ( sáng) tại một điểm (xM ) ? Phương pháp: 1.Xác định độ rộng quang phổ: Toạ độ vân sáng: x = k λD a ; Bức xạ đỏ: xđ = kđ λđD a ; Bức xạ tím: xt = kt λtD a Độ rộng quang phổ: ∆ = xđ − xt = (kđλđ − ktλt) D a Quang phổ bậc 1: kđ = kt = 1 nên ∆1 = (λđ − λt) D a ; Quang phổ bậc 2:kđ = kt = 2 nên ∆2 = 2(λđ − λt) D a = 2∆1 · · · 2.Xác định ánh sáng cho vân tối ( sáng) tại một điểm (xM ): Tọa độ vân tối: x = k + 1 2 λD a → λ = a.x D k + 1 2 (*) Ta có: λt ≤ λ ≤ λđ, từ (*) ta được kmin ≤ k ≤ kmax Kết luận: Có bao nhiêu giá trị nguyên của k thì có bấy nhiêu ánh sáng bị "thiếu"( tối) ở M. CHỦ ĐỀ 6.Thí nghiệm giao thoa với ánh sáng thực hiện trong môi trường có chiếc suất n > 1. Tìm khoảng vân mới i ? Hệ vân thay đổi thế nào? Phương pháp: Trong môi trường không khí: i = λD a ; Trong môi trường chiếc suất n: i = λ D a Lập tỉ: i i = λ λ = v c = 1 n → i = i n Vậy: Khoảng vân giảm, nên số vân tăng, do đó hệ vân sít lại. CHỦ ĐỀ 7.Thí nghiệm Young: đặt bản mặt song song (e,n) trước khe S1 ( hoặc S2). Tìm chiều và độ dịch chuyển của hệ vân trung tâm. Th.s Trần AnhTrung 98 Luyện thi đại học
- 99. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Phương pháp: Trong BMSS: thời gian ánh sáng truyền qua BMSS là: t = e v . Với thời gian này, ánh sáng truyền trong môi trường không khí một đoạn e = t.c = e v .c = n.e. Vậy e = ne gọi là quang trình của ánh sáng trong môi trường chiếc suất n. Kí hiệu: [e] = n.e Hiệu quang trình: δ = [S2O ] − [S1O ] = d2 − d1 − (n − 1)e Để tại O là vân trung tâm: δ = 0, vậy: d2 − d1 = (n − 1)e Ta có: d2 − d1 = ax D , vậy: x = (n − 1)eD a Kết luận:Vậy, hệ vân dịch chuyển một đoạn x về phía BMSS ( vì x > 0). CHỦ ĐỀ 8.Thí nghiệm Young: Khi nguồn sáng di chuyển một đoạn y = SS . Tìm chiều, độ chuyển dời của hệ vân( vân trung tâm)? Phương pháp: Hiệu quang trình: δ = [S S2O ]−[S S1O ] = ([S S2]−[S S1])+ ([S2O ] − [S1O ]) = (S S2 − S S1) + (d2 − d1) Để O là vân trung tâm: δ = 0 hay: (S S2 −S S1)+(d2 −d1) = 0 Ta có: d2 − d1 = ax D ; S S2 − S S1 = ay D , thay vào trên ta được: x = − D D y. Vậy: Hệ vân dịch chuyển ngược chiều dịch chuyển của nguồn sáng S, dịch chuyển một đoạn: x = D D y CHỦ ĐỀ 9. Nguồn sáng S chuyển động với vân tốc v theo phương song song với S1S2: tìm tần số suất hiện vân sáng tại vân trung tâm O? Phương pháp: Hiệu quang trình: δ = [S S2O] − [S S1O] = ([S S2] − [S S1]) + ([S2O] − [S1O]) = (S S2 − S S1) = ay D Ta có: để O là vân sáng: δ = kλ k ∈ Z Vậy: ay D = kλ ↔ av.t D = kλ Tần số suất hiện vân sáng tại O: f = k t = av λ.D CHỦ ĐỀ 10. Tìm khoảng cách a = S1S2 và bề rộng miền giao thoa trên một số dụng cụ giao thoa? Phương pháp: 1.Khe Young: a = S1S2 PQ: độ rộng miền giao thoa thường cho biết. Th.s Trần AnhTrung 99 Luyện thi đại học
- 100. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền 2.Lưỡng lăng kính Frexnen: S qua lăng kính thư nhất cho ảnh ảo S1. S qua lăng kính thư hai cho ảnh ảo S2. Khoảng dời ảnh: SS1 = SS2 = 2SItgβ ≈ 2SI(n − 1)Arad Sử dụng tam giác đồng dạng: PQ S1S2 = IO IS → PQ 3.Hai nữa thấu kính Billet S1, S2 là những ảnh thật. Với: d = df d − f Ta có: S1S2 O1O2 = d + d d → S1S2 PQ O1O2 = SO d → PQ 4.Gương Frexnen S1, S2 là những ảnh ảo. Ta có: a = S1S2 = R.2αrad PQ S1S2 = IO IS → PQ Th.s Trần AnhTrung 100 Luyện thi đại học
- 101. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 14 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ TIA RƠNGHEN CHỦ ĐỀ 1.Tia Rơnghen: Cho biết vận tốc v của electron đập vào đối catot: tìm UAK ? Phương pháp: "Công của lực điện trường ( thế năng của điện trường) chuyển thành động năng của electron tới đối catot" 1 2 mv2 = eUAK nên: v = 2eUAK m ↔ UAK = mv2 2e CHỦ ĐỀ 2.Tia Rơnghen: Cho biết vận tốc v của electron đập vào đối catot hoặt UAK : tìm tần số cực đại Fmax hay bước sóng λmin? Phương pháp: "Động năng của electron chuyển thành năng lượng của tia X và nhiệt năng để nung nóng Catôt" 1 2 mv2 = hf + Wt (*) 1. Cho v: tìm fmax hay λmin? (*)→ 1 2 mv2 ≥ hf hay fmax = mv2 2h (*)→ 1 2 mv2 ≥ hc λ hay λmin = 2hc mv2 2. Cho U: tìm fmax hay λmin? Ta có: 1 2 mv2 = eU , nên phương trình (*) viết lại: eU = hf + Wt (**) (**)→ eU ≥ hf hay fmax = eU h (**)→ eU ≥ hc λ hay λmin = hc eU CHỦ ĐỀ 3.Tính lưu lượng dòng nước làm nguội đối catot của ống Rơnghen: Phương pháp: Phân biệt hai trường hợp 1. Khi biết động năng Eđ của electron ( hay vận tốc v): Bỏ qua năng lượng của lượng tử so với nhiệt năng. Ta có: Wt = nEđ = n 1 2 mv2 mà Wt = Q = MC(t2 − t1) Suy ra khối lượng của dòng nước khi có n electron đập vào đối catôt: Th.s Trần AnhTrung 101 Luyện thi đại học
- 102. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền M = nmv2 2C(t2 − t1) Suy ra lưu lượng nước ( tính theo khối lượng): µ = M t ; tính theo thể tích: L = µ D ( D: khối lượng riêng của nước) 2. Khi biết công suất P hay hiệu điện thế U: Ta có: W = Pt = UIt ↔ Wt = UIt mà Wt = Q = MC∆t Suy ra khối lượng của dòng nước, suy ra lưu lượng nước ( tính theo khối lượng): µ = M t ; tính theo thể tích: L = µ D ( D: khối lượng riêng của nước) Th.s Trần AnhTrung 102 Luyện thi đại học
- 103. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 15 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ HIỆN TƯỢNG QUANG ĐIỆN CHỦ ĐỀ 1.Cho biết giới hạn quang điện (λ0). Tìm công thoát A ( theo đơn vị eV )? Phương pháp: Áp dụng công thức: λ0 = hc A → A = hc λ0 Với: h = 6, 625.10−34 J.s; c = 3.108 m/s Đổi ra đơn vị: eV : 1eV = 1, 6.10−19 J → 1J = 1 1, 6.10−19 eV CHỦ ĐỀ 2.Cho biết hiệu điện thế hãm Uh. Tìm động năng ban đầu cực đại (Eđmax) hay vận tốc ban đầu cực đại( v0max),hay tìm công thoát A? Phương pháp: 1.Cho Uh: tìm Eđmax hay v0max Để dòng quang điện triệt tiêu (I = 0) ( hay không có electron nào bức ra đập về Anốt là: động năng ban đầu cực đại của quang electron bằng công của lực điện trường cản. Ta có: Eđmax = e|Uh| hay 1 2 mv2 0max = e|Uh| Vậy: v0max = 2|Uh| m 2.Cho Uh và λ (kích thích): tìm công thoát A: Áp dụng phương trình Einstein: hc λ = A + 1 2 mv2 0max = A + e|Uh| Vậy: A = hc λ − e|Uh| CHỦ ĐỀ 3.Cho biết v0max của electron quang điện và λ( kích thích): tìm giới hạn quang điện λ0? Phương pháp: Áp dụng phương trình Einstein: hc λ = hc λ0 + 1 2 mv2 0max Vậy: λ0 = hc hc λ − 1 2 mv2 0max CHỦ ĐỀ 4.Cho biết công thoát A (hay giới hạn quang điện λ0) và λ( kích thích): Tìm v0max ? Phương pháp: Th.s Trần AnhTrung 103 Luyện thi đại học
- 104. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Áp dụng phương trình Einstein: hc λ = A + 1 2 mv2 0max ↔ v0max = 2 m hc λ − A Hay: hc λ = hc λ0 + 1 2 mv2 0max ↔ v0max = 2hc m 1 λ − 1 λ0 CHỦ ĐỀ 5.Cho biết UAK và v0max. Tính vận tốc của electron khi tới Anốt ? Phương pháp: Áp dụng định lý về độ biến thiên động năng: 1 2 mv2 A − 1 2 mv2 0max = eUAK Vậy: vA = 2e m UAK + v2 0max CHỦ ĐỀ 6.Cho biết v0max và A.Tìm điều kiện của hiệu điện thế UAK để không có dòng quang điện (I = 0) hoặc không có một electron nào tới Anốt? Phương pháp: *Bước 1: Tìm hiệu điện thế hãm Uh ( chủ đề 2): Ta được: Uh = 1 e hc λ − A *Bước 2: điều kiện để I = 0 là : UAK < 0 và |UAK| ≥ |Uh| Vậy: UAK ≤ − 1 e hc λ − A CHỦ ĐỀ 7.Cho biết cường độ dòng quang điện bảo hoà (Ibh) và công suất của nguồn sáng. Tính hiệu suất lượng tử? Phương pháp: 1.Gọi n là số electron bứt ra khỏi K trong thời gian t: Ta có: Ibh = q t = n.e t Vậy: n = Ibh e .t (1). 2.Gọi n là số photon đập vào K trong thời gian t: Năng lượng của một photon(lượng tử): ε = hf = hc λ Năng lượng của n photon: E = n .ε = n .hf = n . hc λ Công suất của nguồn sáng: P = E t = n .hc λt Vậy: n = Pλ hc t (2) 3.Hiệu suất lượng tử: H = Số electron bức ra khỏi K Số photon đập vào K 100% (3) Thay (1)& (2) vào (3) ta được: H = Pλe Ibhhc 100% Th.s Trần AnhTrung 104 Luyện thi đại học
- 105. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 8.Chiếu một chùm sáng kích thích có bước sóng λ vào một qủa cầu cô lập về điện. Xác định điện thế cực đại của qủa cầu. Nối quả cầu với một điện trở R sau đó nối đất. Xác định cường độ dòng qua R. Phương pháp: 1.Chiếu một chùm sáng kích thích có bước sóng λ vào một qủa cầu cô lập về điện. Xác định điện thế cực đại của qủa cầu: Ban đầu điện thế của qủa cầu cô lập: V = 0. Khi chiếu chùm sáng kích thích, electron bức ra làm qủa cầu tích điện dương (+e) và điện thế V tăng. Nhưng điện thế V này lại cản trở chuyển động bứt ra của các electron làm cho v0max giảm, nhưng V tiếp tục tăng. V ngừng tăng khi V = max lúc đó: động năng ban đầu cực đại của electron quang điện bằng thế năng của lực điện trường. Ta có: 1 2 mv2 0max = e.Vmax 2.Nối quả cầu với một điện trở R sau đó nối đất. Xác định cường độ dòng qua R: Cường độ dòng điện qua R: I = U R hay I = Vmax R ( vì: Vđất = 0) CHỦ ĐỀ 9.Cho λ kích thích, điện trường cản Ec và bước sóng giới hạn λ0: tìm đoạn đường đi tối đa mà electron đi được. Phương pháp: Áp dụng định lý về độ biến thiên động năng: 1 2 mv2 B − 1 2 mv2 0max = Ec = −eEs (1) Để s = max khi vB = 0 (1)→ 1 2 mv2 0max = eEsmax (2) Áp dụng phương trình Einstein: hc λ = hc λ0 + 1 2 mv2 0max. Thay vào (2) ta được: smax = hc eE 1 λ − 1 λ0 CHỦ ĐỀ 10.Cho λ kích thích, bước sóng giới hạn λ0 và UAK : Tìm bán kính lớn nhất của vòng tròn trên mặt Anốt mà các electron từ Katốt đập vào? Phương pháp: Chọn hệ trục tọa độ Oxy như hình vẽ. Áp dụng định luật II Newtơn: F = −eE = ma Hay: a = −eE m (∗) Th.s Trần AnhTrung 105 Luyện thi đại học
- 106. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Chiếu (*) lên Ox: ax = 0, do đó trên Ox electron chuyển động thẳng đều, với phương trình: x = vt → t = x v (1) Chiếu (*) lên Oy: ay = eE m = eU md , do đó trên Oy electron chuyển động thẳng nhanh dần đều, với phương trình: y = 1 2 ayt2 = 1 2 eU md t2 (2) Thay (2) vào (1) ta được phương trình: y = 1 2 eU md x2 v2 (**) có dạng: y = Ax2 Vậy: qũy đạo của electron trong điện trường là một Parabolic. Electron quang điện bay ra theo mọi hướng. Electron đập vào Anốt với bán kính qũy đạo lớn nhất khi vận tốc của electron bứt ra khỏi Katốt là cực đại, có phương trùng với phương của Katốt. Vậy: v = v0max ↔ r = rmax, y = d, thay vào phương trình (**): d = 1 2 eU md r2 max v2 0max hay rmax = d.v0max 2m eU CHỦ ĐỀ 11.Cho λ kích thích, bước sóng giới hạn λ0 , electron quang điện bay ra theo phương vuông góc với điện trường (E). Khảo sát chuyển động của electron ? Phương pháp: Chọn hệ trục tọa độ Oxy như hình vẽ. Áp dụng định luật II Newtơn: F = −eE = ma Hay: a = −eE m (∗) Chiếu (*) lên Ox: ax = 0, do đó trên Ox electron chuyển động thẳng đều, với phương trình: x = v0maxt → t = x v0max (1) Chiếu (*) lên Oy: ay = eE m = eU md , do đó trên Oy electron chuyển động thẳng nhanh dần đều, với phương trình: y = 1 2 ayt2 = 1 2 eU md t2 (2) Th.s Trần AnhTrung 106 Luyện thi đại học
- 107. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Thay (2) vào (1) ta được phương trình: y = 1 2 eU md x2 v2 0max (**) có dạng: y = Ax2 Vậy: qũy đạo của electron trong điện trường là một Parabol. Chú ý: tgα = dy dx x=l CHỦ ĐỀ 12.Cho λ kích thích, bước sóng giới hạn λ0 , electron quang điện bay ra theo phương vuông góc với cảm ứng từ của trừ trường đều (B). Khảo sát chuyển động của electron ? Phương pháp: *Electron chuyển động trong từ trường chịu tác dụng của lực Lorentz. fL +Phương : ⊥mp(v, B) +Chiều : Tuân theo quy tắc bàn tay trái. +Độ lớn : fL = B.v.e Vì fL⊥v nên, fL đóng vai trò như lực hướng tâm. Ta có: fL = fht ↔ B.e.v = m v2 R Hay: R = m.v B.e Khi v = v0max thì R = Rmax do đó: Rmax = m.v0max B.e Th.s Trần AnhTrung 107 Luyện thi đại học
- 108. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 16 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ MẪU NGUYÊN TỬ HIĐRÔ THEO BO Chú ý:Năng lượng trạng thái dừng thứ n: En = −13, 6eV n2 với n ∈ N CHỦ ĐỀ 1.Xác định vận tốc và tần số f của electron ở trạng thái dừng thứ n của nguyên tử Hiđrô? Phương pháp: Vì chuyển động của electron ở trạng thái dừng thứ n là qũy đạo tròn, Ta có:fc = fht ↔ fc = fht hay: k e2 r2 n = m v2 n rn Hay: vn = e k mrn , ta có: rn = n2 .r0 Vậy: vn = e n k mr0 , với: r0 = 5, 3.10−11 m Tần số: f = ω 2π = vn 2πrn CHỦ ĐỀ 2.Xác định bước sóng của photon do nguyên tử Hiđrô phát ra khi nguyên tử ở trạng thái dừng có mức năng lượng Em sang En ( < Em )? Phương pháp: Theo tiên đề Bo: ε = hfmn = hc λmn = Em − En Hay: λmn = hc Em − En (*) Với dãy Lyman: n = 1, m = 2, 3, · · · Với dãy Banme: n = 2, m = 3, 4, · · · Với dãy Pasen: n = 3, m = 4, 5, · · · CHỦ ĐỀ 3.Tìm bước sóng của các vạch quang phổ khi biết các bước sóng của các vạch lân cận? Phương pháp: Ta có: hc λmn = Em − En = Em − Ep + Ep − En = hc λmp − hc λpn Vây: 1 λmn = 1 λmp + 1 λpn Th.s Trần AnhTrung 108 Luyện thi đại học
- 109. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền CHỦ ĐỀ 4.Xác định bước sóng cực đại (λmax) và cực tiểu (λmin) của các dãy Lyman, Banme, Pasen? Phương pháp: Từ (*) ta thấy: λ = max ↔ Em − En = min hay λ = min ↔ Em − En = max Vậy: Dãy Lyman: λLmin = λ∞1; λLmax = λ21 Dãy Banme:λBmin = λ∞2; λBmax = λ32 Dãy Pasen: λP min = λ∞3; λP max = λ43 CHỦ ĐỀ 5.Xác định qũy đạo dừng mới của electron khi nguyên tử nhận năng lượng kích thích ε = hf? Phương pháp: Theo tiên đề Bo: hf = Em − En → Em = hf + En → m CHỦ ĐỀ 6.Tìm năng lượng để bức electron ra khỏi nguyên tử khi nó đang ở qũy đạo K ( ứng với năng lượng E1)? Phương pháp: Tìm năng lượng để bức electron ra khỏi nguyên tử khi nó đang ở qũy đạo K tức là năng lượng iôn hoá: Năng lượng để đưa elecctron từ trạng thái dừng có mức năng lượng E1 ra vô cùng Ta có: W = E∞ − E1 , ta có: E∞ = 0; E1 = −13, 6(eV ) Do đó: Năng lượng iôn hóa nguyên tử Hiđrô là: W = 13, 6(eV ) Chú ý:Khi biết bước sóng ngắn nhất và dài nhất trong một dãi nào đó: W = E∞ − E1 = E∞ − Ep + Ep − E1 = hc 1 λ∞p + 1 λp1 Th.s Trần AnhTrung 109 Luyện thi đại học
- 110. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền PHẦN 17 PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN VỀ PHÓNG XẠ VÀ PHẢN ỨNG HẠT NHÂN CHỦ ĐỀ 1.Chất phóng xạ A ZX có số khối A: tìm số nguyên tử ( hạt) có trong m(g) hạt nhân đó? Phương pháp: Cứ A(g) hạt nhân thì có NA = 6, 023.1023 ( nguyên tử) ( Số Avôgađrô) Vậy: m(g) hạt nhân thì có: N = m A .NA CHỦ ĐỀ 2.Tìm số nguyên tử N( hay khối lượng m) còn lại, mất đi của chất phóng xạ sau thời gian t? Phương pháp: * Số nguyên tử ( hay khối lượng) chất phóng xạ còn lại sau thời gian t: N = N0e−λt ; Hay m = m0e−λt * Số nguyên tử ( hay khối lượng) chất phóng xạ mất đi sau thời gian t: ∆N = N0 − N = N0(1 − e−λt ); Hay ∆m = m0 − m = m0(1 − e−λt ) Trong đó: λ = ln2 T = 0, 693 T *Chú ý:Nếu k = t T ∈ Z thì: N = N0 2k ; Hay m = m0 2k Nếu: x ≤ 1 áp dụng công thức: e−x ≈ 1 − x. Do đó: ∆N = N0(1 − λt) hay ∆m = m0(1 − λt) CHỦ ĐỀ 3.Tính khối lượng của chất phóng xạ khi biết độ phóng xạ H? Phương pháp: Ta có: độ phóng xạ: H = λN hay N = H λ Dựa vào công thức: m = N NA A (chủ đề 1) Đơn vị độ phóng xạ: phân rã/giây = 1Bq ; 1Ci = 3, 7.1010 Bq CHỦ ĐỀ 4.Xác định tuổi của mẫu vật cổ có nguồn gốc là thực vật? Phương pháp: Khi sống: Thành phần C14 không đổi ( do luôn hấp thụ thức ăn). Khi chết: Thành phần C14 bị phân rã dần. Gọi N0 là số C14 có trong mẫu sống, N là số nguyên tử C14 có trong mẫu cổ. Th.s Trần AnhTrung 110 Luyện thi đại học
- 111. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Ta có: N = N0e−λt → eλt = N0 N Lấy ln hai vế: λt = ln N0 N hay t = 1 λ ln N0 N Với: λ = ln2 T = 0, 693 T Chú ý:Nếu tính theo độ phóng xạ: t = 1 λ ln H0 H CHỦ ĐỀ 5.Xác định tuổi của mẫu vật cổ có nguồn gốc là khoáng chất? Phương pháp: Xét chuổi phản ứng: A ZX · · · chuổi −−−−−−−−−−→ A Z X , X là hạt nhân bền, không bị phân rã nữa. *Bước 1:Tìm số nguyên tử của X mất đi: Áp dụng chủ đề 2: ∆N = N0(1 − e−λt ) *Bước 2:Số nguyên tử của hạt nhân mất đi chính là số nguyên tử hạt nhân X tạo thành. Ta có: N = ∆N = N0(1 − e−λt ) (*) Gọi m và m lần lược là khối lượng hạt nhân X và X tại thời điểm khảo sát. Từ chủ đề 1 ta có: m = A N NA ; m = A N NA, lập tỉ số: m m = A A N N = A A N0e−λt N0(1 − e−λt) = A A e−λt (1 − e−λt) → e−λt → t CHỦ ĐỀ 6.Xác định năng lượng liên kết hạt nhân( năng lượng tỏa ra khi phân rã một hạt nhân)? Phương pháp: * Tìm độ hụt khối hạt nhân: A ZX,∆m = m0 − m = [Zmp + (A − Z)mn] − m *Năng lượng liên kết hạt nhân( chính là năng lượng tỏa ra khi phân rã một hạt nhân): ∆E1 = ∆mc2 Chú ýTa có: 1u = 931MeV/c2 Năng lượng liên kết riêng là năng lượng khi liên kết một nuclon: ε = ∆E1 A CHỦ ĐỀ 7.Xác định năng lượng tỏa ra khi phân rã m(g) hạt nhân A Z X? Phương pháp: * Tìm số nguyên tử có trong m(g) hạt nhân X: chủ đề 1: N = m A NA *Tìm năng lượng tỏa ra khi phân rã một hạt nhân nguyên tử:∆E1 = ∆mc2 *Năng lượng tỏa ra khi phân rã m(g) hạt nhân nguyên tử: E = ∆E1.N CHỦ ĐỀ 8.Xác định năng lượng tỏa ( hay thu vào ) của phản ứng hạt nhân? Th.s Trần AnhTrung 111 Luyện thi đại học
- 112. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền Phương pháp: Xét phản ứng hạt nhân: A1 Z1 X1 +A2 Z2 X2 →A3 Z3 X3 +A4 Z4 X4 (*) *Độ hụt khối của phản ứng hạt nhân: ∆m = m0 − m = (m1 + m2) − (m3 + m4) Năng lượng tỏa ra ( hay thu vào) của phản ứng hạt nhân: ∆E = [(m1 + m2) − (m3 + m4)]c2 (*) Chú ý: * Nếu biết được năng lượng liên kết riêng của các hạt nhân: Ta có: ε = ∆E A = [Zmp + (A − Z)mn − m]c2 A Do đó: mc2 = [Zmp + (A − Z)mn]c2 − εA, thay vòa phương trình (*) chúng ta được: ∆E = (ε4A4 + ε3A3) − (ε2A2 + ε1A1) * Nếu biết độ hụt khối của các hạt nhân: Ta có: ∆m = [Zmp + (A − Z)mn] − m nên: mc2 = [Zmp + (A − Z)mn]c2 − ∆mc2 Từ (*) ta được: ∆E = [(∆m4 + ∆m3) − (∆m1 + ∆m2)]c2 Ghi nhớ: *Nếu ∆m > 0 thì phản ứng tỏa nhiệt: ∆E = ∆m.c2 . *Nếu ∆m < 0 thì phản ứng thu nhiệt: ∆E = |∆m|.c2 . CHỦ ĐỀ 9.Xác định năng lượng tỏa khi tổng hợp m(g) hạt nhân nhẹ(từ các hạt nhân nhẹ hơn)? Phương pháp: Xét phản ứng: A1 Z1 X1 +A2 Z2 X2 →A3 Z3 X3 +A4 Z4 X4 + ∆W1 (*) ∆W1 là năng lượng tỏa ra của phản ứng. Tương tự chủ đề 8: Ta có: W = N.∆W1 CHỦ ĐỀ 10.Cách vận dụng định luật bảo toàn động lượng, năng lượng? Phương pháp: 1.Cách vận dụng định luật bảo toàn động lượng: Ta có: p1 + p2 = p3 + p4 Sử dụng các giả thiết để biểu diễn các vecto động lượng bằng hình vẽ, sau đó sử dụng hình học để suy ra được độ lớn của chúng. Ta có công thức liên hệ giữa động lượng và động năng: p = mv ↔ p2 = 2m 1 2 mv2 = 2mK Ví dụ: Hạt nhân A đứng yên phóng xạ ra hạt nhân B và tia phóng xạ C. Xác định phương chuyển động của hai hạt nhân con sinh ra, và chứng minh rằng động năng của chúng tỉ lệ Th.s Trần AnhTrung 112 Luyện thi đại học
- 113. Phương pháp giải toán Vật Lý 12 Trường THPT - Phong Điền nghịch với khối lượng. A → B + C Ta có: pA = pB + pC = 0 → pB = −pC, vậy các hạt sinh ra có cùng động lượng nhưng chuyển động ngược chiều nhau. Độ lớn: p2 B = p2 C hay 2mBKB = 2mCKC vậy: KB KC = mC mB 2.Cách vận dụng định luật bảo toàn năng lượng: Ta có: m1c2 + K1 + m2c2 + K2 = m3c2 + K3 + m4c2 + K4 Hay: [(m1 + m2) − (m3 + m4)]c2 = (K3 + K4) − (K1 + K2) Hay: ∆E = ∆K, năng lượng tỏa ra của phản ứng hạt nhân chính là độ biến thiên động năng . CHỦ ĐỀ 11.Xác định khối lượng riêng của một hạt nhân nguyên tử. Mật độ điện tích của hạt nhân nguyên tử ? Phương pháp: Hạt nhân A ZX: bán kính hạt nhân tuân theo công thức tính gần đúng: R = R0A1/3 , với R0 = 1, 2fm = 1, 2.10−15 m Khối lượng của một hạt nhân nguyên tử: m = A NA Thể tích của một hạt nhân nguyên tử: V = 4 3 πR3 = 4 3 πR3 0A * Khối lượng riêng của hạt nhân nguyên tử: D = m V = 3 4πR3 0NA * Điện tích của hạt nhân nguyên tử: q = Ze với e = 1, 6.10−19 C Mật độ điện tích: ρ = q V (C/m3 ) Th.s Trần AnhTrung 113 Luyện thi đại học