Downloaded 36 times
![БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030
18
Инчеоны тунхаглал 2030
Энэхүү тунхаглалд насан туршдаа
суралцахуйн чанартай боломжуудыг бүх
иргэдэд, бүх орчин нөхцөлд, боловсролын
бүх түвшинд бүрдүүлэхийг хөхиүлэн дэмжсэн.
Үүнд чанарын баталгаажуулалтад зохистой
анхаарал хандуулах замаар мэргэжлийн
болон дээд боловсрол ба судалгааны тэгш
хүртээмж, чанарыг дээшлүүлэх асуудлыг
тусгасан. Суралцахуйг уян хатан болгож,
албан бус боловсролоор эзэмшсэн мэдлэг,
чадвар, чадамжийг хүлээн зөвшөөрч,
баталгаажуулан, гэрчилгээтэй болгох
нь ач холбогдолтой. Тус тунхаг бичигт
чанартай боловсрол, суралцахуйн үр дүнг
сайжруулахыг онцлон тэмдэглэсэн ба ахиц
дэвшлийг үнэлэхийн тулд орц нөөц, үйл явц,
үр дүнгийн үнэлгээ, холбогдох механизмуудыг
бэхжүүлэх шаардлагатай талаар онцолсон
байдаг. Тунхаглалын хүрээнд багш, сурган
хүмүүжүүлэгчдийг чадавхжуулах, сонгон
шалгаруулах, сургалт, мэргэжлийн ур чадвар,
сэдэлжүүлэх үйл явцыг зохистой хөрөнгө
нөөц, үр ашигтай, үр дүнтэй удирдлагатай
системийн хүрээнд бүрдүүлэхийг зөвлөсөн
байна. Сургуулийн өмнөх боловсролын
хүрээнд сургуульд бэлтгэх нэг жилийг үнэ
төлбөргүй, чанартай үйлчилгээг заавал
бүрдүүлэх талаар боловсролын бодлогод
тусгахын зэрэгцээ хөгжлийн бэрхшээлтэй
хүүхдүүд зэрэг эмзэг бүлгүүдэд түлхүү
анхаарахыг зөвлөсөн байна.
ЮНЕСКО-гийн Насан туршийн
боловсролын хүрээлэн5
“Насанд хүрэгчдийн
суралцахуй ба боловсролын дэлхийн тайлан”6
болон “Боловсролын дүн шинжилгээний
дэлхийн тайлан-2016”7
-д “насан туршдаа
суралцахуй нь хувь хүн, иргэн, нийгэм
хийгээд ажил эрхлэлтийн хүрээнд мэдлэг,
ур чадвар, чадамжаа дээшлүүлэх зорилгоор
амьдралынхаа туршид суралцах бүхий л
үйл ажиллагааг багтаасан ойлголт юм”
хэмээн тодорхойлжээ8
. Эхний баримт бичигт
5
UNESCO Institute for Lifelong Learning [UIL] 1950 онд ЮНЕСКО-ийн Боловсролын Хүрээлэн нэрээр байгуулагдсан,
2006 онд Насан туршийн боловсролын хүрээлэн болж өөрчлөгдсөн
6
GRALE-Global Report on Adult Learning and Education
7
Global Education Monitoring Report- GEM Report
8
ЮНЕСКО. (2016). Боловсролын дүн шинжилгээний дэлхийн тайлан
9
АХБ, БШУЯ. (2019). Насан туршийн боловсролын шинжилгээний тайлан
“насан туршийн боловсрол”, “насан туршдаа
суралцахуй” гэсэн хоёр нэр томьёог хослуулан
хэрэглэж байсан бол Боловсролын дүн
шинжилгээний дэлхийн тайлан-2016-д “насан
туршдаа суралцахуй” гэсэн нэр томьёог түлхүү
ашигласан байна. Учир нь “суралцахуй” нь
хувь хүн өөрөө боловсрол эзэмших, ямар арга
хэлбэрээр суралцах гэсэн хандлагын үүднээс
ЮНЕСКО-гийн боловсролын бодлого, баримт
бичгүүдэд “насан туршдаа суралцахуй”
гэх нэр томьёог хэрэглэж байна. ЮНЕСКО-
гийн Насан туршийн боловсролын хүрээлэн
“насан туршдаа суралцахуйд түшиглэсэн
боловсролын тогтолцоо (lifelong learning-
oriented education systems)” гэсэн хандлагыг
баримталж байна9
.
Боловсролын ирээдүйн хөгжлийг
тодорхойлох дэлхий нийтийн өөр
нэг хандлага нь Ирээдүйн боловсрол
санаачилга юм. Энэ санаачилга нь
боловсролыг шинэ өнцгөөс харж, ирээдүйн
дүр төрхийг тодорхойлох зорилго бүхий хүн
төрөлхтний нэгдмэл оюун ухааныг хөгжлийн
хөдөлгөгч хүч болгох үүднээс хүн болохуй,
сурч мэдэхүйн олон арга замыг хөгжүүлж,
бэхжүүлэх юм.
Боловсролын ирээдүйн энэ санаачилга
нь хүн төрөлхтний нэгдмэл оюун ухааны
хөдөлгөгч хүч болох хүн болохуй, сурч
мэдэхүйн олон янзын, олон талт арга
замыг хөдөлгөөнд оруулах, идэвхжүүлэх
зорилготой юм. Хүн болохуйн төлөө
суралцах үзэл баримтлал нь суралцахуйг
тасралтгүй үргэлжлэх насан туршийн үйл
явц болохыг илтгэдэг боловсролын зарчим,
сурган заах аргачлалыг илэрхийлж буй юм.
“Хүн болохуй” (becoming) гэх нэр томьёо
нь хүмүүний хөгжлийн потенциалыг онцлон
анхаарч, хуучинсаг үзлийг халж, шинэ
зүйлсэд уян хатан, нээлттэй байх сэтгэлгээг
хөхиүлэн дэмжих зорилготой. Хүний хүчин
зүйлсээс үүдэн эх дэлхий өөрчлөгдөж, улмаар
нийгмийн суурь бүтэц, хүмүүсийн ухамсар](https://image.slidesharecdn.com/wbreportmglall-210128084137/75/2021-2030-20-2048.jpg)
Uploaded byYondonsambuu Buyanbileg
БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030
БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030
More Related Content
Similar to БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030
БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030
- 1. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНДХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 БОСОО ХӨНДЛӨН УЯЛДАА ХОЛБОО УХААЛАГ, ДИЖИТАЛ ТЕХНОЛОГИ ЧАДВАРЛАГ ХҮНИЙ НӨӨЦ ХҮНИЙ ХӨГЖИЛ ХАМТЫН ҮҮРЭГ ХАРИУЦЛАГА НАСАН ТУРШДАА СУРАЛЦАХУЙ ТЭГШ ХАМРУУЛАЛТ ТОГТВОРТОЙ БОДЛОГО, УДИРДЛАГА НОГООН ХӨГЖИЛ
- 3. Улаанбаатар хот 2020 он БОЛОВСРОЛЫНСАЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030
- 4. АХБ-ны Техникийн туслалцааны“МОН 51103-001: Боловсролын салбарын Мастер төлөвлөгөө боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх төсөл”-ийн санхүүжилтээр энэхүү төлөвлөгөөг боловсруулав. Боловсролын Төлөө Дэлхий Нийтийн Түншлэл байгууллагаас Боловсролын салбарын төлөвлөгөө боловсруулахад зориулсан буцалтгүй тусламжийг Дэлхийн Банкаар дамжуулан олгосон болно.
- 5. 3 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 АГУУЛГА ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР........................................................................................................7 ӨМНӨХ ҮГ.......................................................................................................................................9 МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ХУРЛЫН ТЭМДЭГЛЭЛЭЭС................................................. 10 САЙДЫН ТУШААЛ......................................................................................................................... 11 ХУРААНГУЙ....................................................................................................................................12 НЭГ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНД БАРИМТЛАХ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО, ОЛОН УЛСЫН ХАНДЛАГА............................................... 15 1.1 Монгол Улсын хөгжлийн болон боловсролын бодлого....................................................... 16 1.2 Боловсролын хөгжлийн дэлхий нийтийн чиг хандлага.........................................................17 1.3 Боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн үр дүн.............................................................................................................. 19 ХОЁР. БОЛОВСРОЛЫН 2021-2030 ОНЫ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ТОДОРХОЙЛОХ ОРЧИН, ТӨЛӨВ................................................................................................... 21 2.1 Монгол Улсын хүн ам зүй, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал, 2030 он хүртэлх төлөв............................................................................................................22 2.2 Боловсролын салбарын нөөц, боломж.................................................................................26 2.3 Боловсролын салбарт тулгамдаж буй асуудлууд..................................................................34 2.3.1 Боловсролын засаглал, удирдлага, зохион байгуулалт...............................................34 2.3.2 Хүртээмж ба тэгш хамран сургалт................................................................................37 2.3.3 Чанар ба нийц................................................................................................................43 ГУРАВ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2030 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ, ЗОРИЛТУУД........49 3.1 БСХДХТ-ний зорилго..............................................................................................................50 3.2 БСХДХТ-ний зарчим...............................................................................................................50 3.3 БСХДХТ-ний үндсэн чиглэл....................................................................................................50 3.4 БСХДХТ-ний хамрах хүрээ, хугацаа....................................................................................... 51 3.5 БСХДХТ-ний зорилтын хураангуй.......................................................................................... 51 ДӨРӨВ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ЗОРИЛТУУД......................................................................55 4.1 Салбарын түвшинд.................................................................................................................56 4.1.1 Дэд салбар дамнасан зорилт, хөтөлбөр, үйл ажиллагаа............................................56 4.2 Дэд салбарын түвшинд........................................................................................................... 61 4.2.1 Сургуулийн өмнөх боловсрол....................................................................................... 61 4.2.2 Бага, дунд боловсрол....................................................................................................65 4.2.3 Мэргэжлийн боловсрол, сургалт ..................................................................................71 4.2.4 Дээд боловсрол..............................................................................................................75 ТАВ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2025 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ..................................................................... 81
- 6. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 4 ЗУРГАА. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2025 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДУНД ХУГАЦААНЫ ЗАРДЛЫН ХҮРЭЭ...............................................................97 6.1 Боловсролын хэрэгцээний тооцоо....................................................................................... 100 6.1.1 Сургуулийн өмнөх боловсрол..................................................................................... 100 6.1.2 Бага, дунд боловсрол.................................................................................................. 102 6.1.3 Мэргэжлийн боловсрол, сургалт................................................................................ 105 6.1.4 Дээд боловсрол.............................................................................................................107 6.1.5 Насан туршийн суралцахуй......................................................................................... 109 6.2 Шаардагдах санхүүжилтийн тооцоо.....................................................................................110 6.3 Улсын төсөв ба боловсролын зардал, дутагдах нөөцийн тооцоо....................................... 115 6.4 Санхүүжилтийн стратеги.......................................................................................................116 ДОЛОО. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2025 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТИЙН ХЯНАЛТ ШИНЖИЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХҮРЭЭ.............................................. 121 7.1. Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний зохион байгуулалт.............................................................122 7.1.1. Хяналт шинжилгээ, үнэлгээний эрх зүйн орчин ........................................................122 7.1.2. ХШҮ-ний үйл ажиллагаа..............................................................................................124 7.2. Тулгарч болох эрсдэл, түүнийг бууруулах арга зам.............................................................126 7.3 Хэрэгжилтийн хяналт, үнэлгээний шалгуур үзүүлэлт, хүрэх түвшин.................................. 128 ХАВСРАЛТУУД..............................................................................................................................133 Хавсралт 1 Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө боловсруулах ажлын хүрээнд зохион байгуулсан нэгдсэн болон хэсэгчилсэн уулзалт, хэлэлцүүлэгт оролцогчдын жагсаалт...................................................................... 134 Хавсралт 2 БСХДХТ-ний Үр дүнгийн матриц............................................................................ 142 Хавсралт 3 Шаардлагатай санхүүжилтийн тооцоолол (тэрбум төгрөгөөр).............................179 ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ Хүснэгт 1. Шаардагдах зардлын санхүүжилтийн тооцоо (тэрбум төгрөг)............................ 13 Хүснэгт 2.1 Сонгосон орнуудын хүн амын тоо, ҮНО, ДНБ, 2018 он, (Дэлхийн банкны орлогын болон бүс нутгийн ангиллаар).................................................................24 Хүснэгт 2.2 Монгол Улсын ДНБ-ий өсөлт, төсөөлөл.................................................................25 Хүснэгт 2.3 Хувьсах зардлын бүрэлдэхүүн................................................................................26 Хүснэгт 2.4 Хувьсах зардлын норматив, төг, 2018 он............................................................... 27 Хүснэгт 2.5 Боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ сая төг, БСШУС-ын сайдын төсвийн багцад хөрөнгө эзлэх хувь, 2015-2019 он................28 Хүснэгт 2.6 ЕБС-ийн барилга ашиглалтын коэффициент, өмчийн хэлбэр, ангиллаар............29 Хүснэгт 2.7 ЕБС-д шаардлагатай бага ангийн болон мэргэжлийн багш нарын тоо...............32 Хүснэгт 2.8 Суралцагчийн тооны өсөлтийн таамаглал..............................................................33 Хүснэгт 2.9 Хүн амын өсөлт, 2018-2030 он................................................................................33 Хүснэгт 2.10 Хүн амын өсөлт, 2018-2030 он................................................................................39 Хүснэгт 2.11 Монгол Улсын цэцэрлэгийг ECEMI аргачлалаар үнэлсэн чанарын дэд хэмжүүрийн дундаж оноо (2015)....................................................................43
- 7. 5 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 6.1 Хувьсах зардлын бүрэлдэхүүн............................................................................... 99 Хүснэгт 6.2 Хувьсах зардлын норматив, төг, 2019 он.............................................................. 99 Хүснэгт 6.3 СӨБ-д хамрагдах хүн амын тоо, 2021-2030.......................................................... 100 Хүснэгт 6.4 СӨБ-ын хамран сургалтын хувь............................................................................ 100 Хүснэгт 6.5 СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо............................................................................ 100 Хүснэгт 6.6 СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн эзлэх хувь, өмчийн хэлбэрээр.................................101 Хүснэгт 6.7 Төрийн өмчийн СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн эзлэх хувь, үйлчилгээний төрлөөр...........................................................................................101 Хүснэгт 6.8 СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо.............................................................................101 Хүснэгт 6.9 Төрийн өмчийн СӨБ-ын байгууллагад ажиллагчдын тооцоо............................. 102 Хүснэгт 6.10 БДБ-д хамрагдах хүн амын тоо, 2021-2030.......................................................... 102 Хүснэгт 6.11 БДБ-ын хамран сургалтын хувь............................................................................ 103 Хүснэгт 6.12 БДБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо............................................................................ 103 Хүснэгт 6.13 ЕБС-д суралцагчдын эзлэх хувь, өмчийн хэлбэрээр............................................ 104 Хүснэгт 6.14 ЕБС-д суралцах хүүхдийн тоо............................................................................... 104 Хүснэгт 6.15 Төрийн өмчийн ЕБС-д ажиллагчдын тооцоо........................................................ 105 Хүснэгт 6.16 МБС-д хамрагдах насны хүн амын тоо, 2021-2030 он......................................... 105 Хүснэгт 6.17 МБС-ын хамран сургалтын хувь........................................................................... 106 Хүснэгт 6.18 МБС-д хамрагдах хүүхдийн тоо............................................................................ 106 Хүснэгт 6.19 МБС-ын байгууллагад суралцагчдын эзлэх хувь, өмчийн хэлбэрээр................. 106 Хүснэгт 6.20 МБС-ын байгууллагад суралцах хүүхдийн тоо.....................................................107 Хүснэгт 6.21 Дээд боловсролд хамрагдах хүн амын тоо, 2021-2030........................................107 Хүснэгт 6.22 Дээд боловсролд хамран сургалтын хувь............................................................108 Хүснэгт 6.23 Дээд боловсролд хамрагдах суралцагчдын тоо..................................................108 Хүснэгт 6.24 Дээд боловсролын байгууллагад суралцагчдын эзлэх хувь, өмчийн хэлбэрээр..................................................................................................108 Хүснэгт 6.25 Дээд боловсролын байгууллагад суралцах хүний тоо........................................108 Хүснэгт 6.26 Бичиг үсгийн сургалтад хамрагдах иргэдийн тоо, 15-24 нас.............................. 109 Хүснэгт 6.27 Дүйцүүлэх хөтөлбөрт хамрагдах иргэдийн тоо.................................................... 109 Хүснэгт 6.28 СӨБ-д шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг........................................110 Хүснэгт 6.29 БДБ-д шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг..........................................111 Хүснэгт 6.30 МБС-д шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг........................................ 112 Хүснэгт 6.31 Дээд боловсролд шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг...................... 113 Хүснэгт 6.32 Насан туршийн боловсролд шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг.....114 Хүснэгт 6.33 Боловсрол, шинжлэх ухааны бодлого, удирдлагад шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг........................................................................114 Хүснэгт 6.34 Боловсролын салбарт шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг............... 115 Хүснэгт 6.35 ДНБ, улсын төсвийн ДНБ-д эзлэх хувь болон боловсролын салбарын төсвийн улсын төсөвт эзлэх хувийн таамаглал..................................................... 115 Хүснэгт 6.36 Боловсролын салбарт дутагдах нөөц, эзлэх хувь ба тэрбум төгрөгөөр.............116 Хүснэгт 6.37 Хөгжлийн түншүүдийн хөрөнгө оруулалт............................................................. 117 Хүснэгт 6.38 БСХДХТ-г хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардал, сая төгрөг....................................118 Хүснэгт 6.39 Монгол Улсын боловсролын салбарт шаардагдах санхүүжилт, тэрбум төгрөг.. 119
- 8. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 6 Хүснэгт 6.40 Боловсролын салбарын урсгал болон хөрөнгийн зардал, эзлэх хувь ба тэрбум төгрөгөөр............................................................................ 119 Хүснэгт 7.1 Хяналт шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газрын бүтэц, орон тоо...............122 Хүснэгт 7.2 БШУЯ болон яамны харьяа байгууллагуудын ХШҮ-ний чадавх.........................123 Хүснэгт 7.3 МБС-ын байгууллагуудын ХШҮ-ний чадавх.........................................................124 Хүснэгт 7.4 Түүвэр судалгаа ба үнэлгээ, СӨБ...........................................................................125 Хүснэгт 7.5 Түүвэр судалгаа ба үнэлгээ, БДБ............................................................................125 Хүснэгт 7.6 Түүвэр судалгаа ба үнэлгээ, МБС, ДБ....................................................................125 Хүснэгт 7.7. ХШҮ-ний үйл ажиллагаа........................................................................................125 Хүснэгт 7.8 Хэрэгжилтийн явцад тулгарч болох эрсдэл, түүнийг бууруулах арга зам..........127 Хүснэгт 7.9 Салбар дамнасан гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт.............................................. 128 Хүснэгт 7.10 СӨБ-ын гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт...............................................................129 Хүснэгт 7.11. МБС-ын гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт............................................................... 131 Хүснэгт 7.12 ДБ-ын гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт..................................................................1322 ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ Зураг 2.1. 2030 он хүртэлх сургуулийн насны хүн амын өсөлтийн төлөв, ангиар, мян.хүн....23 Зураг 2.2 Монгол Улсын хүн амын хотжилтын төлөв, 2050 он хүртэл....................................24 Зураг 2.3 Нэг хүнд ногдох ДНБ, сая төг, 2010-2018...................................................................25 Зураг 2.4 Боловсролын салбарын төсвийн зарлагын динамик................................................26 Зураг 2.5 Боловсролын салбарын төсвийн бүтэц...................................................................... 27 Зураг 2.6. Нэг хүнд ногдох боловсролын зардал, нэрлэсэн болон бодит үнээр, мян төг, 2008-2018......................................................................................................28 Зураг 2.7 Хүүхдийн цэцэрлэгийн тоо.........................................................................................30 Зураг 2.8 Төрийн болон хувийн өмчийн сургуульд суралцагчдын тоо...................................32 Зураг 2.9 Ерөнхий боловсролын сургууль байршил, ангиллаар..............................................35 Зураг 2.10 ЕБС-ийн захирлын албан тушаалд шинээр томилогдсон байдал 2007-2019 он .....36 Зураг 2.11 Цэцэрлэгт хамрагдсан хүүхдийн тоо.........................................................................38 Зураг 2.12 Таван настай хүүхдийн СӨБ-д хамрагдалт................................................................38 Зураг 2.13 Сургуулийн ээлжийн коэффициент ба тархалт 2018-2019 он...................................39 Зураг 2.14 2030 он гэхэд ЕБС-д шаардлагатай багшийн тоо, хичээл бүрээр............................ 40 Зураг 2.15 Бага боловсролын эрэлт, нийлүүлэлтийн хамаарал 2018-2019 он........................... 40 Зураг 2.16 Цэцэрлэгт ажиллаж байгаа багш, мэргэжилтнүүдийн ажлын байр 2018 он......... 44 Зураг 2.17 Мэргэжлийн багшийн хомсдол 2006-2016 он.......................................................... 46
- 9. 7 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР АББ Албан бус боловсрол АББЗСҮТ Албан бус боловсрол, зайн сургалтын үндэсний төв АМЗҮ Ажил мэргэжлийн зөвлөх үйлчилгээ АХБ Азийн хөгжлийн банк БАЗТ Бүсийн арга зүйн төв БДБ Бага, дунд боловсрол БТДНТ Боловсролын төлөөх дэлхийн нийтийн түншлэл БДШДТ Боловсролын дүн шинжилгээний дэлхийн тайлан БМДИ Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт БМИҮЗ Боловсролын магадлан итгэмжлэх үндэсний зөвлөл БОУА Боловсролын олон улсын ангилал БСГ Боловсрол, соёлын газар БСУГ Боловсрол соёл, урлагийн газар БШУЯ Боловсрол, шинжлэх ухааны яам БТББ Боловсролын талаар баримтлах бодлого БУМС Боловсролын удирдлага мэдээллийн систем БҮТ Боловсролын үнэлгээний төв БХ Боловсролын хүрээлэн БХАН Боловсролын хамтын ажиллагааны нийгэмлэг БХИС Британийн хүүхдийг ивээх сан ДБанк Дэлхийн банк ДБ Дээд боловсрол ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн ДБУМС Дээд боловсролын удирдлага мэдээллийн систем ЕБС Ерөнхий боловсролын сургууль ЕБГ Ерөнхий боловсролын газар ЕХ Европын холбоо ЗГ Засгийн газар ИДС Их, дээд сургууль ИДСК Их, дээд сургуулиудын консорциум МБ Мэргэжлийн боловсрол МБС Мэргэжлийн боловсрол сургалт МБСБ Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага МБСБХЗГ Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар МБСҮЗ Мэргэжлийн боловсрол сургалтын үндэсний зөвлөл МБСҮТ Мэргэжлийн боловсрол сургалтын үнэлгээний төв МСБ Мэргэжлийн сургалтын байгууллага МСҮТ Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв МУБИС Монгол Улсын Боловсролын их сургууль МХЕГ Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар МХТ Мэдээлэл харилцааны технологи ННОС Нийтийн нээлттэй онлайн сургалт НТБ Насан туршийн боловсрол
- 10. НТБҮТ Насан туршийнболовсролын үндэсний төв НТС Насан туршдаа суралцахуй НҮБ Нэгдсэн үндэсний байгууллага НҮБХАС НҮБ-ын Хүн амын сан НҮБХХ НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр НҮБХүС НҮБ-ын Хүүхдийн сан НХБ Насанд хүрэгчдийн боловсрол НХНҮО Нэг хүнд ногдох үндэсний орлого ОУБ Олон улсын байгууллага ОУВС Олон улсын валютын сан ОУХАН Олон улсын хамтын ажиллагааны нийгэмлэг ӨНЭЗС Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн судалгаа ПТК Политехникийн коллеж СӨБ Сургуулийн өмнөх боловсрол СӨБГ Сургуулийн өмнөх боловсролын газар СӨББ Сургуулийн өмнөх боловсролын байгууллага СЯ Сангийн яам ТХБ Тогтвортой хөгжлийн боловсрол ТХЗ Тогтвортой хөгжлийн зорилт ТХЭС Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа ТХХТ Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл УИХ Улсын Их Хурал ҮАМАТ Үндэсний ажил мэргэжлийн ангилал ба тодорхойлолт ҮАБЗ Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл ҮМХ Үндэсний мэргэшлийн хүрээ ҮСХ Үндэсний статистикийн хороо ҮХГ Үндэсний хөгжлийн газар ХАА Хөдөө, аж ахуй ХАБЭА Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуй ХБИ Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн ХЗЗ Хөдөлмөрийн зах зээл ХНХСИ Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын судалгааны институт ХНХЯ Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам ХХҮЕГ Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний ерөнхий газар ХХИ Хүний хөгжлийн индекс ЧБ Чанарын баталгаажуулалт ЧСС Чадамжид суурилсан сургалт ЭЗХАХБ Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллага ЭША Эрдэм шинжилгээний ажилтан
- 11. 9 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 ӨМНӨХ ҮГ Энэхүү бодлогын баримт бичгийг уншин суугаа Танд энэ өдрийн мэнд хүргэе. Монгол Улсын боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө (2021-2030)-г баталж Та бүхэнд өргөн барьж байгаадаа таатай байна. Монгол Улсын боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөөг боловсролын салбарын төрийн болон төрийн бус өмчийн байгууллага, мэргэжлийн байгууллага, салбарын эрдэмтэн судлаач, багш нарын өргөн бүрэлдэхүүн бүхий баг “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого, холбогдох хууль, бодлогын бусад баримт бичигтэй нийцүүлэн боловсруулсан. Боловсролын салбарын сүүлийн 10 жилийн үйл ажиллагааны ололт амжилт, бэрхшээл, дутагдлыг судалгаагаар бодитоор гарган дүгнэлт хийж, ирээдүйн хөгжлийн стратеги зорилтуудыг оролцогч талуудтай хамтран дэвшүүллээ. Төлөвлөгөөг боловсруулахад онцгой дэмжлэг үзүүлэн ажилласан олон улсын байгууллага бол Азийн Хөгжлийн банк юм. 1992 оноос эдүгээ хүртэл манай орны боловсролын салбарын хөгжилд тасралтгүй оюуны болон төсөв, хөрөнгө оруулалтын дэмжлэг үзүүлж буй Азийн Хөгжлийн банкинд талархал илэрхийлье. Мөн энэхүү төлөвлөгөөг боловсруулах судалгааны ажил болон боловсруулалтад Боловсролын Төлөө Дэлхийн Нийтийн Түншлэл Байгууллага, Дэлхийн банк, Япон Улсаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдын яам, НҮБ-ын ЮНЕСКО, ЮНИСЕФ зэрэг олон улсын байгууллагууд мэргэжлийн болон санхүүгийн туслалцаа үзүүлж ихээхэн идэвх санаачилгатай хамтран ажилласныг энд онцлон тэмдэглэхийг хүсэж байна. Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө (2021-2030)-ний зорилго нь “Монгол Улсын иргэний хөгжлийн хэрэгцээг хангахуйц чанартай, нээлттэй, тэгш хүртээмжтэй, уян хатан боловсролын үйлчилгээнд тулгуурлан мэдлэгт суурилсан нийгэм болон дижитал технологийн эринд ажиллаж амьдрах нийгмийн идэвхтэй оролцоо бүхий, тасралтгүй хөгжих чадамжтай иргэнийг цогцоор нь хөгжүүлэх” юм. Боловсрол, шинжлэх ухааны яам, салбарын байгууллага, албан хаагч, ажилтнууд энэхүү төлөвлөгөөг чанартай, үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд сэтгэл нэгдэн идэвхи зүтгэлтэй ажиллана. Та бүхэнд ажлын амжилт, ирээдүйн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе. БОЛОВСРОЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЙД ЛХАГВЫН ЦЭДЭВСҮРЭН
- 12. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 10
- 13. 11 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030
- 14. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 12 ХУРААНГУЙ 1 https://www.mier.mn/archives/3716 2 Монгол Улсын боловсролын бодлогын тойм шинжилгээ., ЮНЕСКО.,2020. Монгол Улсын боловсролын салбарыг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөг 1995-2000, 2000-2005, 2006-2015 онуудад тус тус боловсруулан хэрэгжүүлж ирсэн. “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-г хэрэгжүүлснээр сургуулийн өмнөх, бага, дунд, мэргэжлийн болон дээд боловсролын түвшинд сургалтын агуулгыг сайжруулах, сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг шинэчлэх, сургалтын таатай орчныг бүрдүүлж, хөгжүүлэхэд ахиц дэвшил гарч бодит үр дүнд хүрсэн. Салбарын хүний нөөцийн чадавхад эерэг өөрчлөлт гарч, мэргэжлийн багшийн хангалт, цэцэрлэг, сургуулийн барилга, байгууламжийн хүчин чадал нэмэгдсэн. Мастер төлөвлөгөөг хэрэгжүүлснээр тодорхой үр дүнгүүд гарсан хэдий ч дараах тулгамдсан асуудал хэвээр байна. - Боловсролын үйлчилгээний чанар - Хот, хөдөөгийн ялгаатай байдал - Хүүхдэд ээлтэй тэгш, хүртээмжтэй орчин - Салбар хоорондын бодлогын уялдаа, бүх талын түншлэл - Засаглал, удирдлагын тогтолцоо НҮБ-аас баталсан “Тогтвортой хөгжил 2030” хөтөлбөр, Монгол Улсын Хөгжлийн бодлого төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хууль, “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичиг, Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого зэрэг бодлогын баримт бичгүүдтэй уялдуулан “Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө”-г боловсрууллаа. Хөгжлийн бодлого төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн “Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөд баримтлах зарчим” болон иргэн бүрд боловсролын үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломжийг олгох, боловсролын бодлогын босоо болон хөндлөн уялдааг хангах, ухаалаг, дижитал технологийг бүх түвшний боловсрол, сургалтад ашиглах, сургалтын орчин, хэрэглэгдэхүүн болон үйл ажиллагаанд ногоон хөгжлийг дэмжих зэрэг зарчмуудыг баримтлан төлөвлөгөөг боловсруулсан. Мөн дараах судалгаа, зөвлөмж, хэлэлцүүлгийн үр дүнд төлөвлөгөөг сайжруулсан. - Мэргэжлийн багуудын боловсруулсан дэд болон салбар хоорондын уялдаа хамаарлын “Монгол Улсын боловсролын суурь мэдээллийн тайлан”1 , 2019 - “Монгол Улсын боловсролын бодлогын тойм шинжилгээ”2 олон улсын зөвлөх багийн зөвлөмж, 2020 - Мэргэжлийн багуудын хийсэн “Боловсролын дэд салбаруудын дүн шинжилгээ”-ний тайлан, 2019-2020 - “Боловсролын салбарын хэрэглэгчийн түүвэр судалгаа”-ны тайлан, 2019 - Боловсролын салбарын донор байгууллагуудын хэлэлцүүлгээс гарсан санал, зөвлөмж, 2019-2020 - Мэргэжлийн байгууллага, судлаач, багш, эцэг эхийн оролцоо бүхий хэлэлцүүлгүүдээс гарсан санал, зөвлөмж, 2018-2020 - “Боловсролын төлөө дэлхийн нийтийн түншлэл” олон улсын байгууллагын хөндлөнгийн үнэлгээ, зөвлөмж, дүгнэлт, 2020. Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө нь “Монгол Улсын иргэний хөгжлийн хэрэгцээг хангахуйц чанартай, нээлттэй, тэгш хүртээмжтэй, уян хатан боловсролын үйлчилгээнд тулгуурлан мэдлэгт суурилсан нийгэм болон дижитал технологийн эринд ажиллаж амьдрах нийгмийн идэвхтэй оролцоо бүхий, тасралтгүй хөгжих чадамжтай иргэнийг цогцоор нь хөгжүүлэх” зорилгыг дэвшүүлж байна.
- 15. 13 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Төлөвлөгөөнд боловсролын дэд салбар тус бүрээр бодлогын тэргүүлэх чиглэлийг тодорхойлсон. Үүнд: · Боловсролын салбарын тогтолцоо, үйлчилгээний чанар, нийцийг сайжруулах; · Боловсролын үйлчилгээний тэгш хүртээмж, хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх; · Засаглал, удирдлага, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох. Тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд 15 зорилт, 47 хөтөлбөр, 254 үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн. Боловсролын салбарт 2021-2025 онд нийт 16,405.8 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт шаардлагатай байна. Хүснэгт 1. Шаардагдах зардлын санхүүжилтийн тооцоо (тэрбум төгрөг) Үзүүлэлт 2021-2025 2021 2022 2023 2024 2025 ДНБ 42,660.9 46,851.9 51,931.3 56,472.0 61,647.1 Боловсролын салбарт шаардагдах нийт зардал Үүнээс: 16,405.80 2,997.9 2,940.9 3,218.3 3,469.0 3,779.7 ДНБ-д боловсролын салбарт улсын төсвөөс зарцуулах зардлын эзлэх хувь 4.7% 4.9% 5.1% 5.3% 5.4% Улсын нэгдсэн төсвийн зарлагад эзлэх хувь 15.4% 15.9% 16.4% 16.8% 17.3% Боловсролын салбарт шаардагдах нийт санхүүжилт 16,051.90 2,943.3 2,881.5 3,147.1 3,390.9 3,689.1 БСХДХТ-ний хэрэгжилтийг хангахад нэн шаардлагатай зардал 353.9 54.6 59.4 71.2 78.1 90.6 Зардлыг санхүүжүүлэх эх үүсвэр Үүнээс: Улсын төсвийн санхүүжилт 13,274.50 2,015.3 2,300.2 2,641.0 2,965.2 3,352.8 Нийт зардалд улсын төсвийн санхүүжилтийн эзлэх хувь 80.80% 67.2% 78.2% 82.1% 85.5% 88.7% Нийт шаардлагатай 3,131.30 982.6 640.7 577.3 503.8 426.9 БСХДХТ-ний хэрэгжилтийг хангахад нэн шаардлагатай санхүүжилт 353.9 54.6 59.4 71.2 78.1 90.6 Нэмэх шаардлагатай санхүүжилт 2,261.40 928.0 581.3 506.1 425.7 336.3
- 16. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 14 Боловсролын салбарын дунд хугацааны хөгжлийн төлөвлөгөө хэрэгжсэнээр 2030 онд дараах үр дүнд хүрэх юм. Үүнд: 1. “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын I үе шат (2021-2030)-ны “Хүн бүрд чанартай боловсрол эзэмших эрх тэгш боломж бүрдүүлж, тэгш хамруулах тогтолцоог шинэчлэх” зорилтын хэрэгжилт хангагдсан байна. 2. Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлд тусгагдсан “Хүн бүрд чанартай боловсрол эзэмших тэгш боломж бүрдүүлж, тэгш хамруулах тогтолцоог бэхжүүлэх” зорилтыг хэрэгжүүлсэн байна. 3. Боловсролын салбарын тогтолцоо, үйлчилгээний чанар, нийцийг сайжруулсан байна. · Бүх түвшний сургалтын хөтөлбөрийн агуулгыг эх оронч сэтгэлгээ, монгол уламжлал соёлыг дээдэлсэн, хүмүүжил, төлөвшил, хувь хүний болон шинжлэх ухааны эрэл хайгуул хийх ур чадварыг хөгжүүлэх чиглэлээр залгамж холбоотойгоор шинэчилж, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлттэй нийцүүлсэн байна. · Бүх түвшний багш, удирдах ажилтны мэргэжлийн ур чадвар, тасралтгүй хөгжих боломжийг бий болгох уян хатан сургалтын хэлбэрүүдийг нэмэгдүүлж, мерит зарчимд тулгуурласан хүний нөөцийн бодлогыг хэрэгжүүлж, цалин хөлс, нийгмийн баталгаа сайжирсан байна. 4. Боловсролын үйлчилгээний тэгш хүртээмж, хамран сургалтыг нэмэгдүүлсэн байна. · Хүн амын өсөлт, боловсролын үйлчилгээний тэгш хүртээмжтэй уялдуулан сургуулийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж, нээлттэй боловсролын үйлчилгээний төрлийг өргөжүүлж, сургалтын тохируулгат орчныг бий болгосон байна. · Технологи, инновацийн шинэчлэлтэй уялдуулан боловсролын цахим шилжилт хийж, бүх насны иргэдийн насан туршдаа тасралтгүй суралцахуйн уян хатан тогтолцоо бэхэжсэн байна. · Боловсролын үйлчилгээг иргэний хөгжлийн онцлог, газарзүйн байршил, амьдралын хэв маягаас үл хамааран тэгш чанартай хүртэх боломжийг бүрдүүлсэн байна. 5. Боловсролын засаглал, удирдлага зохион байгуулалтыг оновчтой болгосон байна. · Мэргэжлийн болон дээд боловсролын байгууллагын засаглал, удирдлагын хараат бус, бие даасан үндэсний түвшний тогтолцоо бүрдсэн байна. · ЕБС-ийн төсвийн зарцуулалтын үр ашгийг нэмэгдүүлэх, бодлогын хэрэгжилтийн үр дүнг сайжруулах чиглэлээр сургуулийн бүтэц, хэв шинжийн зураглалыг орон нутгийн хүн амын өсөлт, эдийн засаг хөгжлийн тэргүүлэх чиглэл, бүсчилсэн хөгжлийн бодлоготой уялдуулан боловсруулж, төрөлжсөн ахлах сургуулийг хөгжүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлсэн байна. · Боловсролын бүх түвшинд чанарын дотоод болон хөндлөнгийн баталгаажуулалтын тогтолцоог өргөжүүлсэн байна. ---оОо---
- 17. • Монгол Улсынхөгжлийн болон боловсролын бодлого • Боловсролын хөгжлийн дэлхий нийтийн чиг хандлага • Боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн үр дүн 2 НЭГ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНД БАРИМТЛАХ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО, ОЛОН УЛСЫН ХАНДЛАГА
- 18. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 16 НЭГ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙН ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨНД БАРИМТЛАХ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО, ОЛОН УЛСЫН ХАНДЛАГА 1.1 МОНГОЛ УЛСЫН ХӨГЖЛИЙН БОЛОН БОЛОВСРОЛЫН БОДЛОГО 3 Монгол Улсын Их хурлын 2020 оны 52-р тогтоол “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын3 “Хүний хөгжил” зорилгыг “Чанартай амьдралын баталгаа бүхий нийгмийн хамгаалалтай, аз жаргалтай амьдралын ээлтэй орчинд, гэр бүлийн амьдралын баталгаа, улс орны хөгжлийн суурь болсон чанартай боловсролыг хүн бүр эзэмших боломжийг бүрдүүлэн нийгмийн идэвхтэй, эрүүл монгол хүнийг хөгжүүлнэ” гэж тодорхойлж боловсролын зорилтыг үе шаттай хэрэгжүүлэхээр дэвшүүлсэн байна. 1-р үе шат (2021-2030) буюу Хүн бүрд чанартай боловсрол эзэмших эрх тэгш боломж бүрдүүлж, тэгш хамруулах тогтолцооны шинэчлэлийн үе шат-д: Сургуулийн өмнөх боловсролыг хүүхдийн төлөвшил, хөгжлийн суурь үе хэмээн үзэж, цэцэрлэгийн үйлчилгээний болон сургалтын чанарыг сайжруулахад чиглэсэн цогц үйл ажиллагааг зохион байгуулна. Цэцэрлэгийн хүүхдийн хоолны мөнгийг 1-3, 4-6 настай хүүхдийн хоногийн хоол хүнсээр авбал зохих илчлэг, үндсэн шимт бодис, аминдэм, эрдэс бодисын хэмжээг үндэслэн жил бүр шинэчлэн тогтоох, малчин, шилжин суурьшигч, орлого багатай өрхийн, ялгаатай болон тусгай хэрэгцээ шаардлагатай хүүхдүүдэд сургуулийн өмнөх боловсрол тэгш олгох боломж, орчин нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Мөн эцэг эх, асран халамжлагчдыг чадавхжуулах замаар тэдний оролцоонд түшиглэсэн хүүхдийн хөгжлийг дэмжих үйл ажиллагааг төлөвлөсөн. БДБ-ын түвшинд боловсролын үйлчилгээнд хамрагдаж чадахгүй, эрсдэлт бүлгийн суралцагч нэг бүрд шаардлагатай дэмжлэгийг үзүүлж, боловсролд тэгш хамруулах, бага, дунд боловсролын чанарыг дээшлүүлж, сургалтын хөтөлбөр, агуулга, арга зүйд монголын түүх, хэл, соёл, үндэсний өв уламжлал, зан заншил, эх оронч сэтгэлгээ, хувь хүний хөгжил, төлөвшил, хос хэл, хүн төрөлхтний нийтлэг үнэт зүйлийг тусган хэрэгжүүлэх, суралцагчдын сурлагын амжилтад нөлөөлөх хүчин зүйлийн судалгааг тогтмол хийж үр дүнд үндэслэн бодлого, төлөвлөлт хийж хэвших зэрэг үйл ажиллагааг төлөвлөсөн байна. Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогод нийцүүлэн мэргэжлийн боловсрол, сургалтын тогтолцоог боловсронгуй болгох замаар хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэж, 2030 онд үндэсний ажиллах хүчний хэрэгцээг мэргэжлийн өндөр ур чадвартай ажиллах хүчнээр бүрэн хангах зорилт дэвшүүлсэн. Мэргэжлийн болон дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудыг олон улсын шаардлагад нийцүүлэн хөгжүүлж, төгсөгчдийн ажил эрхлэлтийн болон ажил олгогчийн сэтгэл ханамжийн судалгаанд үндэслэн хамтын ажиллагааг бэхжүүлж, хичээлийн 20-оос доошгүй багц цагийг дадлагын хөтөлбөрт шилжүүлэн, сургалтын хөтөлбөрийг сайжруулна. Шинжлэх ухаан, технологи, инновацын хөгжилд дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудын оруулах хувь нэмэр, оролцоог нэмэгдүүлж, орон нутаг дахь бүс нутгийн онцлог, эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлтэй уялдуулан өрсөлдөх чадвартай үндэсний судалгааны их сургууль байгуулах зэрэг үйл ажиллагааг төлөвлөсөн. Нээлттэй боловсролын тогтолцоог хөгжүүлж, цахим сургалтын нэгдсэн платформ бий болгон хүн бүр орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран өөрийн хүссэн чиглэлээр насан туршдаа суралцах боломжийг бүрдүүлэх зорилтыг хэрэгжүүлэхээр тусгасан байна.
- 19. 17 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого (2014-2024)-ын хэрэгжилтийг хангана. Уг бодлогын баримт бичигт “Иргэн бүр авьяас, чадвараа хөгжүүлэн, үр бүтээлтэй хөдөлмөрлөж, аз жаргалтай амьдрахад шаардагдах мэдлэг, чадвар, чадамжийг эзэмшин, ёс суртахуун, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахиж, үндэсний нийтлэг үнэт зүйлсийг өвлөн насан туршдаа суралцах боломжоор хангах” гэсэн зорилгын хүрээнд дараах зорилтуудыг хэрэгжүүлж байна. Үүнд: Боловсролыг хөгжүүлэх бодлого, стратеги, төлөвлөгөө, хөтөлбөр, төсөл боловсруулах, хэрэгжүүлэхэд бодлого боловсруулагч, хэрэгжүүлэгч, мэргэжлийн холбоо, эрдэм шинжилгээний байгууллага, судлаач, иргэний оролцоог хангах; Боловсролын талаар шийдвэр гаргах үйл явц нь нээлттэй, ил тод, судалгаа, нотолгоонд суурилсан, сайн засаглалын зарчимд нийцсэн байх; Боловсролын байгууллагын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийг бүтэц, байршил, онцлог хэв шинжид уялдуулан уян хатан тогтоож байх; Боловсролын удирдлагын бүх түвшинд төрийн болон орон нутгийн, мэргэжлийн, олон нийтийн төлөөллийн байгууллагын бүрэн эрх, үйл ажиллагааны зааг ялгаа, уялдаа холбоог тогтоож, эрх зүйн хувьд баталгаажуулах; Боловсролын салбарын удирдлагын мэдээллийн нэгдсэн системийг хөгжүүлж, мэдээллийн ил тод, аюулгүй байдлыг хангах, дэд бүтцийг өргөтгөх. Дээрх зорилтуудын хүрээнд СӨБ-д олон хувилбартай үйлчилгээний хэлбэрт түшиглэн 4 Цөм хөтөлбөр, орчны стандарт, олон хувилбарт СӨБ-ын үйлчилгээ гэх мэт хүүхэд бүрийг СӨБ-д хамруулах, тэдэнд хувь хүний онцлогтоо тулгуурлан бүтээлч үйлээр хөгжих боломж олгоход чиглэсэн цөм хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, үндсэн зардлыг төрөөс, хоолны зардлыг эцэг эх, асран хамгаалагчтай хуваалцах бодлогыг дэвшүүлж, зарим бодлогыг4 амжилттай хэрэгжүүлж байна. БДБ-ын хувьд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн шатлал, бүтцийг баримтлах, уян хатан хөтөлбөрөөр суралцах, цөм хөтөлбөр хэрэгжүүлэхтэй холбоотой бодлогыг тусгаж, хэрэгжилтийг ханган ажиллаж байна. МБС-ын хөтөлбөрийг хөгжлийн бодлого, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт, технологийн дэвшилтэй уялдуулан боловсруулж, сургалтад нэвтрүүлэн, чанарын баталгаажилт, олон улсын болон дотоодын магадлан итгэмжлэлийг амжилттай хэрэгжүүлсэн. Мөн МБСБ-ыг төрөлжүүлэн кампус хэлбэрээр хөгжүүлэх, мэргэшлийн түвшний тогтолцоог бүрдүүлэх бодлого боловсруулан хэрэгжүүлж байна. Дээд боловсролд хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд баримжаалах, судалгааг хөгжүүлэх, олон улсын нийтлэг жишгийн дагуу сургалтын төрөл бүрийн арга хэлбэрийг хөгжүүлэх, чанарын баталгаажилт, олон улсын хамтарсан сургалтын хөтөлбөр, боловсролын зэргийг харилцан хүлээн зөвшөөрөхийг дэмжин хэрэгжүүлж байна. БСХДХТ 2021-2030 нь Алсын хараа 2050 болон Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлогын дэд зорилт, үйл ажиллагааны хэрэгжилтэд дэмжлэг үзүүлж, 2025 болон 2030 онд товлосон үр дүнд хүрэх нөхцөлийг бүрдүүлнэ. 1.2 БОЛОВСРОЛЫН ХӨГЖЛИЙН ДЭЛХИЙ НИЙТИЙН ЧИГ ХАНДЛАГА Боловсролын хөгжлийн дэлхий нийтийн чиг хандлагыг НҮБ-ын Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын төрөлжсөн байгууллага ЮНЕСКО, Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын боловсролын талаар баримталж буй чиглэл, олон улсын санаачилгуудад үндэслэн тодорхойллоо. ЮНЕСКО-ийн 2030 он хүртэл боловсролыг хөгжүүлэх гол стратегийн нэг бол Инчеоны тунхаглал 2030 юм.
- 20. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 18 Инчеоны тунхаглал 2030 Энэхүү тунхаглалд насан туршдаа суралцахуйн чанартай боломжуудыг бүх иргэдэд, бүх орчин нөхцөлд, боловсролын бүх түвшинд бүрдүүлэхийг хөхиүлэн дэмжсэн. Үүнд чанарын баталгаажуулалтад зохистой анхаарал хандуулах замаар мэргэжлийн болон дээд боловсрол ба судалгааны тэгш хүртээмж, чанарыг дээшлүүлэх асуудлыг тусгасан. Суралцахуйг уян хатан болгож, албан бус боловсролоор эзэмшсэн мэдлэг, чадвар, чадамжийг хүлээн зөвшөөрч, баталгаажуулан, гэрчилгээтэй болгох нь ач холбогдолтой. Тус тунхаг бичигт чанартай боловсрол, суралцахуйн үр дүнг сайжруулахыг онцлон тэмдэглэсэн ба ахиц дэвшлийг үнэлэхийн тулд орц нөөц, үйл явц, үр дүнгийн үнэлгээ, холбогдох механизмуудыг бэхжүүлэх шаардлагатай талаар онцолсон байдаг. Тунхаглалын хүрээнд багш, сурган хүмүүжүүлэгчдийг чадавхжуулах, сонгон шалгаруулах, сургалт, мэргэжлийн ур чадвар, сэдэлжүүлэх үйл явцыг зохистой хөрөнгө нөөц, үр ашигтай, үр дүнтэй удирдлагатай системийн хүрээнд бүрдүүлэхийг зөвлөсөн байна. Сургуулийн өмнөх боловсролын хүрээнд сургуульд бэлтгэх нэг жилийг үнэ төлбөргүй, чанартай үйлчилгээг заавал бүрдүүлэх талаар боловсролын бодлогод тусгахын зэрэгцээ хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд зэрэг эмзэг бүлгүүдэд түлхүү анхаарахыг зөвлөсөн байна. ЮНЕСКО-гийн Насан туршийн боловсролын хүрээлэн5 “Насанд хүрэгчдийн суралцахуй ба боловсролын дэлхийн тайлан”6 болон “Боловсролын дүн шинжилгээний дэлхийн тайлан-2016”7 -д “насан туршдаа суралцахуй нь хувь хүн, иргэн, нийгэм хийгээд ажил эрхлэлтийн хүрээнд мэдлэг, ур чадвар, чадамжаа дээшлүүлэх зорилгоор амьдралынхаа туршид суралцах бүхий л үйл ажиллагааг багтаасан ойлголт юм” хэмээн тодорхойлжээ8 . Эхний баримт бичигт 5 UNESCO Institute for Lifelong Learning [UIL] 1950 онд ЮНЕСКО-ийн Боловсролын Хүрээлэн нэрээр байгуулагдсан, 2006 онд Насан туршийн боловсролын хүрээлэн болж өөрчлөгдсөн 6 GRALE-Global Report on Adult Learning and Education 7 Global Education Monitoring Report- GEM Report 8 ЮНЕСКО. (2016). Боловсролын дүн шинжилгээний дэлхийн тайлан 9 АХБ, БШУЯ. (2019). Насан туршийн боловсролын шинжилгээний тайлан “насан туршийн боловсрол”, “насан туршдаа суралцахуй” гэсэн хоёр нэр томьёог хослуулан хэрэглэж байсан бол Боловсролын дүн шинжилгээний дэлхийн тайлан-2016-д “насан туршдаа суралцахуй” гэсэн нэр томьёог түлхүү ашигласан байна. Учир нь “суралцахуй” нь хувь хүн өөрөө боловсрол эзэмших, ямар арга хэлбэрээр суралцах гэсэн хандлагын үүднээс ЮНЕСКО-гийн боловсролын бодлого, баримт бичгүүдэд “насан туршдаа суралцахуй” гэх нэр томьёог хэрэглэж байна. ЮНЕСКО- гийн Насан туршийн боловсролын хүрээлэн “насан туршдаа суралцахуйд түшиглэсэн боловсролын тогтолцоо (lifelong learning- oriented education systems)” гэсэн хандлагыг баримталж байна9 . Боловсролын ирээдүйн хөгжлийг тодорхойлох дэлхий нийтийн өөр нэг хандлага нь Ирээдүйн боловсрол санаачилга юм. Энэ санаачилга нь боловсролыг шинэ өнцгөөс харж, ирээдүйн дүр төрхийг тодорхойлох зорилго бүхий хүн төрөлхтний нэгдмэл оюун ухааныг хөгжлийн хөдөлгөгч хүч болгох үүднээс хүн болохуй, сурч мэдэхүйн олон арга замыг хөгжүүлж, бэхжүүлэх юм. Боловсролын ирээдүйн энэ санаачилга нь хүн төрөлхтний нэгдмэл оюун ухааны хөдөлгөгч хүч болох хүн болохуй, сурч мэдэхүйн олон янзын, олон талт арга замыг хөдөлгөөнд оруулах, идэвхжүүлэх зорилготой юм. Хүн болохуйн төлөө суралцах үзэл баримтлал нь суралцахуйг тасралтгүй үргэлжлэх насан туршийн үйл явц болохыг илтгэдэг боловсролын зарчим, сурган заах аргачлалыг илэрхийлж буй юм. “Хүн болохуй” (becoming) гэх нэр томьёо нь хүмүүний хөгжлийн потенциалыг онцлон анхаарч, хуучинсаг үзлийг халж, шинэ зүйлсэд уян хатан, нээлттэй байх сэтгэлгээг хөхиүлэн дэмжих зорилготой. Хүний хүчин зүйлсээс үүдэн эх дэлхий өөрчлөгдөж, улмаар нийгмийн суурь бүтэц, хүмүүсийн ухамсар
- 21. 19 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 болон онцлог хэв шинжүүд эрс өөрчлөгдөх хандлагыг бид хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүйд хүрч байгаа тул, хүн төрөлхтөн бид ямар болохыг хүсэж байгаа вэ? гэсэн асуултад анхаарал хандуулах шаардлага гарч байна. ЭЗХАХБ-ын Ирээдүйн боловсрол ба ур чадвар – 2030 баримт бичиг нь орчин үед шинэ тутам хэдий ч ирээдүйн боловсролын тогтолцоонд “хэвшиж тогтох” хандлагатай байгаа шинэлэг хэв шинжүүдийг онцолсон байдаг. Сургуулиуд дор бүрнээ тус тусдаа үйл ажиллагаа явуулдаг хаалттай нэгж бус бүхэл бүтэн экосистемийн нэг хэсэг болж байна. Сургуулиуд хамтран бүлэг нөхөрлөл, сүлжээ байгуулж, түншлэлийн зарчмаар ажилладаг болж байгаа ба шинжлэх ухааны байгууллага, театр, музей, их, дээд сургууль, нийгмийн үйлчилгээний байгууллага, технологийн болон бизнесийн компанитай хамтран ажиллах нь нэмэгдэж байна. Ингэснээр багш, суралцагчдын хөдөлмөрийн болон боловсролын зах зээлд шаардлагатай ур чадвар, чадамжийн талаарх мэдлэг, хандлага өөрчлөгдөж байна. Эцэг эхчүүд, ажил олгогчид, иргэд, суралцагчид зэрэг боловсролын оролцогч талууд бодлогын шийдвэр гаргахад оролцож, тухайн шийдвэрийн хэрэгжилтэд хамтын хариуцлага хүлээх байдал нэмэгдэж байна. Сургуулийн 10 АХБ, БШУЯ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан үйл ажиллагааны үр дүн, чанарыг үнэлэх аргачлал нь зөвхөн “үр дүн”-ээс гадна “үйл явц”-ыг чухалчилж, суралцагчдын гүйцэтгэл ба сурлагын амжилт, суралцахуйн ач холбогдлыг авч үзэж буй хандлагыг тэмдэглэсээр байна. Суралцагчдын академик гүйцэтгэлээс гадна тэдний өв тэгш хөгжил, төлөвшилд анхаарал хандуулах боллоо. Хөтөлбөрийн бүтэц ба суралцахуйн арга нь шугаман бус шинж чанартай болж, ахиц дэвшилд түлхүү анхаарч байна. Суралцагч бүр өөрийн гэсэн суралцах арга барилтай, сургуульд элсэх үед өмнөх мэдлэг, чадвар, хандлага нь харилцан адилгүй байдгийг хүлээн зөвшөөрдөг болжээ. Сургалтын хөтөлбөр, түүний хэрэгжилтийг авч үзэхдээ “хөтөлбөрийг шинэчлэх, дахин боловсруулах” гэхээс илүүтэй “хөтөлбөрийг илүү үр дүнтэй хэрэгжүүлэх менежмент”-д түлхүү анхаарч байгааг тусгажээ. ЭЗХАХБ- ын гишүүн улс орнууд сургалтын хөтөлбөрт өөрчлөлт хийхдээ өөрчлөлтийн менежментийн томоохон системийн нэг бүрэлдэхүүн болгон авч үзэх, хөтөлбөрийн өөрчлөлтийг заах арга зүй ба үнэлгээтэй уялдуулах, багш бэлтгэх болон мэргэжил дээшлүүлэх сургалттай уялдуулах, ингэхдээ удирдах ажилтнуудыг хамруулах хэрэгтэй гэдэгтэй бүрэн санал нэгдэж байна. 1.3 БОЛОВСРОЛЫГ 2006-2015 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ МАСТЕР ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ХЭРЭГЖИЛТИЙН ҮР ДҮН Боловсролын бодлогын залгамж холбоо, тогтвортой хөгжлийг хангах үүднээс дээр дурдсан томоохон бодлого, чиг хандлагуудаас гадна БСХДХТ-д зайлшгүй авч үзэх шаардлагатай баримт бичгийн нэг нь “Монгол Улсын Боловсролыг 2006- 2015 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө” юм. Уг төлөвлөгөөнд бага насны хүүхдийн боловсрол, ерөнхий боловсрол, албан бус буюу насанд хүрэгчдийн боловсрол, мэргэжлийн сургалт, техникийн боловсрол, дээд боловсрол, дэд салбар дундын хүрээний зорилтуудыг төлөвлөн хэрэгжүүлсэн. Үүнд: СӨБ-ын түвшинд дэвшүүлсэн зорилтуудын 52 хувь нь бүрэн хэрэгжсэн, 36 хувь нь тоон зорилтдоо хүрч хэрэгжээгүй, 11 хувь нь хэсэгчлэн хэрэгжсэн гэсэн үзүүлэлттэй байна10 . СӨБ-ын хүртээмж, бүлэг дүүргэлт, цэцэрлэгийг 100 хувь мэргэжлийн багшаар хангах, нийт багшийн 50 хувийг мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамруулахтай холбоотой зорилтууд төдийлөн сайн хэрэгжээгүй байна. Бага, дунд боловсролын чанартай холбоотой 18 зорилтын 38.9 хувь нь бүрэн биелсэн, 16.7 хувь нь хэрэгжилт хангалтгүй, менежменттэй холбоотой зорилтын 50.0 хувь нь хэрэгжээгүй байна.
- 22. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 20 Тухайлбал ерөнхий боловсролын сургууль завсардсан сурагчдын 40 хувийг албан бус боловсрол, дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтаар боловсрол нөхөн олгох11 , ЕБС- ийн байршил, бүтэц, хэв шинжийг тогтоох стратегийн бодлого, төлөвлөлт бий болгох гэсэн зорилтууд хэрэгжээгүй байна12 . Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын 18 зорилтоос 70.6 хувь нь бүрэн биелсэн, 23.5 хувь нь хэрэгжилт хангалтгүй, 5.9 хувь нь хэрэгжээгүй байна. Дээд боловсролын хувьд инженер, технологи, байгалийн шинжлэл, багш, хөдөө аж ахуйн мэргэжлийн чиглэлээр суралцагчдын эзлэх хувийн жинг 29.1 хувиас 45.0 хувь болгож өсгөх, бусад мэргэжлийн чиглэлээр суралцагчдын эзлэх хувийн жинг 38.9 хувиас 34.0 хувьд хүргэх гэсэн зорилтуудыг тусгасан ч бүрэн хэрэгжээгүй байна. Боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөнд албан бус ба насанд хүрэгчдийн боловсролын асуудлыг бие даасан бүлэг болгон дараах зорилтыг дэвшүүлжээ. Үүнд: - Албан бус боловсролын үйлчилгээг хэрэглэгчдийн хэрэгцээнд нийцүүлэх; - Албан бус боловсролын бүх түвшинд сургалтын орчин, чанарыг сайжруулж, нөөцийн чадавхыг дээшлүүлэх; - Албан бус боловсролын салбарын бодлого, стратегийг боловсронгуй болгож, мэдээлэл, санхүүжилтийн тогтолцоог бүрдүүлэх; - Бичиг үсэгт тайлагдалтын түвшнийг 2008 он гэхэд 97.7-99.0 хувьд хүргэх; - ЕБС-аас завсардсан сурагчдын 40.0 хувьд албан бус боловсрол, дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтаар боловсрол нөхөн олгох; - Албан бус боловсрол, зайн сургалтын үндэсний төв, сум, дүүргийн албан бус боловсролын төвийн санхүүжилтийг жил тутам 8.0 хувиар өсгөх; 11 2015-2016 оны хичээлийн жилийн статистик мэдээгээр ЕБС-иас завсардсан сурагчдын 8.9%-ийг дүйцсэн хөтөлбөрийн болон орой, эчнээ сургалтаар боловсрол нөхөн олгосон байна. 12 2015-2016 оны хичээлийн жилийн статистик мэдээгээр ЕБС-иас завсардсан сурагчдын 8.9%-ийг дүйцсэн хөтөлбөрийн болон орой, эчнээ сургалтаар боловсрол нөхөн олгосон байна. 13 АХБ, БШУЯ. (2019). Насан туршийн боловсролын шинжилгээний тайлан - Багшийн мэргэжлийг дээшлүүлэх зардлыг мэргэжил дээшлүүлэх нэгдсэн зардалд тусган, жил бүр санхүүжүүлэх; - Мэдээлэл, хяналт-шинжилгээний үндэсний систем бий болсон байх; 2018-2019оныхичээлийнжилийнбайдлаар насан туршийн боловсролын үйлчилгээний үндсэн 6 чиглэл нэмэгдээгүй, багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоо бүрдээгүй, зориулалтын барилга байгууламжгүй, бие даасан санхүүжилтгүй, мэдээллийн сан бүрдээгүй13 , хяналт, шинжилгээний системгүй байгаа нь дэвшүүлсэн зорилт бүрэн хэрэгжээгүйг илтгэж байна. Боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөний зорилтууд бүрэн хэрэгжээгүй ч СӨБ, БДБ, МБС болон дээд боловсролын түвшинд сургалтын агуулгыг оновчтой болгох, сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг шинэчлэх, сургалтын таатай орчин бүрдүүлэх, удирдах болон багшлах боловсон хүчний хангамж, чадавхыг сайжруулах, хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд тодорхой ахиц гарсан. Боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөөг яамны бодлого, төлөвлөлтөд тусган хэрэгжүүлж байсан ч эцсийн үр дүн, хэрэгжилтийн гүйцэтгэлд дүн шинжилгээ хийгээгүй байна. Иймд “Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө 2021-2030”- г амжилттай хэрэгжүүлэхэд салбарын бүх түвшнийбайгууллагынбодлого,төлөвлөгөөнд тусган хэрэгжилтэд дүн шинжилгээ, үнэлгээ хийх ажлыг нэгдсэн удирдлагаар хангах чиг үүрэг бүхий зөвлөл /ажлын хэсэг/ ажиллуулах нь төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг хангахад чухал ач холбогдолтой. Төлөвлөгөөг боловсруулах үндсэн судалгаанууд 2018, 2019 онуудад хийгдэж, 2018-2019 оны хичээлийн жилийн үзүүлэлтүүдийг суурь болгосон болно.
- 23. • Монгол Улсынхүн ам зүй, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал, 2030 он хүртэлх төлөв • Боловсролын салбарын нөөц болон боломж • Боловсролын салбарт тулгамдаж буй асуудлууд ХОЁР. БОЛОВСРОЛЫН 2021-2030 ОНЫ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ТОДОРХОЙЛОХ ОРЧИН, ТӨЛӨВ
- 24. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 22 ХОЁР. БОЛОВСРОЛЫН 2021-2030 ОНЫ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫГ ТОДОРХОЙЛОХ ОРЧИН, ТӨЛӨВ 2.1 МОНГОЛ УЛСЫН ХҮН АМ ЗҮЙ, НИЙГЭМ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ, 2030 ОН ХҮРТЭЛХ ТӨЛӨВ Хүн ам зүй 14 ҮСХ-ны 1212.mn вэбсайт 15 ҮСХ-ны 1212.mn вэбсайт 16 АХБ, БШУЯ. (2019). Насан туршийн боловсролын шинжилгээний тайлан 17 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 18 АХБ, БШУЯ. (2019). Насан туршийн боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 19 ҮСХ-ны 1212.mn вэбсайт 20 Хүн амын насаар нь ангилсан өсөлтийн 2030 он хүртэлх таамаглалыг ҮСХ-ны 2018 он хүртэлх түүхэн өгөгдөл дээр тулгуурлан загварчилж, тооцоолж гаргасан. 21 БШУЯ-ны БУМС-ийн мэдээллийг ашиглан ЮНЕСКО-ийн EPSSim 2.9b-д тооцоолов. 22 ҮСХ-ны хүн амын хэтийн шинэчилсэн тооцоо, 1212.mn 2018 оны байдлаар Монголын Улсын хүн амын тоо 3,238,479-д хүрсэн бөгөөд өмнөх онтой харьцуулахад нийт хүн ам 1.9 хувь буюу 61.6 мянгаар өссөн дүнтэй байна. Хүн амын 49.6 хувийг эрэгтэйчүүд, 50.4 хувийг эмэгтэйчүүд, 32.6 хувийг 15 хүртэлх насны хүүхдүүд, 63.9 хувийг 15-64 насны хүн ам, 3.5 хувийг 65 ба, түүнээс дээш насны хүн ам эзэлж байгаа ба нийт хүн амын 63.7 хувь нь 35 хүртэл насны залуучууд байна. 2018 оны байдлаар нийт хүн амын 3.3 хувь буюу 105,730 иргэн хөгжлийн бэрхшээлтэй бөгөөд тэдний 33.7 хувь нь Улаанбаатар, үлдсэн нь хөдөө орон нутагт амьдарч байна14 . Хүн амын төвлөрөл нийслэл хотод их, нийт хүн амын 53.4 хувь нь хот суурин газар, 46.6 хувь нь хөдөө, орон нутагт амьдарч байна15 . Хөдөө, орон нутагт нийт 1,588.9 мянган хүн амьдарч байгаагийн 483.0 мянга нь сумын төвд, 667.1 мянга нь алслагдмал нутагт амьдарч байна16 . Тодруулбал, сумдын 51.7 хувь нь харьцангуй жижиг буюу 3,000-аас доош хүнтэй, 30.1 хувь нь 3,000-5,000 хүнтэй, 8.5 хувь нь 5,001- 7,000 хүнтэй бол 9.7 хувь нь 7,001-ээс дээш тооны хүн амтай байна. 1990 оноос хойш нялхсын болон хүүхдийн эсэн мэнд амьдрах чадвар сайжирсны үр дүнд дундаж наслалт 60.3 хувь байснаас 2018 онд 69.5 хувь болж өссөн эерэг үзүүлэлттэй байна. Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн хоорондох дундаж наслалтын ялгаа жил ирэх тутам нэмэгдэж, 9 жилийн зөрүүтэй болсон (эрэгтэйчүүдийн дундаж наслалт 66, эмэгтэйчүүдийнх 75) нь дундаж наслалтын индексийн өсөлт бага байгаад нөлөөлж байна17 . 2010 оны хүн амын тооллогын мэдээгээр арав, түүнээс дээш насны хүн амын боловсролын түвшнийг насны бүлгээр авч үзвэл, 20-40 насныхан дотор бүрэн дунд боловсролтой хүн амын эзлэх хувь өндөр боловч дээд боловсролтой хүн амын эзлэх хувь 35 наснаас хойш буурсан байна. Энэ төлөв хэвээр хадгалагдвал насанд хүрэгчид, тэр тусмаа идэр насныхны боловсролын хэрэгцээ цаашид өсөх хандлагатай болно18 . Хүн амын өсөлтийн хэтийн шинэчилсэн тооцооллоор19 2018 онтой харьцуулахад 2025 онд хүн амын тоо 13.1 хувиар нэмэгдэж 3,662,221, 2030 онд 18.01 хувиар өсөж 3,950,052 болохоор20 байна. Энэ өсөлт нь Улаанбаатар хотод илүү өндөр байх төлөвтэй байна. Насны бүлгээр авч үзвэл 2019 оноос 2030 онд 2-5 насны хүүхдийн өсөлт 0.4 хувь, 6-14 насны хүүхдийн өсөлт 26 хувь, 15-17 насны хүүхдийн өсөлт 84.8 хувь, 18-22 насны хүн амын өсөлт 46.6 хувьтай өсөх төлөвтэй байна21 . Гэхдээ 2030 оноос эхлэн энэ өсөлт, тухайлбал 5-14 насны хүн амын тоо буурах хандлагатай байна22 .
- 25. 23 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Зураг 2.1. 2030 он хүртэлх сургуулийн насны хүн амын өсөлтийн төлөв, ангиар, мян.хүн 2018 оны байдлаар Монгол Улсын хүний хөгжлийн индекс 0.740, боловсролын түвшний индекс 0.721, дундаж наслалтын индекс 0.722, нэг хүнд ногдох үндэсний нийт орлогын индекс 0.727 байгаа нь хөгжлийн дээд түвшний ангилалд23 багтаж буйг илэрхийлнэ. 23 UNDP. (2018). Human Development Indices and Indicators Report 24 ҮСХ-ны 1212.mn вэбсайт 25 ХНХСИ. (2018). Хөдөлмөрийн зах зээлийн барометрийн судалгаа 26 ҮСХ-ны 2019 оны статистик мэдээллийн тайлан 27 АХБ, БШУЯ. (2019). Насан туршийн боловсролын шинжилгээний тайлан 28 ХНХСИ. (2018). Төгсөгчийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа Харин жендэрийн тэгш бус байдлын индекс 0.289 байгаа24 нь Монгол Улсын эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд, эрх мэдэл болон хөдөлмөрийн зах зээлд оролцох оролцоонд тэгш бус байдал байгааг харуулж байна. Нийгмийн нөхцөл байдал Үндэсний Статистикийн хорооны 2018 оны мэдээгээр ядуурлын хамрах хүрээ 28.4 хувь ба үүнээс хотод 27.2 хувь, хөдөөд 30.8 хувьтай байна. Ядуурлын гүнзгийрэл хот, хөдөөд ижилхэн 7.2 хувьтай байна. ҮСХ-ны 2019 оны 3 дугаар сарын байдлаар нийт хүн амын 35.7 хувь нь ажиллагчид ба ажиллах хүчний оролцооны түвшин 60.1 хувь байна. Иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин 54.2 хувь, ажилгүйдлийн түвшин 9.9 хувьтай байна. Ерөнхийдөө ажиллах хүчний оролцооны түвшин өмнөх оны мөн үеэс 0.6 пункт, хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин 1.3 пунктээр тус тус өсөж, ажилгүйдлийн түвшин 1.2 пунктээр буурсан үзүүлэлттэй байна25 . Нийт ажилгүй хүн амын тоо 88,907 бөгөөд тэдгээрийн 62.1 хувийг эрэгтэйчүүд, 37.9 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна26 . Эдийн засгийн үйл ажиллагааны бүх салбарт ажиллагчдын дотор бүрэн дунд боловсролтой хүн амын тоо өндөр (17.2 - 49.3 хувь), ялангуяа хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуйд ажиллагчдын дотор суурь (бүрэн бус дунд) болон бага боловсролтой хүн ам 26.4-33.4 хувь, боловсролгүй хүн ам 11.2 хувийг эзэлж байгаа нь нүүдлийн мал аж ахуй эрхлэгчдийн дийлэнх нь мэргэжилгүй хүмүүс болохыг илэрхийлж байна27 . Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын судалгааны институтийн 2018 оны тайлангаас28 үзэхэд боловсрол, сургалтын
- 26. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 24 байгууллагын төгсөгчийн29 70.2 хувь нь хөдөлмөр эрхэлж, 12.1 хувь нь ажилгүй, 17.7 хувь нь эдийн засгийн идэвхгүй төлөвт байгаагаас дээд боловсролын сургалтын байгууллагын төгсөгчдийн 75.2 хувь нь, МБСБ төгсөгчдийн 62.3 хувь нь хөдөлмөр эрхэлж байна. Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсын хувьд хотжилт томоохон асуудал болж байна. Зураг 2.2-т хүн амын хотжилтын 2050 он хүртэлх төлөвийг30 харуулсан бөгөөд диаграммаас харахад 2030 он гэхэд нийт хүн амын 78.61 хувь төвлөрсөн хот, суурин газар амьдрах төлөвтэй байна. 2049 он гэхэд хот суурин газрын хүн амын тоо 77.39 хувьд хүрэхээр байгаа нь эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээнд хүндрэл үүсэх төлөвтэй байна. 29 2015-2016 оны хичээлийн жилд их, дээд болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагыг мэргэжлийн анхан шатны болон түүнээс дээш бакалаврын боловсрол эзэмшин, төгсөгчид 30 https://ourworldindata.org/urbanization Зураг 2.2 Монгол Улсын хүн амын хотжилтын төлөв, 2050 он хүртэл Эдийн засгийн нөхцөл байдал ба төлөв Монгол Улсын хувьд сүүлийн жилүүдэд нэг хүнд ногдох үндэсний орлого (НХНҮО) 3,800 орчим доллар болж дунджаас дээгүүр орлоготой орнуудын тоонд багтсан байна. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ) оны үнээр 2018 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр 32.2 их наяд төгрөг болж, өмнөх оноос 4.3 (15.3 хувь) их наяд төгрөгөөр өсжээ. Хүснэгт 2.1. Сонгосон орнуудын хүн амын тоо, ҮНО, ДНБ, 2018 он, (Дэлхийн банкны орлогын болон бүс нутгийн ангиллаар) ХХИ ХХИ эрэмбэ Дундаж наслалт / жил/ Сургуульд суралцах хугацаа /жил/ Сургуульд суралцсан жил Нэг хүнд ногдох ҮНО (2011 PPP$) Монгол 0.741 92 69.5 15.5 10.1 10103 Киргиз 0.672 122 71.1 13.4 10.9 3255 Туркмен 0.706 108 68 10.8 9.8 15594 Зүүн Ази, Номхон далайн орнууд 0.733 74.7 13.3 7.9 13688 ХХИ өндөр түвшин 0.757 76 14.1 8.2 14999 Эх сурвалж: Дэлхийн банк, Дэлхийн хөгжлийн үзүүлэлтүүд, 2018 Монгол Улсыг хөгжлийн түвшин, хүн амын тоогоор ойролцоо орнуудтай харьцуулж үзэхэд нийгмийн үндсэн үзүүлэлтүүд дундаж түвшинд байна.
- 27. 25 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Зураг 2.3. Нэг хүнд ногдох ДНБ, сая төг, 2010-2018 31 https://mof.gov.mn/article/entry/mongol-uls Монгол Улсын ДНБ-ний хэмжээ сүүлийн 10 жилд дараах байдлаар өссөн бөгөөд энэ өсөлттэй холбоотойгоор оны үнээр тооцсон нэг хүнд ногдох ДНБ 2018 онд 9.9 сая төгрөг (3,740 орчим ам.доллар) болжээ. (Зураг 2.3.) Олон улсын байгууллагуудын хийсэн таамаглалаар цаашдаа Монгол Улсын ДНБ- ийн өсөлт дунд хугацаанд 5 орчим хувь, Сангийн яам болон ОУВС-ийн тооцоолсноор дараах төлөвтэй байхаар харагдаж байна31 . Хүснэгт 2.2. Монгол Улсын ДНБ-ий өсөлт, төсөөлөл 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Бодит салбар ДНБ, оны үнээр (тэрбум төгрөг) 23886.4 27438.0 31992.2 36190.0 40529.5 44873.8 Уул, уурхайн салбарын ДНБ (тэрбум төгрөг) 4768.4 6069.0 7408.9 7483.4 7697.3 7988.7 Уул, уурхайн бус салбарын ДНБ (тэрбум төгрөг) 19118.0 21369.0 24583.4 28706.6 32832.1 36885.1 ДНБ-ий бодит өсөлт (хувь) 1.0 3.3 4.2 8.0 6.0 6.0 Уул, уурхайн салбарын бодит өсөлт 0.7 (7.4) 3.9 3.1 0.2 11.5 Уул, уурхайн бус салбарын бодит өсөлт 1.1 6.8 4.3 9.4 7.7 4.6 Экспортын хэмжээ (нийт) 6063.0 6210.0 7674.0 Импортын хэмжээ (нийт) 4208.7 4371.4 6184.8 Гадаад худалдааны тэнцэл (сая ам.доллар) 1854.3 1838:6 1489.2 Хэрэглээний үнийн өсөлт (оны эцэст) 0.5 7.7 8.6 8.0 8.0 8.0 Ам.долларын ханш, жилийн эцэст 2165.0 2469.9 2501.8 2468.0 2470.0 2470.0 Эх үүсвэр: СЯ, ОУВС
- 28. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 26 2.2 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН НӨӨЦ, БОЛОМЖ Санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт 32 АХБ, БШУЯ. (2019). Боловсролын санхүү, хөрөнгө оруулалтын шинжилгээний тайлан 33 Боловсролын тухай хуулийн 40, 41 дүгээр заалт 34 https://www.legalinfo.mn/law/details/11937?lawid=11937 Монгол Улсын хувьд ДНБ-д боловсролын салбарын төсвийн эзлэх хувь сүүлийн 10 жилийн дунджаар 4.3-6.5 хувьтай байгаа бөгөөд боловсролын салбарт зарцуулж буй төсвийн зарцуулалтаараа дэлхийн улс орнуудын дундаж жишигт хүрчээ. 2010-2018 оны төсвийн зарлагыг тухайн оны болон 2010 оны зэрэгцүүлэх үнээр, улсын төсвийн зарлагад эзлэх хувиар харахад боловсролын салбарын төсөв хэмжээний хувьд оны үнээр өссөн дүнтэй байна32 . Зураг 2.4. Боловсролын салбарын төсвийн зарлагын динамик Боловсролын тухай хуулийн33 холбогдох заалтын дагуу төрийн болон төрийн бус өмчийнсургалтынбайгууллагыгтогтмолболон нормативт зардлаар санхүүжүүлж байна. Засгийн газраас 2016 онд “хувьсах зардлын дундаж норматив, санхүүжүүлэх аргачлал батлах тухай” 242 дугаар34 тогтоолыг батлан төрийн болон төрийн бус өмчийн хүүхдийн цэцэрлэг, ЕБС, МСҮТ-ийн нормативт зардлыг олгож байна. Тухайн тогтоолоор нэг сурагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативаар санхүүжих аргачлал, сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсрол эзэмшүүлэхэд нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативыг тооцох бүрэлдэхүүн, төрийн бус өмчийн ерөнхий боловсролын сургуулийн нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативын хэмжээг тусад нь баталж, хувьсах зардлын санхүүжилтийг нарийвчлан хуваарилах боломжийг нэмэгдүүлсэн байна. Хувьсах зардлын бүрэлдэхүүнд дараах эдийн засгийн ангилалд хамаарах зардал багтжээ. Хүснэгт 2.3. Хувьсах зардлын бүрэлдэхүүн № ҮЗҮҮЛЭЛТ 1 Багшийн албан тушаалын цалин болон нэмэгдэл цалин, хүүхдийн цэцэрлэг, дотуур байрны багш, ажилтны албан тушаалын цалин болон зарим нэмэгдэл /Зарим нэмэгдэл гэдэгт: цалин, хөдөө орон нутагт ажилласан, ур чадварын, анги кабинет болон заах аргын нэгдэл хариуцсан нэмэгдлийг ойлгоно/ 2 Багшийн үндсэн болон нэмэгдэл цалинд ногдох ажил олгогчоос төлөх нийгмийн даатгалын шимтгэл
- 29. 27 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 3 Бараа үйлчилгээний бусад хувьсах зардал 1. Хичээл, үйлдвэрлэлийн дадлага хийх 2. Бичиг хэрэг 3. Ном хэвлэл 4. Шуудан холбоо, интернэтийн төлбөр 5. Дотоод албан томилолт 6. Бага үнэтэй түргэн элэгдэх, ахуйн эд зүйлс 7. Нормын хувцас, зөөлөн эдлэл 8. Эм, бэлдмэл 9. Хог хаягдал зайлуулах, хортон мэрэгчдийн устгал, ариутгал 10. Бусдаар гүйцэтгүүлсэн бусад нийтлэг ажил, үйлчилгээний төлбөр, хураамж 11. Бараа үйлчилгээний бусад зардал Эх сурвалж: БШУЯ Боловсролын тухай хуулийн хүрээнд сургуулийн өмнөх, бага, дунд болон МБС-ын дэд салбар норматив зардлаар санхүүжүүлж байгаа бөгөөд 2019 оны төсвийн жилийн байдлаар дараах нормативаар орон нутгийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн хувьсах зардал болон бусад зардлыг санхүүжүүлжээ. Хүснэгт 2.4. Хувьсах зардлын норматив, төг, 2018 он Зардлын зүйл Цэцэрлэг ЕБС Шийдвэр Хувьсах зардал/нэг хүүхдэд жилд дунджаар мян.төг/ Засгийн газрын 2016 оны 242 тоот тогтоол Сум, аймгийн төв 905.3 437.9 Нийслэл 807.8 374.0 Дотуур байр 387.5 Хоол (өдөрт) 2.475 Засгийн газрын 2019 оны 450 тоот тогтоол Дотуур байрны хүүхдийн хоол (өдөрт) 3,475 Үдийн цай (өдөрт) 1-5 анги 0.900 Тусгай сургуулийн үдийн хоол (өдөрт) 2.400 Засгийн газрын 2017 оны 162 тоот тогтоол Эх сурвалж: БШУЯ, 2019 Боловсрол, ШУ-ны бодлого удирдлага 18% БДБ 46% ДБ 9% ТМБС 4% СӨБ 23% Зураг 2.5 Боловсролын салбарын төсвийн бүтэц
- 30. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 28 2018 оны байдлаар боловсролын салбарын төсвийн бүтцийг дэд салбараар авч үзвэл, 23 хувийг СӨБ, 46 хувийг БДБ, 9 хувийг ДБ, 4 хувийг МБС болон 18 хувийг боловсролын салбарын удирдлагын зардал эзэлж байна35 . МБС-ын салбар нь 2012 оноос хойш хөдөлмөрийн салбарт харьяалагдаж, Хөдөлмөрийн сайдын төсвийн багцаас 31.5% (2012-2016 онд), Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын багцаас 6.3% (2016-2020 онд)-ийг эзэлж байна. Сүүлийн 10 жилийн дунджаар боловсролын салбарын төсвийн зардлын 35 АХБ, БШУЯ. (2019). Боловсролын санхүү, хөрөнгө оруулалтын шинжилгээний тайлан 36 АХБ, БШУЯ. (2019). Боловсролын санхүү, хөрөнгө оруулалтын шинжилгээний тайлан 37 АХБ, БШУЯ. (2019). Боловсролын санхүү, хөрөнгө оруулалтын шинжилгээний тайлан 38 БШУЯ-ны мэдээлэл 85 орчим хувь нь урсгал зардал буюу өдөр тутмын хэрэглээний зардлаа нөхөхөд, 15 орчим хувь нь хөрөнгө оруулалт буюу урт хугацааны санхүүжилтэд тус тус зарцуулагдаж байна. 2017-2018 оны хичээлийн жилийн байдлаар боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтын гол бодлого нь сургуулийн өмнөх боловсролын хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх, ерөнхий боловсролын сургуулийн 3 ээлжийг 1-2 ээлжтэй болгоход чиглэж барилга, их засвар, тоног төхөөрөмжийн төсвийг батлан хэрэгжүүлж байна36 . Хүснэгт 2.5. Боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ сая төг, БСШУС-ын сайдын төсвийн багцад хөрөнгө эзлэх хувь, 2015-2019 он Үзүүлэлт 2015 он 2016 он 2017 он 2018 он 2019 он Нийт хөрөнгө оруулалт /зээл багтсан/ 127,905.5 179,305.9 178,475.0 371,082.7 616,453.7 Боловсролын хөрөнгө оруулалт 96,701.6 115,107.1 77,197.5 211,642.6 488,997.2 Эзлэх хувь 75.6% 64.2% 43.3% 57.0% 79.3% Эх сурвалж БШУЯ Салбарын хөрөнгө оруулалт 2019 онд 488.9 тэрбум төгрөгөөр батлагдаж, 2015 онтой харьцуулахад 5 дахин нэмэгдсэн байна. 2018 оны байдлаар 1,000 хүнд ногдох суралцагчийн тоо 32.4 бөгөөд нэг хүнд ногдох боловсролын төсвийн зардал сүүлийн 10 жил өссөн дүнтэй байна37 . Зураг 2.6. Нэг хүнд ногдох боловсролын зардал38 , нэрлэсэн болон бодит үнээр, мян төг, 2008-2018.
- 31. 29 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Улсын нэгдсэн төсвөөс 2008-2017 онуудад боловсролын салбарт 2,586.0 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийхээр төлөвлөж, бодит гүйцэтгэлээр 880.0 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн байна. Санхүүгийн жил бүрээр бодит гүйцэтгэл харилцан адилгүй байгаа ч дунджаар 34 орчим хувьтай байна. Бага, дунд боловсролын салбарт 2010-2018 оны хугацаанд нийт олон улсын болон хандивлагч байгууллагаас 39 АХБ, БШУЯ. (2019). Боловсролын санхүү, хөрөнгө оруулалтын шинжилгээний тайлан 40 БШУЯ-ны БУМС-ийн мэдээлэл болон тооцоолол 41 Хуучин МБС-ын Үнэлгээ, мэдээллийн төв байсан бөгөөд 2019 онд Бүсийн арга зүйн төвийг нэгтгэж МБС-ын Үнэлгээ, мэдээлэл, арга зүйн төв болсон. санхүүжсэн 536 төсөл арга хэмжээ хэрэгжиж дууссан ба барилга, байгууламжийн хүчин чадлыг 103,453 суудлаар нэмэгдүүлэн 657.5 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна. Хэдийгээр хөрөнгө оруулалтын ихэнх нь сургуулийн барилга, байгууламжийн хүчин чадлыг нэмэхэд чиглэсэн сайн талтай ч ЕБС-ийн барилга ашиглалтын байдлаас харахад39 хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг нягтлах хэрэгцээ байна. Хүснэгт 2.6. ЕБС-ийн барилга ашиглалтын коэффициент, өмчийн хэлбэр, ангиллаар Ээлжийн коэффициент Сургуулийн өмчийн хэлбэр Нийт Бага Дунд Ахлах Цогцолбор 0-0.1 хүртэлх Төрийн өмчийн 24 3 5 15 1 Хувийн 11 3 - 8 0.1-0.5 хүртэлх Төрийн өмчийн 59 18 23 18 Хувийн 53 11 - 40 2 0.5-1 хүртэлх Төрийн өмчийн 181 18 56 101 6 Хувийн 64 8 - 54 2 1-1.5 хүртэлх Төрийн өмчийн 187 8 23 144 12 Хувийн 15 2 - 13 1.5-2 хүртэлх Төрийн хувийн хамтарсан 1 1 Төрийн өмчийн 117 3 6 95 13 Хувийн 2 1 1 2 -с дээш Төрийн өмчийн 87 5 2 72 8 Хувийн 1 1 Бүгд 802 79 115 563 45 Эх сурвалж: БУМС-ийн багийн EPSSim программ ашиглан хийсэн тооцоолол 2017-2018 оны хичээлийн жилийн статистик мэдээлэлд40 үндэслэн хийсэн тооцооллоор Улаанбаатар хотод төрийн өмчийн сургуулиуд 3 ээлжээр хичээллэж, орон нутгийн сургуулиудад анги дүүргэлт бүрдэхгүй, хувийн өмчийн ЕБС-ийн анги дүүргэлт төрийн өмчийн сургуулиудтай харьцуулахад харьцангуй бага байна (Хүснэгт 2.6). Мэргэжлийн байгууллага, хүний нөөц Монгол Улсын боловсролын салбарын хууль, эрх зүй, бодлого нь БШУЯ-ны чиг үүргийн хүрээнд мэргэжлийн болон сургалтын байгууллагын хамтын ажиллагааны үр дүнд хэрэгждэг. Боловсролын салбарын үндсэн байгууллага нь үндэсний түвшинд (i) БШУЯ, (ii) Боловсролын хүрээлэн, (iii) Боловсролын зээлийн сан, (iv) БМИҮЗ, (v) БМДИ, (vi) НТБҮТ, (vii) БҮТ, орон нутгийн түвшинд (viii) БСУГ болон НТБТ байдаг. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын үндсэн байгууллага нь үндэсний түвшинд (i) ХНХЯ, (ii) МБС-ын Үнэлгээ, мэдээлэл арга зүйн төв41 байдаг.
- 32. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 30 Мэргэжлийн байгууллагуудын хүний нөөц болон чадавхад хийсэн үнэлгээнээс харахад дараах нийтлэг бэрхшээлтэй асуудлууд байна42 . Үүнд: - Яамд болон мэргэжлийн байгууллага хоорондын зохицуулалт дутагдалтай; - Мэргэжилтэн болон удирдлагууд ойр ойрхон өөрчлөгдөж байгаа нь бодлогын залгамж холбоо, тогтвортой байдалд нөлөөлдөг; - Мэдээлэлд суурилсан төлөвлөлт болон менежментийн тогтолцоо дутагдалтай; - Мэргэжлийн байгууллагын улсын төсөв хязгаарлагдмал байгаагаас байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалт нь хууль эрхзүйн хүрээнд хүлээсэн ажил үүргээ бүрэн хэрэгжүүлэх боломжгүй; - Судалгааны материал, боловсролын судалгааны талаарх өндөр зэрэглэлийн сэтгүүл, ном, лавлах материалаас судалгааны тайлан, дүгнэлт авах онлайн /офлайн номын сангийн хүртээмж хангалтгүй; - Мэргэжлийн байгууллагын хүний нөөцийн хөгжлийг тасралтгүй дээшлүүлэх боломж, нөхцөл бүрдээгүй; - Хараат бус, бие даасан байдал сул байгаа нь санхүүжилт болон үйл ажиллагааны төлөвлөлт, хэрэгжилтийн үр нөлөөнд сөрөг нөлөөтэй (БХ, БМИҮЗ, НТБҮТ); - Мэргэжил арга зүй, судалгааны байгууллагын судлаач, арга зүйчид 42 Мэргэжлийн байгууллагын удирдах албан тушаалтантай 2019 оны 9 сард хийсэн ярилцлагын үр дүн 43 Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай хууль, 7 дугаар зүйл 44 Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1 заалт сургалтын байгууллагад очиж, бодлого, хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд дэмжлэг үзүүлэх цаг хугацаа хийгээд санхүүгийн боломжгүй - МБС-ын удирдлага мэдээллийн нэгдсэн систем байхгүй байгаа нь бодлогын хэрэгжилт, чанарт сөргөөр нөлөөлдөг. Боловсролын тухай болон холбогдох бусад хуульд боловсролын бүх шатны удирдах ажилтны эрх үүргийг захиргааны төвлөрсөн удирдлагын үүднээс томьёолсон нь сургууль, орон нутгийн боловсролын үйлчилгээний удирдлагын төвлөрлийг сааруулахтай холбоотой заалтууд хэрэгжих боломжийг хязгаарлаж байна. Үүний зэрэгцээ боловсролын бүх шатны удирдах ажилтан, ялангуяа дунд түвшний мэргэжлийн албан хаагч (БШУЯ-ны мэргэжилтэн, БСУГ- ын мэргэжилтэн, арга зүйчид, Боловсролын хүрээлэнгийн ЭША-ууд, БМДИ-ийн арга зүйч, БҮТ-ийн мэргэжилтэн, Ерөнхий боловсролын сургуулийн захирал, сургалтын менежерүүд), (ХНХЯ-ны мэргэжилтэн, МБС- ын Үнэлгээ, мэдээлэл, арга зүйн төвийн арга зүйчид, МСҮТ, ПТК-ийн захирал, сургалтын менежерүүд)-ийг бэлтгэх, хүний нөөцийн тогтвортой байдлыг хангах, мэргэжил, арга зүйн тусгай чадваруудыг хөгжүүлэх тогтолцоо бий болгох төдийгүй мэргэжлийн менежментийн үйлчилгээ үзүүлэх явдал чухал юм. Сургалтын байгууллага, хүний нөөц Зураг 2.7. Хүүхдийн цэцэрлэгийн тоо Боловсролын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-т СӨБ-ын сургалтын байгууллага нь цэцэрлэг байна гэж заасан байдаг. СӨБ-ыг үндсэн болон хувилбарт сургалтаар олгох43 ба цэцэрлэг нь ердийн, тусгай, сувиллын, асрамжийн, халамжийн гэсэн хэв шинжтэй44 байна. СӨБ-ын хувилбарт сургалт гэдэг нь үндсэн сургалтад хамрагдаж чадахгүй байгаа хүүхдэд сургуулийн өмнөх боловсрол эзэмшүүлэх “ээлжийн бүлгийн”, “явуулын багшийн”, “нүүдлийн бүлгийн” сургалтын үйл ажиллагаа юм.
- 33. 31 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 2018-2019 оны хичээлийн жилийн байдлаар төрийн өмчийн 889, төрийн бус өмчийн 546 цэцэрлэг, нийтдээ 1,435 цэцэрлэг үйл ажиллагаа явуулж байна. Нийт төрийн өмчийн цэцэрлэгүүдийн 27.1 хувь нь нийслэл Улаанбаатар хотод, 27.8 хувь нь аймгийн төвд, 40.4 хувь нь сумын төвд, 4.4 хувь нь багийн төвд байршиж байгаа бол төрийн бус өмчийн цэцэрлэгийн 80 хувь нь Улаанбаатар хотод байна. 2018-2019 оны хичээлийн жилд СӨБ-д 261,354 хүүхэд хамрагдаж байгаагаас 239,764 буюу 91.7 хувь нь үндсэн сургалтад, 21,590 буюу 8.3 хувь нь хувилбарт сургалтад хамрагдаж байна. 2018-2019 оны хичээлийн жилд 7,903 бүлэг хичээллэж байгаа ба төрийн өмчийн цэцэрлэгт үндсэн сургалтын бүлэг дүүргэлт 36.9, хувийн цэцэрлэгийн үндсэн сургалтын бүлэг дүүргэлт 22.6 байна. СӨБ-ын байгууллагад нийт 27,172 багш, ажилтан ажиллаж байгаагаас 5 хувь нь цэцэрлэгийн эрхлэгч, 2 хувь нь арга зүйч, 28 хувь нь багш, 26 хувь нь туслах багш, 39 хувь нь бусад ажилтнууд тус тус эзэлж байна. Нийт багш нарын 88 хувь нь бүлгийн багш, 9 хувь нь хөгжмийн багш, 1 хувь нь хувилбарт сургалтын багш байна45 . 2030 он хүртэлх цэцэрлэгийн насны хүүхдийн тоо 2018 оны суурь түвшинтэй харьцуулахад 2024-2026 онд 1-2 хувь өсөж, бусад онд бага зэрэг буурах төлөвтэй байна46 . Хүүхдийн тооны өсөлттэй уялдан 2021- 2023 онд багш нарын тоо 2.0 мянгаар нэмэгдэхээр, нийт ажиллагчдын тоо буурах хандлагатай байна. Улсын хэмжээнд 2018-2019 оны хичээлийн жилд ерөнхий боловсролын нийт 803 сургууль, үүнээс төрийн өмчийн 656, хувийн өмчийн 147 сургууль сургалтын үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас хөдөө орон нутагт 558, нийслэлд 245 сургууль байна. Нийт 20,574 бүлэгт 593,150 суралцагч суралцаж, 49,441 багш болон багш бус ажилтан ажиллаж байгаагийн 30,411 нь үндсэн багш байна47 . 45 АХБ, БШУЯ. (2019). СӨБ-ын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 46 БШУЯ-ны БУМС-ийн багийн хийсэн тооцоолол, 2019 47 БШУЯ-ны 2018-2019 оны хичээлийн жилийн статистик 48 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан Улсын хэмжээнд 3 ээлжтэй 28 сургуулийн 212 бүлэгт 8,451 сурагч хичээллэж байгаагаас нийслэл хотын 25 сургуулийн 188 бүлэгт 7,743 сурагч суралцаж байгаа нь сургуулийн байршил, сурагчдын ачаалал хот, хөдөөд харилцан адилгүй байгааг илтгэж байна48 . Улсын хэмжээнд бүлэг дүүргэлт дунджаар бага ангид 30.3, дунд ангид 26.9, ахлах ангид 30.3 суралцагчтай байна. Бүлэг дүүргэлтийн улсын дунджийг сургуулийн байршлаар авч үзвэл, хотод 31.5, хөдөөд 26.1 байна. 2017- 2018 оны хичээлийн жилийн байдлаар нийт суралцагчдын 6.1 хувь буюу 35,012 суралцагч хувийн өмчийн ерөнхий боловсролын сургуульд хамрагдаж байна. Сүүлийн 12 жилийн байдлаар хувийн өмчийн сургуульд суралцагчдын хувь жилд дунджаар 1.1 пунктээр өссөн байна (зураг 2.8). 2006 онд хувийн өмчийн сургуульд суралцагчдын хувь 5.3 байсан бол 2015 оны байдлаар 5.8 (бага боловсролд 5.6, дунд ангид 5.0, ахлах ангид 7.2) байна.
- 34. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 32 Зураг 2.8. Төрийн болон хувийн өмчийн сургуульд суралцагчдын тоо Хүн амын өсөлтөд үндэслэн ЕБС-д шаардлагатай багшийг тооцоолоход 2025 он гэхэд 23,576 багшийг нэмж ажилд авах хэрэгцээ үүсэж байна. Хүснэгт 2.7. ЕБС-д шаардлагатай бага ангийн болон мэргэжлийн багш нарын тоо № Хичээл 2018 2020 2025 2030 Одоо Нийт Нэмэлт Нийт Нэмэлт Нийт Нэмэлт Нийт Нэмэлт 1 Бага анги 10397 10759 362 11727 1590 12265 3428 12696 5158 2 Монгол хэл, уран зохиол, үндэсний бичиг 2654 3370 716 3808 1220 5257 3001 5762 3838 3 Математик 2363 2425 62 2740 436 3783 1774 4147 2433 4 Мэдээллийн технологи 705 703 -2 795 107 1097 498 1203 691 5 Физик 998 1137 139 1285 312 1774 925 1944 1221 6 Биологи 844 1137 293 1285 462 1774 1056 1944 1332 7 Хими 739 1137 398 1285 564 1774 1145 1944 1408 8 Газарзүй 602 758 156 856 269 1182 671 1296 860 9 Түүх 634 954 320 1078 460 1488 949 1631 1171 10 Нийгэм судлал, Иргэний боловсрол 1106 1716 610 1939 861 2677 1737 2934 2133 11 Дүрслэх урлаг, Зураг зүй, Технологи 1943 2684 741 3033 1139 4187 2536 4590 3181 12 Дуу хөгжим 1080 1413 333 1597 544 2204 1286 2416 1633 13 Биеийн тамир 2042 2308 266 2608 617 3601 1865 3947 2467 14 Эрүүл мэнд 345 813 468 919 583 1269 976 1391 1141 15 Англи хэл 2766 2341 -425 2646 -51 3653 1301 4004 1998 16 Орос хэл 720 667 -53 754 52 1041 429 1141 619 Нийт 29940 34323 4383 38355 9163 49025 23576 53082 31284 2030 он гэхэд ЕБС-д 53,082 багш шаардлагатай бөгөөд тэдний 31,284-ийг нь шинээр бэлтгэх шаардлагатай байна. 2018-2019 оны хичээлийн жилд нийт 86 МСҮТ, ПТК, 560 гаруй мэргэжлийн сургалтын төв үйл ажиллагаа эрхэлж байна. МСҮТ, ПТК-д нийт 38,526 суралцагч сурч, 4,624
- 35. 33 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 ажиллагчид ажиллаж байгаагаас 2,469 үндсэн багш, 103 захирал, дэд захирал, 80 сургалтын албаны дарга, 339 удирдах ажилтан, 1,633 туслах ажилтан ажиллаж байна49 . 2030 он хүртэл МБС-ын насны хүн амын өсөлтийн таамаглалаас харахад МБС- ын байгууллагад 2025 онд шинээр 1,082, 2030 онд шинээр 2,352 хүртэл тооны багш, ажиллагчид шаардлагатай байх төлөвтэй байна50 . 2018-2019 хичээлийн жилийн байдлаар 94 их, дээд сургууль, коллеж сургалтын үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас төрийн өмчийн 18, төрийн бус өмчийн 73, гадаадын их, дээд сургуулийн салбар сургууль 3 байна. Эдгээр сургалтын байгууллагад нийтдээ 157,625 суралцагч сурч байгаагийн 87,992 нь төрийн өмчийн, 69,370 нь төрийн бус өмчийн, 263 нь гадаадын их, дээд сургуулийн салбар 49 АХБ, БШУЯ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын шинжилгээний тайлан 50 БШУЯ-ны БУМС-ийн багийн 2019 оны 5 сард хийсэн тооцоолол 51 БШУЯ-ны дээд боловсролын 2018-2019 оны хичээлийн жилийн статистик 52 АХБ, БШУЯ. (2019). Боловсролын салбарын өгөгдөл мэдээллийн тайлан сургуульд суралцаж байна. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад 12,634 багш, ажилтан ажиллаж байгаагаас 6,669 нь үндсэн багш байна. Үндсэн багш нарын 62.7 хувь нь төрийн өмчийн сургалтын байгууллагад багшилдаг. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад шинээр элссэн оюутны 71.6 хувь нь тухайн жилд ЕБС-ийн 12 дугаар анги төгсөгчид байна. Нийт суралцагчдын 27.5 хувь нь бизнес, удирдлага, эрх зүй, 14.8 хувь нь боловсрол, 14.5 хувь нь инженерчлэл, зохион бүтээлт, үйлдвэрлэл, 14.2 хувь нь эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал чиглэлээр суралцаж байна51 . Сургалтын байгууллагад суралцагчийн тооны өсөлтийг ҮСГ-ын 2030 он хүртэлх хүн амын өсөлтийн таамаглалд үндэслэн 2018 оны суурь түвшинтэй харьцуулан таамаглахад дараах төлөвтэй байна52 . Хүснэгт 2.8 Суралцагчийн тооны өсөлтийн таамаглал Түвшин 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 СӨБ 318422 312447 308213 312052 315128 322460 326240 324655 322659 319721 317055 314949 313729 ЕБС 662795 697205 734991 770085 805629 835460 865749 891865 910630 923468 939660 949353 954476 Дээд 190539 189219 185184 179695 174471 173074 176312 189079 208872 233129 250939 265730 277345 МСҮТ, ПТК-д 38526 38257 38497 39235 40382 41798 43352 45438 47113 48885 50829 49895 54527 2018 оны статистик мэдээнд үндэслэн хүн амын өсөлтийн тоо, хувийг тоймлон харууллаа. Хүснэгт 2.9 Хүн амын өсөлт, 2018-2030 он Сургалтын түвшин 2018 2019 2020 2025 2030 1 СӨБ 318422 312447 308213 324655 313729 Өсөлтийн хувь -2 -3 2 -1 2 Бага, дунд Бага 341257 358321 371142 389702 403922 Өсөлтийн хувь 5 9 14 18 Дунд, ахлах 321538 338884 363849 502163 550554 Өсөлтийн хувь 5 13 56 71 3 Дээд 190539 189219 185184 189079 277345 Өсөлтийн хувь -1 -3 -1 46 4 МСҮТ, ПТК-д 38526 38257 38497 45438 54527 Өсөлтийн хувь -1 0 18 42
- 36. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 34 Дээрх төсөөллөөс харвал 2025 он гэхэд дунд, ахлах сургуулийн насны сурагчдын тоо өнөөгийн түвшнээс 56 хувь, 2030 он гэхэд 71 хувиар өсөх төлөвтэй байна. Цэцэрлэгийн насны хүүхдийн тоо харьцангуй тогтвортой байхаар байна. 53 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын салбарын суурь мэдээллийн тайлан 54 ЮНЕСКО, 2008 55 2006 онд 6+3+3, 2012 онд 5+4+3 Дээд боловсрол эзэмших 18-22 насны залуучуудын тоо 2030 он гэхэд 46 хувиар өсөх төлөвтэй, МСҮТ, ПТК-д хамрагдах суралцагчдын тоо 2030 он гэхэд мөн 42 хувиар өсөх төлөв харагдаж байна. 2.3 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРТ ТУЛГАМДАЖ БУЙ АСУУДЛУУД 2.3.1 Боловсролын засаглал, удирдлага, зохион байгуулалт Монгол Улсын Төрийн албаны тухай хуулийн дагуу төрийн захиргааны болон төрийн үйлчилгээний удирдах ажилтныг сонгон шалгаруулах, дэвшүүлэн ажиллуулахтай холбогдсон дүрэм, журам, заавруудыг шинэчлэн мөрдөж байгаа ч эдгээр нь багш нар салбартаа карьераа өсгөхөд төдийлөн дэмжлэг үзүүлж чадахгүй байгаа байдал ажиглагдаж байна. Тухайлбал, удирдах ажилтны нөөцийг бэлтгэх асуудал орхигдсоноос боловсролын удирдах ажилтны сонгон шалгаруулалт, томилгоо оновчгүй, ажлын арга туршлагагүй, салбарын чиглэлээр мэргэшээгүй хүмүүсийг хариуцлагатай, албан тушаалд томилох явдал сүүлийн жилүүдэд нэмэгдэх хандлагатай болсон байна. Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсад боловсролын салбар дахь төрийн үйлчилгээний албаны удирдах албан тушаалтныг бэлтгэх, сонгон шалгаруулах, томилох, дэмжих чиглэлээр баримтлах нэгдсэн бодлого, тогтолцоо хараахан бүрдээгүй байна. Багш нарын албан тушаал ахиж, удирдах албан тушаалд томилогдох үйл явц нь үндсэндээ тодорхой төлөвлөлтгүй, тохиолдлын шинжтэй, тухайн албан тушаалд тавигдах шаардлагыг хангаагүй, туршлагагүй шинэ залуус удирдах ажилтнаар томилогддог болох нь дараах статистикийн тоо баримтаар нотлогдож байна. Тухайлбал, цэцэрлэгийн эрхлэгчийн 25.8 хувь, ЕБС-ийн захирлын 17.4 хувь, МСҮТ-ийн захирлын 8 хувь, их, дээд сургуулийн захирлын 5.3 хувь нь боловсролын салбарт 5 хүртэлх жил ажилласан туршлагатай шинэ, залуу удирдах ажилтан байна. Үүний нэг шалтгаан нь өргөн уудам газар нутаг, тархай суурьшсан хүн амтай, дэд бүтцийн хөгжлөөс хамаарч хөдөө, орон нутагт ажиллах удирдах албан тушаалтны ажлын байрны сонгон шалгаруулалтад орж буй иргэд ажлын байранд тавигдах шаардлагыг бүрэн хангасан байх боломж, хомс байгаатай холбоотой байж болох юм53 . Боловсролын салбарын удирдах ажилтныг бэлтгэх, мэргэшүүлэх үйл ажиллагаа нь боловсролын удирдлага, менежментийн чиглэлээр боловсролын зэрэг ахиулах магистр, докторын зэрэг горилсон сургалтуудаар үндсэндээ хязгаарлагдаж, энэ хэрэгцээг хангах төрийн нэгдсэн үйлчилгээ дутагдалтай байна. “Бага насны хүүхдийн хөгжлийг дэмжих цогц бодлого” (2005)-ыг БСШУЯ, ЭМЯ болон НХХЯ хамтран баталж эх хүүхдийн эрүүл мэнд, хоол тэжээл, нийгмийн халамж ба хамгаалал, боловсролын асуудлыг хариуцаж байгаа төрийн захиргааны бүхий л шатны байгууллагууд болон түншлэгчдийн үйл ажиллагааг зохицуулж байгаа54 хэдий ч хэрэгжилтийн түвшинд хангалттай бус байна. Хамтарсан тушаал байдаг ч хэрэгжилтийг хангах зохицуулалт бүрдээгүйн улмаас хэрэгжилт, үр дүн хангалттай бус байна. Бага, дунд боловсролын бүтцэд 2 удаа өөрчлөлт орж, сургуульд элсэх насыг 6 болгосон55 . Сургуулийн байршил нь хүн ам сийрэг, цөөн байдаг хөдөө орон нутгийн хувьд онцгойлон авч үзвэл зохих сургуулийн
- 37. 35 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 насны хүүхэд боловсролын үйлчилгээ хүртэх нь зөвхөн биечлэн сургуульд хамрагдах боломжоос гадна эдийн засаг, нийгэм-соёлын бусад хүчин зүйлтэй холбоотой. 2009 ба 2018 онд ерөнхий боловсролын сургуулийн байршлыг баг, сум, аймгаар харьцуулан авч үзвэл: • Багт бага, дунд, ахлах сургууль нэмэгдсэн, • Суманд ахлах сургуулийн тоо нэмэгдсэн, харин дунд ба бага сургууль цөөрсөн, 56 “ЕБС-ийн бүтэц, байршил, хэв шинж” төслийн судалгааны тайлан 57 ЮНИСЕФ, БХ. (2019). Боловсролын салбарын хэрэглэгчийн түүвэр судалгааны тайлан • Аймгийн төвд ахлах, бага сургуулийн тоо нэмэгдсэн, дунд сургуулийн тоо буурсан (Зураг 2.9.) байна. ЕБС-ийн бүтэц, байршил, хэв шинжийг шинжлэх ухааны үндэслэл, судалгаа, нотолгоонд тулгуурлан, улс орны байгаль, цаг уур, дэд бүтцийн онцлог, сургуулийн насны хүүхдийн нас, бие, сэтгэхүйн онцлогт тохируулан тогтоох шаардлагатай байна56 . Зураг 2.9. Ерөнхий боловсролын сургууль байршил, ангиллаар ЕБС-ийн удирдлагын сонгон шалгаруулалт, томилгоо нь анхаарвал зохих асуудал хэвээр байна57 . 2007-2019 оны хооронд 2012-2013 оны хичээлийн жилд 77 захирал ЕБС-д шинээр томилогдож байсан бол 2013-2014 оны хичээлийн жилд 209 захирал шинээр томилогджээ. 2012 оноос хойш сүүлийн 7 жилд нийт 783 захирал шинээр томилогдсоныг дунджилж үзвэл 112 болж байна. 2012-2016 онд нийт 507, 2016-2019 онд нийт 276 захирал шинээр томилогджээ.
- 38. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 36 Зураг 2.10. ЕБС-ийн захирлын албан тушаалд шинээр томилогдсон байдал 2007-2019 он 58 Удирдах болон нийгмийн ажилтны мэргэжлийг багш бус гэж тооцов 59 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 60 Хуудас 18 61 АХБ, БСШУСЯ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын шинжилгээний тайлан ЕБС-ийн захирлын албан тушаалд шинээр томилогдсон багш нарын 50-75 хувь нь тухайн сургуульдаа ажиллаж байгаад дэвшин ажилласан эсвэл тухайн аймаг, хотынхоо ЕБС- аас шилжиж очсон байна. Захирлын албан тушаалд дөнгөж сургууль төгссөн шинэ багш томилогдсон тохиолдол 2015 оноос хойш нэмэгдэх хандлагатай байна. ЕБС-ийн захирлын албан тушаалаас чөлөөлөгдсөн багш нарын 25-аас доош хувь нь л тэтгэвэрт гарсан бол 75-аас дээш хувь нь сургууль дотроо албан тушаал өөрчлөгдөх, өөр сургууль болон бусад байгууллагад шилжсэн байна. Захирлуудын 32 хувь нь багш бус58 мэргэжилтэй бол 5 хүрэхгүй жилийн ажлын туршлагатай захирал 17 хувийг эзэлж байна. Эндээс харахад ЕБС-ийн удирдах ажилтныг мэргэшүүлэх, тогтвор суурьшилтай ажиллуулдаг тогтолцоо алдагдсан байгааг анхаарах шаардлагатай байна59 . Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам нь 2012 оноос МБС-ын салбарын талаарх төрийн бодлого төлөвлөлт, хэрэгжилт, зохицуулалтыг ханган ажиллаж байна. МБС- ын дээд удирдлага нь Үндэсний зөвлөл (МБСҮЗ) байх бөгөөд энэхүү зөвлөл нь салбар дундын зохицуулалт бүхий, төр хувийн хэвшлийн тэнцүү оролцоог хангасан, тогтвортой ажиллах баталгааг бүрдүүлсэн байгууллага юм. ЮНЕСКО-ийн Боловсролын суурь мэдээллийн тайланд дурдсанаар60 МБС-ын удирдлагын тогтолцоо оновчгүй, салбар дундын зохицуулалтыг хэрэгжүүлэх боломж хязгаарлагдмал, МБСБ-ын үйл ажиллагаа, агуулга шаталсан бус, давхардал ихтэй байна. Энэ нь ПТК-ууд зөвхөн техникийн боловсрол олгох бус мэргэжлийн боловсрол, мэргэжлийн сургалтаар бэлтгэж байгаа нь тухайн бүс нутагт мэргэжлийн давхардал болон мэргэжлийн боловсрол олгож буй сургалтын байгууллагуудын үйл ажиллагааны тогтвортой байдалд нөлөөлж байна61 . Хөдөө орон нутгийн иргэдийг тасралтгүй хөгжүүлэх, сургах, тэдэнд боловсрол,
- 39. 37 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 мэргэжлийн ур чадвар, чадамж эзэмшүүлэхэд чиглэсэн бодлогын зохицуулалт хийх, хөдөө орон нутгийн иргэдийг дэмжих, насанд хүрэгчдийн тасралтгүй сурч боловсрох боломжийг бүрдүүлэх чиглэлээр бодлого, үйл ажиллагаа дутмаг байна62 . Боловсролын тухай хуульд заасны дагуу дээд боловсролын салбар нь түүний удирдлагыг хэрэгжүүлэгч төрийн захиргааны төв байгууллага болон ДБСБ- ууд, мөн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй хуулиар хүлээсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлэгч эрх бүхий байгууллагуудаас бүрддэг. Гэвч бүс нутгийн, орон нутгийн түвшинд үйл ажиллагаа явуулдаг захиргааны болон олон нийтийн байгууллага байхгүй учраас хөдөө орон нутгийн ДБСБ-ууд нь шууд БШУЯ-ны удирдлагад харьяалагддаг63 . Дээдболовсролынсургалтынбайгууллагыг сургалтын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлд үндэслэн “олон нийтийн” гэсэн ангиллыг хуульд оруулснаар улс төрөөс хараат бус, хамтын засаглал бүрдэх бөгөөд эрдмийн хамт олны академик эрх чөлөө хамгаалагдах, ДБСБ бие даан шийдвэр гаргах, хариуцлага хүлээх асуудлууд нь эрх зүйн хувьд баталгаажна. Түүнчлэн их сургуулийн суурь болон хэрэглээний судалгааны санхүүжилтийн олон талт эх үүсвэрийг бий болгох, олон улсын нийтлэг жишиг, туршлагын дагуу судалгааны ажил, судлаач профессорт 62 АХБ, БСШУСЯ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын шинжилгээний тайлан 63 АХБ, БШУЯ. (2019). Дээд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 64 АХБ, БШУЯ. (2019). Дээд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 65 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын бодлогын тойм шинжилгээ 66 Дэлхийн банк, БТДНТ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын тайлан санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх эндаументийн санхүүжилтийн механизм бий болгоход дэмжлэг үзүүлэх, өрсөлдөөнд суурилсан, хөндлөнгийн хяналт бүхий судалгааны буцалтгүй тусламж, тэтгэлэг шалгаруулах бодлогыг хэрэгжүүлэх, судалгааны тэтгэлгийн оновчтой механизмыг олон улсын нийтлэг жишгийн дагуу бий болгох; шинжлэх ухааны олон салбарын мэргэжилтнүүдийн хамтын ажиллагаа оролцоотой (cluster groups) судалгааны багийн судалгааг төрөөс санхүүжүүлж, дэмжлэг үзүүлэх зэргээр “Судалгаанд суурилсан их сургуулийн үндэсний хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх нь тулгамдаж байна64 . Үндэсний мэргэшлийн хүрээг өргөжүүлж, цахим, нээлттэй боловсролоор эзэмшүүлэх хувилбарт, нэмэлт хөтөлбөрүүд, танхимын сургалтаар үргэлжлүүлэн олгогдох мэргэшсэн нарийн хөтөлбөрүүдийг оруулснаар дээд боловсрол эзэмшүүлэх арга хэлбэр улам чанартай, уян хатан болж өргөжинө65 . Монгол Улсад насан туршийн боловсролын тогтолцоо нь боловсролын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэд үндэсний зөвлөл болон салбар дундын зөвлөл байх ёстой боловч одоо хүртэл үйл ажиллагаа нь тодорхойгүй байна. Үндэсний хэмжээнд үйл ажиллагааны зохицуулалтыг НТБҮТ ханган ажиллаж байгаа боловч эрх зүйн хувьд шууд удирдах боломжгүй байна. 2.3.2 Хүртээмж ба тэгш хамран сургалт Сургуулийн өмнөх боловсрол СӨБ-ын хамран сургалт 82.8 хувь байна66 . Цэцэрлэгт хамрагдсан хүүхдийн тоо 77.6 хувь нь 3-5, 0.2 хувийг 6 настай хүүхэд бүрдүүлж байна. Цэцэрлэгт хамрагдаж буй хүүхдийн 5 нас буюу бэлтгэл бүлгийн хүүхэд 29 хувь, ахлах бүлэг буюу 4 настай хүүхэд 26 хувь, дунд бүлэг буюу 3 настай хүүхэд 25 хувь, 2 настай хүүхэд буюу бага бүлэг 18 хувь, холимог бүлэгт 2.1 хувь тус тус эзэлж (Зураг 2.11.) байна. Сургуульд элсэхийн өмнөх насны (5 нас) хүүхдийн
- 40. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 38 67 Дэлхийн банк, БТДНТ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын тайлан 68 ҮСХ, НҮБХАС, НҮБ Хүүхдийн сан. (2018). Монгол улсын нийгмийн үзүүлэлтийн түүвэр судалгаа 69 Дэлхийн банк, БТДНТ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын тайлан 70 Дэлхийн банк, БТДНТ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын тайлан СӨБ-ын хамран сургалт 92.1 хувьтай байна (Зураг 2.12.). Суурьшлын бүсээр нь авч үзвэл, хот суурин газарт 3-5 насны хүүхдүүдийн цэцэрлэгт хамрагдалт 81.4 хувь байсан бол хөдөө орон нутагт 58.2 хувь нь цэцэрлэгт хамрагдаж байна. Сүүлийн жилүүдэд цэцэрлэгт хамрагдсан хүүхдийн тоо тогтмол өсөж байгаатай холбогдуулан сургуулийн өмнөх боловсролын хамран сургалтад хувилбарт сургалтын хамрагдсан хүүхдийн эзлэх хувь буурч 9.2 хувьд хүрсэн байна. Нийслэлийн хэмжээнд төрийн өмчийн 3 тусгай цэцэрлэг, аймгийн төв дээр хүнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд зориулсан хувийн хэвшлийн цэцэрлэгүүд, мөн төрийн өмчийн ердийн цэцэрлэг дээр тусгай бүлэгт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг сургуулийн өмнөх боловсролд хамруулж байна67 . Хүүхдийн цэцэрлэгийн удирдлага, багш нар ачаалал их, мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдаагүй, орчин бүрдээгүй зэрэг шалтгаанаар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг элсүүлэхээс цааргалдаг байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг цэцэрлэгт зөөх тээврийн асуудал, өвөл цаг агаарын хүнд нөхцөлд хүүхдээ зөөж хүргэж чадахгүйн улмаас эцэг, эхчүүд цэцэрлэгээс хүүхдээ гаргах явдал цөөнгүй байна. Өрхийн амьжиргааны индексээр хүүхдүүдийг 5 бүлэгт хуваан авч үзэхэд чинээлэг амьдралтай айлын хүүхдийн 90 орчим хувь нь цэцэрлэгт явдаг гэж хариулсан бол энэ тоо буурсаар (4 дүгээр бүлэгт - 86.5 хувь, 2 дугаар бүлэгт - 79.9 хувь, 3 дугаар бүлэгт - 77.2 хувь) орлого багатай өрхийн хувьд 3 дахин бага буюу 34 хувь нь л СӨБ эзэмшиж байгаа68 нь зүй ёсоор анхаарал татсан асуудал юм. Хамгийн орлого багатай хүн амын бүлгийн сургуульд элсэхээс өмнө нэг жилийн зохион байгуулалттай сургалтад хамрагдалт хамгийн чинээлэг хэсгийнхнээс даруй 34 пунктээр доогуур байна. Гэр бүлийн орчинд хүүхдийн хөгжлийг дэмжих чиглэлээр эцэг эхэд нь дэмжлэг шаардлагатай гэж судалгаа харуулсан байна69 . Эцэг эхчүүдийн дунд СӨБ-ын ач холбогдол, сургуульд бэлтгэгдэх байдал, бага насны хүүхдийн хөгжлийн талаарх ойлголт дутмаг байна70 . 2018-2019 оны хичээлийн жилд СӨБ-д хамрагдсан нийт хүүхдийн 11.5 хувийг малчдын хүүхэд эзэлж байна. Аймгийн төвийн хүүхдүүдийн дийлэнх нь буюу 90.2 хувь нь цэцэрлэгт хамрагдаж байхад багийн төвд хөдөөгийн болон малчин өрхийн хүүхдүүдийн цэцэрлэгт хамрагдалт үүнээс 2 Зураг 2.11. Цэцэрлэгт хамрагдсан хүүхдийн тоо Зураг 2.12. Таван настай хүүхдийн СӨБ-д хамрагдалт
- 41. 39 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 дахин бага буюу дөнгөж 45.2 хувь байгаа нь анхаарал татаж байна71 . Малчдын хүүхдийн СӨБ-д хамрагдалтыг оноор авч үзвэл 2006-2015 он хүртэлх хугацаанд 44 хувиар өссөн бол 2018 он хүртэлх хугацаанд 9 орчим хувиар буурчээ. Бага, дунд боловсрол 2018-2019 оны хичээлийн жилийн байдлаар, бага боловсролын хамран сургалт 71 ҮСХ, НҮБХАС, НҮБХС. (2018). Монгол улсын нийгмийн үзүүлэлтийн түүвэр судалгаа 72 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 90.44, суурь боловсролын хамран сургалт 91.58 харин бүрэн дунд боловсролын хамран сургалт 79.58 байна. Хүртээмж, хамран сургалтад нөлөөлөх гол хүчин зүйлийн нэг нь сургууль болон суудлын тоо юм. Энэ тоо Улаанбаатар хотод нэлээд ачаалалтай, харин орон нутаг, тэр дундаа сумдад сургуулийн хүчин чадлын ашиглалт сул байгаа нь ачаалал ихтэй байна72 . Зураг 2.13. Сургуулийн ээлжийн коэффициент ба тархалт 2018-2019 он 2030 он хүртэл ЕБС-ийн насны хүн амын тоон өсөлт хүртээмж, тэгш хамран сургалтад хамгийн гол бэрхшээл байна. 2018 оны мэдээтэй харьцуулсан хүн амын өсөлтийн тоо, хувийг тоймлон харууллаа. Хүснэгт 2.10 Хүн амын өсөлт, 2018-2030 он Боловсролын түвшин Анги 2018 2019 2020 2025 2030 2 Бага, дунд Бага 341257 358321 371142 389702 403922 Өсөлтийн хувь 5 9 14 18 Дунд, ахлах 321538 338884 363849 502163 550554 Өсөлтийн хувь 5 13 56 71 Дээрх таамаглалаас харахад 2025 он гэхэд дунд, ахлах сургуулийн насны сурагчдын тоо өнөөгийн түвшнээс 56 хувь, 2030 он гэхэд 71 хувиар өсөх төлөвтэй байна. 2030 он гэхэд ЕБС-д шаардлагатай багшийн тоо 53,000-д хүрч, 31,284 шинэ ажлын байр бий болох төлөвтэй байна. Шинээр ажилд авах багш нарын тоог мэргэжил нэг бүрээр нарийвчлан гаргаж дараах графикт харууллаа.
- 42. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 40 Зураг 2.14. 2030 он гэхэд ЕБС-д шаардлагатай багшийн тоо, хичээл бүрээр 73 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 2018-2019 оны хичээлийн жилд бага, дунд боловсролын эрэлт, нийлүүлэлтийн шинжилгээг бага боловсролоор жишээ болгон сургуулийн байршил, хамрагдалт, багшийн хангамжаас хамааруулан авч үзэхэд тухайн түвшинд нэг багшид ногдох сурагч дунджаар 30 байгаа бөгөөд түүнээс дээш үзүүлэлттэй, ачаалал ихтэй Улаанбаатар хот, Өмнөговь, Дорноговь зэрэг аймагт багшийн нийлүүлэлттэй холбоотой асуудлууд тулгарч байна. Харин Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Увс, Хэнтий, Баянхонгор, Ховд, Завхан, Хөвсгөл аймгуудад хамрагдалтын бохир жин нь дунджаас дээгүүр, сурагч багшийн харьцаа дунджаас доогуур (буюу багшлах нөөц хүрэлцээтэй) байгаа тул боловсролын эрэлттэй байна73 . Зураг 2.15. Бага боловсролын эрэлт, нийлүүлэлтийн хамаарал 2018-2019 он Шинээр нэмэгдэх багшийн тоо - 2030 Шинээр шаардлагатай багшийн тоо 5,457 3,912 3,236 2,523 2,164 2,498 1,663 1,429 2,073 1,356 1,151 1,189 1,248 876 711 638 6К 5К 4К 3К 2К 1К 0К Бага анги Монгол хэл Уран зохиол Дүрслэх урлаг Зураг Биеийн тамир Нийгэм судлал Математик Дуу хөгжим Хими Англи хэл Биологи Эрүүл мэнд Түүх Физик Газар зүй Мэдээллийн технологи Орос хэл
- 43. 41 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 ЕБС-ийн багшийн ажлын ачааллын судалгаа (С.Ичинхорлоо, 2019)-аар 2 багш тутмын 1 нь 300-аас дээш тооны сурагчтай ажиллаж, дунд ангийн 3 багш тутмын 1 нь 2-4 төрлийн хичээл зааж байгаа нь зөвхөн хичээлтэй холбогдох буюу албан ёсны ажлын цагийн ачааллыг илэрхийлж байна. Үүнээс 2030 он хүртэлх суурь болон бүрэн дунд боловсролд суралцагчдын тооны огцом өсөлтийн төсөөлөлд74 үндэслэн багшийн нийлүүлэлт, ажлын ачааллыг сургуулийн бүтэц, байршлыг оновчтой зохион байгуулах замаар шийдэх хэрэгтэй. Эдгээр нь нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн төлөвлөлтөд суурилсан сургуулийн байршил, бүтэц, хэв шинжийн зураглалыг шинэчлэн хийх шаардлагатайг харуулж байна. Мэргэжлийн боловсрол, сургалт 2018-2019 оны хичээлийн жилд нийт 38,526 суралцагч мэргэжлийн боловсрол эзэмшихээр суралцаж байгаагаас 15,097 нь эмэгтэй суралцагч байна. Нийт суралцагчийг байршлаар нь авч үзвэл хотод 19,085, хөдөөд 17,954 суралцагч суралцаж байна. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтад нийт суралцагчдын 74 хувь, техникийн боловсролд 18 хувь, мэргэжлийн сургалтад 8 хувь нь суралцаж байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд МБСБ-д суралцахад тэдний хөгжлийн бэрхшээлийн хэрэгцээнд суурилсан, тохируулсан хөтөлбөр дутмаг, хүртээмжтэй орчин бүрэлдээгүй байна75 . МБСБ-д хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг элсүүлэх, сургах, хөгжүүлэх нэгдсэн бодлого дутагдалтай байна. Салбарт хэрэгжсэн томоохон төслийн нэг болох Мянганы сорилтын сангийн “Мэргэжлийн боловсрол, сургалт” төслийн хүрээнд сургалтын орчныг сайжруулахад 30 гаруй сая ам.доллар зарцуулагдсан ба нийт төрийн өмчийн 49 МБСБ-ын зөвхөн 28 нь төсөлд хамрагдан тодорхой хэмжээгээр тоног төхөөрөмжөөр хангагдсан байна. 74 Эхний бүлгийн хүн ам зүйн мэдээлэлд байгаа төсөөллийг үзнэ үү 75 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын бодлогын тойм шинжилгээ 76 БСШУС-ын Сайдын 2018 оны А/195 тоот тушаал 77 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан Үүнийг мэргэжлээр нь авч үзвэл нийт МБС- ын салбарт бэлтгэгддэг 193 мэргэжлийн 10 хүрэхгүй хувийг эзэлж байна. Дээд боловсрол Дээдболовсролынсургалтынбайгууллагад шинээр элсэгчдийн дотор тухайн жилд ЕБС- ийн 12 дугаар ангийг төгсөж, бүрэн дунд боловсрол эзэмшигчид 2006-2009 онд 74 хувь, 2010-2013 онд 70 орчим хувь байсан бол 2014-2018 онд дунджаар 81 хувьтай (75.6- 90.3 хэлбэлзэлтэй) байна. Энэ хугацаанд нийт элсэгчдийн 3-4 хувь нь бусад хэлбэрийн сургуулиас, 15-20 хувь нь ажиллагчдаас, 2-3 хувь нь ажил эрхлээгүй иргэд элссэн байна. Элсэгчдийн чанарыг дээшлүүлэх, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, хэрэгцээнд нийцсэн хүний нөөцийг бэлтгэх зорилгоор ДБСБ-д элсэн суралцах босго оноог76 өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр 480, хөдөө орон нутгийн сургуульд хамрагдалтыг өсгөх үүднээс 420 оноотой элсэгчийг элсүүлэн сургах болжээ. Ингэснээр хөдөө орон нутгийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагад элсэгчийн тоо нийт дүнгээр нэмэгдсэн боловч, суралцаж буй мэргэжлийн чиглэлийг тухайн орон нутгийн хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдуулах, оюутны сурлагын амжилт, чанарыг хотын сургуулиудтай ижил түвшинд хүргэж, төгсөөд ажил хөдөлмөр эрхлэх чадвараараа бусад төгсөгчидтэй өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх нь хөдөө орон нутгийн сургалтын байгууллагын тулгамдсан асуудал хэвээр байна. Дээд боловсролын сургалт нь хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ, үндэсний хөгжлийн бодлого, тэргүүлэх чиглэлтэй уялдахгүй байгааг судалгаа харуулж байна77 . 2017-2018 оны хичээлийн жилд нийт төгсөгчдийн 40.6 хувийг эрэгтэйчүүд, 59.4 хувийг эмэгтэйчүүд бүрдүүлж, хүйсийн ялгааны индекс 1.46 байна. Өөрөөр хэлбэл, 100 эрэгтэй төгсөгчид 146 эмэгтэй төгсөгч ногдож байна.
- 44. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 42 Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын байршлаас үл хамааран хөдөө, орон нутагт чанартай боловсрол эзэмших тэгш боломжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн цогц бодлого боловсруулж, бүс нутаг, орон нутгийн нийгэм эдийн засгийн байдлыг сайжруулах, хот хөдөөгийн ялгааг багасгах асуудал тулгарч байна. Дээд боловсрол эзэмших сургалтын уян хатан хэлбэрийг дэмжин, сургалтын нээлттэй эх үүсвэр, онлайн сургалтын хүрээг өргөтгөн суралцагч, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэхэд шаардагдах ур чадвар, хөрвөх чадвар, түүнчлэн насан туршдаа суралцах боломжийг нэмэгдүүлэх зэргээр дээд боловсролын сургалтын чанар, үр ашгийг нэмэгдүүлэх хэрэгцээ байна78 . Насан туршийн боловсрол НТБ-ын үйлчилгээний хүртээмжийг 1) бичиг үсгийн хөтөлбөр, 2) дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт, 3) амьдрах ухаан ба бусад чиглэл (гэр бүлийн боловсролын, иргэний боловсролын, ёс суртахуун- төлөвшлийн боловсролын, гоо зүй- мэдрэмжийн боловсрол) гэсэн төрлүүдээр авч үздэг79 . НТБ-ын төвүүдэд зохион байгуулсан бичиг үсгийн сургалтад 2007-2018 онд нийт 78,499 иргэн хамрагдсан бөгөөд бичиг үсгийн сургалтад хамрагдсан хүмүүсийн дотор 15-аас дээш насныхан 80.0-аас дээш хувийг эзэлж байна. 15-аас доош насныхан дотор хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд олонх байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй залуучуудын боловсрол эзэмших боломж хязгаарлагдмал хэвээр, тухайлбал, ерөнхий боловсролын сургуулийн насны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн ердөө 66.2 хувь нь л сургуульд суралцаж байна. Төрөлхийн хөгжлийн бэрхшээлтэй залуучуудын тал орчим хувь нь бичиг үсэг тайлагдаагүй эсвэл тодорхой шатны боловсролын үйлчилгээнд хамрагдаагүй байна (НҮБХХ, 2016). 78 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан 79 АХБ, БШУЯ. (2019). Насан туршийн боловсролын шинжилгээний тайлан НТБ-ын суралцагчид, үйлчилгээ хүртэх бүлэг нь сургууль завсардсан болон сургуулийн гадна буй хүүхэд, залуус, насанд хүрэгчид, хүүхдээ асарч буй эмэгтэйчүүд, тэтгэврийн насны иргэд, ажилгүйчүүд, шилжин суурьшсан иргэд, сургуулийн өмнөх насныхан, тэдний эцэг эх, эмзэг бүлгийнхэн, хөгжлийн бэрхшээлтэй сурах боломжоор хомс иргэд байх ёстой боловч бодит байдал дээр бичиг үсэг үл мэдэгчид болон сургууль завсардагчид, түүн дотроо 15-аас доош насны хүүхдүүд суралцагчдын ихэнх хувийг эзэлж байна. Энэ нь нэг талаас НТБ-ын үйлчилгээ нь гол төлөв хот суурин газрын оршин суугчдад чиглэж, алслагдсан газар амьдардаг хөдөөгийн хүн амд хүрч чадахгүй байгаатай холбоотой. Харин дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтад 1997-2018 онд нийт 193,589 хүн хамрагдсанаас 2007-2018 онд 65.1 хувь (126,105) байна. Дүйцсэн хөтөлбөрт хамрагдагчид насны хувьд янз бүр боловч ихэнх нь 18-аас дээш настай иргэд байна. Тухайлбал, 2014-2015 оны хичээлийн жилд суралцсан 10,156 хүнээс 66 хувь, 2017-2018 оны хичээлийн жилд суралцсан 8609 хүнээс 67 хувь нь 18-аас дээш насны иргэд байна. 2017 оны УИХ-ын 46 дугаар тогтоолын 4 дэх хэсэгт “Хэвтрийн болон хүнд хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд бичиг үсгийн, бага, суурь боловсрол олгох үйл ажиллагааг Насан туршийн боловсролын үндэсний төвөөр дамжуулан зохион байгуулна” хэмээн заасан боловч санхүүгийн зохицуулалт байхгүйгээс зорилтот бүлэгт хүрч ажиллаж чадахгүй байна.
- 45. 43 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 2.3.3 Чанар ба нийц Сургуулийн өмнөх боловсрол 80 Дэлхийн банк. (2018). Монгол улсын цогц дүн шинжилгээ 81 Дэлхийн банк. (2015). Монгол улсын сургуулийн өмнөх боловсрол 82 Дэлхийн банк, БТДНТ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын тайлан СӨБ-ын агуулгыг тодорхойлсон сургалтын цөм хөтөлбөрийг 2014 онд батлан хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд энэ хөтөлбөрийн үзэл санаа нь хууль, бодлогын зорилго, агуулгатай уялдаж, хүүхэд бүрийн хувийн онцлогт тулгуурлан чанартай боловсрол эзэмшүүлэх, үнэлэх, хянах дотоод үйл ажиллагааг иж бүрнээр агуулсан байна. Бага насны хүүхдүүдийн чадварын ялгаа ихээхэн зөрүүтэй байгаа ба хөдөө, орон нутгийн эсвэл амьжиргааны түвшин багатай өрх, үндэсний цөөнхийн хүүхдүүд танин мэдэхүй, хэл яриа, нийгэм сэтгэл зүйн чадвараар хоцрогдож байна.80 Дэлхийн банкнаас 2015 онд СӨБ-ын үйлчилгээний чанарт олон улсын аргачлалаар хийсэн судалгааны дүнгээс харахад төрийн өмчийн цэцэрлэгүүд чанарын индексийн хувьд нэлээд сайн (4.1) гүйцэтгэлтэй гарсан бол харилцааны дэд хэмжүүрээр хамгийн өндөр (4.5) оноо, орон зай ба тавилга/тоноглол (4.3), сургалтын зохион байгуулалтаар (4.2) оноотой, сургалтын үйл ажиллагаагаар 4.17 оноотой, хэл яриа, бичиг үсгийн орчин 4.16 оноотой байжээ. Математикийн орчны хэмжигдэхүүн дээр хамгийн бага буюу 3.63 оноотой байна. Нөгөө талаар сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн хөгжил хот, хөдөөгөөр ялгаатай, математикийн мэдлэг, чадварын түвшин хамгийн доогуур үзүүлэлттэй байна. Хүснэгт 2.11 Монгол Улсын цэцэрлэгийг ECEMI аргачлалаар үнэлсэн чанарын дэд хэмжүүрийн дундаж оноо (2015) Гэр Улсын ердийн Хувийн Дундаж Стандарт хазайлт Дундаж Стандарт хазайлт Дундаж Стандарт хазайлт Бүтцийн чанар Орон зай ба тавилга 3.75 1.199 4.259 0.871 4.127 0.938 Явцын чанар Харилцаа 4.74 0.63 4.548 0.778 4.642 0.669 Сургалтын зохион байгуулалт 3.71 1.201 4.201 0.959 4.188 0.931 Бүтэц ба явцын чанар Үйл ажиллагаа 2.798 0.988 4.171 0.871 3.918 0.929 Бичиг үсэг 3.815 1.057 4.164 0.755 4.052 0.823 Математик 3.118 1.126 3.633 0.99 3.506 1.008 2010 онд Боловсролын хүрээлэнгээс хийсэн 5 настай хүүхдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдлын үнэлгээгээр алслагдсан нутгийн буюу малчин өрхийн хүүхдийн үнэлгээ хамгийн бага байсан байна81 . Сүүлийн жилүүдэд хот суурин газрын хүн ам, түүний дотор сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн тоо нэмэгдсэн, цэцэрлэгийн хүчин чадал, хамран сургалт өссөнөөр цэцэрлэгийн багшийн ажлын байрны хэрэгцээ нэмэгдэж байна. Хот, аймгийн төвийн цэцэрлэгийн багш нар өдөрт 10-12 цаг буюу 7 хоногт 50 гаруй цаг ажиллаж байна. Хүүхдийн өдрийн унтлагын 2 цагт сургалт хөгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөлт, хөтөлбөр боловсруулах, сургалтын хэрэглэгдэхүүн болон дараагийн хичээлийн бэлтгэл зэргийг хийдэг ч ажлын бус цагаар дээр дурдсан үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд багагүй цаг зарцуулж байна82 .
- 46. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 44 Зураг 2.16. Цэцэрлэгт ажиллаж байгаа багш, мэргэжилтнүүдийн ажлын байр 2018 он 83 Дэлхийн банк, БТДНТ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын тайлан 84 АХБ, БШУЯ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 85 Дээрх шинжилгээ 86 Дэлхийн банк. (2015). Монгол улсын сургуулийн өмнөх боловсрол 2018-2019оныхичээлийнжилийнбайдлаар төрийн өмчийн 5, төрийн бус өмчийн 19 их, дээд сургуулиуд СӨБ-ын багш бэлтгэж байгаа бөгөөд тэдгээрийн сургалтын багц цаг болон хичээлүүд ялгаатай байгаагаас төгсөгчдийн эзэмшсэн мэдлэг, чадвар жигд чанартай байж чадахгүй байна. Багш бэлтгэх их, дээд сургуулиудын хөтөлбөр харилцан адилгүй, сургалтын чанар, арга зүйгээс төгсөгчдийн мэдлэг, чадварын ялгаа их, эчнээ сургалтын хугацаа богино, чанар муу, дадлагын чанар харилцан адилгүй, ихэнх төгсөгчдийн баримт бичиг боловсруулах чадвар сул байна83 . 2018 онд 835 багш улс, бүс, орон нутгийн сургалтуудад мэргэжлээ дээшлүүлснээс нийт багш нарын 10 хувь нь ямар нэг хэлбэрээр сургалтад хамрагдаж байна. Иймд мэргэжил дээшлүүлэх сургалтыг уян хатан болгох, ажлын байрандаа хөгжих боломжоор хангах, нээлттэй, цахим, зайн боловсрол, сургалтын нөөцийг ашиглах замаар нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна84 . Цаашид туслах багш нарыг бага насны хүүхдийн хөгжлийн мэргэжилтний “нөөц”-д тооцон сургалтад тогтмол хамруулж, мэргэжил шатлан эзэмших бололцоогоор хангах хэрэгтэй байна85 . Туслах багшийг бэлтгэх тогтолцоо өнөөгийн багш бэлтгэх тогтолцоотой уялдаагүй, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын хүрээнд зохион байгуулагдаж байгаа нь туслах багшийн чанарт сөргөөр нөлөөлж байна. 2018-2019 оны хичээлийн жилд 7,903 бүлэг хичээллэж байгаагаас төрийн өмчийн цэцэрлэгийн үндсэн сургалтын бүлэг дүүргэлт 36.9 байгаа бол хувийн цэцэрлэгийн үндсэн сургалтын бүлэг дүүргэлт 22.6 байна. Аймгийн төв, нийслэл хотод 60-д хүрэх ч нөхцөл байдал үүсээд байна. Сургуулийн өмнөх боловсролын салбарт хийж буй хөрөнгө оруулалт одоогоор сургалтын орчныг сайжруулж сургалтын хэрэглэгдэхүүн, тоглоомыг нэмэгдүүлэхэд төдийлөн чиглэж чадахгүй байна. Төрийн өмчийн ихэнх цэцэрлэгүүд хөгжүүлэх үйл ажиллагааг дэмжих сургалтын хэрэглэгдэхүүн болон тоглоомын үндсэн багцаар хангагдсан боловч материалын төрөл цөөн, чанар хангалтгүй байна86 . Бага, дунд боловсрол 2012-2018 онд сургалтын цөм хөтөлбөрийг боловсруулж, үе шаттайгаар үндэсний түвшинд хэрэгжүүлж байна. Бага, суурь боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрт Цэцэрлэгийн багш /ажлын байраар/ Бүлгийн, 6929 88% Биеийн тамирын 159, 2% Тусгай мэргэжлийн 7, 0% Хувилбарт сургалтын 85, 1% Дуу хөгжмийн 663, 9%
- 47. 45 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 шинжлэх ухааны мэдлэг, чадвараас гадна бусадтай хамтрах, мэдлэгийг эрж хайх, олж судлах арга барилтай болох, байнга тасралтгүй хөгжих, хүрээлэн буй орчныг зөв ухаарч тэнд өөрийгөө зөв авч явах, зорилго чиглэлтэй амьдарч хөдөлмөрлөх зэрэг хувь хүний хөгжилд хандсан чадвар, агуулгыг тодорхой тусгасан байна. Бүрэн дунд боловсролын цөм хөтөлбөрийн хүрээнд ахлах ангид нэмэлт үйл ажиллагаануудыг хэрэгжүүлэхэд тэдгээрт харгалзах шинэ менежмент шаардагдаж, сургуулийн захирал, сургалтын менежер, анги удирдсан болон хичээл заадаг багш нар, нийгмийн ажилтан, сурагчид, эцэг эхийн үүрэг хариуцлага нэмэгдсэн. Гэвч ЕБС-ийн бүтэц, байршил, хэв шинжийн онцлогийг тооцоогүй, зохих бэлтгэлийг бүрэн хангаагүйн улмаас хөдөөгийн цөөн сурагчтай сургуулийн сурагчид хичээл сонгон судлах боломж хязгаарлагдмал байна. Ингэснээр ахлах ангийн сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бэрхшээл учирч, батлагдсан сургалтын төлөвлөгөө өөрчлөгдөхөд хүрсэн. Энэ нь сурагч дараагийн шатны сургуульд суралцах залгамж холбоог хангах, бүрэн дунд боловсролын агуулгыг кредитийн тогтолцоонд шилжүүлэх, суралцагчдад сонгох боломжийг өргөжүүлэх, ахлах сургуулийг хөгжүүлэх бодлого бүрэн утгаараа хэрэгжиж чадахгүй байгаагаас цөм хөтөлбөрийн хэрэгжилт сул, жигд бус байна87 . Хөтөлбөрийн хэрэгжилт, түүний үр дүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлийн нэг нь хөтөлбөрийн ойр ойрхон өөрчлөлт юм. 2008-2018 оны хооронд нийт 252 сургалтын хөтөлбөр боловсруулж мөрдсөн бол сүүлийн жилүүдэд тэдгээрийн 70 гаруй хувь нь хүчингүй болжээ. Цаашид сургалтын хөтөлбөрийг дахин боловсруулна гэхээс илүүтэй хэрэгжилтийн менежментийг тогтвортой байлгах шаардлагатай байна. Сургалтын хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн судалгаа болон боловсролын чанарын 87 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 88 World Bank. (2017). Eearly grade reading and mathematics ability assessment report 89 Цөм хөтөлбөр дэх суралцахуйн зорилтын мэдлэг, чадварыг үнэлдэг. судалгаагаар суралцагчийн суралцахуйн зорилтын хүрээнд эзэмших мэдлэг, чадвар сул байгааг илрүүлсэн. Үндэсний чанарын үнэлгээ болон Дэлхийн банкны “Бага боловсролын чанарын шинэчлэл” төслөөс зохион байгуулсан 1, 2 дугаар ангийн хүүхдийн бичиг үсэг, тоо тооллын үнэлгээ88 -ний үр дүн ч тухайн ангид суралцагчдын боловсролын чанар сул байгааг баталсан байдаг. Тухайлбал, Дэлхийн банкны төслийн үнэлгээгээр 1, 2 дугаар ангийн сурагчид уншиж суралцах суурь чадварыг эзэмших шатандаа байгаа ба үнэлгээнд оролцогчдын 59 хувь нь үсэг таних, 28 хувь нь үгийн эхний авиаг зөв дуудах, 26 хувь нь үсгийн авиаг дуудах даалгаврыг гүйцэтгэжээ. Танил үгийн гуравны хоёрыг нь зөв дуудаж, утгагүй үгийн тал хувийг нь уншиж чадаж байна. Унших даалгаврын биелэлт 50 хувьтай, ойлгож унших түвшин 27 хувь байна. Тодорхой хугацаатай өгсөн даалгаврын биелэлт нь минутад дунджаар 59 үсэг таньж, 28 үгийн эхний авиаг зөв дуудаж байна. Математикийн хувьд сурагчид сургалтын хөтөлбөр дэх чадварыг эзэмшиж хараахан чадаагүй байна. Тоо таних даалгавар дээр 85 хувийн гүйцэтгэлтэй, нэмэх үйлдлийн гүйцэтгэл 50 хувьтай байна. Ухагдахууны ойлголтыг шалгах даалгавар дээр 68 хувийн гүйцэтгэлтэй, II түвшний нэмэх хасах үйлдэл ба тоонуудын хувьд 50 хувийн гүйцэтгэлтэй байлаа. Өгүүлбэртэй бодлогын гүйцэтгэл мөн 50 хувьтай байна. Боловсролын чанарын судалгаагаар89 суурь болон бүрэн дунд боловсролын түвшинд суралцагчид танин мэдэхүйн энгийн түвшний даалгаврыг гүйцэтгэж дадсан боловч дээд түвшний буюу шаардлагатай мэдээлэл олж авах, боловсруулах, үр дүнг өөрийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн хэрэглэх, өгсөн загвар ашиглан зохиомж бичих зэрэг чадвар сул, хэл зүйн дүрэм, үгийн сангийн мэдлэг, эхийн бүтцийг тодорхойлох чадвар сул байсан. Казах, тува зэрэг үндэсний цөөнхийн хүүхдэд хос хэлний боловсрол олгох
- 48. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 46 бодлого баримталж буй хэдий ч хэл, соёлын ялгаатай байдлаас үүдэн дараагийн шатны сургуульд элсэн орох шалгалтын үр дүн хангалтгүй, хилийн чанадад амьдарч буй монгол хүүхдийн эх хэлний боловсрол зэрэг бэрхшээл байсаар байна90 . Дээрх үнэлгээний үр дүнд нөлөөлөх хүчин зүйлийн шинжилгээгээр цэцэрлэгт хамрагдсан байдал, сургуулийн орчны хүүхдэд ээлтэй байдал, сурах бичгийн хангамж, сургуулийн байршил91 , багшийн мэргэжлийн чадамж зэрэг нь эерэг хамааралтай байлаа. Багшийн мэргэжлийн бэлтгэл, мэргэжил дээшлүүлэх сургалт Засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр системтэй зохион байгуулагдаж байгаа хэдий ч үр дүн, чанар сул байна92 . Багш бэлтгэх их, дээд сургуулиудын хөтөлбөр харилцан адилгүй, 90 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 91 Статистикийн хувьд ач холбогдолтой эерэг хамаарлууд 92 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 93 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 94 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан мэргэжил дээшлүүлэх сургалтын агуулгатай уялдаагүй, багш өөрийн мэргэжлийн түвшнээ баримжаалах стандарт байхгүй, аль ч сургалтын агуулга тэдний хэрэгцээнд нийцэж чадаагүй байгаа зэрэг бэрхшээлүүд байсаар байна. Бага, дунд боловсролын сургалтын төлөвлөгөөнд тусгагдсан хичээлийн багш нарыг мэргэжлийн, мэргэжлийн бусаар авч үзэхэд дараах дүр зураг ажиглагдаж байна. Мэргэжлийн багшийн хомсдолоос шалтгаалан мэргэжлийн бус багш зарим хичээлийг заах тохиолдол байна. 2014- 2015 оны хичээлийн жилээс багш дутагдах хандлагатай байна. 2014-2015 оны хичээлийн жилд багшийн хомсдол 1.9 хувь байснаас 2016-2017 хичээлийн жилд 4.1 хувьд хүрч нэмэгдсэн байна. Зурагт 2.1793 . Зураг 2.17. Мэргэжлийн багшийн хомсдол 2006-2016 он Хэл, соёлын ялгаатай угсаатны бүлгийн хүүхдүүд, бусад ялгаатай хэрэгцээтэй суралцагчийн хувьд бодлого, зохицуулалт хангалтгүй, цаг үеийн шинжтэй үйл ажиллагаа явуулж байна. Тухайлбал, Боловсролын хүрээлэнгийн судалгаагаар, казах, тува хүүхдийн эх хэл болон монгол хэлний сургалтын үр дүнд дорвитой ахиц гарахгүй байгаа бөгөөд бүрэн дунд боловсрол төгсөгчид монгол хэл, түүх, нийгмийн ухаан, газар зүйн хичээлийн ЭЕШ-аар жил дараалан доогуур үнэлгээтэй шалгагдаж байна. Энэ нь тухайн хүүхдүүдийн дараагийн шатны боловсрол эзэмших, хөдөлмөрийн зах зээл дээр бусадтай тэгш өрсөлдөх чадварт сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлтэй байна94 . Мэргэжлийн боловсрол, сургалт МБС-ын чанарыг тодорхойлох үндсэн үзүүлэлт нь төгсөгчийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь, ажлын байранд тавигдах шаардлагыг хангах ур чадвар, хандлага төлөвшил
- 49. 47 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 юм. МБС-ын салбарын шинжилгээгээр95 , сургалт нь хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, шаардлагад нийцдэггүйгээс гадна, сургалтын орчин бүрдүүлэх, чадамжийн нэгжээ тодорхойлох, материал түүхий эдээ сонгох, суралцагчийн эзэмшсэн чадамжийг үнэлэхдээ ажил мэргэжлийн лавлах ашигладаггүй байна. Суралцагчдад техникийн ур чадвараас илүү хандлага, төлөвшил, асуудал шийдвэрлэх, багаар ажиллах, харилцах, бие даан бизнес эрхлэх гэх мэт мэргэжилтэй ажилтанд зайлшгүй эзэмшсэн байх ур чадвар, хандлагыг хөгжүүлэхийг чухалчлахгүй байна. Хөдөлмөрийн зах зээл дэх ажлын байранд тавигдах мэргэжлийн ур чадвараас гадна хувь хүнд тавигдах ерөнхий ур чадварууд төгсөгчдөд хангалттай бус байна96 . Дээд боловсрол Дээд боловсролын сургалтын зарим байгууллагууд хэт олон мэргэжлээр сургалт эрхлэх болсон нь чанарт сөргөөр нөлөөлж байна. Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн бүтэц, үндэсний онцлогт тохирсон эсэхэд үнэлгээ хийж, сургалтын хөтөлбөрийг шинэчлэх шаардлагатай байна. Санхүүгийн хомсдолоос үүдэлтэйгээр суралцагчийн тоог нэмэгдүүлэх, элсэгчийг татах зорилгоор олон хөтөлбөрөөр цөөн суралцагч элсүүлэх зэрэг нь сургалтын чанар, байгууллагын тогтвортой үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж байна. 95 АХБ, БШУЯ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын шинжилгээний тайлан 96 ХНХСИ. (2018). Төгсөгчийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа 97 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан 98 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан 99 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан Статистик үзүүлэлтүүдээс харахад дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчдын тоо зах зээлийн эрэлтээс давсан байна. Үндэсний болон орон нутгийн онцлог, хөдөлмөрийн зах зээлийн бүтэц, эрэлтэд нийцсэн хөтөлбөрөөр сургалт эрхлэх, мэргэжлийн чиглэлийг шинэчлэх шаардлагатай97 . Дээд боловсролын чанарыг хангах чухал хэрэгсэл болох хөтөлбөрийн шинэчлэлийн явц, үр дүнг судалж, түүнд тулгуурлан ололт амжилтыг баталгаажуулах, алдаа дутагдлыг засах замаар шинэчлэлийг эрчимжүүлэх асуудал тулгамдаж байна. Их, дээд сургуулийн судалгаа болон хөгжүүлэлт (Research & Development/ R&D), судалгаанд суурилсан сургалтын уламжлал байхгүй бөгөөд багшлах, зааж сургах чиг үүрэг хадгалагдаж, шинжлэх ухааны чиглэлийн боловсролын зэрэг олгох хөтөлбөрүүд нь орчин үетэйгээ нийцэхгүй байна98 . Дээд боловсролын чанарын чухал хүчин зүйлсийн нэг нь хүний нөөц, тэр дундаа чадварлаг багш юм. Их, дээд сургуулиудын багш нарын судалгаанд суурилсан багшлахуйг хөхиүлэн дэмжих, андрогоги, конструктив хандлагаас гейтерлоги (heutagogical), коннективист (connectivist) хандлага руу шилжихийг дэмжих хэрэгтэй байна99 .
- 51. • БСХДХТ-ний зорилго • БСХДХТ-ний зарчим • БСХДХТ-ний үндсэн чиглэл • БСХДХТ-ний хамрах хүрээ, хугацаа • БСХДХТ-ний зорилтуудын хураангуй ГУРАВ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2030 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ, ЗОРИЛТУУД
- 52. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 50 ГУРАВ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2030 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ, ЗОРИЛТУУД 3.1 БСХДХТ-НИЙ ЗОРИЛГО 100 Holistic human development 2021-2030 онд хэрэгжүүлэх Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө нь Монгол Улсын иргэний хөгжлийн хэрэгцээг хангахуйц чанартай, нээлттэй, тэгш хүртээмжтэй, уян хатан боловсролын үйлчилгээнд тулгуурлан, бие хүний төлөвшлөөс мэдлэгт суурилсан нийгэм цогцлоон хөгжүүлэх, дижитал технологийн эринд ажиллаж амьдрах, нийгмийн идэвхтэй оролцоо бүхий, тасралтгүй хөгжих чадамжтай, эрүүл иргэнийг цогцоор100 хөгжүүлэхийг зорих юм. 3.2 БСХДХТ-НИЙ ЗАРЧИМ Хүний цогц хөгжлийг төв болгон энэхүү төлөвлөгөөг дараах зарчмуудыг баримтлан боловсрууллаа.Үүнд: - Иргэн бүрд боловсролын үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломж олгох; - Боловсролын үйлчилгээнд оролцогч талуудын хамтын оролцоо, үүрэг, хариуцлагыг бэхжүүлэх, дэмжих; - Боловсролын салбарын тогтвортой бодлого, мэргэжлийн удирдлагыг бэхжүүлэх; - Боловсролын бодлогын босоо болон хөндлөн уялдааг хангах; - Ухаалаг, дижитал технологийг бүх түвшний боловсрол, сургалтад ашиглах; - Сургалтын орчин, хэрэглэгдэхүүн болон үйл ажиллагаанд ногоон хөгжлийг дэмжих. 3.3 БСХДХТ-НИЙ ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛ Салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөөг монгол хүний насан туршийн хөгжил, түүнийг дэмжих чанартай боловсролын тогтолцоог бэхжүүлэх 3 үндсэн чиглэлийн хүрээнд тодорхойлсон. 1. Боловсролын чанар ба нийц Монгол Улсын боловсролын салбарын нэн тэргүүний тулгамдаж буй асуудал нь боловсролын чанар, нийц гэдгийг салбарын судалгаа, дүн шинжилгээ болон талуудын оролцоотой хийсэн хэлэлцүүлгийн үр дүнгээс харагдсан. Суралцагчийн сурлагын амжилт нь доогуур, хот, хөдөөд болон нийгэм эдийн засгийн хувьд ялгаатай байна. Төгсөгчдийн эзэмшсэн мэдлэг, ур чадвар, хандлага суралцахуйн зорилтод хүрдэггүй, нийгмийн хэрэгцээ болон хөдөлмөрийн зах зээлийн шаардлагатай нийцэхгүй байна. Иймд боловсролын чанар ба нийцийг сайжруулах нь БСХДХТ-ний тэргүүлэх зорилт бөгөөд энэ зорилтыг хэрэгжүүлэх үндсэн стратеги нь сургалтын хөтөлбөр, үнэлгээний уялдаа, чанарыг сайжруулах, багшийн чадавхыг бэхжүүлэх, боловсролын түвшин хоорондын залгамж холбоог хангах, хөдөлмөрийн зах зээлийн шаардлагатай нийцүүлэх явдал юм. Ялангуяа хөдөө, орон нутгийн сургалтын байгууллага, багш нарт чиглэсэн арга хэмжээ нь хөдөө орон нутгийн боловсролын чанар, нийцийг сайжруулахад томоохон түлхэц болно гэж үзэж байна. 2. Боловсролын хүртээмж, тэгш хамран сургалт Боловсролын хүртээмж, тэгш хамран сургалттай холбоотой үндсэн асуудал нь малчин өрх, нийгмийн эмзэг бүлгийн болон тусгай хэрэгцээт суралцагч боловсролын үйлчилгээг бусадтай адил тэгш хүртэх боломж бага байгаад оршиж байна. Насан туршдаа суралцахуйг дэмжих, нээлттэй боловсрол, сургалтыг түгээн дэлгэрүүлэх, сургалтын уян
- 53. 51 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 хатан хэлбэрийг ашиглах, үр дүнг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах, магадлан итгэмжлэх нь боловсролын бүх түвшинд тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх гол стратеги юм. Үүний зэрэгцээ сургалтын байгууллагын дэд бүтэц, орчныг тусгай хэрэгцээт суралцагчдад ээлтэй байдлаар сайжруулах, малчин болон амьжиргааны түвшнээс доогуур орлоготой өрхийн суралцагчдад чиглэсэн хувилбарт сургалтын боломжуудыг бий болгох нь зүйтэй байна. 3. Боловсролын засаглал, удирдлага, зохион байгуулалт Монгол Улсын боловсролын засаглал, удирдлага, менежментэд тулгарч буй бэрхшээл нь боловсролын салбарын хүний нөөцийн тогтвортой байдал алдагдсан явдал юм. Боловсролын удирдах ажилтны нөөц дөрвөн жил тутам өөрчлөгддөг, мэргэжлийн бус удирдлага томилогддог, түүнийг дагаад боловсролын бодлогын залгамж чанар, тогтвортой байдал алдагддаг, хэрэгжилт 101 саатдаг эсвэл зогсдог, өмнөх удирдлагын хийж бүтээснийг үгүйсгэж ямар ч нотолгоо, баримтгүйгээр шинэ ажил эхлүүлдэг зэрэг нь боловсролын салбарт ихээхэн саад бэрхшээл бас дарамт болж байна. БСХДХТ-ний гурав дахь тэргүүлэх чиглэл болох Боловсролын оновчтой засаглал, удирдлагыг бэхжүүлэх хүрээнд дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ. Үүнд: 1. Мэргэжлийн байгууллагын ажлын уялдаа холбоог сайжруулж, чадавхыг бэхжүүлэх, 2. Салбарын хүний нөөцийн мерит зарчимд тулгуурласан улс төрөөс хараат бус бодлого хэрэгжүүлэх, 3. Багшийн менежментийг сайжруулах, өгөгдөл мэдээлэл, нотолгоонд суурилсан төлөвлөлтийн дагуу ажиллах, 4. Сургалтын байгууллагын тэр дундаа СӨБ болон бага, дунд боловсролын байгууллагын чанарын дотоод болон хөндлөнгийн баталгаажуулалтыг сайжруулах зэргээр тулгамдаж буй асуудлуудыг шийднэ. 3.4 БСХДХТ-НИЙ ХАМРАХ ХҮРЭЭ, ХУГАЦАА Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө нь насан туршдаа суралцахуй, СӨБ, БДБ, МБС, дээд боловсролыг 2021-2030 онд хөгжүүлэхэд чиглэгдэнэ. 3.5 БСХДХТ-НИЙ ЗОРИЛТЫН ХУРААНГУЙ Монгол Улсын боловсролын хөгжлийн урт болон дунд хугацааны зорилтуудын хэрэгжилтийг хангах, дэлхийн нийтийн чиг хандлагад нийцүүлэн салбарын 2021-2030 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийн хүрээнд дараах зорилтыг тодорхойлсон. Үүнд: Зорилтуудын хураангуй 1. САЛБАРЫН ТҮВШИНД Код101 Зорилт 1.1 Боловсролын чанар, залгамж холбоо, нийцийг сайжруулах 1.2 Иргэдэд насан туршдаа суралцах боломжийг олгож боловсролын хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх 1.3 Боловсролын оновчтой засаглал, удирдлага, зохион байгуулалтыг бэхжүүлэх
- 54. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 52 2. СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОВСРОЛ Код Зорилт 2.1 Бага насны хүүхдийн цогц хөгжлийн хэрэгцээнд нийцсэн, дараагийн түвшний сургалттай уялдаатай СӨБ-ын чанартай үйлчилгээг бэхжүүлэх 2.2 Хөгжлийн онцлог, газарзүйн байршил, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөлөөс үл хамааран бүх хүүхдийн СӨБ-ын үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх 2.3 СӨБ-ын байгууллагын зохион байгуулалт, менежментийн үр ашигтай байдлыг сайжруулах 3. БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛ Код Зорилт 3.1 Бага, дунд боловсролын үйлчилгээний чанарыг сайжруулах 3.2 Хөгжлийн онцлогоос үл хамааран суралцагчийн бага, дунд боловсролын үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх 3.3 Ерөнхий боловсролын сургуулийн зохион байгуулалт, менежментийн үр ашгийг сайжруулах 4. МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТ Код Зорилт 4.1 Иргэдийн ажил эрхлэх ур чадварын хэрэгцээ, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, ажил олгогчийн шаардлага, олон улсын түвшинд нийцүүлэн чанарыг сайжруулах 4.2 Иргэдэд насан туршдаа суралцаж, мэргэжил, ур чадвар эзэмших, мэргэшлийн түвшин дээшлүүлэх уян хатан, нээлттэй сургалтын боломжийг олгох замаар хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх 4.3 Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, салбар дундын зохицуулалт бүхий МБС-ын бие даасан засаглал, удирдлагыг боловсронгуй болгох 5 ДЭЭД БОЛОВСРОЛ Код Зорилт 5.1 Суралцагчийн хэрэгцээ, шинжлэх ухаан, эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэл, олон улсын түвшинд нийцүүлэн чанарыг сайжруулах 5.2 Нээлттэй, уян хатан боловсролыг хөгжүүлэх замаар тэгш боломжийг нэмэгдүүлэх 5.3 Дээд боловсролын засаглал, удирдлага, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох
- 55. 53 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүрэх үр дүнгийн хураангуй 1. СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОВСРОЛ Код Зорилт 2.1 5 настай бүх хүүхэд сургуульд бэлтгэгдсэн байна. 2.2 Хүүхэд бүр ялангуяа малчин, бага орлоготой өрхийн болон тусгай хэрэгцээт хүүхдүүд хэрэгцээ, боломждоо нийцсэн СӨБ-ын үйлчилгээнд хамрагдсан байна. 2.3 Бодлого, хэрэгжилтийн үр дүнг тооцдог чанарын баталгаажуулалттай болсон байна. 2. БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛ Код Зорилт 3.1 Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын сурлагын амжилтад ахиц гарч, хот, хөдөөгийн сурагчдын үнэлгээний гүйцэтгэлийн ялгаа багассан байна. 3.2 Газар зүйн байршил, нийгэм эдийн засгийн нөхцөл, хөгжлийн онцлог, ялгаатай байдлаас үл хамааран бага, дунд боловсролын үйлчилгээнд бүрэн хамрагдсан байна. /тэгш, хүртээмжтэй/ 3.3 Ерөнхий боловсролын сургуулийн дотоод үр ашиг сайжирч, үр дүнг тооцдог чанарын баталгаажуулалттай болсон байна. 4. МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТ Код Зорилт 4.1 МБС-ын байгууллагын чадавх, багш нарын чадамж сайжирсан байна. 4.2 Тусгай хэрэгцээтэй иргэдийг дэмжсэн уян хатан суралцахуйн боломжийг бий болгож, хүртээмжийг нэмэгдүүлсэн байна. 4.3 МБС-ын байгууллагыг төрөлжүүлж, бие даасан удирдлагын тогтолцоо бүрдсэн байна. 5. ДЭЭД БОЛОВСРОЛ Код Зорилт 5.1 Дээд боловсролын төгсөгчдийн мэргэшил олон улсын стандарт, Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн шаардлага хангасан байна. Хөдөө орон нутгийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын багш нарыг эрдэмжүүлж, докторын зэрэгтэй багшийн эзлэх хувийг 50-д хүргэсэн байна. 5.2 Нээлттэй, цахим, онлайн, зайн сургалтын хэлбэрүүдийг өргөжүүлсэн байна. Хөдөө орон нутгийн авьяаслаг суралцагчдыг төрөөс дэмжсэн байна. 5.3 Төрийн өмчийн их сургуулиуд бие даасан засаглалтай болж, сургалтын байгууллагуудыг эрэмбэлж, чансаа тогтоосон байна. Их сургуулийг бүсчлэн хөгжүүлж, судалгааны их сургууль байгуулж төрөөс дэмжсэн байна.
- 57. • Салбарын түвшинд • Дэд салбарын түвшинд ДӨРӨВ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ЗОРИЛТУУД
- 58. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 56 ДӨРӨВ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ЗОРИЛТУУД 4.1 САЛБАРЫН ТҮВШИНД 4.1.1 Дэд салбар дамнасан зорилт, хөтөлбөр, үйл ажиллагаа 102 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан 103 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын бодлогын тойм шинжилгээ 104 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Монгол Улсын боловсролын суурь мэдээллийн тайлан. 1. Зорилтууд Зорилт 1.1 Боловсролын чанар, залгамж холбоо, нийцийг сайжруулах Хүрэх үр дүн: Бүх түвшний боловсролын чанар, нийц хөдөө, хотод ижил түвшинд хүрч, мэргэшсэн, чадварлаг, тогтвортой хүний нөөцтэй болсон байна. Боловсролын чанар, нийц түвшин бүрд сул байгааг судалгааны үр дүнгүүд илтгэж байна. Тэр дундаа боловсролын бүх түвшний сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө, сурах бичиг, үнэлгээний журам нь ойр ойрхон үндэслэл багатай өөрчлөгддөг, тэр бүр хоорондын уялдаа, залгамж холбоо алдагддаг нь чанарт сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Тухайлбал, СӨБ-д “үйл ажиллагаанд суурилсан”; бага, дунд боловсролд “цогц чадамжид суурилсан”; МСҮТ-д “чадамжид суурилсан”; их дээд сургуульд “хөтөлбөр ба хичээлийн суралцахуйн үр дүнд суурилсан” гэх мэтээр янз бүрийн нэр томьёог хууль, тогтоомжид тусгаж, албажуулан хэрэглэж байгаа нь нэгдмэл нэг үзэл баримтлал бүхий суралцахуйн үр дүнд суурилсан төлөвлөлтийн үзэл санааг боловсролын түвшин бүрд ялгаатай мэт зөрүү ойлголтыг төрүүлж, түвшин хоорондын залгамж холбоог бүдгэрүүлэх хандлагатай байна102 . 5 настай бүх хүүхдийг сургуулийн өмнөх боловсролд заавал хамруулах нь сургуульд бэлтгэгдсэн байдлыг хангах боломжийг олгоно. Малчин өрхийн 5 настай хүүхдийг сургуульд бэлтгэхэд чиглэсэн хувилбарт сургалтыг нэмэгдүүлэх, эцэг эхэд нь дэмжлэг үзүүлэх, тусгайлсан хөтөлбөр хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Бүрэн дунд боловсрол, МБС болон дээд боловсролын залгамж холбоо хангалтгүй байна. Ахлах ангид сонгон судалсан хичээлийн үнэлгээг, политехник коллеж,ПТК дээд боловсролын сургалтын байгууллагын кредиттэй дүйцүүлдэг байх шаардлагатай байна. Иргэдийн ажилгүйдэл боловсролын түвшнээс хамааралтай байна. Дунд түвшний боловсролтой иргэдийн 8.3 хувь, дээд боловсролтой иргэдийн 7.5 хувь нь ажилгүй байна103 . Их, дээд сургууль төгсөгчийн хөдөлмөр эрхлэлт хангалтгүй байгаа нь тэдний эзэмшсэн мэдлэг, ур чадвар хөдөлмөрийн зах зээлтэй нийцэхгүй байгаатай холбоотой. Боловсролын салбарт тулгамдаж буй өөр нэг чухал асуудал нь хот, хөдөөгийн боловсролын чанарын зөрүү их байгаа явдал юм. СӨБ-д хамрагдаж байгаа хот, хөдөөгийн хүүхдийн танин мэдэхүйн хөгжлийн түвшин, бага, дунд ангийн суралцагчийн сурлагын амжилт, МБС болон ДБСБ-ын төгсөгчийн хөдөлмөр эрхлэлтийн ялгаа их байна. Үндэсний цөөнхийн монгол хэлний мэдлэг, чадвар сул байгаа нь тэдний суралцахуй, сурлагын амжилтад сөргөөр нөлөөлж байгаа тул монгол хэлээр харилцах, уншиж бичих чадварыг сайжруулах ажлыг үндэсний хэмжээнд зохион байгуулах шаардлагатай байна. Судалгааны үр дүнгээс харахад боловсролын салбарын чанарт нөлөөлж буй өөрнэгхүчинзүйлньсалбарынхүнийнөөцийн мэргэшсэн бус байдал, ялангуяа удирдах албан тушаалтан тогтвор суурьшилгүй, албан тушаалтны томилгоо улс төрөөс хараат, мерит зарчимд тулгуурлахгүй104 байгаа явдал
- 59. 57 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 юм. Тухайлбал, ЕБС-ийн захиралд 5 хүртэлх жилдээ ажиллаж байгаа удирдах ажилтны эзлэх хувь сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 41.5 хувиас тасралтгүй өссөөр 2018-2019 оны хичээлийн жилд 70 хувьд хүрсэн байна. Мөн багш бус мэргэжлийн захирлын тоо нийт захирлын 32 хувийг эзэлж байна. Сургалтын байгууллагын удирдах ажилтныг мэргэшүүлэх, давтан сургах, бэлтгэх тогтолцоогүй байна. Ажлын туршлага багатай, мэргэжил, онол, арга зүйн бэлтгэл хангалтгүй хүмүүсийг удирдах албан тушаалд томилж байгаа нь боловсролын чанар, тогтвортой хөгжилд сөргөөр нөлөөлж байна105 . Боловсролын мэргэшсэн удирдах ажилтны нөөцийг бэлтгэх, мэргэшүүлэх талаар хүний нөөцийн оновчтой бодлогыг тодорхойлж, үр бүтээлтэй, тогтвортой ажилладаг байх тогтолцоог бүрдүүлэх замаар удирдах ажилтны томилгоог улс төрийн шууд нөлөөллөөс ангид байлгах нь салбарын яамны хойшлуулшгүй зорилтын нэг болсон байна. Тухайн албан тушаалд тавигдах шаардлагыг зөв, бодитой тодорхойлж, шаардлага хангасан иргэнийг сонгон шалгаруулалтад оруулах, томилох эрх зүйн зохицуулалтын өндөр оноо авсан ч албан тушаалд томилогддоггүй “цоорхойг” арилгах, шаардлага хангаагүй хүнийг томилсон тохиолдолд уг шийдвэрийг гаргасан эрх бүхий этгээдэд хүлээлгэх хариуцлагыгтодорхойболгожбаталгаажуулж, мөрддөг байх шаардлагатай байна106 . Иймд хүний нөөцөд тавигдах шаардлага, сонгон шалгаруулалт, ажлын байрны тодорхойлолт, мэргэжлийн бэлтгэл, хөгжил, албан тушаалын шатлал107 , нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэнд, цалин хөлс, эрэлт нийлүүлэлтийн асуудлыг уялдаатай байдлаар шинэчлэх шаардлагатай. Ялангуяа удирдах албан тушаалтанд тавигдах шаардлага, сонгон шалгаруулалт, удирдах ажилтныг бэлтгэх, давтан сургах, хөгжлийн асуудлыг салбарын түвшиндээ бэхжүүлэх зорилт дэвшүүлэх хэрэгтэй бөгөөд албан тушаалтны томилгоо нь илүү мэргэжлийн шинж чанартай болоход дэмжлэг үзүүлнэ. 105 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Монгол Улсын боловсролын суурь мэдээллийн тайлан. 106 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын бодлогын тойм шинжилгээ. 1.2.2 Зөвлөмж 107 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын бодлогын тойм шинжилгээ. 1.2.3 Зөвлөмж Хүний нөөцийн бодлогыг үндэсний мэргэшлийн хүрээтэй нийцүүлэх, салбаруудын мэдээллийн нэгдсэн системийн уялдаа холбоог хангах, их, дээд сургуулийг түшиглэн удирдах албан тушаалтныг давтан сургах, мэргэшүүлэх, эрэлт, нийлүүлэлтийн судалгааг тогтмолжуулах шаардлагатай юм. Олон улсын судалгааны үр дүнгээс боловсролын чанарт эерэг нөлөө үзүүлдэг хүчин зүйл нь мэргэжлийн чадамжтай багшийн нөөц байдаг. Гэтэл, багшийн хөгжих хэрэгцээнд суурилсан нээлттэй, сонголттой онлайн сургалтын хөтөлбөр, модулиудыг санал болгодог төр, төрийн бус байгууллага, их дээд сургуулиудын оролцоог хангасан тогтолцоо дутмаг байгаа нь чанартай багш бэлтгэх, давтан сургахад сөргөөр нөлөөлж байна. Сургалтын байгууллагын багш нарын сургалтаас гадуурх ажил үүргийн ачаалал их байдаг нь тэдний хичээл сургалтад бэлтгэх, суралцагчидтай ажиллах цаг хомс болгодгийг судалгаагаар илрүүлсэн байдаг. Энэ нь боловсролын салбарын хүний нөөцийн ажил үүргийг шинээр тодорхойлох, үндсэн чиг үүрэгт нь нийцүүлж ажлын ачааллын зохицуулах шаардлагатайг харуулж байна. Зорилт 1.2 Иргэдэд насан туршдаа суралцах боломжийг олгож, боловсролын хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх Хүрэх үр дүн: Иргэд цаг хугацаа, оройн зай болон хөгжлийн онцлогоос үл шалтгаалан боловсролын үйлчилгээг хүртэх, тэгш хамрагдах боломжтой болсон байна. Монгол Улсын иргэдэд хөгжлийн онцлог, орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран насан туршдаа суралцаж хөгжих, амьдралын чанараа дээшлүүлэх боломж бага байна. Тухайлбал сургууль завсардсан суралцагчдын гуравны хоёр нь л дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтад хамрагдаж байна. Боловсролын ямар нэг үйлчилгээнд хамрагдахгүй байгаа, сургууль завсардсан, эсвэл ажил хөдөлмөр эрхлээгүй иргэнийг мөшгөх, шалтгааныг
- 60. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 58 илрүүлж түүнд чиглэсэн үйлчилгээ үзүүлэх нь иргэдэд ажил хөдөлмөр, амьдралын чанараа дээшлүүлэхэд чухал үр дүнтэй. Одоогийн насан туршийн боловсролын тогтолцоо нь дээрх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд хангалтгүй тул насан туршдаа суралцахуйн хүрээнд дахин томьёолж, хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Иймд МХТ-ийн ололтыг ашиглан албан, албан бус болон амьдралын орчны суралцахуйн уян хатан хэлбэрийг түгээн дэлгэрүүлэх нь иргэдэд илүү боломжийг олгож мэдлэг, ур чадвараа хүлээн зөвшөөрүүлэх, баталгаажуулах, магадлан итгэмжлэх нөхцөлөөр хангах шаардлагатай. Насан туршдаа суралцахуйг ҮМХ-тэй уялдуулан тасралтгүй зохион байгуулснаар иргэдэд илүү олон боломжтой нээлттэй болох юм. Нээлттэй боловсролыг хөгжүүлэх хүний болон материаллаг нөөц, түүний чанарыг баталгаажуулах, бүртгэл мэдээллийн тогтолцоог бий болгох хэрэгтэй. Албан, албан бус болон амьдрах орчинд онлайн, цахим, зайн болон нээлттэй сургалтын хэлбэрээр хүний нөөцийг чадавхжуулна. Боловсролын бүх түвшинд нээлттэй боловсрол, сургалтын агуулга болон нөөц материал, зайн платформ хөгжүүлнэ. Нээлттэй, зайн, цахим сургалтыг хөгжүүлж, түгээн дэлгэрүүлэх нь Монгол Улсын иргэдийн хэрэгцээнд нийцсэн боловсрол, сургалт хүртээмжтэй болж хөдөлмөрийн зах зээлд хөдөлмөр эрхлэх боломжийг нэмэгдүүлээд зогсохгүй нийгмийг хамарсан онцгой нөхцөл байдал, цар тахлын үед боловсролын үйлчилгээг тасралтгүй зохион байгуулах боломжийг олгоно. Нээлттэй боловсрол, зайн сургалтыг хөгжүүлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг бизнесийн байгууллагатай хамтран ажиллах, түншлэх асуудлыг тусгах шаардлагатай. Зорилт 1.3 Боловсролын оновчтой засаглал, удирдлага, зохион байгуулалтыг бэхжүүлэх Хүрэх үр дүн: Боловсролын мэргэжлийн болон сургалтын байгууллагуудын чадавх 108 Мэргэжлийн байгууллагын удирдах албан тушаалтантай 2019 оны 9 сард хийсэн ярилцлагын үр дүн сайжирч, удирдлага, зохион байгуулалт, төлөвлөлт илүү оновчтой болсон байна. Боловсролын мэргэжлийн байгууллагуудын нөөц болон чадавхад хийсэн үнэлгээнээс108 харахад яамд болон мэргэжлийн байгууллага хоорондын зохицуулалт дутагдалтай, судалгааны өндөр зэрэглэлийн сэтгүүл, ном, лавлах материал бүхий онлайн/оффлайн номын сангийн хүртээмж хангалтгүй, хүний нөөцийн мэргэжлийн тасралтгүй хөгжлийг хангах тогтолцоо бүрдээгүй, байгууллагын бие даасанбайдалсулбайгааньсанхүүжилтболон үйл ажиллагааны төлөвлөлт, хэрэгжилтэд сөрөг нөлөөтэй (БХ, БМИҮЗ, НТБҮТ) байна. Мэргэжилтэн, эрдэм шинжилгээний ажилтан, арга зүйчид сургалтын байгууллагад зөвлөн туслах, бодлого, хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд дэмжлэг үзүүлэх цаг хугацаа хийгээд санхүүгийн боломжгүй байгаа нь бодлогын хэрэгжилт, чанарт сөргөөр нөлөөлж байна. Боловсролын тухай хуулиудад боловсролын бүх шатны удирдах ажилтны эрх үүргийг захиргааны төвлөрсөн удирдлагын үүднээс томьёолсон нь удирдлагын төвлөрлийг сааруулахтай холбоотой заалтууд хэрэгжих боломж хязгаарлагдмал байхад хүргэсэн. Боловсролын бүх шатны удирдах ажилтан, ялангуяа дунд түвшний мэргэжлийн албан хаагч нарыг бэлтгэх, мэргэжлийн чадамжийг хөгжүүлэх тэдний тогтвортой байдлыг нь хангах тогтолцоо бий болгож мэргэжлийн менежментийн үйлчилгээ үзүүлэх явдал чухал байна. Дээрх асуудлыг шийдэхэд чиглэсэн арга хэмжээ нь БХ, БМДИ, БҮТ, БМИҮЗ, МБС-ын үнэлгээ, мэдээлэл, арга зүйн төвийн (ҮМАЗТ) хүний нөөцийг чадавхжуулах, БХ-г бодлого боловсруулалт, төлөвлөлт; БМДИ-ийг багш болон удирдах ажилтны мэргэжлийн хөгжлийг дэмжсэн менежментийн чиглэлээр чадавхжуулж, БҮТ-ийг психометрик шинжилгээний нэгжтэй, БМИҮЗ-ийг чанарын хөндлөнгийн баталгаажуулалтын, бие даасан байгууллагаар ажиллах, хүний нөөцийн мэргэжлийн тасралтгүй хөгжлийг хангах
- 61. 59 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 сургалтын тогтолцоог бий болгоход чиглэх шаардлагатай юм. МБС-ын ҮМАЗТ-ийг иргэдийн ур чадварын түвшнийг тодорхойлох, ахиулахад дэмжлэг үзүүлэх, иргэдийн тодорхой чиглэлээр эзэмшсэн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадварыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрүүлэх үнэлгээ хийхэд удирдлага, зохион байгуулалтаар ханган ажилладаг үндэсний байгууллага болгон бэхжүүлнэ. Орон нутгийн БСУГ-ын бүтэц, орон тоо, чиг үүргийг тодорхой болгох, хүний нөөцийг мэргэжлийн байгууллага, их, дээд сургуулиудыг түшиглэн хөгжүүлэх тогтолцоо бүрдүүлж, чадавхыг нь бэхжүүлнэ. Бодлогын төлөвлөлт, удирдлагатай холбоотойтулгамдсанасуудалньболовсролын салбарын мэдээллийн системийн мэдээллийг ашиглах, байгууллага хоорондын мэдээллийн 109 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын салбарын суурь мэдээллийн тайлан 110 БШУЯ. (2017). Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын салбарт жендэрийн талаар баримтлах бодлого 2017- 2024, А130 дугаар тушаалын хавсралт урсгалыг нэмэгдүүлэх, солилцох, бодлогын түвшинд хамтран ажиллах байдал дутмаг байна. Мэдээллийн эх үүсвэр тодорхой бус, өгөгдөл оруулагчийн ур чадвараас шалтгаалан мэдээлэл нэгжээсээ зөрүүтэй ирэх, хэрэглэгчдийн ойлголт, хандлагаас шалтгаалан мэдээллийг буруу хэрэглэх, тайлбарлах асуудал байсаар байна. Статистик мэдээний мөн чанар, үр дүн, мэдээллийг хэрхэн хэрэглэх талаарх ойлголт, ур чадварыг сайжруулах, хүний нөөцийг чадавхжуулах сургалтыг тогтмол явуулах, түвшин бүрд хүний нөөцийн тогтвортой байдлыг хангахад анхаарах шаардлага гарч байна. Мэдээллийг хэрэглэгчдэд илүү ойр, ашиглахад хялбар байхаар боловсруулалт хийж, тайлагнах шаардлагатай байна109 . 1. Зорилтыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, үйл ажиллагаа Хөтөлбөр Үйл ажиллагаа Зорилт 1.1 Боловсролын чанар, залгамж холбоо, нийцийг сайжруулах Хөтөлбөр 1.1.1: Бүх түвшний сургалтын хөтөлбөр, үнэлгээний нийцийг сайжруулах 1. Бүх түвшний хөтөлбөр болон үнэлгээний агуулгын залгамж холбоо, нийцийг сайжруулах 2. Үндэсний цөөнхөд зориулсан хос болон олон хэлний сургалтын бодлого, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг сайжруулах 3. Монгол хэлний сургалт, түвшин тогтоох үнэлгээний системийг хэрэгжүүлж, боловсролын бүх түвшинд нэвтрүүлэх 4. Боловсролын бүх түвшинд суралцагчдад ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг жендэрийн мэдрэмжтэй110 өргөжүүлэх Хөтөлбөр 1.1.2: Хүний нөөцийн чадавх, менежментийг сайжруулах, багшийн үнэлэмжийг хөдөлмөрийн бүтээмж, гүйцэтгэлд суурилсан тогтолцоонд шилжүүлэх 1. Үндэсний мэргэшлийн хүрээний дагуу боловсролын салбарын хүний нөөцийн ажлын байрны тодорхойлолт, тавигдах шаардлагыг шинэчлэх, албан тушаалын шатлалыг тодорхой болгож баталгаажуулах, жендерийн мэдрэмжтэй хүний нөөцийг бүрдүүлэх 2. Албан тушаалын сонгон шалгаруулалт, томилгоог мэргэшсэн байдал, мерит зарчимд тулгуурлах, төрөөс хараат бус, бие даасан болгох 3. Багшийн хөдөлмөрийн үнэлгээг бодитой тооцож, үр дүн, бүтээмжид суурилсан цалин хөлсний шинэ тогтолцоог нэвтрүүлэх 4. Багшийн нийгмийн асуудлыг үе шаттай шийдвэрлэх, амьдрах нөхцөлийг сайжруулж, орон сууцны хөтөлбөрт хамруулах 5. Боловсролын салбарын хүний нөөцийн эрэлт, нийлүүлэлт, ур чадварын судалгаа, багшийн ил, далд хомсдолын тандалт хийж, төлөвлөлтөд хэрэглэх 6. БУМС-ийн хүний нөөцийн мэдээллийн санг сайжруулан хөгжүүлэх, түүнийг бодлого болон санхүүгийн төлөвлөлтөд ашиглах 7. Хүний нөөцийн мэргэжил дээшлүүлэх уян хатан холимог хэлбэрийн сургалтыг нээлттэй боловсрол, дижитал технологи ашиглан хөгжүүлэх 8. Удирдах ажилтныг бэлтгэх, мэргэшүүлэх тогтолцоог мэргэжлийн их, дээд сургуулийг түшиглэн бий болгох
- 62. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 60 Хөтөлбөр 1.1.3: Хөдөө, орон нутгийн сургалтын байгууллагын чанарыг дэмжих 1. Хөдөө, орон нутгийн сургалтын байгууллагын удирдах албан тушаалтан болон багшийн чадавхыг сайжруулах 2. Хөдөө, орон нутгийн сургалтын байгууллагын орчныг сайжруулах Зорилт 1.2 Иргэдэд насан туршдаа суралцах боломжийг олгож боловсролын хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх Хөтөлбөр 1.2.1: Насан туршдаа суралцахуйг дэмжих 1. Иргэдийн насан туршдаа суралцахуйн хэрэгцээг тодорхойлох үндэсний хэмжээний судалгаа зохион байгуулж, суралцахуйн хэлбэр, төрөл, агуулгыг ҮМХ-тэй нийцүүлэн тодорхойлох 2. Боловсролын түвшин бүрд насан туршдаа суралцахуйг хэрэгжүүлэх санхүүжилтийг тодорхой болгож, баталгаажуулах 3. Иргэдийн насан туршдаа суралцахуйг төрийн болон төрийн бус өмчийн сургалтын байгууллага, хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгжтэй хамтран зохион байгуулах тогтолцоог бий болгож, баталгаажуулах 4. Насан туршдаа суралцахуйг боловсролын түвшин бүрд удирдан чиглүүлэх, сургалт зохион байгуулах хүний нөөцийн чадавх бэхжүүлэх 5. Гадаад улсад насан туршийн боловсролын төв байгуулах, монгол хэл, түүх, соёлын боловсрол олгоход дэмжлэг үзүүлэх, 6. Иргэдийн насан туршдаа суралцахуйн үр дүн, өмнө эзэмшсэн мэдлэг, ур чадварыг нь хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах, магадлан итгэмжлэх тогтолцоог бий болгож, хэрэгжүүлэх 7. БУМС-д насан туршдаа суралцахуйн мэдээлэл, бүртгэл, баталгаажуулалтын модулийг хөгжүүлэх Хөтөлбөр 1.2.2: Сургалтын цахим платформыг хөгжүүлж, онлайн сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулан цахим контент, цахим хичээл боловсруулах 1. Боловсролын салбарын мэдээллийн системд хөгжүүлэлт хийж, нэгдсэн сүлжээг өргөтгөх замаар салбар дундын мэдээллийг харилцан солилцох боломжийг бүрдүүлэх 2. Олон улсын жишигт нийцсэн мэдээллийн технологийн боловсрол, Аутсорсингийн төвийг байгуулж, чадавхыг бэхжүүлэх 3. Хиймэл оюун ухаан, их өгөгдлийн шинжлэх ухаан, мэдээллийн аюулгүй байдлын чиглэлээр хүний нөөц бэлтгэх 4. Цахим бичвэр, цахим хэл шинжлэлийг хөгжүүлэх ажлыг үе шаттай зохион байгуулж цахим контент, цахим хичээл боловсруулан насан туршийн боловсролд ашиглах 5. Багш бүрийг компьютержуулж ухаалаг сургууль, ухаалаг анги төсөл хэрэгжүүлэх 6. Нээлттэй, цахим, онлайн, зайн сургалтын агуулга, нөөц хэрэглэгдэхүүний чанарыг баталгаажуулж, бүртгэлжүүлэх Зорилт 1.3 Боловсролын оновчтой засаглал, удирдлага, зохион байгуулалтыг бэхжүүлэх Хөтөлбөр 1.3.1: Хамтын хариуцлагыг бэхжүүлэх 1. Боловсролын мэргэжлийн болон сургалтын байгууллага, бусад талуудын хамтын хариуцлагыг бэхжүүлэх, боловсролын үйлчилгээний зарим төрлийн үйл ажиллагааг холбогдох байгууллагад шилжүүлэх, хяналтыг сайжруулах Хөтөлбөр 1.3.2: Бодлогын төлөвлөлт, хэрэгжилтийг боловсронгуй болгох 1. Өгөгдөл мэдээлэл, нотолгоонд суурилсан төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх 2. Хүн амын өсөлт, газарзүйн мэдээллийн системд суурилж боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтыг төлөвлөдөг болох чанарын баталгаажуулалтын тогтолцоог бүх дэд салбарт бий болгож, чанарын баталгаажуулалтыг бусад механизмтэй111 уялдуулах БУМС-д МБС-ын удирдлага, мэдээллийн нэгдсэн системийг нэгтгэх, өгөгдөл мэдээллийн төрөл, шалгуур үзүүлэлтийг нэмэгдүүлэх 3. БУМС-ийн тоног төхөөрөмж, программ хангамжийг сайжруулах 4. Боловсролын үндэсний тооцоолол хийх тогтолцоог бүрдүүлэх 5. “ТХЗ-4”-ийн хэрэгжилтийг үнэлэх үнэлгээний арга зүйг боловсруулж дунд болон сүүлчийн шатны үнэлгээг хийх Хөтөлбөр 1.3.3: Мэргэжлийн байгууллагын чадавхыг бэхжүүлэх 1. БХ, БМДИ, БҮТ, БМИҮЗ, МБС-ын ҮМАЗТ, орон нутгийн БСУГ-ын чиг үүрэг, үйл ажиллагаа, хүний болон материаллаг нөөцийн шинжилгээ хийх 2. Боловсрол, шинжлэх ухааны судалгаа, шинжилгээ, сургалтын байгууллагын чиг үүргийг оновчтой болгох 3. Мэргэжлийн байгууллагын хүний нөөцийг чадавхжуулах, мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоог их, дээд сургуулийг түшиглэн бий болгох 4. Сургалтын байгууллагын багш, ажилтанд мэргэжлийн тасралтгүй дэмжлэг үзүүлэх, зөвлөн туслах чиг үүргийг хэрэгжүүлэх боломжийг олгох үүднээс БМДИ, МБС-ын ҮМАЗТ-д нээлттэй, онлайн, зайн хэлбэрээр зөвлөгөө өгөх орчныг бий болгох 5. Мэргэжлийн байгууллагыг чиг үүргийн дагуу үйл ажиллагаагаа тогтвортой, чанартай, үр дүнтэй хэрэгжүүлэх боломжийг бүрэн олгохоор дэд бүтэц, орчин, тоног төхөөрөмжөөр хангах 6. НТБТ-ийн дэд бүтэц, МХТ, интернэтийн орчныг сайжруулах 111 Мэргэжлийн хяналтын үзлэг, хяналт, Үндэсний аудит, Магадлан итгэмжлэл, аттестатчилал гэх мэт
- 63. 61 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 4.2 ДЭД САЛБАРЫН ТҮВШИНД 4.2.1 Сургуулийн өмнөх боловсрол 112 OECD. (2018). Starting Strong Report 113 АХБ, БШУЯ. (2019). Сургуулийн өмнөх боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 114 OECD. (2018). Starting Strong Report 115 Дэлхийн банк. (2018). Монгол улсын СӨБ-ын цогц дүн шинжилгээ, 2018 Зорилго: Монгол Улсын сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн цогц хөгжил болон сургуульд бэлтгэгдсэн байдлыг хангасан эцэг эхийн оролцоог дэмжсэн, чанартай, хүртээмжтэй, стандартад нийцсэн сургалт, аюулгүй, эрүүл, ногоон орчинтой, чадварлаг багш бүхий сургуулийн өмнөх боловсролыг хөгжүүлнэ. СӨБ-ын чанартай үйлчилгээ нь хүүхдийн ирээдүйн амьдрал, хөдөлмөрийн зах зээлд оролцох оролцоо, ядуурлыг бууруулах, нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцох, хөгжилд хувь нэмэр оруулах болон хүмүүс хоорондын харилцаанд эерэг үр дүнг авчирдаг (Sammons et al., 2008; Sylva et al., 2004). Судалгаагаар энэ эерэг харилцаанд багшийн мэргэжлийн бэлтгэл, мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдсан байдал, чанарын хяналт, үнэлгээний үр дүн эерэг нөлөөтэй байдаг112 . Ийм учраас СӨБ-ын багшийн чанар, бэлтгэл, давтан сургалтын чанарыг сайжруулах, стандартын түвшинд бэлтгэдэг, сургадаг байх, түүнчлэн СӨБ-ын үйлчилгээний чанар, үр дүнг хүүхдийн хөгжил, сургуульд бэлтгэгдсэн байдлын талаарх мэдээлэлд суурилан бодлого төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, үнэлэх зарчимд шилжих шаардлагатай113 . СӨБ-ын үйлчилгээний чанарт багшийн мэргэжлийн чадамж, хүүхэдтэй харилцах эерэг харилцаа, эцэг эхийн дэмжлэг чухал хүчин зүйл болдог гэдгийг ЭЗХАХБ-аас хийсэн судалгааны үр дүн харуулдаг114 . Энэ нь эцэг, эх, олон нийтэд хүч боломж олгох, тэдний хүүхдийн хөгжилд хандсан оролцоог дээшлүүлэх хэрэгтэйг илтгэж байна. 1. Зорилтууд Зорилт 2.1 (Чанар). Бага насны хүүхдийн цогц хөгжлийн хэрэгцээнд нийцсэн, дараагийн түвшний сургалттай уялдаатай сургуулийн өмнөх боловсролын чанартай үйлчилгээг бэхжүүлэх Хүрэх үр дүн: 5 настай бүх хүүхэд сургуульд бэлтгэгдсэн байна. Манай улс СӨБ-ын хүүхдийн хөгжлийн үзүүлэлтээр бичиг үсэг, тоо бодох чадвараараа ижил түвшний орнуудаас хоцрогдолтой явж байна. 3-5 насны монгол хүүхдүүдийн 9 хувь нь энгийн бичиг үсэг нэрлэж, энгийн тоо бодох чадвартай байгаа нь бусад орноос доогуур үзүүлэлт юм. Бага насны хүүхдүүдийн чадвар ялгаатай, хөдөө, орон нутгийн эсвэл амьжиргааны түвшин багатай өрх, үндэсний цөөнхийн хүүхдүүд танин мэдэхүй, хэл яриа, нийгэм сэтгэл зүйн чадвараар хоцрогдож байна115 . СӨБ-ыннасныхүүхдийнхөгжлийнхоцрогдолд нөлөөлөх гол хүчин зүйл нь багшийн чадавх бөгөөд тэд мэргэжлийн чадавхаа тасралтгүй дээшлүүлэх нөхцөл боломжоор дутмаг байна. Ажлын ачаалал их байдгаас багш нар өөрсдийгөө тасралтгүй хөгжүүлэх, сургалтын үйл ажиллагаанд бэлтгэх боломж хомс. Үүнийг дан ганц танхимд суурилсан сургалтаар бус ажлын байрандаа хаанаас ч хэзээ ч сурч, өөрийгөө боловсруулах уян хатан боломжийг олгосноор шийднэ. Үндэсний хэмжээнд 5 настай хүүхдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдал хангалтгүй байна. Тэр дундаа бага орлоготой өрхийн хүүхдүүдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдал үе тэнгийнхнээсээ 27.2 пүнктээр доогуур буюу 63.1 хувьтай байна. Энэ бүлгийн хүүхдүүдийн хөгжлийг дэмжихийн тулд хүүхэдтэйгээ гэр бүлийн орчинд ажиллахад дэмжлэг хэрэгтэй гэж тэдний эцэг, эхийн 81.8 хувь нь үзсэн байдаг. Энэ нь бага насны хүүхдийн хөгжлийг зөвхөн цэцэрлэгийн үйл ажиллагаагаар хязгаарлах боломжгүйг харуулж байна. Бага насны хүүхдийн танин мэдэхүй, нас сэтгэхүйн хөгжлийн онцлогийн талаар мэдээлэл авах,
- 64. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 62 хүүхдээ зүй зохистой хүмүүжүүлэх арга барилд сургах, хүүхэд өсгөх, тухайлбал хоол тэжээл, эрүүл мэнд, эрүүл ахуй, нийгэмшлийн талаарх мэдлэг ойлголттой болоход эцэг эх, асран хамгаалагчдад дэмжлэг үзүүлэх нь хүүхдийн хөгжилд эерэг нөлөө үзүүлнэ. 5 настай хүүхдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдлын үнэлгээг жил бүр үндэсний хэмжээнд зохион байгуулж, үр дүнг бодлого төлөвлөлт, хэрэгжилтэд ашиглана. Хүүхдийн хөгжлийн бенчмарк байхгүйгээс шалтгаалан хүүхдийн биеийн, танин мэдэхүйн болон сэтгэл хөдлөлийн хөгжлийн төлөв онцлогт гарч буй ахиц өөрчлөлт, сургалтын болон сургалтын бус үйл ажиллагааны тохирцтой байдлыг тодорхойлох боломжгүй байна. СӨБ-ын хүүхдийн хөгжлийн судалгааг тогтмолжуулж, бага боловсролын сурлагын амжилттай холбох, хөгжлийн бенчмаркыг боловсруулж, сургалтын үйл ажиллагаа, багшийн арга зүйд тусгах нь хойшлуулшгүй зорилтын нэг юм. Зорилт 2.2 (Хүртээмж): Хөгжлийн онцлог, газарзүйн байршил, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөлөөс үл хамааран бүх хүүхдийн СӨБ-ын үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх Хүрэх үр дүн: Хүүхэд бүр ялангуяа малчин, бага орлоготой өрхийн болон тусгай хэрэгцээт хүүхдүүд хэрэгцээ, боломждоо нийцсэн СӨБ-ын үйлчилгээнд хамрагдсан байна. СӨБ-ын насны хүн амын 2030 он хүртэлх таамаглалаас харахад 2-5 настай хүүхдийн тооны өсөлт 2026 он хүртэл 1-2 хувьтай, 2027 оноос нэг хувиар буурах хандлагатай байна. Өсөлтийн хандлага, нэг багшид ногдох хүүхдийн тоог 2030 он гэхэд 20 хүргэх116 зорилттой уялдуулан тооцоход цэцэрлэгийн хүчин чадлыг 24,200 орчим ороор нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Нийслэл хот, аймгийн төвийн цэцэрлэгүүд хүчин чадлаасаа хэтэрсэн хүүхэдтэй, ариун цэврийн байгууламж стандартын шаардлага 116 Монгол Улсын ТХҮБ 2030 117 Дэлхийн банк, БТДНТ. (2019). СӨБ-ын судалгааны тайлан 118 Дэлхийн банк, БТДНТ. (2019). СӨБ-ын судалгааны тайлан хангаагүй байгаа нь бага насны хүүхдийн эрүүл мэнд, аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлж байна. 2030 он хүртэл тухай үеийн эрэлт, хэрэгцээнд тулгуурлан цэцэрлэгийн орны тоог нэмэгдүүлэх, сургалтын орчин тэр дундаа ариун цэврийн байгууламжийг шинэчлэн сайжруулах шаардлага тулгарч байна. Тэгш хамран сургалттай холбоотой гол бэрхшээл нь малчин, бага орлоготой өрхийн хүүхэд болон тусгай хэрэгцээт хүүхдийг СӨБ-д хамруулах асуудал юм. Малчин өрхийн хүүхдийн цэцэрлэгт хамрагдалт 45.2 хувь байгаа нь нүүдэлчин ахуйн онцлог, хөдөөгөөс хот руу чиглэсэн шилжин суурьшилт, хувилбарт сургалтын чанар, санхүүжилт буурсан нь нөлөөлсөн байж болох юм117 . Дээрх бүлгийн хүүхдэд чиглэсэн СӨБ-ын хувилбарт үйлчилгээг хэрэгжүүлж байгаа хэдий ч хүртээмж харилцан адилгүй байна. СӨБ-ын үйлчилгээнд хамрагдахад тулгардаг бэрхшээл төдийлөн багасахгүй байгаа учраас энэ бэрхшээлд чиглэсэн хувилбарт сургалтын үр ашигтай байдлыг судлан, төрөл хэлбэрийг нэмэгдүүлэх нь нэн чухал шийдэл байх юм. Амьжиргааны түвшин доогуур өрхийн хүүхдүүдийн СӨБ-д хамрагдалт 34 хувь байна118 . Цэцэрлэгийн багш, эцэг эхчүүдтэй хийсэн ярилцлагаас харахад хүүхэд бүрээс авдаг ариун цэврийн болон хичээлийн хэрэгсэл, цэцэрлэгийн орчныг сайжруулах хандив, сургалт хөгжлийн үйл ажиллагаатай холбоотой гарах зардлууд, мөн цэцэрлэгт явахад шаардлагатай 3 улирлын хувцас зэрэг нь орлого багатай өрхүүдэд санхүүгийн дарамт болдог байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн СӨБ-д хамрагдалт сүүлийн 10 жилд өөрчлөгдөөгүй байна. Цэцэрлэгийн удирдлага, багшийн ачаалал их, мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамрагдаагүй, орчин бүрдээгүй зэрэг шалтгаанаар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг элсүүлэхээс цааргалсан байдалтай байна. Цэцэрлэгт тохируулгат орчныг бүрдүүлэх,
- 65. 63 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 багшийн стандарт, мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад тусгай хэрэгцээт хүүхэдтэй ажиллах ур чадварыг тусгах, туслах багшийн тоог нэмэгдүүлэх зэргээр шийдэх боломжтой. СӨБ-ын хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг дэмжих өөр нэг арга зам нь нээлттэй боловсрол, сургалтыг хөгжүүлэх, хүүхдийн хөгжилд эцэг, эхийн оролцоог насан туршдаа суралцахуйн хэлбэрээр нэмэгдүүлэх явдал юм. Нээлттэй, цахим, онлайн, зайн сургалт нь хүүхдийн болон тэдний эцэг эхийн боловсрол, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл, хөгжлийн онцлог, амьдралын хэв маягаас үл шалтгаалан СӨБ-д хамрагдах, оролцох боломжийг нэмэгдүүлдэг давуу талтай юм. Эцэг, эхчүүд хүүхдийнхээ хөгжлийн түвшнийг таньж мэддэг, тодорхойлдог, түүний дагуу СӨБ-ын байгууллагаас дэмжлэг тусламж авдаг байх нь цэцэрлэгийн бус орчинд хүүхэд тасралтгүй хөгжихөд эерэг нөлөө үзүүлнэ. Зорилт 2.3 (Менежмент): СӨБ- ын байгууллагын зохион байгуулалт, менежментийн үр ашигтай байдлыг сайжруулах Хүрэх үр дүн: Бодлого, хэрэгжилтийн үр дүнг тооцдог чанарын баталгаажуулалттай болсон байна. СӨБ-ын байгууллагын зохион байгуулалтад тулгарч буй гол асуудал нь цэцэрлэгийн хүчин чадлаас хэтэрсэн анги дуургэлт хүүхэдтэй ангиуд, бодит эрэлт хэрэгцээг, тооцоонд үндэслээгүй хамран сургалтын тойрог тогтоосон явдал юм. “Алсын хараа 2050”-ийн СӨБ-ын зорилтот хэсэгт цэцэрлэгийн нэг бүлгийн хүүхдийн тоог 25- аас хэтрүүлэхгүй байхыг зорьж байна. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд цэцэрлэгийн байршлын зураглал болон тухайн байршлын хүн амын амьдралын хэв маягийн онцлог, орлогын байдал, цэцэрлэгийн насны хүүхдийн тооны өсөлтийн таамаглалд тулгуурлан зураглал хийж, эрэлт, хэрэгцээг бодитой тодорхойлж, хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийг хийх шаардлагатай. Гурваас доош насны хүүхдэд үзүүлэх үйлчилгээ, арга хэлбэр нь дутагдалтай байгаа учир байршил бүрд уг асуудлыг шийдэхэд түлхүү анхаарах, өнөөгийн хэв шинж нь зорилтот бүлэгт чиглэж байгааг харгалзан цэцэрлэгүүдийг дахин төлөвлөх, нийт хүүхдэд чиглэсэн хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх үйлчилгээний төрөл, хэлбэрийг судалж хэрэгжүүлнэ. СӨБ-д тулгарч буй дараагийн асуудал нь үйлчилгээний үр ашиг хангалтгүй байгаа явдал юм. Энэ асуудал СӨБ-ын байгууллага чанарын дотоод хяналт сул, чанарын хөндлөнгийн баталгаажуулалт хангалтгүй, чанарын баталгаажуулалт хоорондоо уялдаагүй байгаатай холбоотой юм. СӨБ-ын байгууллагын чанарыг хянаж буй өнөөгийн механизмууд нь хоорондоо уялдаа муутай, цэцэрлэгийн үйл ажиллагааны чанар, хүүхдийн хөгжилд хувь нэмэр оруулахаас илүүтэй багш, ажилчдад дарамт, ачаалал үүсгэж байна. СӨБ-ын дотоод үр ашгийг нэмэгдүүлэхэд чанарын дотоод баталгаажуулалтыг бэхжүүлж, хөндлөнгийн бусад механизмтай уялдуулах шаардлагатай байна.
- 66. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 64 2. Зорилтыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, үйл ажиллагаа Хөтөлбөр Үйл ажиллагаа Зорилт 2.1 (Чанар): Бага насны хүүхдийн цогц хөгжлийн хэрэгцээнд нийцсэн, дараагийн түвшний сургалттай уялдаатай СӨБ-ын чанартай үйлчилгээг бэхжүүлэх Хөтөлбөр 2.1.1: Сургуулийн өмнөх боловсролын сургалтын хөтөлбөрийг Монгол хүүхдийн хүмүүжил, төлөвшлийг хангах чиглэлээр сайжруулах 1. СӨБ-ын сургалтын хөтөлбөрийн агуулгыг монгол хүүхдийг төлөвшүүлэх, хэл, түүх, соёл, эх оронч сэтгэлгээ, үндэсний өв уламжлал бүхий агуулгаар баяжуулах, сайжруулах 2. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог, суралцах чадамжид суурилсан уян хатан сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө үнэлгээний арга зүйг боловсронгуй болгох Хөтөлбөр 2.1.2: Чадварлаг багш арга хэмжээг хэрэгжүүлж, мэргэжлийн стандартыг нэвтрүүлэн хөдөлмөрийн бүтээмж, гүйцэтгэлд суурилсан үнэлгээний тогтолцоонд шилжүүлэх 1. СӨБ-ын багш мэргэжлийн стандартыг боловсруулж баталгаажуулах, стандартад тусгай хэрэгцээт хүүхэдтэй ажиллах чадварыг тусгах 2. Стандартад нийцүүлэн СӨБ-ын багш мэргэжлийн ур чадвараа тасралтгүй дээшлүүлэх орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх 3. Цэцэрлэгт тусгай хэрэгцээт боловсролын багш, ээлжийн багш ажиллуулах 4. СӨБ-ын туслах багшийг багш бэлтгэдэг их, дээд сургуульд бэлтгэх Хөтөлбөр 2.1.3: Эцэг, эх, асран хамгаалагчийн боловсролын хөтөлбөр 1. Эцэг, эх, асран хамгаалагчийн ур чадварыг үнэлэх суурь судалгаа хийх 2. Хүүхдийн хөгжлийг дэмжих, эцэг эх, асран хамгаалагчийн сургалтын багцыг119 жендэрийн мэдрэмжтэй120 боловсруулах 3. Сургалтуудыг орон нутгийн боловсролын газар, насан туршийн боловсролын төвүүдийг түшиглэн зохион байгуулах Хөтөлбөр 2.1.4: Бага насны хүүхдийн хөгжлийн судалгааны чанар, нийцийг сайжруулан бодлогод тусгах 1. 5 хүртэлх насны хүүхдийн цогц хөгжлийн судалгааг гурван жил тутамд зохион байгуулж, хүүхдийн хөгжлийн үндэсний жишиг (бенчмарк)-ийг тогтоох 2. Судалгааны үр дүнг СӨБ-ын сургалтын хөтөлбөр, арга зүй, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад тусгах 3. 5 настай хүүхдүүдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдлын үндэсний үнэлгээг жил бүр зохион байгуулах Зорилт 2.2 (Хүртээмж): Хөгжлийн онцлог, газарзүйн байршил, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөлөөс үл хамааран бүх хүүхдийн СӨБ-ын үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх Хөтөлбөр 2.2.1: Цэцэрлэгийн дэд бүтэц, орчныг сайжруулах 1. Цэцэрлэгийн хүчин чадал, бүтэц, барилгын насжилт, байршлыг оновчтой тогтоох 2. Цэцэрлэгийн насны хүүхдийн тооны өсөлттэй уялдуулан хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх 3. Гадаа жорлонтой цэцэрлэгийг стандартын шаардлага хангасан ариун цэврийн байгууламжтай болгох 4. Цэцэрлэгийн сургалтын хөтөлбөрийн суралцахуйн зорилттой нийцүүлэн жендэрийн мэдрэмжтэй тоглоом, сургалтын материалаар хангах121 119 Тус багцад эцэг эхийн нийгэм, эдийн засгийн ялгаа, бичиг үсэгт тайлагдсан байдлыг харгалзан тусгасан байна 120 БШУЯ. (2017). Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын салбарт жендэрийн талаар баримтлах бодлого 2017- 2024, А130 дугаар тушаалын хавсралт 121 Заавар ном, будах ном, үлгэрийн ном гэх зэрэг
- 67. 65 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөр 2.2.2: Цэцэрлэгийн хүүхдийн хоолны чанар, шим тэжээл, илчлэгийг нэмэгдүүлэх 1. Хүүхдийн хоолны шим тэжээл, илчлэгийг нормд хүргэх 2. Цэцэрлэгийн хоол үйлдвэрлэлийн ажилтны ур чадварыг сайжруулах 3. Хүүхдийн хоолны зардлыг нэмэгдүүлж, эцэг эх, асран хамгаалагчаас тодорхой хувийг гаргуулах Хөтөлбөр 2.2.3: Хот, хөдөөгийн бага орлоготой өрхийн хүүхдийг шаардлагатай хэрэглэгдэхүүнээр хангах 1. БУМС дахь эмзэг, бага орлоготой өрхийн мэдээллийн санг ХНХЯ-ны мэдээллийн баазтай уялдуулах 2. Сургалтын шаардлагатай хэрэглэгдэхүүн, эрүүл ахуйн материалын жагсаалтыг шинэчилж, цэцэрлэг, хүүхдийн асрамжийн төвд нийлүүлэх үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх Хөтөлбөр 2.2.4: Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг СӨБ-ын үйлчилгээнд хамрагдах нөхцөлийг бүрдүүлэх 1. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд оршин суугаа газартаа цэцэрлэгт хамрагдах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх 2. Тусгай цэцэрлэгийн барилгыг өргөтгөх, шинэчлэх, тавилга хэрэгсэл, техник тоног төхөөрөмжөөр хангах 3. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог, шинж чанарт тохирсон, жендэрийн мэдрэмжтэй сургалтын модуль боловсруулах 4. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлогийг харгалзан сургалтыг зайнаас, онлайн болон танхимын орчинд явуулах арга зүйн сургалтыг СӨБ-ын багш нарт зохион байгуулах Хөтөлбөр 2.2.5: Нээлттэй боловсролын хөтөлбөр 1. Хүүхэд, эцэг эхчүүдэд зориулсан нээлттэй, цахим, онлайн, зайн сургалтын агуулга, хэрэглэгдэхүүний сан, платформыг их, дээд сургууль, мэргэжлийн байгууллага, иргэний нийгмийн байгууллага болон хувийн хэвшилтэй хамтран хөгжүүлэх 2. Цэцэрлэгийн мэдээлэл, харилцаа технологийн дэд бүтцийг сайжруулах 3. Нээлттэй, онлайн, зайн сургалтын агуулга, нөөцийн чанарыг баталгаажуулах мэргэжлийн байгууллагад дэмжлэг үзүүлэх Зорилт 2.3 (Менежмент): СӨБ-ын зохион байгуулалт, менежментийн үр ашигтай байдлыг сайжруулах Хөтөлбөр 2.3.1: Хөтөлбөр 2.1 (чанар)- ийн хэрэгжилтийг дэмжих хүрээнд чанарын баталгаажуулалтын механизмыг бий болгох 1. СӨБ-ын байгууллагын чанарын дотоод баталгаажуулалтын стандарт122 боловсруулж, мөрдөх 2. Чанарын дотоод баталгаажуулалтын менежментийн тогтолцоог бий болгох, хэрэгжүүлэх 3. Чанарын дотоод баталгаажуулалтыг хэрэгжүүлэх хүний нөөцийн чадавхыг бэхжүүлэх 4.2.2 Бага, дунд боловсрол 122 Шалгуур үзүүлэлт, заавар, үзэл баримтлалыг багтаасан байна Зорилго: Монгол хэл, түүх, соёлыг дээдэлсэн, хүмүүжил төлөвшилтэй, дэлхийд өрсөлдөх иргэнийг бэлтгэх чадвартай багш бүхий, тэгш хамруулсан, үр ашигтай бага, дунд боловсролыг хөгжүүлнэ. Монгол улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлогын баримт бичигт монгол хүний өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх зорилтыг дэвшүүлсэн байдаг. Монголчууд өрсөлдөх чадвараа дээшлүүлэхийн тулд эрэл хайгуулд суурилсан суралцахуйн шинэ ур чадвар болон “зөөлөн ур чадвар” эзэмшиж, аж үйлдвэрийн шинэ хувьсгалтай зэрэгцэн эдийн засгийн үйл ажиллагааны хэв шинжийг эрс өөрчилж буй боломж бололцоонд бэлтгэгдсэн байх хэрэгцээ үүсэж байна. Шинэ технологиуд хурдацтай хөгжин, бүх томоохон үйлдвэрлэлийн салбарт нөлөө үзүүлж байгаа нь ажлын байрны хэв шинжийг өөрчилсөөр байна. Мөн бага, дунд боловсролын суралцагчид хөдөлмөрийн суурь ур чадварыг эзэмших, багаар ажиллаж сурах, нийгмээрээ хамтдаа жигд хөгжих шаардлагатай байна.
- 68. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 66 Монгол Улс ЭЗХАХБ-ын сурлагын амжилтын олон улсын үнэлгээнд 2022 онд хамрагдана. Энэ үнэлгээний үр дүнг сайжруулахын тулд суралцагчдын зөөлөн ур чадвар, шинжлэх ухааны аливаа асуудалд эрэл хайгуул хийх чадварыг бага, дунд боловсролын үнэлгээнд тусгах шаардлагатай. 1. Зорилтууд Зорилт 3.1 (Чанар): Бага, дунд боловсролын үйлчилгээний чанарыг сайжруулах Хүрэх үр дүн: Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын сурлагын амжилтад ахиц гарч, хот, хөдөөгийн сурагчдын үнэлгээний гүйцэтгэлийн ялгаа багассан байна. Бага, дунд боловсролын чанартай холбоотой тулгамдсан асуудал нь ЕБС- ийн суралцагчийн сурлагын амжилт 60-аас доош хувьтай, хот хөдөөгийн суралцагчийн гүйцэтгэлийн зөрүү их байна. Сурлагын амжилтад нөлөөлөх хүчин зүйлийн шинжилгээгээр багшийн мэргэжлийн чадавх гол хүчин зүйл болж байна. Иймд багшийн мэргэжлийн чадавхыг дээшлүүлэх шаардлагатай. Багш бэлтгэх их, дээд сургуулиуд нэгдсэн хөтөлбөргүй, төгсөгчдийн чанар харилцан адилгүй, орон нутгийн болон үндэсний хэмжээний мэргэжил дээшлүүлэх сургалт хоорондоо уялдаагүй, сургалтын агуулга нь багшийн зайлшгүй эзэмших мэдлэг, ур чадвар, хандлагад нийцэхгүй байна123 . ЕБС- ийн багшийн тасралтгүй хөгжлийг хангахад ажлын байрандаа хөгжих нөхцөл боломжийг бүрдүүлэхэд тусгайлсан бодлого, хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулах, цахим, онлайн, зайн сургалтуудыг тогтмол зохион байгуулах шаардлагатай байна. Нөгөө талаас сурлагын амжилтыг тодорхойлж буй үндэсний, орон нутгийн болон сургуулийн түвшний үнэлгээний үр дүн хоорондоо зөрүүтэй байна. Тухайлбал, 2018 оны чанарын судалгаа, улсын шалгалт болон сургуулийн өөрийн үнэлгээний дундаж оноо 123 АХБ, БШУЯ. (2019). Бага, дунд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 124 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан хоорондоо бага боловсролд 31.1–41.1, суурь боловсролд29.4–46.8,бүрэндундболовсролд 30.1–51.5 хувийн зөрүүтэй тус тус байсан. Энэ зөрүү нь үнэлгээний арга, аргачлал түвшин бүрд өөр өөрөөр ойлгогддог, үнэлгээний даалгаврын боловсруулалт харилцан адилгүй, гүйцэтгэлийг үнэлэх арга зүй тодорхойгүй, үнэлгээний даалгавар боловсруулагчдын чадавх дутагдаж байгаатай холбоотой124 . Иймээс ЕБС-ийн суралцагчийн үнэлгээнд шинэчлэл хийх зайлшгүй шаардлагатай юм. Бага, дунд боловсролын чанарт нөлөөлж буй өөр нэг хүчин зүйл нь сургалтын хөтөлбөр ойр ойрхон өөрчлөгддөг явдал. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх нэг арга зам хөтөлбөрийн менежментийн бодлоготой байх, түүний дагуу тодорхой циклийн давтамжтай хөтөлбөрийг сайжруулах юм. 2018 онд хөтөлбөрийн менежментийн циклийг батлан хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд 2019 онд хийсэн судалгаанаас хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд оролцогч талуудын оролцоо, хамтын ажиллагаа тодорхойгүй байгаа нь харагдсан. Хөтөлбөрийн менежментийн циклийг 10 жилээр тогтоосон нь технологийн хөгжлийн хурд, олон улсын үнэлгээний үр дүнтэй харгалзахад төдийлөн тохиромжтой бус гэж үзэхээр байна. Иймд хөтөлбөрийн менежментийн циклийн хугацааг оновчтой тогтоох, талуудын оролцоог үйл ажиллагааны чиглэлтэй нийцүүлэн сайжруулах, тогтмол үнэлждүгнэх,сургалтынчанарыгдээшлүүлэхэд үр дүнг ашигладаг байх хэрэгтэй. 2025 он хүртэл хөтөлбөрийн менежментийн циклд оролцох байгууллагын чиг үүрэг, оролцоо, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн хугацааг боловсролын бодлогын төлөв, шинэчлэл, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн нөхцөл байдалтай нийцүүлэн эргэж дүгнэнэ. Ахлах ангийн суралцагчид хөтөлбөр, хичээлээ сонгон судалдаг боломжтой ч дараагийн түвшний боловсрол, сургалттай залгамж холбоогүй байна. Ийм учраас сонгон судалсан хөтөлбөрийн онцлогт тохирсон үнэлгээ, баталгаажуулалт байх шаардлагатай.
- 69. 67 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Зорилт 3.2 (Хүртээмж): Хөгжлийн онцлогоос үл хамааран суралцагчийн бага, дунд боловсролын үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх Хүрэх үр дүн: Газар зүйн байршил, нийгэм эдийн засгийн нөхцөл, хөгжлийн онцлог, ялгаатай байдлаас үл хамааран бага, дунд боловсролын чанартай үйлчилгээнд бүрэн хамрагдсан байна. БДБ-ын хүртээмжтэй холбоотой суурь асуудал нь 2030 он хүртэлх ЕБС-ийн насны хүн амын өсөлттэй холбоотой юм. 6-18 насны хүн амын өсөлтийн төсөөллөөс харахад 2018 онтой харьцуулахад дунд, ахлах ангийн суралцагчийн тоо 2024 онд 56 хувь, 2030 онд 71 хувь өсөх төлөвтэй байна. “Алсын хараа 2050” урт хугацааны бодлогын баримт бичгийн нэг ангид ноогдох хүүхдийн тоог 20-оос хэтрүүлэхгүй байх зорилтыг хэрэгжүүлэхэд 2030 он хүртэл ЕБС-д 43,104 орчим суудал нэмэх шаардлагатай байна. Энэ нөхцөл байдлаас шалтгаалан суудлын тоог тухайн хичээлийн жилийн эрэлтэд нийцүүлэн үе шаттай нэмэгдүүлэх нь хүртээмжтэй холбоотой суурь асуудлыг шийдэх арга зам юм. Нөгөө талаас сургуулийн насны хүүхдийн тооны өсөлтөөс хамаарч багшийн эрэлт нэмэгдэх төлөвтэй байна. Багш бэлтгэх их, дээд сургууль төгсөгчийн тооны өнөөгийн эрчим буурахгүй тохиолдолд багшийн нийлүүлэлтэд төдийлөн их асуудал гарахааргүй байна. Харин далд хомсдолыг арилгах шаардлагатай байгаа ба ЕБС-ийг бүтэц, байршил, хэв шинжийн хувьд дахин зураглаж, зохион байгуулахад энэ асуудал шийдэгдэх боломжтой юм. БДБ-ын тэгш хамран сургалттай холбоотой тулгамдаж буй асуудал нь тусгай хэрэгцээт суралцагчид ЕБС-д бусад суралцагчдын адил тэгш хамрагдаж чадахгүй байгаа явдал билээ. Одоогоор тэдний дийлэнх нь тусгай сургуульд суралцаж байгаа ба энгийн ЕБС-д хамрагдалт маш бага байна. Гол шалтгаан нь сургуулийн орчин тэдний хэрэгцээнд нийцдэггүй, багш нар тусгай хэрэгцээт суралцагчдыг хүлээж авахаас зайлсхийдэг явдал юм. Учир нь тэдэнд ийм онцлогтой хүүхэдтэй ажиллах мэргэжлийн ямар нэг бэлтгэл байхгүй байна. Сургалтын байгууллагад хамрагддаггүй тусгай хэрэгцээт суралцагчийн хувьд НТБ- ын төвөөр дамжуулан дүйцсэн сургалтад хамрагддаг хэдий ч энэ нь тэдний хөгжлийн онцлог, хэрэгцээтэй төдийлөн нийцдэггүй учраас удалгүй орхих хандлагатай байна. Үүнийг шийдэх боломжит арга зам нь сургалтын арга, хэлбэрийг өөрчлөх, төрлийг нэмэгдүүлэх мөн нээлттэй, цахим, зайн, онлайн сургалтаар дамжуулан насан туршдаа суралцах, үр дүнг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах боломжийг олгох юм. БДБ-ын хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэхэд суурь шийдлүүд болох сургуулийн үдийн хоолны үйлчилгээг нэвтрүүлэх, түүний аюулгүй байдлыг хангах, сурах бичгийн хангамж, дотуур байрны үйлчилгээг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг тасралтгүй сайжруулах шаардлагатай. Сурах бичгийн хангамжийн хувьд тулгардаг хамгийн том бэрхшээл нь дунд болон ахлах ангид сурах бичгийн түрээсийн хуримтлалын сангийн ашиглалттай холбоотой асуудал учраас үүнийг БДБ-ын менежментийн зорилтын хүрээнд авч үзсэн. Түрээсийн төлбөрөөс хуримтлагдсан сан нь сурах бичгийг дахин хэвлэх, засварлахад зарцуулагдах ёстой тул түрээсийн санхүүжилтийг оновчтой болгох шаардлагатай. Зорилт 3.3 (Менежмент): ЕБС-ийн зохион байгуулалт, менежментийн үр ашгийг сайжруулах Хүрэх үр дүн: Ерөнхий боловсролын сургуулийн дотоод үр ашиг сайжирч, үр дүнг тооцдог чанарын баталгаажуулалттай болсон байна. БДБ-ын удирдлага, зохион байгууллагатай холбоотой нэн тэргүүнд тулгамдаж буй асуудал нь сургуулийн бүтэц, байршил, хэв шинжтэй холбоотой. Нийслэл, аймаг, сумдад хүн амын тоо, сургуулийн хүчин чадлаас үл хамааран бүрэн дунд сургууль олон байгаа нь боловсролын үйлчилгээг үр ашиггүй болгож байна. Сургуулийн хүчин чадал, суралцагчийн тооноос хамааруулан ээлжийн
- 70. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 68 коэффициентыг тооцож үзэхэд бүх сургуулийн тэн хагас нь 0.5-аас доош байгаа нь тухайн сургууль үр ашиггүй ажиллаж байгааг илэрхийлнэ. Сургуулийн бүтэц, байршил нь хүн ам сийрэг, цөөн байдаг хөдөө, орон нутгийн хувьд онцгойлон авч үзвэл зохих, “сургуулийн насны хүүхэд боловсролын үйлчилгээ хүртэх эсэх тухай асуудал нь зөвхөн биеэр сургуульд хамрагдах боломжоос гадна эдийн засаг, нийгэм-соёлын бусад хүчин зүйлтэй холбоотой ойлголт” болохыг анхаарч үзэх шаардлагатай байна. Үүнд, сургууль ба гэр хүртэлх зай, зарцуулагдах хугацаа, тээврийн хэрэгсэл, тухайн орон нутгийн байгаль, газар зүйн онцлог (уул, даваа, ус гол гэх мэт бартаа саад)-ийг тооцсон хамран сургах тойргийг тогтоох, нөгөөтээгүүр сургуулийн хүчин чадлын стандарт ба хамгийн их, хамгийн бага хэмжээг тооцох нь бага, дунд боловсролын системийн дотоод үр ашгийг оновчлох асуудалтай холбоотой. Ахлах ангийн суралцагчид ирээдүйд эзэмших ажил мэргэжлийн баримжаандаа түшиглэн хичээлээ сонгон судлах зохицуулалттай хэдий ч хөдөө орон нутаг, тэр дундаа хүн ам цөөнтэй сумын сургуулиудад хэрэгжих боломжгүй байна. Тэд сонгосон хичээлээ сумын сургуулийн багшийн нөөц, төсвийн хомсдолоос шалтгаалан судалж чаддаггүй. Энэ нь суралцагчийн цаашдын сонголтод сөргөөр нөлөөлж байна. Үүнийг шийдэх арга зам нь ЕБС-ийн бүтэц, байршил, хэв шинжийг тухайн орон нутгийн хүн амын тоо, цаашдын хандлага, нийгэм, эдийн засгийн онцлогоос шалтгаалан дахин зураглаж, төрөлжсөн ахлах сургуулийг үе шаттай байгуулах явдал юм. Төрөлжсөн ахлах сургууль нь багш нарыг мэргэжлийн чиглэлээр хамтран үр дүнтэй ажиллах, сургалтыг чанартай зохион байгуулах, сургуулийн хөрөнгө оруулалтыг төрөлжсөн чиглэлээр үр ашигтай хийх, суралцагчдад сонгосон хичээлээ ямар нэг саад бэрхшээлгүй судлах, сургалтын орчныг бүрдүүлэх, төсвийг үр ашигтай зарцуулах зэрэг олон давуу талыг бий болгоно. БДБ-ын удирдлага, менежменттэй холбоотой асуудал нь ЕБС-ийн чанарын баталгаажуулалт сургалтын орц, явц, гарцын алинд ч хангалтгүй байгаа бөгөөд энэ нь чанарын хяналт, үнэлгээний тогтолцоо байхгүйгээс үүдэлтэй юм. ЕБС бүрд чанарын дотоод баталгаажуулалтыг бэхжүүлэх, түүнийг нь хөндлөнгөөс баталгаажуулдаг тогтолцоо бий болгох нь үр ашгийг нэмэгдүүлэхэд чухал юм. 2. Зорилтыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, үйл ажиллагаа Хөтөлбөр Үйл ажиллагаа Зорилт 3.1 (Чанар): Бага, дунд боловсролын үйлчилгээний чанарыг сайжруулах Хөтөлбөр 3.1.1: БДБ-д монгол хэл, түүх, соёл, эх оронч сэтгэлгээ, үндэсний өв уламжлал, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн агуулгаар баяжуулсан Монгол хүүхдийн хүмүүжлийг дээдэлсэн, хүүхдийн онцлогт нийцсэн сургалтын хөтөлбөр хэрэгжүүлэх 1. БДБ-ын сургалтын цөм хөтөлбөрийн агуулгыг монгол хүүхдийг төлөвшүүлэх, эх хэл, түүх, соёл, эх оронч сэтгэлгээ, үндэсний өв уламжлал, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн агуулгаар баяжуулах, сайжруулах 2. Сайжруулсан хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх 3. Сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, материалд тавигдах шаардлагыг шинэчилж, нээлттэй, сонголттой, цахим эх үүсвэрүүдийг бий болгох 4. Хүүхдийн хөгжлийн онцлог, суралцах чадамжид суурилсан уян хатан сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө үнэлгээний арга зүйг боловсронгуй болгох 5. Хүүхдийн цогц хөгжлийн судалгаа хийж, хүүхдийн хөгжлийн жишиг үзүүлэлтүүдийг гурван жил тутамд тодорхойлох 6. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг өргөжүүлэх, жендерийн мэдрэмжтэй үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх
- 71. 69 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөр 3.1.2: Чадварлаг багш арга хэмжээ хэрэгжүүлэх 1. Бага, дунд боловсролын багшид тавигдах мэргэжлийн нэгдсэн шаардлага буюу “Багш мэргэжлийн стандарт125 ” боловсруулах 2. Бага, дунд боловсролын багш бэлтгэх хөтөлбөрийг сайжруулсан хөтөлбөртэй уялдуулан шинэчилж, багш бэлтгэх 3. Бага, дунд боловсролын багшийн мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоог уян хатан болгож, хэрэгжүүлэх (одоо мөрдөж буй журмыг шинэчлэх) 4. Багш нарт мэргэжлийн ур чадвараа тасралтгүй дээшлүүлэх орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх 5. ЕБС-д тусгай боловсролын багшийг давтан сургах, сэтгэл зүйч ажиллуулах 6. Залуу багшийг дадлагажуулах сургуульд суурилсан ментор сургалтыг хөгжүүлэх Хөтөлбөр 3.1.3: Бага, дунд боловсролын үнэлгээг сайжруулах 1. Ерөнхий боловсролын сургалтын чанарыг үнэлэх судалгааг жил бүр зохион байгуулж, үр дүнд суурилан чанарыг сайжруулах 2. 2022 онд олон улсын PISA үнэлгээнд хамрагдах 3. Олон улсын үнэлгээний үр дүнд үндэслэн үнэлгээг шинэчлэх 4. Үнэлгээг хэрэгжүүлэх багш, мэргэжилтнүүдийн чадавхыг бэхжүүлэх 5. БҮТ-ийн математик, байгалийн ухааны даалгаврын санг шинэчлэх 6. Анги дэвших ба сургууль төгсөх шалгалтын даалгаврыг сургалтын хөтөлбөрийн суралцахуйн зорилтод нийцүүлэн боловсруулж хэвших 7. Улс, орон нутаг, сургуулийн шалгалт, анги танхимын үнэлгээний залгамж холбоо, нийцийг сайжруулах үйл ажиллагаануудыг санаачлан хэрэгжүүлэх Хөтөлбөр 3.1.4: Хөдөө орон нутгийн ЕБС-ийн чанарыг сайжруулах 1. Багш нарын хөгжих хэрэгцээг тодорхойлох үнэлгээг орон нутгийн боловсролын газрууд жил бүр хийж, үр дүнг мэргэжил дээшлүүлэх төлөвлөлтөд тусгах 2. Хөдөө, орон нутгийн ЕБС-д зөвлөн туслах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх 3. Аймаг, сумын сургуулиудад удирдлага болон багш солилцооны хөтөлбөр хэрэгжүүлэх 4. Хөдөө, орон нутгийн багшийн МХТ-ийн чадварыг хөгжүүлэх 5. Сургалтын цагийн норм хүрэхгүй байгаа126 багш нар дотуур байрны хүүхдүүдэд нэмэлт дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагааг нэвтрүүлэх Зорилт 3.2 (Хүртээмж): Хөгжлийн онцлогоос үл хамааран суралцагчийн бага, дунд боловсролын үйлчилгээнд тэгш хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх Хөтөлбөр 3.2.1: ЕБС-ийн дэд бүтэц, барилга байгууламжийг сайжруулах хөтөлбөр 1. Сургуулийн хүчин чадал, дэд бүтэц, барилгын насжилт, байршлыг оновчтой тогтоох 2. ЕБС-ийн насны хүн амын өсөлттэй уялдуулан сургуулийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх 3. Нүхэн жорлонтой ЕБС, дотуур байрыг стандартын шаардлага хангасан ариун цэврийн байгууламжтай болгох 4. ЕБС-ийн дотуур байрны орчны стандартын хэрэгжилтийг хангахад дэмжлэг үзүүлэх 5. ЕБС, дотуур байрны хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээг стандартын шаардлагад нийцүүлэх, суралцагчдыг эрүүл аюулгүй, шим тэжээллэг хоол хүнсээр хангах 6. ЕБС-ийн тавилга, хэрэглэгдэхүүн, зөөлөн эдлэлийг орон нутагт түшиглэн стандартын дагуу үйлдвэрлэх зохион байгуулалтаар хангах 125 Тус стандарт нь “Багшлах эрх олгох, хасах журам”-д нийцсэн байна 126 Долоо хоногт 19 цаг гэж журамд заасан байдаг
- 72. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 70 Хөтөлбөр 3.2.2: БДБ-ын хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, тэгш боломжоор хангах 1. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд оршин суугаа газартаа ЕБС-д хамрагдах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх 2. Тусгай сургуулийн барилгыг өргөтгөх, шинэчлэх, тавилга, хэрэгсэл, техник тоног төхөөрөмжөөр хангах 3. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог, шинж чанарт тохируулан сургах арга зүйг багш нарт эзэмшүүлэх сургалтын модуль боловсруулж, багш нарыг чадавхжуулах Хөтөлбөр 3.2.3: Нээлттэй боловсролыг дэмжих хөтөлбөр 1. Орон нутагт ЕБС-д түшиглэсэн нээлттэй, цахим, зайн болон онлайн сургалтын төв байгуулах 2. Суралцагчид хөгжлийн онцлог, орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран БДБ-ын үйлчилгээ хүртэх, өөрийгөө бие даан хөгжүүлэх, ажил мэргэжлийн чиг баримжааны боломжийг олгох нээлттэй, онлайн, зайн сургалтыг их, дээд сургууль, мэргэжлийн байгууллага болон хувийн хэвшилтэй хамтран хөгжүүлэх, чанарыг баталгаажуулах, нээлттэй сургалтын агуулга, хэрэглэгдэхүүний сан бий болгох 3. Багш нарт ажлын туршлага, байршил, цаг хугацаанаас үл хамааран нээлттэй, зайн болон онлайн сургалтаар ашиглах нөөцийг бүрдүүлэх 4. Нээлттэй, зайн болон онлайн сургалтын нөөцийг боловсруулах тэдгээрийг сургалтын үйл ажиллагаанд ашиглах талаар сургуулийн удирдлагууд, багш нарын чадавхыг бэхжүүлэх 5. Албан болон албан бус сургалтын орчноос эзэмших боловсролын үр дүнг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах, магадлан итгэмжлэх механизмыг бий болгох Хөтөлбөр 3.2.4: Хэвлэмэл болон цахим сурах бичгийн тогтолцоог бэхжүүлэх 1. Сурах бичгийг түрээсийн төлбөрөөр хуримтлалын санг бүрдүүлж хэвлэмэл болон цахим сурах бичгийг зохиох, хэвлэн нийтлэх, түгээх, ашиглах, сайжруулах, үйл ажиллагааг төлөвлөж, цаг хугацаанд нь хэрэгжүүлэх 2. Сурах бичгийн хэрэглээний судалгааг хоёр жил тутамд хийх Зорилт 3.3 (Менежмент): Ерөнхий боловсролын сургуулийн зохион байгуулалт, менежментийн үр ашгийг сайжруулах Хөтөлбөр 3.3.1: Төрөлжсөн ахлах сургууль байгуулах 1. Төрөлжсөн ахлах сургууль байгуулах хэрэгцээг тодорхойлох үнэлгээ хийх, төрөлжих чиглэлүүдийг оновчтой болгох, ахлах сургууль байгуулах зураглал боловсруулж, батлуулах 2. Төрөлжсөн ахлах сургууль байгуулахад шаардагдах санхүүгийн болон хүний нөөцийн урьдчилсан тооцоо хийж, сургуулийн барилга, тоног төхөөрөмж, сургалтын хэрэглэгдэхүүний хөрөнгө оруулалтыг үе шаттай хийх 3. Улаанбаатар хот, аймаг, зарим сумдад төрөлжсөн ахлах сургууль байгуулах 4. Ахлах сургуулийн багш нарыг давтан сургах 5. Ерөнхий боловсролын олон улсын хөтөлбөртэй сургуулийг аймаг, нийслэлд үе шаттай байгуулах Хөтөлбөр 3.3.2: БДБ-ын үйлчилгээний үр ашгийг сайжруулах 1. Сургуулийн байршил, бүтэц (бага, дунд, ахлах) ба хэв шинжийн зураглал боловсруулж, үр ашгийг сайжруулах зөвлөмж боловсруулах 2. Одоо байгаа сургуулийн байгууламж, багшийн хангамжийг харгалзан сургуулиудыг хэв шинж, байршил, бүтцээр нь дахин төлөвлөж зохион байгуулах 3. Дээрх төлөвлөгөөний дагуу ЕБС-ийг үе шаттайгаар дахин зохион байгуулах (дор хаяж 3 бүсэд) 4. БУМС-ийн шалгуур үзүүлэлтийг боловсролын бодлого, төлөвлөлттэй холбоотойгоор нэмэгдүүлэх 5. БУМС-ийн мэдээллийг бодлогын төлөвлөлтөд үр дүнтэй ашиглах чиглэлээр мэргэжлийн байгууллагын ажилтнууд, удирдлагын чадавхыг бэхжүүлэх
- 73. 71 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөр 3.3.3: Сургуулийн чанарын дотоод баталгаажуулалт 1. Сургуулийн чанарын дотоод баталгаажуулалтын стандарт127 , арга хэрэгслийг боловсруулах 2. Сургуулийн удирдлага, сургалтын менежер, орон нутгийн боловсролын газрын мэргэжилтнүүдийг чадавхжуулах 4.2.3 Мэргэжлийн боловсрол, сургалт 127 Шалгуур үзүүлэлт, заавар, үзэл баримтлалын хамт 128 ХНХЯ.(2016). Мэргэжлийн болон техникийн боловсролыг хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр 2016-2021 129 ХНХСИ. (2018). Төгсөгчийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа 130 АХБ, БШУЯ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын шинжилгээний тайлан 131 ХНХЯ. (2019). ХНХЯ-ны сайд С. Чинзориг “МБС-ын багшийн шинэ дүр төрх” илтгэл 132 ХНХЯ. (2016). Мэргэжлийн болон техникийн боловсролыг хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр 2016-2021 133 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын тойм шинжилгээ 134 ХНХЯ. (2019). Мэргэжлийн боловсрол, сургалтыг хөгжүүлэх, төр хувийн хэвшлийн харилцан ойлголцол, хамтын ажиллагааны санамж бичиг. 6 дугаар зүйл Зорилго: Төр хувийн хэвшлийн түншлэл, салбар дундын зохицуулалтын механизмыг бэхжүүлэх замаар МБС-ыг олон улсын стандартад нийцүүлнэ. МБС-ын салбар нь хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэх, төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн бодит механизм бүрдүүлж, төлөвшүүлэх, үйлдвэрлэлийн хөгжлийн хэрэгцээтэй холбож төрөлжүүлэх, МБС-ын стандарт, хөтөлбөрийг шинэчлэх, багш нарыг заах арга зүй болон мэргэшсэн инженер, техникийн ажилтны түвшинд чадваржуулах, үйлдвэрлэл-дадлагын сургалтын бааз, лабораторийг орчин үеийн шаардлагад нийцүүлэх, сурах бичиг сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангах, иргэдийн хэрэгцээнд суурилсан үйлчилгээг нэвтрүүлэх128 зорилтуудыг чиг баримжаа болгон хэрэгжүүлж байна. Цаашид салбар дундын зохицуулалт бүхий салбарын засаглал удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэх замаар шинэчлэлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. 1. Зорилтууд Зорилт 4.1 Иргэдийн хөдөлмөр эрхлэх ур чадварын хэрэгцээ, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, ажил олгогчийн шаардлага, олон улсын түвшинд нийцүүлэн МБС-ын чанарыг сайжруулна. Хүрэх үр дүн: МБС-ын төгсөгчдийн чадамж хөдөлмөрийн зах зээлийн ур чадварт нийцсэн байна. МБС-ын чанарыг ахиулж, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь хэмжээг нэмэгдүүлэх, ажлын байранд шаардагдах ур чадвар, хандлага, төлөвшил, асуудал шийдвэрлэх, багаар ажиллах, бие даан бизнес эрхлэх чадварыг дээшлүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна. Хөдөлмөрийн зах зээл дэх тухайн мэргэжлийн ажлын байранд тавигдах мэргэжлийн ур чадвараас гадна хувь хүнд тавигдах ерөнхий ур чадварууд МБСБ-ын төгсөгчдөд хангалттай бус байна129 . ХЗЗ- ийн эрэлт, хэрэгцээ, эдийн засгийн тэргүүлэх салбар, томоохон бүтээн байгуулалтад шаардлагатай ажиллах хүчний тоон болон чанарын судалгаа мэдээлэл дутмаг, богино хугацаанд эрэлтийг тодорхойлж, мэдээлэх механизм бүрдээгүй. ХЗЗ-ийн эрэлтэд үндэслэн МБС-ын стандарт, хөтөлбөрийг боловсруулан шинэчлэхдээ техникийн боловсрол, мэргэжлийн боловсрол, мэргэжлийн сургалтын агуулгын залгамж холбоог хангах шаардлагатай. Чадамжид суурилсан сургалтын орчин бүрдүүлэх, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, дадлагын материал түүхий эдийн хангамж, санхүүжилт хүрэлцээгүй130 . Шинээр багш бэлтгэх, багшийн мэргэжил, ур чадварыг тасралтгүй дээшлүүлэх хүрээнд дижитал ур чадвар, мэдээллийн технологи, гадаад хэл, ногоон боловсрол, хөрвөх ур чадваруудыг эзэмшүүлэх шаардлагатай. МБС-д багш бэлтгэх, давтан сургах тогтолцоо төлөвшөөгүй байгаатай131,132,133,134
- 74. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 72 холбогдуулан шинээр нэвтэрч буй техник, технологийн өөрчлөлттэй уялдуулан багш нарыг үйлдвэрлэл, ажлын байранд нь мэргэшил, ур чадварыг сайжруулах тусгай хөтөлбөрийг хувийн хэвшил, ажил олгогчтой хамтран хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. МБС-ын техник, технологи, инновацийн судалгааг институцийн түвшинд хүргэх135, 136, 137 , аж үйлдвэрийн ирээдүйн хувьсгал, өөрчлөлтөд мэдрэмж бүхий МБС-ын тогтолцоог бий болгох нь МБС-ын салбарын тэргүүлэх зорилтуудын нэг болж байна. Зорилт 4.2 Иргэд насан туршдаа суралцаж, мэргэжил, ур чадвар эзэмших, мэргэшлийн түвшин дээшлүүлэх уян хатан нөхцөл, нээлттэй сургалтын боломжийг олгох замаар МБС-ын хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлнэ. Хүрэх үр дүн: Иргэд нээлттэй, онлайн, зайн хэлбэрээр мэргэжлийн ур чадвар эзэмшдэг, үр дүнгээ хүлээн зөвшөөрүүлж баталгаажуулдаг болсон байна. МБС-ын тухай ойлголт, ажил мэргэжлийн чиг баримжаа, мэргэжил сонголтын талаар хүүхэд, эцэг эх, зорилтот бүлгийн иргэд, төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгжид сурталчлан таниулах, салбарын нийгэм дэх эерэг хандлага, нэр хүндийг дээшлүүлэх үйл ажиллагааг сайжруулах шаардлагатай байна. Судалгаанаас харахад МБС-ын нэр хүнд тааруу байгаа нь хүртээмжид нөлөөлөх гол шалтгаан байна. Иргэдийг насан туршдаа тасралтгүй сурч боловсрох, мэргэжлийн ур чадвар, чадамж эзэмших боломжийг олгох чиглэлээр албан сургалтаас гадна нээлттэй, онлайн, зайн сургалтыг явуулах, өмнөх мэдлэг, ур чадварыг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах, магадлан итгэмжлэх үйл ажиллагааг тогтмолжуулахад бодлого төлөвлөлт, хүний нөөц, санхүүгийн дэмжлэг дутагдалтай138 . 135 ХНХЯ. (2019). ХНХЯ-ны сайд С. Чинзориг “МБС-ын багшийн шинэ дүр төрх” илтгэл 136 АХБ, БШУЯ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын шинжилгээний тайлан 137 ХНХЯ. (2016). Мэргэжлийн болон техникийн боловсролыг хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр 2016-2021 138 АХБ, БШУЯ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын салбарын шинжилгээний тайла 139 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын салбарын суурь мэдээллийн тайлан МБС-ын байгууллагад суралцагчдын 2 орчим хувийг тусгай хэрэгцээт суралцагчид эзэлж байна. Үндэсний хэмжээнд тусгай хэрэгцээт иргэдэд чиглэсэн МБСБ цөөн байна. Тэгш хамран сурах боломжийг нэмэгдүүлэхэд тусгай сургалтын байгууллага байгуулахаас илүүтэй МБСБ-д мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалан тохируулгат орчныг бий болгож тэдэнд бусад үе тэнгийнхэнтэйгээ мөр зэрэгцэн суралцах боломжийг олгох хэрэгтэй юм. Тусгай хэрэгцээт болон бусад суралцагчдад чиглэсэн дэмжлэг хүртээмж, тэгш хамран сургалтад чухал үүрэгтэй. МБС-ын салбарын хувьд оюутныг дэмжих үйлчилгээний гол зорилго бол элсэгчид болон суралцагчдад ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, төгсөгчдийн бизнес эрхлэх ур чадварыг нэмэгдүүлэх, боловсролын болон хөдөлмөрийн зах зээлд зуучлах, мэдээллээр хангах, дадлага сургалтыг ААН-тэй хамтран зохион байгуулах явдал юм. Олон улсын донор байгууллагуудын төслүүдийн дэмжлэгээр сургалтын орчин, тоног төхөөрөмжийн хангамж хүрэлцээ тасралтгүй нэмэгдсээр байгаа ч зарим сургалтын байгууллагад олон жил ашиглаж буй тоног төхөөрөмж, барилга байгууламж, тавилга, эд хогшил, сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг орчин үеийн хэрэгцээнд нийцүүлэн шинэчлэх шаардлагатай байна. Зорилт 4.3 Төр хувийн хэвшлийн түншлэл, салбар дундын зохицуулалт бүхий МБС-ын бие даасан засаглал, удирдлагыг боловсронгуй болгоно. Хүрэх үр дүн: МБС-ын асуудал эрхэлсэн бие даасан, салбар дундын байгууллагатай болсон байна. МБС-ын удирдлагын тогтолцоо нь салбар дундын зохицуулалтыг хэрэгжүүлэх боломж хязгаарлагдмал, тогтвортой байдлыг хангахгүй байна139 .
- 75. 73 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 МБС-ын салбар нь ХЗЗ-ийн эрэлтээр удирдуулсан, салбар дундын зохицуулалт бүхий140, 141 онцлогтой салбар юм. Ажил олгогчийн оролцоо, бусад салбарын дэмжлэггүйгээр үндэсний ажиллах хүчнийг бэлтгэх боломжгүй учир төр, хувийн хэвшлийн түншлэлд суурилсан бие даасан удирдлагын тогтолцоог цаашид бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалд нийцүүлэх, МБС-ын санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын үр ашигтай байдлыг нэмэгдүүлэхэд МБСБ-ыг төрөлжүүлэх, хотхон хэлбэрээр хөгжүүлэх бодлого боловсруулах, төсөл, хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт хийх, хэрэгжүүлэх, хяналт үнэлгээ хийх үйл ажиллагааг зохион байгуулах шаардлага байна. МБСБ-ын чанарын удирдлага, ЧСС- ын үнэлгээ, гэрчилгээжүүлэх тогтолцоог сайжруулах хэрэгтэй. 140 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын тойм шинжилгээ 141 ХНХЯ. (2019). ХНХЯ-ны сайд С. Чинзориг “МБС-ын багшийн шинэ дүр төрх” илтгэл 142 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын тойм шинжилгээ 143 Ts. Batdorj. (2019). Presentation on current utilization of data and information of labor market in Mongolia9 МБС-ын салбарын ойрын болон ирээдүйн тэргүүлэх зорилтуудын нэг бол ХЗЗ-ийн мэдээллийн ашиглалтыг сайжруулж, МБС- ын үйл ажиллагаа, бодлого төлөвлөлтөд оновчтой ашиглах явдал юм. Салбарын бодлогын баримт бичгүүдэд энэхүү үйл ажиллагааг зорилт болгосон байдаг. 2019 онд ЮНЕСКО-оос Монгол Улсын МБС-ын салбарт хийсэн бодлогын тойм судалгаанд ХЗЗ- ийн мэдээллийг ашиглах, бодлогын уялдаа холбоог сайжруулах талаар зөвлөмж142,143 өгсөн. Иймд ирэх таван жилд МБС-ын салбарын нэг зорилт бол ХЗЗ-ийн болон МБС- ын салбарын мэдээллийн уялдаа холбоог сайжруулах болно. Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, ажиллах хүчний тоон мэдээллээс гадна шаардлагатай байгаа ажиллах хүчний ур чадвартай холбоотой судалгааг тогтмолжуулах нь МБС-ын чанарыг сайжруулахад чухал нөлөө үзүүлнэ. 2. Хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, үйл ажиллагаа Хөтөлбөр Үйл ажиллагаа Зорилт 4.1 (Чанар): Иргэдийн хөдөлмөр эрхлэх ур чадварын хэрэгцээ, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, ажил олгогчийн шаардлага, олон улсын түвшинд нийцүүлэн МБС-ын чанарыг сайжруулах Хөтөлбөр 4.1.1: Сургалтын чанар, эрэлтийн нийцлийг сайжруулах 1. Ажил мэргэжлийн лавлах, МБС-ын стандарт, ЧСС-ын хөтөлбөрийг ажил олгогч, мэргэжлийн холбоодтой хамтран боловсруулж, баталгаажуулах 2. ХЗЗ-ийн эрэлтэд нийцүүлэн МБС-ын стандарт, хөтөлбөрийг шинэчлэхдээ техникийн боловсрол, мэргэжлийн боловсрол, мэргэжлийн сургалтын агуулгын залгамж холбоог хангах 3. ҮМХ-нд нийцүүлэн техникийн боловсролын сургалтын хөтөлбөрийг их, дээд сургуулийн хөтөлбөрийн агуулгатай дүйцүүлэх 4. Мэргэжлийн болон хувь хүний хөгжлийн ур чадварыг сургалтын хөтөлбөрт тусгах, хэрэгжүүлэх 5. ЧСС-ын орчин, хэрэглэгдэхүүн, дадлагын материал, нөөцийн хангамж, хүртээмжийг сайжруулах 6. МБС-ын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд сургалтын байгууллагад дэмжлэг үзүүлэх чиглэлээр захирал, менежер, арга зүйч, багш болон үйлдвэрлэлийн сургагч нарт сургалт зохион байгуулах 7. Сургалтын хөтөлбөрийн үнэлгээ хийх арга зүйн сургалт зохион байгуулж, өөрийн болон хөндлөнгийн үнэлгээний үр дүнд нийцүүлэн хөтөлбөрийн чанарыг сайжруулах 8. Албан ба албан бус сургалтын агуулга, хэрэглэгдэхүүний сан бий болгох
- 76. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 74 Хөтөлбөр 4.1.2: Шинээр багш бэлтгэх, давтан сургах 1. Шинээр багш бэлтгэх, багшийн мэргэжил, ур чадварыг тасралтгүй дээшлүүлэх тогтолцоо бүрдүүлэх 2. Шинээр багш бэлтгэх, багшийн мэргэжил ур чадварыг тасралтгүй дээшлүүлэх сургалтын хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлэх 3. МБС-ын багшийн нээлттэй, онлайн, зайн сургалтын агуулга, нөөц хэрэглэгдэхүүнийг хөтөлбөрийн дагуу мэргэжлийн байгууллага, чадамжийн төвүүд, их, дээд сургууль, ажил олгогчтой хамтран боловсруулах, хэрэгжүүлэх 4. Нээлттэй, зайн сургалтад хамрагдсан багшийн мэдлэг, ур чадварыг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах 5. МБС-ын багшийн хөгжлийн хөтөлбөрийг мэргэжлийн их, дээд сургууль, ажил олгогч, мэргэжлийн холбоод, чадамжийн төвтэй хамтран хэрэгжүүлэх 6. Шинээр нэвтэрч буй техник, технологийн өөрчлөлттэй уялдуулан багш нарыг ажлын байр, үйлдвэрлэл дээр мэргэшил ур чадварыг дээшлүүлэх хөтөлбөр боловсруулах, хэрэгжүүлэх 7. МБС-ын багш нарыг судалгааны арга зүйд сурган судлаач багш нарыг бэлтгэх Зорилт 4.2 (Хүртээмж): Иргэдэд мэргэжил, ур чадвар эзэмших, мэргэшлийн түвшин дээшлүүлэх, насан туршдаа суралцахуйн уян хатан нөхцөл боломжийг олгох замаар МБС- ын хүртээмж, тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх Хөтөлбөр 4.2.1: МБС-ын тэгш хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх 1. МБС-ын тухай ойлголт, эерэг хандлага бий болгож нийгэм дэх нэр хүндийг дээшлүүлэх 2. Албан ба албан бус сургалтыг нээлттэй, онлайн, зайн хэлбэрээр явуулах 3. МБС-ын нээлттэй, онлайн, зайн сургалтыг хэрэгжүүлэгч, оролцогч талуудыг чадавхжуулах сургалт зохион байгуулах 4. Суралцагчийг дэмжих орчин нөхцөл, үйлчилгээний төрөл, чанарыг сайжруулах 5. Тусгай хэрэгцээт иргэдэд зориулсан сонголтот сургалтын хөтөлбөр боловсруулах 6. Тусгай хэрэгцээт болон зорилтот бүлэгт чиглэсэн мэргэжил эзэмшүүлэх багш, хүний нөөцийг үе шаттай бэлтгэх 7. МБС-ын салбарын жендерийн нөхцөл байдлын дүн шинжилгээ хийх 8. Судалгааны үр дүнд суурилан жендерийн бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх 9. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа, мэргэжил сонголтын зөвлөх багш, ажилтан бэлтгэх 10. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа, мэргэжил сонголтыг дэмжих олон талт хэлбэрүүдийг дэмжих, хөгжүүлэх. Хөтөлбөр 4.2.2: МБС-ын дэд бүтэц орчныг сайжруулах 1. Сургалтын байгууллагын тоног төхөөрөмж, технологи, симуляцийн төхөөрөмжийн хангамжийг нэмэгдүүлэх 2. Сургууль болон үйлдвэрлэлийн салбар дундын дадлага сургалтын баазыг бүрдүүлэхэд чиглэсэн судалгаа хийх, төлөвлөгөө боловсруулах 3. Салбар дундын дадлага сургалтын баазыг бүрдүүлэх 4. МБСБ-д тусгай хэрэгцээт иргэдэд чиглэсэн мэргэжлийн онцлог бүхий тохируулгат орчинг бий болгох 5. Шаардлагатай тоног төхөөрөмж, барилга байгууламж, тавилга, эд хогшил, сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг шинэчлэх
- 77. 75 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөр 4.2.3: Насан туршдаа суралцахуйг дэмжих 1. Иргэдэд МБС-д хамрагдах, өөрийгөө бие даан хөгжүүлэх боломж олгох, нээлттэй, онлайн, зайн сургалтыг холбогдох байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлэх, чанарыг баталгаажуулах 2. Өмнөх мэдлэг, ур чадварыг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах, гэрчилгээжүүлэх тогтолцоог бэхжүүлэх 3. Иргэдэд ажил хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг эзэмшүүлэх, мэргэжлийн ур чадвараа ахиулах үйл ажиллагааг тасралтгүй зохион байгуулах, үр дүн баталгаажуулах Зорилт 4.3 Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, салбар дундын зохицуулалт бүхий МБС-ын бие даасан засаглал, удирдлагыг боловсронгуй болгох. Хөтөлбөр 4.3.1: МБС-ын удирдлага, зохион байгуулалт, төлөвлөлтийг боловсронгуй болгох 1. Салбар дундын зохицуулалттай төр, хувийн хэвшлийн түншлэлд суурилсан бие даасан удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэх 2. МБСБ-ыг төрөлжүүлэх, хотхон хэлбэрээр хөгжүүлэх бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэх 3. Салбарын санхүүжилтийн механизмыг шинэчлэх 4. МБС-ын удирдлага мэдээллийн системийг хөгжүүлэх, боловсронгуй болгох 5. БУМС-Мэргэжлийн боловсрол сургалтын мэдээллийн нэгдсэн систем- Хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээллийн системийг уялдуулж, ашиглалтыг сайжруулах 6. ХЗЗ-ийн мэдээллийн ашиглалтыг сайжруулж, мэдээллийн систем, статистик мэдээллийг ашиглах чиглэлээр оролцогч талуудад сургалт зохион байгуулах Хөтөлбөр 4.3.2: МБС-ын чанарын баталгаажуулалтыг бэхжүүлэх 1. МБС-ын салбарын чанарын удирдлага, ЧСС-ын үнэлгээ, гэрчилгээжүүлэх тогтолцоог сайжруулах 2. Сургалтын байгууллагын дотоод болон хөндлөнгийн чанарын баталгаажуулалтыг хөгжүүлэх 3. МБСБ-ын удирдлага, багш, ажилтнуудад чанарын дотоод баталгаажуулалтын чиглэлээр сургалт зохион байгуулах 4. МБСБ-ын чанарын дотоод баталгаажуулалтын чанарын стандарт, холбогдох аргачлал, дижитал хэрэгслийг боловсруулах, түгээн дэлгэрүүлэх 5. МБСБ-ын хөндлөнгийн чанарын баталгаажуулалтын тайлагналтыг МБС-ын мэдээллийн нэгдсэн системтэй уялдуулах 4.2.4 Дээд боловсрол Зорилго: Шинжлэх ухаан, эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэл, олон улсын түвшинд нийцсэн, чанартай, тэгш боломжийг олгосон мэдлэг, технологийг тасралтгүй үйлдвэрлэх, хүний нөөцийг бэлтгэх, уян хатан сургалттай, ахисан түвшний судалгаа бүхий дээд боловсролыг хөгжүүлнэ. Нийгмийн бүх талын оролцоог хангасан, үндэсний болон байгууллагын түвшний бие даасан засаглалыг бэхжүүлнэ. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагыг сургалтын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөлд үндэслэн “нийтийн” гэсэн ангиллыг хуульд оруулснаар улс төрөөс хараат бус, хамтын засаглал бүрдэх бөгөөд эрдмийн хамт олны академик эрх чөлөө хамгаалагдах, сургалтын байгууллагын бие даан шийдвэр гаргах, хариуцлага хүлээх эрх зүйн хувьд баталгаажна. Дээд боловсролын олон улсын стандарт ангилал (ISCED) ба Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн бүтэц, ирээдүйн эрэлт хэрэгцээтэй уялдуулан мэргэжлийн чиглэл буюу хөтөлбөрийн нэрийг оновчтой, уян хатан тогтоох, үндэсний онцлогтой хөтөлбөрүүдийг судлан, үндэсний мэргэшлийн хүрээ (national qualification framework)-г боловсруулан баталснаар сургалтын хөтөлбөрийн хөгжил бүрэн хангагдаж, шинэ ажлын байранд ажиллах боломжтой шинэ мэргэшлийн хөтөлбөрийн дагуу хөрвөх болон насан турш суралцах ур чадвартай мэргэжилтэн бэлтгэхэд анхаарна.
- 78. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 76 ДБ-ын сургалтын байгууллагын судалгааны чадавхыг хөгжүүлэхдээ сургалт- судалгаа-үйлдвэрлэлийн түншлэлийг идэвхжүүлэх тэтгэлэгт төслүүдийг нэмэгдүүлэн, төсөлд суурилсан, бодит асуудалд чиглэсэн суралцахуйг хэрэгжүүлэх, үйлдвэрлэлийн ирээдүйн хэтийн төлөв, өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийх ур чадваруудыг нэмэгдүүлэхэд анхаарснаар баялаг бүтээгчдийн үйл ажиллагааг дэмждэг суралцахуйг сургалтад нэвтрүүлнэ. Их, дээд сургуулиудын хувьд эрдэм шинжилгээний ажилд магистрант, докторант оюутныг оролцуулан, тэдний мэдлэг чадварыг гүнзгийрүүлж, сургалт-эрдэм шинжилгээний ажлын уялдаа холбоог бататгахын дээр ахисан түвшний оюутнуудад сурсан мэдсэнээ амьдрал дээр хэрэглэх боломжоор хангадаг болно. Гадаадын эрдэмтдийг татах нөхцөлийг бүрдүүлэх, зөвхөн тухайн хүний авьяас чадвар, туршлага, мэдлэгийг үндэслэн ажилд авах, албан тушаалд дэвшүүлэх, шагнал урамшил олгох, профессор багш нар болон оюутан сурагчдад авлига, аливаа дарамт шахалт үзүүлэхээс ангид байж, шударга өрсөлдөөн, оюун ухааны уралдааныг хөхиүлэн дэмждэг орчин, соёлыг бий болгох үүргээ биелүүлж байгаа үзүүлэлтүүдийг нь дүгнэдэг дотоодын чансаа тогтоодог системийг бүрдүүлнэ. 1. Зорилтууд Зорилт 5.1 (Чанар): Суралцагчийн хэрэгцээ, шинжлэх ухаан, эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэл, олон улсын түвшинд нийцүүлэн чанарыг сайжруулах Хүрэх үр дүн: Дээд боловсролын төгсөгчдийн мэргэшил олон улсын стандарт, Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн шаардлага хангасан байна. Хөдөө орон нутгийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын багш нарыг эрдэмжүүлж, докторын зэрэгтэй багшийн эзлэх хувийг 50-д хүргэсэн байна. ДБ-ын сургалтын байгууллагын судалгаа, хөгжүүлэлт (Research & Development/ R&D), 144 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан 145 https://www.adb.org/projects/documents/mon-52013-001-tar судалгаанд суурилсан уламжлал байхгүйгээс их, дээд сургуульд багшлах, зааж сургах чиг үүрэг нь хадгалагдаж, судалгаа, шинжилгээ орхигдож байна144 . Үүнтэй холбогдуулан АХБ-ны санхүүжилтээр судалгааны их сургуулийг хөгжүүлэх техникийн туслалцааны төсөл145 хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд тус төслөөс боловсруулсан концепц, бодлогыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Судалгааны их сургуулийн хөгжлийн үзэл баримтлалыг шинээр баталж, үе шаттайгаар хөгжүүлэх шаардлагатай болно. Их сургуульд суурилсан судалгаа, инновацийн тогтолцоог талуудтай хамтран хөгжүүлэх нь зөвхөн дээд боловсролын хөгжилд төдийгүй улс, эх орны хөгжлийн тулгуур болно. Их сургуулийн шинжлэх ухаан, үндэсний хүрээний судалгааны чиглэлийг зохистой тогтоох, инновацийн судалгаанд эцсийн хэрэглэгчийн захиалга, хөрөнгийн хариуцлага, эрсдэлийн санхүүжилтийн харилцан хяналт, оролцоог тодорхойлон журамлана. Судалгааны эх үүсвэрийн төрлийг олшруулах, эндаументийн төрөл хэлбэрийг (endowment fund, endowed professorship/ chair гм) дэмжсэн эрх зүйн зохицуулалт, менежментийг бүрдүүлсэн байна. Боловсролд хөрөнгө оруулалт хийж буй байгууллагыг санхүүгийн болон бусад дэмжлэг (татварын хөнгөлөлт, нийгмийн хариуцлагын урамшуулал гэх мэт) үзүүлдэг тогтолцоог бэхжүүлнэ. Нийгмийн болон хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн суралцахуйн үр дүнд хүргэх зорилгоор сургалтын орчныг сайжруулах, төр, үйлдвэрлэл, бизнесийн байгууллага, мэргэжлийн олон нийтийн төлөөлөл, төрийн бус байгууллагуудын хамтын ажиллагааг бэхжүүлж, сургалтын байгууллагуудад судалгаа хөгжүүлэлтийн нээлттэй лабораториудыг байгуулна. Дээд боловсролын “дадлага сургалт”-ын шинэ загварыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Сургалтын байгууллага-үйлдвэрлэлийн салбарын түншлэл, хамтын ажиллагааг сайжруулах хөтөлбөрийг “ажлын байранд
- 79. 77 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 дадлагажих сургалт”-ын хэлбэрээр хэрэгжүүлснээр оюутныг төгсөөд ажлын байрандаа шууд дасан зохицох, практик ур чадваруудаа хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ. ДБСБ-н болон салбар дундын, нээлттэй лабораторийг үйлдвэрийн газарт байгуулахдаа хамтын үр ашигтай ажиллагааг бэхжүүлэх байдлаар татан оролцуулна.146 Үндэсний шинжлэх ухаан, эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэл, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт болон Үндэсний мэргэшлийн хүрээтэй нийцсэн сургалтын хөтөлбөрийн шинэчлэлийг эрчимжүүлэх шаардлагатай. Шинэ ажлын байранд ажиллах боломжтой мэргэжлийн нэрийг заасан, шинээр тодорхойлолтыг дипломын нэмэлт хавсралтаар өгдөг Европын жишээг (ISC) ашиглан хөтөлбөрийн болон төгсөгчийн чанар, нийцийг сайжруулах нь сургалтын нийцтэй байдалд эерэг үр дүн авчирна. Мэргэжлийн стандартыг боловсруулж, хөтөлбөр, сургалтад мөрдөх шаардлагатай. Дээд боловсролын салбарт гарч буй шинэ эрэлт хэрэгцээг нийгмийн бүхий л салбар дахь өөрчлөлтүүдтэй уялдуулан дээд боловсролын тухай хууль, эрх зүйн баримт бичиг, дүрэм журмуудад холбогдох заалтуудыг тусгаж, эрх зүйн орчны шинэчлэлийг тогтолцооны шинэчлэлтэй уялдуулан хийнэ. Ажил олгогчийн эрэлт хэрэгцээ, тэднээс авсан судалгаанд тулгуурлан суралцахуйн үр дүн, сургалтын арга зүй, орчноо сайжруулдаг, үнэлгээний аргачлалыг өөрчлөн, үр дүнгээ тасралтгүй хянаж чанарын баталгаажуулалтыг хийдэг цогц үзэл баримтлал, тогтолцоог үр дүнд суурилсан боловсролын бодлогын дагуу хэрэгжүүлнэ. Их, дээд сургуулийн элсэлтийг бүрэн дунд боловсролын төгсөлтийн үнэлгээтэй уялдуулах шаардлагатай. Элсэгчийн чанарыг сайжруулах, ахлах ангийн суралцагчдын сонгон судалсан хөтөлбөртэй нийцүүлэх, кредит дүйцүүлэх шаардлагатай. ПТК, коллежоос мэргэжлийн чиглэлийн дагуу 146 Монгол улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал, 2.2.3.Мэдлэгт суурилсан нийгэм ба ур чадвар бүхий Монгол хүн, Зорилт 5. 147 “Үр дүнд суурилсан боловсрол” үндэсний хөтөлбөр 2019, ДБ-ын салбарын багш нарын мэргэжлийн болон заах зүйн чадамжийг дээшлүүлэх зорилт. 148 Монгол улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал, 2001. бакалаврын сургалтад элсэн суралцахыг нь дэмжсэн тогтолцоо бүрдүүлж, кредит дүйцүүлнэ. ДБ-ын сургалтын байгууллагын чансаа тогтоож, их, дээд сургуулиудыг эрэмбэлнэ. Сургалтын байгууллагын чансааг тэнхим, профессорын үйл ажиллагаанд үндэслэн тодорхойлдог болно. Шилдэг сургууль, багш нарт дэмжлэг үзүүлэх дээд боловсролын өрсөлдөөнт тогтолцоо бий болсноор оюутнууд чанартай сургалтаас сонгон суралцах боломжтой болох бөгөөд сургалтын байгууллагын хувьд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн стандартын дагуу сургалт судалгаагаараа эрэмбэлэгдэх суурь бэлтгэлээ хангах болно. Сургалтын байгууллагын профессор багшийн хөгжлийн хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ. Профессор багшийн хөгжлийн бодлогыг шинэчлэн, багшлахуйн чадавхыг тасралтгүй хөгжүүлснээр147 профессор багшид тавигдах шалгуур шаардлагыг дээшлүүлж, өндөр ёс зүйтэй, хариуцлагатай, манлайлагч, мэргэшсэн, бүтээлч санаачилгатай хүмүүсээс сонгож ажиллуулах боломжтой болно. Шинэ багшийг бэлтгэх, хөгжүүлэх, нийт багш нарын мэргэжлийн болон сургалтын арга зүйг дээшлүүлэх бодлого хэрэгжүүлж, урт богино хугацаагаар гадаад дотоодын сургалтад хамрагдах, судалгааны ур чадвараа нэмэгдүүлэх, харилцан туршлага судлах, ажлын байрандаа хөгжих нөхцөлийг сайжруулна. Багшийн ажлын гүйцэтгэлийг сургалт-судалгаа-инновац-нийгмийн үйлчилгээ - мэргэжлийн ур чадвар гэсэн цогц үр дүнгээр нь үнэлж, кредит системийн үнэлгээ шинэчлэгдэн мерит зарчим хэрэгжинэ. Хөдөө орон нутгийн ДБ-ын сургалтын байгууллагын багшлах хүний нөөцийн чадавхыг бэхжүүлнэ. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого148 хэрэгжсэнээр үндэсний эдийн засаг, нийгмийн дэвшлийг түргэтгэхэд орон нутгийн дээд боловсролын оролцоо нэмэгдэнэ. Бүс нутгийн хөгжлийн бодлогод тухайн бүсийн
- 80. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 78 их, дээд сургуулийн оролцоо, манлайлал, үүрэг хариуцлагыг баталгаажуулан, насан туршийн нээлттэй боловсролыг дэмжсэн төвүүдээр дамжуулан цахим, онлайн, зайн сургалтын хэлбэрээр бүх нийтэд хэрэгжүүлнэ. Багшийн хөгжлийг тасралтгүй хангах нээлттэй, цахим онлайн, зайн сургалтыг нэвтрүүлэх, үр дүнг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах шаардлагатай. ДБСБ-ын багш - профессор багшийн хөгжлийн бодлогыг шинэчлэн, багшлахуйн чадавхыг тасралтгүй хөгжүүлэх бодлого, хөтөлбөрүүдийг боловсруулан хэрэгжүүлэх149 нь багшаар дамжуулан сургалтын чанарыг сайжруулах боломж олгоно. Зорилт 5.2 (Хүртээмж): Нээлттэй, уян хатан боловсролыг хөгжүүлэх замаар тэгш боломжийг нэмэгдүүлэх Хүрэх үр дүн: Нээлттэй, цахим, онлайн, зайн сургалтын хэлбэрүүдийг өргөжүүлсэн байна. Хөдөө орон нутгийн авьяаслаг суралцагчдыг төрөөс дэмжсэн байна. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын дэд бүтцийг сайжруулах шаардлагатай. Оюутан төвтэй сургалтын үйл ажиллагааг дэмжсэн сургалтын орчинд тавих шаардлага боловсруулж, стандартад нийцсэн дэд бүтцийг бий болгоно. Их сургуулиудыг бүсчилж хотхоноор хөгжүүлэх бодлого, төслийг дэмжиж хэрэгжүүлнэ. Одоогоор Монгол-Германы Ашигт малтмалын технологийн их сургуулийн хотхон, АШУҮИС-ийн Эмнэлэг, сургалтын цогцолбор байгуулагдаад байна. Нээлттэй,хамтарсандадлагынлаборатори, бүрэлдэхүүн эмнэлэг, судалгааны орчныг бизнесийн байгууллагатай хамтран байгуулах бодлогыг боловсруулан хэрэгжүүлнэ. Суралцахуйн орчин, технологийн нөхцөлийг сайжруулах шаардлагатай. Сургалтын байгууллагын байршлаас үл хамааран чанартай дээд боловсрол эзэмших боломжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн цогц бодлого боловсруулж хэрэгжүүлнэ. 149 “Үр дүнд суурилсан боловсрол”-ыг хөгжүүлэх бодлого, 2018, Зорилт 3: Дээд боловсролын салбарын профессор, багш нарын мэргэжлийн болон заах арга зүйн чадамжийг дээшлүүлэх; 150 ЮНЕСКО, БХ. (2019). Боловсролын суурь мэдээллийн тайлан Оюутанд чиглэсэн, тэдний хөгжлийн онцлог, хэрэгцээнд нийцсэн, суралцах, ажил хөдөлмөр эрхлэхэд дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээг өргөжүүлэх шаардлагатай. Их, дээд сургуулийн тусгай хэрэгцээт суралцагчийн сурах орчин, хэрэглэгдэхүүн, сургалтын арга зүй тэдний онцлог хэрэгцээнд нийцэхгүй байна. Үүнээс шалтгаалан тэд сургуулиа орхиход хүрч байна. Оюутны үйлчилгээг эрүүл мэндийн тусламж, хөдөлмөр эрхлэлтэд бэлтгэх, хөдөлмөрийн туршлагыг сайн дурын ажлын үндсэн дээр хуримтлуулах үйл ажиллагаагаар өргөжүүлнэ. Тэтгэлэг, санхүүгийн дэмжлэг (ахисан түвшний судлаач оюутан, тэргүүлэх чиглэлийн мэргэжлийн оюутан, тусгай хэрэгцээт, эмзэг бүлгийн суралцагч) үзүүлэх үйлчилгээг нэмэгдүүлнэ.. Насан туршдаа суралцахуйг дэмжих санаачилга, манлайллыг их, дээд сургуулиуд үзүүлэх шаардлагатай. Дээд боловсрол эзэмших сургалтын уян хатан хэлбэрийг дэмжин, сургалтын нээлттэй эх үүсвэр, онлайн сургалтын хүрээг өргөтгөн суралцагч, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэхэд шаардагдах ур чадвар, хөрвөх чадвар, насан туршдаа суралцах боломж, чанар, үр ашгийг нэмэгдүүлэх шийдэл юм150 . Их, дээд сургуульд түшиглэсэн нээлттэй боловсролын тогтолцоог хөгжүүлэх, их, дээд сургуулийн нээлттэй боловсролын төвийн орчныг сайжруулснаар насанд хүрэгчдийн ажил хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг нэмэгдүүлэх, амьдрах чадварыг хөгжүүлэх, мэргэжлийн ур чадвараа ахиулахад дэмжлэг үзүүлнэ. Зорилт 5.3 (Менежмент): Дээд боловсролын засаглал, удирдлага, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох Хүрэх дүн: Төрийн өмчийн их сургуулиуд бие даасан засаглалтай болж, сургалтын байгууллагуудыг эрэмбэлж, чансаа тогтоосон байна. Их сургуулийг бүсчлэн хөгжүүлж, судалгааны их сургууль байгуулж төрөөс дэмжсэн байна.
- 81. 79 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 ДБ-ын удирдлага, зохион байгуулалттай холбоотой асуудал нь чанарын дотоод баталгаажуулалтын тогтолцоо сургалтын байгууллагуудад харилцан адилгүй байгаа явдал151 . Дээд боловсролын чанарын удирдлагын тогтолцоог салбарын хөгжилд мэдэгдэхүйц үр нөлөөтэй байхаар хөгжүүлэхийн тулд хөтөлбөр, сургууль, салбарын түвшинд гүйцэтгэлийн болон чанарын шалгуур үзүүлэлтэд суурилсан удирдлагын мэдээллийн системийг хөгжүүлэх шаардлагатай юм152 . 151 АХБ, БШУЯ. (2019). Дээд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 152 АХБ, БШУЯ. (2019). Дээд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 153 АХБ, БШУЯ. (2019). Дээд боловсролын дэд салбарын шинжилгээний тайлан 154 ADB TA: 52013-001 Project Ахисан түвшний судалгааны ажлууд, түүний оюуны өмчийг шийдвэрлэхэд үндэсний хэмжээний хуулбарлалт, оюуны өмчийн нэгдсэн санг бий болгох хэрэгтэй. Түүнийг судалгааны их сургуулийн санхүүжилтийн эх үүсвэрийн нэг хэлбэр болгон хэрэгжүүлж Оюуны өмчийн тухай хуультай нийцүүлсэн бодлого, программ хангамжийг боловсруулах болно. ДБСБ-ын үндэсний болон олон улсад эзлэх байр суурийг дээшлүүлэх зорилгоор бенчмарк, эрэмбэ, чансаа тогтоох зэргээр өрсөлдөх чадварыг дэмжинэ153 . 2. Зорилтыг хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, үйл ажиллагаа Хөтөлбөрүүд Үйл ажиллагаа Зорилго 5.1 Суралцагчийн хэрэгцээ, шинжлэх ухаан, эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэл, олон улсын түвшинд нийцүүлэн чанарыг сайжруулах Хөтөлбөр 5.1.1 : Дээд боловсролын хөтөлбөр, судалгааны чанар, нийцийг сайжруулах 1. Их, дээд сургуулийн хөтөлбөрийг дэлхийд өрсөлдөх монгол хүнийг хөгжүүлэх чиглэлээр шинэчлэх, бүс нутгийн хөгжлийн эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлтэй уялдуулан сайжруулах 2. Ахисан түвшний сургалт, судалгааг олон улсын жишигт хүргэх 3. Их сургуулийн судалгааны үр дүнд бий болсон олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, бүтээл, патентыг дэмжих тогтолцоог бий болгох 4. Шинэ мэдлэг, патентыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэн эдийн засгийн эргэлтэд оруулах 5. Судалгааны ажлын явц, үр дүнг хянах, хүлээж авах, үнэлэх механизмыг боловсронгуй болгож, үр дүнг шинээр төсөл хэрэгжүүлэх, санхүүжүүлэх үйл ажиллагааны гол шалгуур болгох замаар төслийн санхүүжилтийн уян хатан, өрсөлдөөнт тогтолцоог бий болгох 6. Судалгаа, шинжилгээний ажлын санхүүжилтийг нэмэгдүүлж, орлогын олон талт (эндоумент венч сан) эх үүсвэрийг бий болгох154 7. Аж үйлдвэрийн 4 дүгээр хувьсгалд чиглэсэн аж үйлдвэртэй түншлэгч судалгааны их сургууль байгуулах бодлогыг боловсруулах, батлуулах 8. Кредит /багц цаг/ цагийн тогтолцоо бүхий их сургуулийн үйлдвэрлэлийн дадлагын өнөөгийн тогтолцоог нэгдмэл болгон, турших, хэрэгжүүлэх 9. Үндэсний мэргэшлийн хүрээ ба зах зээлийн шаардлагатай уялдуулан их сургуулиудын хөтөлбөрийг сайжруулах 10. Багш мэргэжлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг их, дээд сургуулийн элсэлтийн шаардлагыг шинэчлэх 11. Хөгжлийн бэрхшээлтэй сурагчидтай ажиллах тусгайлсан арга зүйг эзэмшүүлэх чиглэлээр багшийн мэргэжлийн стандарттай уялдуулан багш бэлтгэх их, дээд сургуулийн хөтөлбөрийг сайжруулах 12. Дээд боловсролын элсэлтийн тогтолцоог ахлах сургуулийн заавал эзэмших ба сонгон суралцах хичээлүүдтэй уялдуулах 13. Хүний нөөцийн эрэлт, хэрэгцээний судалгаа, мэдээлэлд үндэслэн дээд боловсролтой мэргэжилтэн бэлтгэх тогтолцоог сайжруулж, их, дээд сургуулийн ангиллын шалгуур үзүүлэлтийг чанаржуулж, мөрдүүлэх
- 82. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 80 Хөтөлбөр 5.1.2 : Их сургуулийн профессорын хөтөлбөр хэрэгжүүлэх 1. Их, дээд сургуулийн багшид тавигдах шаардлага, стандартыг боловсруулж баталгаажуулах 2. Орон нутгийн ИДС-ийн багш нарын чадавхыг дээшлүүлэх сургалт зохион байгуулах 3. Дээд боловсролын багш нарт зориулсан нээлттэй, уян хатан бөгөөд зайн сургалтын хэлбэрийг нэвтрүүлж, тэдний тасралтгүй боловсролыг дэмжих, чадварыг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах Зорилт 5.2 (Хүртээмж) : 5.2 Нээлттэй, уян хатан боловсролыг хөгжүүлэх замаар тэгш боломжийг нэмэгдүүлэх Хөтөлбөр 5.2.1 : Дээд боловсролын сургалтын орчин, дэд бүтцийг сайжруулах 1. Ногоон үнэлгээ, ухаалаг технологитой уялдуулан дээд боловсролын сургалтын орчны стандартыг сайжруулан баталгаажуулах 2. Бүсийн төв, орон нутагт их сургуулийн хотхоны бүтээн байгуулалтын ажлыг үе шаттай хийх (Дорнод, Ховд, Дархан, Багануур)155 3. Хөгжлийн бэрхшээлтэй оюутанд зориулан сургуулийн бүх үйлчилгээнд хамрагдах нөхцөлийг бүрдүүлэх сургалтын орчныг бий болгох 4. Багш бэлтгэх их, дээд сургуулийн багшлах дадлагын хугацаанд зохицуулалт хийж хөдөлмөр эрхлэлтийн урамшууллыг бий болгох 5. Оюутныг дэмжсэн үндэсний тэтгэлэгт хөтөлбөр хэрэгжүүлэх 6. Засгийн газрын тэтгэлгээр дотоод, гадаадад дээд боловсрол эзэмшигчдийг мэргэжлээр нь хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдуулан томилон ажиллах зохицуулалт хийх Хөтөлбөр 5.2.2: Нээлттэй боловсролын төв байгуулах 1. Хот, хөдөөд их сургууль түшиглэсэн нээлттэй боловсролын төвүүдийг байгуулах 2. Төвүүдээр дамжуулан (Massive Online Open Courses-MOOC) хэлбэрүүдийг ашиглан, аж үйлдвэрийн удирдлага, экспертүүд, багш, энтерпренэрүүдэд зориулсан нээлттэй, зайн сургалтыг явуулах 3. Нээлттэй боловсролын төвийг түшиглэн өмнө эзэмшсэн ур чадварыг (ӨУЧ) хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулан магадлах тогтолцоог бий болгох 4. Их сургууль, ахлах сургууль, мэргэжлийн боловсролын сургууль хооронд кредит шилжүүлэхийг хүлээн зөвшөөрөх тогтолцоо бий болгох Зорилт 5.3 Дээд боловсролын засаглал, удирдлага, зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох Хөтөлбөр 5.3.1 Дээд боловсролын байгууллагын засаглалын бие даасан, хараат бус байдлыг дэмжих 1. Их, дээд сургуулийн засаглал, удирдлагын тогтолцооны хараат бус, бие даасан байдлыг хангах Хөтөлбөр 5.3.2 : ДБ-ын удирдлагын мэдээллийн системийг бэхжүүлж, хөгжүүлэх 1. Судалгаа шинжилгээний ажлын санхүүжилтийг ДБ-ын удирдлага, мэдээллийн системийг бэхжүүлэн, судалгаа, инновац, төгсөгчдийн ажил эрхлэлт, төгсөгчийг мөшгөх судалгаа зэрэг модулийг хөгжүүлэх 2. Удирдлагын мэдээллийн системийн платформ, сервер, ба программыг боловсруулан, өгөгдөл, мэдээллийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх Хөтөлбөр 5.3.3 : Дээд боловсролын чанарын дотоод баталгаажуулалтыг хөгжүүлэх 1. Үр дүнд суурилсан чанарын стандарт, шаардлагуудыг боловсруулж, баталгаажуулах 2. Их сургуулийн удирдлага, менежер, холбогдох албан тушаалтнууд болоод аж үйлдвэрийн төлөөллийн чадавхыг бэхжүүлэх 155 The project has designed and estimated all related costs.
- 83. ТАВ. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН2021-2025 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
- 84. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 82 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2025 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 1. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ТҮВШИНД 1.1.1 1. Бүх түвшний хөтөлбөр болон үнэлгээний агуулгын залгамж холбоо, нийцийг сайжруулах БХ-ийн Дээд болон мэргэжлийн боловсролын судалгааны сектор, Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны сектор, БҮТ-ийн Үнэлгээ, хөгжүүлэлтийн хэлтэс, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүйн төв 2. Үндэсний цөөнхөд зориулсан хос болон олон хэлний сургалтын бодлого, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг сайжруулах БҮТ-ийн Үнэлгээ хөгжүүлэлтийн хэлтэс, Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл 3. Монгол хэлний сургалт, түвшин тогтоох үнэлгээний системийг хэрэгжүүлж, боловсролын бүх түвшинд нэвтрүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ЕБ-ын газар, БХ 4. Боловсролын бүх түвшинд суралцагчдад ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг жендэрийн мэдрэмжтэй 156 өргөжүүлэх БШУЯ-ны ЕБ-ын газар, ДБ-ын газар, ХНХЯ-ны МБСБХЗГ 1.1.2 1. Үндэсний мэргэшлийн хүрээний дагуу боловсролын салбарын хүний нөөцийн ажлын байрны тодорхойлолт, тавигдах шаардлагыг шинэчлэх, албан тушаалын шатлалыг тодорхой болгож баталгаажуулах, жендерийн мэдрэмжтэй хүний нөөцийг бүрдүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ХНХЯ-ны БТГ 2. Албан тушаалын сонгон шалгаруулалт, томилгоог мэргэшсэн байдал, мерит зарчимд тулгуурлах, төрөөс хараат бус, бие даасан болгох БШУЯ-ны БТГ, ХНХЯ-ны БТГ 3. Багшийн хөдөлмөрийн үнэлгээг бодитой тооцож, үр дүн, бүтээмжид суурилсан цалин хөлсний шинэ тогтолцоог нэвтрүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ХНХЯ-ны БТГ 4. Багшийн нийгмийн асуудлыг үе шаттай шийдвэрлэх, амьдрах нөхцөлийг сайжруулж, орон сууцны хөтөлбөрт хамруулах БШУЯ-ны СӨБГ, ЕБГ, ДБГ, ЭМЯ, БХБЯ 5. Боловсролын салбарын хүний нөөцийн эрэлт, нийлүүлэлт, ур чадварын судалгаа, багшийн ил, далд хомсдолын тандалт хийж, төлөвлөлтөд хэрэглэх БШУЯ-ны БТГ, СӨБГ, ЕБГ, ДБГ, СЯ 6. БУМС-ийн хүний нөөцийн мэдээллийн санг сайжруулан хөгжүүлэх, түүнийг бодлого болон санхүүгийн төлөвлөлтөд ашиглах БШУЯ-ны БТГ, ХНХЯ-ны Бодлого, төлөвлөлтийн газар 156 БШУЯ. (2017). Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын салбарт жендэрийн талаар баримтлах бодлого 2017-2024, А130 дугаар тушаалын хавсралт
- 85. 83 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 7. Хүний нөөцийн мэргэжил дээшлүүлэх уян хатан холимог хэлбэрийн сургалтыг нээлттэй боловсрол, дижитал технологи ашиглан хөгжүүлэх БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, Сургалтын байгууллагын менежментийн алба, БХ-гийн Хүний хөгжлийн судалгааны сектор, Их дээд сургуулиуд 8. Удирдах ажилтныг бэлтгэх, мэргэшүүлэх тогтолцоог мэргэжлийн их, дээд сургуулийг түшиглэн бий болгох 1.1.3 1. Хөдөө орон нутгийн сургалтын байгууллагын багшийн чадавхыг сайжруулах БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, аймгийн БСУГ-ууд 2. Хөдөө орон нутгийн сургалтын байгууллагын орчныг сайжруулах хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөө боловсруулах БШУЯ-ны БТГ, ХОҮГ, ХНХЯ-ны МБСБХЗГ 1.2.1 1. Иргэдийн насан туршдаа суралцахуйн хэрэгцээг тодорхойлох үндэсний хэмжээний судалгаа зохион байгуулж, суралцахуйн хэлбэр, төрөл, агуулгыг ҮМХ-тэй нийцүүлэн тодорхойлох БХ-ийн Хүний хөгжлийн судалгааны сектор, НТБТ 2. Боловсролын түвшин бүрд насан туршдаа суралцахуйг хэрэгжүүлэх санхүүжилтийг тодорхой болгож, баталгаажуулах 3. Иргэдийн насан туршдаа суралцахуйг төрийн болон төрийн бус өмчийн сургалтын байгууллага, хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгжтэй хамтран зохион байгуулах тогтолцоог бий болгож, баталгаажуулах БШУЯ-ны БТГ, СЭЗГ ХНХЯ-ны МБСБХЗГ, ТББ-ууд 4. Насан туршдаа суралцахуйг боловсролын түвшин бүрд удирдан чиглүүлэх, сургалт зохион байгуулах хүний нөөцийн чадавх бэхжүүлэх БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, НТБТ, ШУТИС-ийн Нээлттэй боловсролын төв, МБ-ын Чадамжийн төв, ТББ-ууд 5. Гадаад улсад насан туршийн боловсролын төв байгуулах, монгол хэл, түүх, соёлын боловсрол олгоход дэмжлэг үзүүлэх БШУЯ-ны БТГ, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, НТБТ, 6. Иргэдийн насан туршдаа суралцахуйн үр дүн, өмнө эзэмшсэн мэдлэг, ур чадварыг нь хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах, магадлан итгэмжлэх тогтолцоог бий болгож, хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ХНХЯ-ны МБСБХЗГ, БҮТ, МБСҮТ, БМИҮЗ-ийн Ажлын алба 7. БУМС-д насан туршдаа суралцахуйн мэдээлэл, бүртгэл, баталгаажуулалтын модулийг хөгжүүлэх БШУЯ-ны Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс, НТБТ 1.2.2 1. Боловсролын салбарын мэдээллийн системд хөгжүүлэлт хийж, нэгдсэн сүлжээг өргөтгөх замаар салбар дундын мэдээллийг харилцан солилцох боломжийг бүрдүүлэх БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, МБСҮТ-ийн Багш хөгжлийн алба, ШУТИС 2. Олон улсын жишигт нийцсэн мэдээллийн технологийн боловсрол, Аутсорсингийн төвийг байгуулж, чадавхыг бэхжүүлэх БШУЯ-ны Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс, аймгийн БСУГ-ууд, МБСҮТ-ийн Мэдээллийн технологийн алба
- 86. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 84 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 3. Хиймэл оюун ухаан, их өгөгдлийн шинжлэх ухаан, мэдээллийн аюулгүй байдлын чиглэлээр хүний нөөц бэлтгэх БШУЯ-ны ДБГ, Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс, аймгийн БСУГ-ууд, МБСҮТ-ийн Мэдээллийн технологийн алба 4. Цахим бичвэр, цахим хэл шинжлэлийг хөгжүүлэх ажлыг үе шаттай зохион байгуулж цахим контент, цахим хичээл боловсруулан насан туршийн боловсролд ашиглах БШУЯ-ны Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс, аймгийн БСУГ-ууд, МБСҮТ-ийн Мэдээллийн технологийн алба, НТБҮТ 5. Багш бүрийг компьютержуулж ухаалаг сургууль, ухаалаг анги төсөл хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс, аймгийн БСУГ-ууд, МБСҮТ-ийн Мэдээллийн технологийн алба 6. Нээлттэй, цахим, онлайн, зайн сургалтын агуулга, нөөц хэрэглэгдэхүүний чанарыг баталгаажуулж, бүртгэлжүүлэх БШУЯ-ны СӨБ, ЕБГ, ДБГ 1.3.1 1. Боловсролын мэргэжлийн болон сургалтын байгууллага, бусад талуудын хамтын ажиллагаа, хариуцлагыг бэхжүүлэх, боловсролын үйлчилгээний зарим төрлийн үйл ажиллагааг шилжүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ХНХЯ-ны МБСБХЗГ, Мэргэжлийн холбоод, АОЭНХ 1.3.2 1. Өгөгдөл мэдээлэл, нотолгоонд суурилсан төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны БТГ, БШУЯ-ны Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс, БХ-ийн Дээд болон мэргэжлийн боловсролын судалгааны сектор, хөтөлбөрийн сектор 2. Хүн амын өсөлт, газарзүйн мэдээллийн системд суурилж боловсролын салбарын хөрөнгө оруулалтыг төлөвлөдөг болох. Чанарын баталгаажуулалтын тогтолцоог бүх дэд салбарт бий болгож, чанарын баталгаажуулалтыг бусад механизмтэй 157 уялдуулах. БУМС-д МБС-ын удирдлага, мэдээллийн нэгдсэн системийг нэгтгэх, өгөгдөл мэдээллийн төрөл, шалгуур үзүүлэлтийг нэмэгдүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ХОҮГ, МТСХ 3. БУМС-ийн тоног төхөөрөмж, программ хангамжийг сайжруулах БШУЯ-ны МТСХ 4. Боловсролын үндэсний тооцоолол хийх тогтолцоог бүрдүүлэх 5. “ТХЗ”-ийн хэрэгжилтийг үнэлэх үнэлгээний арга зүйг боловсруулж дунд болон сүүлчийн шатны үнэлгээг хийх 1.3.3 1. БХ, БМДИ, БҮТ, БМИҮЗ, МБС-ын ҮМАЗТ, орон нутгийн БСУГ-ын чиг үүрэг, үйл ажиллагаа, хүний болон материаллаг нөөцийн шинжилгээ хийх БШУЯ-ны БТГ, СХОГ, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, ДБСБ 2. Боловсрол, шинжлэх ухааны судалгаа, шинжилгээ, сургалтын байгууллагын чиг үүргийг оновчтой болгох БШУЯ-ны БТГ 157 Мэргэжлийн хяналтын үзлэг, хяналт, Үндэсний аудит, Магадлан итгэмжлэл, аттестатчилал гэх мэт
- 87. 85 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 3. Мэргэжлийн байгууллагын хүний нөөцийг чадавхжуулах, мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоог их, дээд сургуулийг түшиглэн бий болгох БШУЯ-ны ДБГ 4. Сургалтын байгууллагын багш, ажилтанд мэргэжлийн тасралтгүй дэмжлэг үзүүлэх, зөвлөн туслах чиг үүргийг хэрэгжүүлэх боломжийг олгох үүднээс БМДИ, МБС-ын ҮМАЗТ-д нээлттэй, онлайн, зайн хэлбэрээр зөвлөгөө өгөх орчныг бий болгох 5. Мэргэжлийн байгууллагыг чиг үүргийн дагуу үйл ажиллагаагаа тогтвортой, чанартай, үр дүнтэй хэрэгжүүлэх боломжийг бүрэн олгохоор дэд бүтэц, орчин, тоног төхөөрөмжөөр хангах 6. НТБТ-ийн дэд бүтэц, МХТ, интернэтийн орчныг сайжруулах 2. СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОВСРОЛ 2.1.1 1. СӨБ-ын сургалтын хөтөлбөрийн агуулгыг монгол хүүхдийг төлөвшүүлэх, хэл, түүх, соёл, эх оронч сэтгэлгээ, үндэсний өв уламжлал бүхий , агуулгаар баяжуулах, сайжруулах, хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны СӨБГ, СХЗГ, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, СӨБ-ын багш бэлтгэх их, дээд сургуулиуд 2. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог, суралцах чадамжид суурилсан уян хатан сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө үнэлгээний арга зүйг боловсронгуй болгох БХ 2.1.2 1. СӨБ-ын багш мэргэжлийн стандартыг боловсруулж баталгаажуулах, стандартад тусгай хэрэгцээт хүүхэдтэй ажиллах чадварыг тусгах БШУЯ-ны СӨБГ, СХЗГ, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, БХ 2. Стандартад нийцүүлэн СӨБ-ын багш мэргэжлийн ур чадвараа тасралтгүй дээшлүүлэх орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх БШУЯ-ны СӨБГ 3. Цэцэрлэгт тусгай хэрэгцээт боловсролын багш, ээлжийн багш, ажиллуулах БШУЯ-ны СӨБГ 4. СӨБ-ын туслах багшийг багш бэлтгэдэг их, дээд сургуульд бэлтгэх БШУЯ-ны ДБГ 2.1.3 1. Эцэг, эх, асран хамгаалагчийн ур чадварыг үнэлэх суурь судалгаа хийх БХ-ийн Хүний хөгжлийн судалгааны сектор 2. Хүүхдийн хөгжлийг дэмжих, эцэг эх, асран хамгаалагчийн сургалтын багцыг 158 жендэрийн мэдрэмжтэй 159 боловсруулах БХ-ийн Хүний хөгжлийн судалгааны сектор, НТБТ, МУБИС-ийн СӨБС 3. Сургалтуудыг орон нутгийн боловсролын газар, насан туршийн боловсролын төвүүдийг түшиглэн зохион байгуулах Аймгуудын БСУГ-ууд, НТБТ-үүд, СӨБ-ын багш бэлтгэх их, дээд сургуулиуд 158 Тус багцад эцэг эхийн нийгэм, эдийн засгийн ялгаа, бичиг үсэгт тайлагдсан байдлыг харгалзан тусгасан байна 159 БШУЯ. (2017). Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын салбарт жендэрийн талаар баримтлах бодлого 2017-2024, А130 дугаар тушаалын хавсралт
- 88. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 86 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 2.1.4 1. 5 хүртэлх насны хүүхдийн цогц хөгжлийн судалгааг гурван жил тутамд зохион байгуулж, хүүхдийн хөгжлийн үндэсний жишиг (бенчмарк)-ийг тогтоох БХ-ийн Хүний хөгжлийн судалгааны сектор 2. Судалгааны үр дүнг СӨБ-ын сургалтын хөтөлбөр, арга зүй, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад тусгах БХ-ийн Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны сектор, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, МУБИС-ын СӨБС, бусад их дээд сургуулиуд 3. 5 настай хүүхдүүдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдлын үндэсний үнэлгээг жил бүр зохион байгуулах БҮТ-ийн Үнэлгээ, хөгжүүлэлтийн хэлтэс, аймгуудын БСУГ-ууд, СӨБ-ын байгууллагууд 2.2.1 1. Цэцэрлэгийн хүчин чадал, бүтэц, барилгын насжилт, байршлыг оновчтой тогтоох БШУЯ-ны БТГ, ХОҮГ, БСУГ, орон нутгийн ЗДТГ 2. Цэцэрлэгийн насны хүүхдийн тооны өсөлттэй уялдуулан хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх БШУЯ-ны ХОҮГ 3. Гадаа жорлонтой цэцэрлэгийг стандартын шаардлага хангасан ариун цэврийн байгууламжтай болгох БШУЯ-ны ХОҮГ 4. Цэцэрлэгийн сургалтын хөтөлбөрийн суралцахуйн зорилттой нийцүүлэн жендэрийн мэдрэмжтэй тоглоом, сургалтын материалаар хангах 160 БШУЯ-ны ХОҮГ, БСУГ, орон нутгийн ЗДТГ 2.2.2 1. Хүүхдийн хоолны шим тэжээл, илчлэгийг нормд хүргэх БШУЯ-ны СӨБГ, БХ-ийн Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны сектор, БСУГ-ууд, СӨБ-ын байгууллагууд 2. Цэцэрлэгийн хоол үйлдвэрлэлийн ажилтны ур чадварыг сайжруулах БШУЯ-ны ХҮХ 3. Хүүхдийн хоолны зардлыг нэмэгдүүлж, эцэг эх, асран хамгаалагчаас тодорхой хувийг гаргуулах БШУЯ-ны СЭЗГ, СӨБГ, БСУГ-ууд 2.2.3 1. БУМС дахь эмзэг, бага орлоготой өрхийн мэдээллийн санг ХНХЯ-ны мэдээллийн баазтай уялдуулах БШУЯ-ны БТГ, Хоол үйлдвэрлэлийн хэлтэс, 2. Сургалтын шаардлагатай хэрэглэгдэхүүн, эрүүл ахуйн материалын жагсаалтыг шинэчилж, цэцэрлэг, хүүхдийн асрамжийн төвд нийлүүлэх үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх БШУЯ-ны СӨБГ, СЭЗГ 2.2.4 1. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд оршин суугаа газартаа цэцэрлэгт хамрагдах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх БШУЯ-ны БТГ, СӨБГ, Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс, ТХБХ 2. Тусгай цэцэрлэгийн барилгыг өргөтгөх, шинэчлэх, тавилга хэрэгсэл, техник тоног төхөөрөмжөөр хангах БШУЯ-ны БТГ, СӨБГ, ХОХ, ТХБХ 3. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог, шинж чанарт тохирсон, жендэрийн мэдрэмжтэй сургалтын модуль боловсруулах БШУЯ-ны БТГ, СӨБГ, БХ, ТХБХ 160 Заавар ном, будах ном, үлгэрийн ном гэх зэрэг
- 89. 87 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 4. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлогийг харгалзан сургалтыг зайнаас, онлайн болон танхимын орчинд явуулах арга зүйн сургалтыг СӨБ-ын багш нарт зохион байгуулах БШУЯ-ны ТХБХ 2.2.5 1. Хүүхэд, эцэг эхчүүдэд зориулсан нээлттэй, цахим, онлайн, зайн сургалтын агуулга, хэрэглэгдэхүүний сан, платформыг их, дээд сургууль, мэргэжлийн байгууллага, иргэний нийгмийн байгууллага болон хувийн хэвшилтэй хамтран хөгжүүлэх БШУЯ-ны ХОҮГ, СӨБГ, БСУГ-ууд 2. Цэцэрлэгийн мэдээлэл, харилцаа технологийн дэд бүтцийг сайжруулах БШУЯ-ны ХОҮГ, СӨБГ, БСУГ-ууд 3. Нээлттэй, онлайн, зайн сургалтын агуулга, нөөцийн чанарыг баталгаажуулах мэргэжлийн байгууллагад дэмжлэг үзүүлэх БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, БСУГ-ууд, МУБИС-ын СӨБС, бусад их дээд сургуулиуд 2.3.1 1. СӨБ-ын байгууллагын чанарын дотоод баталгаажуулалтын стандарт 161 боловсруулж, мөрдөх БШУЯ-ны БТГ, СӨБГ, БСУГ 2. Чанарын дотоод баталгаажуулалтын менежментийн тогтолцоог бий болгох, хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны БТГ, СӨБГ, БСУГ 3. Чанарын дотоод баталгаажуулалтыг хэрэгжүүлэх хүний нөөцийн чадавхыг бэхжүүлэх БШУЯ-ны БТГ, СӨБГ, БСУГ 3. БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛ 3.1.1 1. БДБ-ын сургалтын цөм хөтөлбөрийн агуулгыг монгол хүүхдийг төлөвшүүлэх, эх хэл, түүх, соёл, эх оронч сэтгэлгээ, үндэсний өв уламжлал, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн агуулгаар баяжуулах, сайжруулах БШУЯ-ны БТГ, ЕБГ, СЭЗГ, БХ-ийн Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны сектор, 2. Сайжруулсан хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны ЕБГ, БХ 3. Сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, материалд тавигдах шаардлагыг шинэчилж, нээлттэй, сонголттой, цахим эх үүсвэрүүдийг бий болгох БШУЯ-ны ЕБГ, БХ 4. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог, суралцах чадамжид суурилсан уян хатан сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөө үнэлгээний арга зүйг боловсронгуй болгох БШУЯ-ны ТХБХ 5. Хүүхдийн цогц хөгжлийн судалгаа хийж, хүүхдийн хөгжлийн жишиг үзүүлэлтүүдийг гурван жил тутамд тодорхойлох БШУЯ-ны ЕБГ, БХ 6. Ерөнхий боловсролын сургуульд мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг өргөжүүлэх, жендерийн мэдрэмжтэй үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны ЕБГ, БХ 161 Шалгуур үзүүлэлт, заавар, үзэл баримтлалыг багтаасан байна
- 90. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 88 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 3.1.2 1. Бага, дунд боловсролын багшид тавигдах мэргэжлийн нэгдсэн шаардлага буюу “Багш мэргэжлийн стандарт 162 ” боловсруулах БШУЯ-ны ЕБГ, СЭЗГ, БХ-ийн Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны сектор, Дээд болон мэргэжлийн боловсролын судалгааны сектор, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, МУБИС-ийн Багшийн сургууль, ЕБС 2. Бага, дунд боловсролын багш бэлтгэх хөтөлбөрийг сайжруулсан хөтөлбөртэй уялдуулан шинэчилж, багш бэлтгэх БШУЯ-ны ЕБГ 3. Бага, дунд боловсролын багшийн мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоог уян хатан болгож, хэрэгжүүлэх (одоо мөрдөж буй журмыг шинэчлэх) БШУЯ-ны ЕБГ, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба 4. Багш мэргэжлийн ур чадвараа тасралтгүй дээшлүүлэх орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх БШУЯ-ны ЕБГ, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба 5. ЕБС-д тусгай боловсролын багш, сэтгэл зүйч ажиллуулах БШУЯ-ны ЕБГ, ТХБХ 6. Залуу багшийг дадлагажуулах сургуульд суурилсан ментор сургалтыг хөгжүүлэх БСУГ-ууд, ЕБС-ууд 3.1.3 1. Ерөнхий боловсролын сургалтын чанарыг үнэлэх судалгааг жил бүр зохион байгуулж, үр дүнд суурилан чанарыг сайжруулах БҮТ-ийн Шалгалт, судалгаа хариуцсан хэлтэс, сонгогдсон ЕБС-ууд 2. 2022 онд олон улсын PISA үнэлгээнд хамрагдах БШУЯ-ны ЕБГ 3. Олон улсын үнэлгээний үр дүнд үндэслэн үнэлгээг шинэчлэх БШУЯ-ны ЕБГ, БҮТ-ийн Шалгалт, судалгаа хариуцсан хэлтэс 4. Үнэлгээг хэрэгжүүлэх багш, мэргэжилтнүүдийн чадавхыг бэхжүүлэх БҮТ-ийн Шалгалт, судалгаа хариуцсан хэлтэс, БМДИ-ийн Суралцагчийн хөгжлийн алба, Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба 5. БҮТ-ийн математик, байгалийн ухааны даалгаврын санг шинэчлэх БҮТ-ийн Шалгалт, судалгаа хариуцсан хэлтэс 6. Анги дэвших ба сургууль төгсөх шалгалтын даалгаврыг сургалтын хөтөлбөрийн суралцахуйн зорилтод нийцүүлэн боловсруулж хэвших БҮТ-ийн Шалгалт, судалгаа хариуцсан хэлтэс 7. Улс, орон нутаг, сургуулийн шалгалт, анги танхимын үнэлгээний залгамж холбоо, нийцийг сайжруулах үйл ажиллагаануудыг санаачлан хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны ЕБГ, БҮТ-ийн Шалгалт, судалгаа хариуцсан хэлтэс 3.1.4 1. Багш нарын хөгжих хэрэгцээг тодорхойлох үнэлгээг орон нутгийн боловсролын газрууд жил бүр хийж, үр дүнг мэргэжил дээшлүүлэх төлөвлөлтөд тусгах БШУЯ-ны БТГ, ЕБГ, БСУГ-ууд 162 Тус стандарт нь “Багшлах эрх олгох, хасах журам”-д нийцсэн байна
- 91. 89 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 2. Хөдөө, орон нутгийн ЕБС-д зөвлөн туслах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, БХ-ийн Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны сектор, БСУГ-ууд 3. Аймаг, сумын сургуулиудад удирдлага болон багш солилцооны хөтөлбөр хэрэгжүүлэх БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, БСУГ 4. Хөдөө, орон нутгийн багшийн МХТ-ийн чадварыг хөгжүүлэх БШУЯ-ны Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба 3.2.1 1. Сургуулийн хүчин чадал, дэд бүтэц, барилгын насжилт, байршлыг оновчтой тогтоох БШУЯ-ны ХОҮГ, БСУГ, орон нутгийн ЗДТГ 2. ЕБС-ийн насны хүн амын өсөлттэй уялдуулан сургуулийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх БШУЯ-ны ХОҮГ 3. Нүхэн жорлонтой ЕБС, дотуур байрыг стандартын шаардлага хангасан ариун цэврийн байгууламжтай болгох БШУЯ-ны ХОҮГ, БСУГ, орон нутгийн ЗДТГ 4. ЕБС-ийн дотуур байрны орчны стандартын хэрэгжилтийг хангахад дэмжлэг үзүүлэх БШУЯ-ны БТГ, СХОГ, БСУГ 5. ЕБС, дотуур байрны хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээг стандартын шаардлагад нийцүүлэх, суралцагчдад эрүүл аюулгүй, шим тэжээллэг хоол хүнсээр хангах БШУЯ-н Суралцагчийн хоол үйлдвэрлэлийн хэлтэс, СЭЗГ, ЕБС-ууд 3.2.2 1. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд оршин суугаа газартаа ЕБС-д хамрагдах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ЕБГ, БСУГ-ууд 2. Тусгай сургуулийн барилгыг өргөтгөх, шинэчлэх, тавилга, хэрэгсэл, техник тоног төхөөрөмжөөр хангах БШУЯ-ны БТГ, ЕБГ, БСУГ-ууд 3. Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог, шинж чанарт тохируулан сургах арга зүйг багш нарт эзэмшүүлэх сургалтын модуль боловсруулж, багш нарыг чадавхжуулах БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, БСУГ-ууд, МУБИС-ийн Багшийн сургууль, бусад их дээд сургуулиуд, Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн холбоод 3.2.3 1. Орон нутагт ЕБС-ийг түшиглэсэн нээлттэй, цахим, зайн болон онлайн сургалтын төв байгуулах БШУЯ-ны ЕБГ, БХ, НТБҮТ, БСУГ, Их, дээд сургууль 2. Суралцагчид хөгжлийн онцлог, орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран БДБ-ын үйлчилгээ хүртэх, өөрийгөө бие даан хөгжүүлэх, ажил мэргэжлийн чиг баримжааны боломжийг олгох, нээлттэй, онлайн, зайн сургалтыг их, дээд сургууль, мэргэжлийн байгууллага болон хувийн хэвшилтэй хамтран хөгжүүлэх, чанарыг баталгаажуулах, нээлттэй сургалтын агуулга, хэрэглэгдэхүүний сан бий болгох БШУЯ-ны ЕБГ, БХ, НТБҮТ, БСУГ, Их, дээд сургууль
- 92. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 90 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 3. Багш нарт ажлын туршлага, байршил, цаг хугацаанаас үл хамааран нээлттэй, зайн болон онлайн сургалтаар ашиглах нөөцийг бүрдүүлэх БШУЯ-ны ЕБГ, БХ, НТБҮТ, БСУГ, Их, дээд сургууль, БМДИ-ийн Багшийн хөгжил, сургалтын технологийн алба, МУБИС-ийн Багшийн сургууль, ШУТИС-ийн Нээлттэй боловсролын төв, Их, дээд сургуулиуд, Хувийн хэвшил 4. Нээлттэй, зайн болон онлайн сургалтын нөөцийг боловсруулах, тэдгээрийг сургалтын үйл ажиллагаанд ашиглах талаар сургуулийн удирдлагууд, багш нарын чадавхыг бэхжүүлэх БХ, БМДИ 5. Албан болон албан бус сургалтын орчноос эзэмших боловсролын үр дүнг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах, магадлан итгэмжлэх механизмыг бий болгох БШУЯ-ны ЕБГ, БҮТ-ийн Үнэлгээ, хөгжүүлэлтийн хэлтэс 6. Орон нутагт ЕБС-д түшиглэсэн нээлттэй, цахим, зайн болон онлайн сургалтын төв байгуулах БШУЯ-ны ЕБГ, БХ, НТБҮТ, БСУГ, Их, дээд сургууль 3.2.4 1. Сурах бичгийг түрээсийн төлбөрөөр хуримтлалын санг бүрдүүлж хэвлэмэл болон цахим сурах бичгийг зохиох, хэвлэн нийтлэх, түгээх, ашиглах, сайжруулах, үйл ажиллагааг төлөвлөж, цаг хугацаанд нь хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны ЕБГ, СЭЗГ, Сангийн яам 2. Сурах бичгийн хэрэглээний судалгааг хоёр жил тутам хийх БХ-ийн Сурах бичиг, сургалтын орчны судалгааны сектор 3.3.1 1. Төрөлжсөн ахлах сургууль байгуулах хэрэгцээг тодорхойлох үнэлгээ хийх, төрөлжих чиглэлүүдийг оновчтой болгох, ахлах сургууль байгуулах зураглал боловсруулж, батлуулах БХ-ийн Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны сектор, Сурах бичиг, сургалтын орчны судалгааны сектор 2. Төрөлжсөн ахлах сургууль байгуулахад шаардагдах санхүүгийн болон хүний нөөцийн урьдчилсан тооцоо хийж, сургуулийн барилга, тоног төхөөрөмж, сургалтын хэрэглэгдэхүүний хөрөнгө оруулалтыг үе шаттай хийх БШУЯ-ны ЕБГ, БТГ 3. Улаанбаатар хот, аймаг, зарим сумдад төрөлжсөн ахлах сургууль байгуулах БШУЯ-ны ЕБГ, БТГ, СЭЗГ, ХОҮГ БШУЯ-ны ЕБГ, БХ, БМДИ, БСУГ 4. Ахлах сургуулийн багш нарыг давтан сургах 3.3.2 1. Сургуулийн байршил, бүтэц (бага, дунд, ахлах) ба хэв шинжийн зураглал боловсруулж, үр ашгийг сайжруулах зөвлөмж боловсруулах БХ-ийн Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны сектор, Сурах бичиг, сургалтын орчны судалгааны сектор 2. Одоо байгаа сургуулийн байгууламж, багшийн хангамжийг харгалзан сургуулиудыг хэв шинж, байршил, бүтцээр нь дахин төлөвлөж зохион байгуулах БШУЯ-ны ЕБГ, БТГ, БСУГ-ууд 3. Дээрх төлөвлөгөөний дагуу ЕБС-ийг үе шаттайгаар дахин зохион байгуулах (дор хаяж 3 бүсэд)
- 93. 91 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 4. БУМС-ийн шалгуур үзүүлэлтийг боловсролын бодлого, төлөвлөлттэй холбоотойгоор нэмэгдүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ЕБГ, МТСХ 5. БУМС-ийн мэдээллийг бодлогын төлөвлөлтөд үр дүнтэй ашиглах чиглэлээр мэргэжлийн байгууллагын ажилтнууд, удирдлагын чадавхыг бэхжүүлэх БШУЯ-ны БТГ, Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс 3.3.3 1. Сургуулийн чанарын дотоод баталгаажуулалтын стандарт 163 , арга хэрэгслийг боловсруулах БШУЯ-ны ЕБГ, БМИҮЗ-ийн ажлын алба, СХЗГ 2. Сургуулийн удирдлага, сургалтын менежер, орон нутгийн боловсролын газрын мэргэжилтнүүдийг чадавхжуулах БШУЯ-ны ЕБГ 4. МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТ 4.1.1 1. Ажил мэргэжлийн лавлах, МБС-ын стандарт, ЧСС-ын хөтөлбөрийг ажил олгогч, мэргэжлийн холбоодтой хамтран боловсруулж, баталгаажуулах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 2. ХЗЗ-ийн эрэлтэд нийцүүлэн МБС-ын стандарт, хөтөлбөрийг шинэчлэхдээ техникийн боловсрол, мэргэжлийн боловсрол, мэргэжлийн сургалтын агуулгын залгамж холбоог хангах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 3. ҮМХ-нд нийцүүлэн техникийн боловсролын сургалтын хөтөлбөрийг их, дээд сургуулийн хөтөлбөрийн агуулгатай дүйцүүлэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 4. Мэргэжлийн болон хувь хүний хөгжлийн ур чадварыг сургалтын хөтөлбөрт тусгах, хэрэгжүүлэх МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 5. ЧСС-ын орчин, хэрэглэгдэхүүн, дадлагын материал, нөөцийн хангамж, хүртээмжийг сайжруулах ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 6. МБС-ын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд сургалтын байгууллагад дэмжлэг үзүүлэх чиглэлээр захирал, менежер, арга зүйч, багш болон үйлдвэрлэлийн сургагч нарт сургалт зохион байгуулах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 7. Сургалтын хөтөлбөрийн үнэлгээ хийх арга зүйн сургалт зохион байгуулж, өөрийн болон хөндлөнгийн үнэлгээний үр дүнд нийцүүлэн хөтөлбөрийн чанарыг сайжруулах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 8. Албан ба албан бус сургалтын агуулга, хэрэглэгдэхүүний сан бий болгох ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төвь Мэргэжлийн холбоод, МБСБ 4.1.2 1. Шинээр багш бэлтгэх, багшийн мэргэжил, ур чадварыг тасралтгүй дээшлүүлэх тогтолцоо бүрдүүлэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 163 Шалгуур үзүүлэлт, заавар, үзэл баримтлалын хамт
- 94. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 92 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 2. Шинээр багш бэлтгэх, багшийн мэргэжил ур чадварыг тасралтгүй дээшлүүлэх сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулж, хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны ДБГ, БХ 3. МБСБ-ын багшийн нээлттэй, онлайн, зайн сургалтын агуулга, нөөц хэрэглэгдэхүүнийг дээрх хөтөлбөрийн дагуу мэргэжлийн байгууллага, чадамжийн төвүүд, их, дээд сургууль, ажил олгогчтой хамтран боловсруулах, баталгаажуулах ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв Мэргэжлийн холбоод, МБСБ, Их дээд сургууль, Ажил олгогч, Чадамжийн төв 4. Нээлттэй, цахим, зайн сургалтад хамрагдсан багшийн мэдлэг, ур чадварыг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 5. МБС-ын багшийн хөгжлийн хөтөлбөрийг мэргэжлийн их, дээд сургууль, ажил олгогч, мэргэжлийн холбоод, чадамжийн төвтэй хамтран хэрэгжүүлэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 6. Шинээр нэвтэрч буй техник, технологийн өөрчлөлттэй уялдуулан багш нарыг ажлын байр, үйлдвэрлэл дээр мэргэшил ур чадварыг дээшлүүлэх хөтөлбөр боловсруулах, хэрэгжүүлэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, Мэргэжлийн холбоод, МБСБ, Чадамжийн төв 7. МБС-ын багш нарыг судалгааны арга зүйд сурган судлаач багш нарыг бэлтгэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, Их дээд сургууль, Чадамжийн төв 4.2.1 1. МБС-ын тухай ойлголт, эерэг хандлага бий болгож нийгэм дэх нэр хүндийг дээшлүүлэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, 2. Албан ба албан бус сургалтыг нээлттэй, онлайн, зайн хэлбэрээр явуулах МБСБ-д, Чадамжийн төв 3. МБС-ын нээлттэй, онлайн, зайн сургалтыг хэрэгжүүлэгч, оролцогч талуудыг чадавхжуулах сургалт зохион байгуулах ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 4. Суралцагчийг дэмжих орчин нөхцөл, үйлчилгээний төрөл, чанарыг сайжруулах МБСБ 5. Тусгай хэрэгцээт иргэдэд зориулсан сонголтот сургалтын хөтөлбөр боловсруулах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, ХБИ-ийн МБС-ын төв 6. Тусгай хэрэгцээт болон зорилтот бүлэгт чиглэсэн мэргэжил эзэмшүүлэх багш, хүний нөөцийг үе шаттай бэлтгэх МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, ХБИ-ийн МБС-ын төв, ХБИ-ийн нийгэмлэг 7. МБС-ын салбарын жендэрийн нөхцөл байдлын анализ хийх МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, 8. Судалгааны үр дүнд суурилан жендэрийн бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх
- 95. 93 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 9. Ажил мэргэжлийн чиг баримжаа, мэргэжил сонголтын зөвлөх багш, ажилтан бэлтгэх МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, ХБИ-ийн МБС-ын төв, Мэргэжлийн холбоо, МУИС-ийн НУ-ны сургууль 10. А жил мэргэжлийн чиг баримжаа, мэргэжил сонголтыг дэмжих олон талт хэлбэрүүдийг дэмжих, хөгжүүлэх МБСБ 4.2.2 1. Сургалтын байгууллагын тоног төхөөрөмж, технологи, симуляцийн төхөөрөмжийн хангамжийг нэмэгдүүлэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 2. Сургууль болон үйлдвэрлэлийн салбар дундын дадлага сургалтын баазыг бүрдүүлэхэд чиглэсэн судалгаа хийх, төлөвлөгөө боловсруулах ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 3. Салбар дундын дадлага сургалтын баазыг бүрдүүлэх 4. МБСБ-д тусгай хэрэгцээт иргэдэд чиглэсэн мэргэжлийн онцлог бүхий тохируулгат орчныг бий болгох ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 5. Шаардлагатай тоног төхөөрөмж, барилга байгууламж, тавилга, эд хогшил, сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг шинэчлэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 4.2.3 1. Иргэдэд МБС-д хамрагдах, өөрийгөө бие даан хөгжүүлэх боломжийг олгох, нээлттэй, онлайн, зайн сургалтыг холбогдох байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлэх, чанарыг баталгаажуулах ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 2. Өмнөх мэдлэг, ур чадварыг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах тогтолцоог бий болгох ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 3. Өмнөх мэдлэг, ур чадварыг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах, гэрчилгээжүүлэх МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 4. Иргэдэд ажил хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг эзэмшүүлэх, мэргэжлийн ур чадвараа ахиулах үйл ажиллагааг тасралтгүй зохион байгуулах, үр дүн баталгаажуулах ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБСБ, Чадамжийн төв 4.3.1 1. Салбар дундын зохицуулалттай төр хувийн хэвшлийн түншлэлд суурилсан бие даасан удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэх МУЗГ, ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 2. МБСБ-ыг төрөлжүүлэх, хотхон хэлбэрээр хөгжүүлэх бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэх МУЗГ, ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 3. Салбарын санхүүжилтийн механизмыг шинэчлэх МУЗГ, ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар 4. МБС-ын удирдлага мэдээллийн системийг хөгжүүлэх, боловсронгуй болгох МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв
- 96. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 94 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 5. БУМС-Мэргэжлийн боловсрол сургалтын мэдээллийн нэгдсэн систем-Хөдөлмөрийн зах зээлийн мэдээллийн системийг уялдуулж, ашиглалтыг сайжруулах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 6. ХЗЗ-ийн мэдээллийн ашиглалтыг сайжруулж, мэдээллийн систем, статистик мэдээллийг ашиглах чиглэлээр оролцогч талуудад сургалт зохион байгуулах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 4.3.2 1. МБС-ын салбарын чанарын удирдлага, ЧСС-ын үнэлгээ, гэрчилгээжүүлэлтийн тогтолцоог сайжруулах ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 2. Сургалтын байгууллагын дотоод болон хөндлөнгийн чанарын баталгаажуулалтыг хөгжүүлэх ХНХЯ-ны МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар, МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, МБСБ, Чадамжийн төв 3. МБСБ-ын удирдлага, багш, ажилтнуудад чанарын дотоод баталгаажуулалтын чиглэлээр сургалт зохион байгуулах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, Чадамжийн төв 4. МБСБ-ын чанарын дотоод баталгаажуулалтын чанарын стандарт, холбогдох аргачлал, дижитал хэрэгслийг боловсруулах, түгээн дэлгэрүүлэх МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв, Чадамжийн төв 5. МБСБ-ын хөндлөнгийн чанарын баталгаажуулалтын тайлагналтыг МБС-ын мэдээллийн нэгдсэн системтэй уялдуулах МБС-ын Үнэлгээ, арга зүй, мэдээллийн төв 5. ДЭЭД БОЛОВСРОЛ 5.1.1 1. Их, дээд сургуулийн хөтөлбөрийг дэлхийд өрсөлдөх монгол хүнийг хөгжүүлэх чиглэлээр шинэчлэх, бүс нутгийн хөгжлийн эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлтэй уялдуулан сайжруулах БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ШУТГ 2. Ахисан түвшний сургалт, судалгааг олон улсын жишигт хүргэх БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ШУТГ 3. Их сургуулийн судалгааны үр дүнд бий болсон олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, бүтээл, патентыг дэмжих тогтолцоог бий болгох БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ШУТГ 4. Шинэ мэдлэг, патентыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэн эдийн засгийн эргэлтэд оруулах БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ШУТГ 5. Судалгааны ажлын явц, үр дүнг хянах, хүлээж авах, үнэлэх механизмыг боловсронгуй болгож, үр дүнг шинээр төсөл хэрэгжүүлэх, санхүүжүүлэх үйл ажиллагааны гол шалгуур болгох замаар төслийн санхүүжилтийн уян хатан, өрсөлдөөнт тогтолцоог бий болгох БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ШУТГ
- 97. 95 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 6. Судалгаа, шинжилгээний ажлын санхүүжилтийг нэмэгдүүлж, орлогын олон талт (эндоумент, венч сан) эх үүсвэрийг бий болгох 164 БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ШУТГ 7. Аж үйлдвэрийн 4 дүгээр хувьсгалд чиглэсэн аж үйлдвэртэй түншлэгч судалгааны их сургууль байгуулах бодлогыг боловсруулах, батлуулах БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ШУТГ 8. Кредит /багц цаг/ цагийн тогтолцоо бүхий их сургуулийн үйлдвэрлэлийн дадлагын өнөөгийн тогтолцоог нэгдмэл болгон, турших, хэрэгжүүлэх БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, СЭЗГ 9. Үндэсний мэргэшлийн хүрээ ба зах зээлийн шаардлагатай уялдуулан их сургуулиудын хөтөлбөрийг сайжруулах БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ШУТГ, Их дээд сургуулиуд, ААНБ-ууд 10. Б агш мэргэжлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг их, дээд сургуулийн элсэлтийн шаардлагыг өөрчлөх Их дээд сургуулиуд 11. Хөгжлийн бэрхшээлтэй сурагчидтай ажиллах тусгайлсан арга зүйг эзэмшүүлэх чиглэлээр багшийн мэргэжлийн стандарттай уялдуулан багш бэлтгэх их, дээд сургуулийн хөтөлбөрийг сайжруулах БШУЯ-ны Тусгай хэрэгцээт боловсролын хэлтэс, СӨБ-ын багш бэлтгэдэг их, дээд сургуулиуд 12. Дээд боловсролын элсэлтийн тогтолцоог ахлах сургуулийн заавал эзэмших ба сонгон суралцах хичээлүүдтэй уялдуулах БШУЯ-ны БТГ, ДБГ 13. Х үний нөөцийн эрэлт, хэрэгцээний судалгаа, мэдээлэлд үндэслэн дээд боловсролтой мэргэжилтэн бэлтгэх тогтолцоог сайжруулж, их, дээд сургуулийн ангиллын шалгуур үзүүлэлтийг чанаржуулж, мөрдүүлэх БШУЯ-ны ДБГ, ИДСК 5.1.2 1. Их, дээд сургуулийн багшид тавигдах шаардлага, стандартыг боловсруулж баталгаажуулах БШУЯ-ны ДБГ, СХЗГ, ИДСК, 2. Орон нутгийн ИДС-ийн багш нарын чадавхыг дээшлүүлэх сургалт зохион байгуулах БШУЯ-ны ДБГ, Их дээд сургуулиуд 3. Дээд боловсролын багш нарт зориулсан нээлттэй, уян хатан бөгөөд зайн сургалтын хэлбэрийг нэвтрүүлж, тэдний тасралтгүй боловсролыг дэмжих, чадварыг хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулах БШУЯ-ны ДБГ, БМИҮЗ-ийн Ажлын алба, Их дээд сургуулиуд, 5.2.1 1. Ногоон үнэлгээ, ухаалаг технологитой уялдуулан дээд боловсролын сургалтын орчны стандартыг сайжруулан баталгаажуулах БШУЯ-ны ДБГ, СХЗГ, ИДСК 2. Бүсийн төв, орон нутагт их сургуулийн хотхоны бүтээн байгуулалтын ажлыг үе шаттай хийх (Дорнод, Ховд, Дархан, Багануур) 165 164 ADB TA: 52013-001 Project 165 The project has designed and estimated all related costs.
- 98. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 96 Хөтөлбөрийн код Үйл ажиллагаа 2021 2022 2023 2024 2025 Хариуцах эзэн 3. Хөгжлийн бэрхшээлтэй оюутанд зориулан сургуулийн бүх үйлчилгээнд хамрагдах нөхцөлийг бүрдүүлэх сургалтын орчныг бий болгох БШУЯ-ны ДБГ, Кампус төсөл 4. Багш бэлтгэх их дээд сургуулийн багшлах дадлагын хугацаанд зохицуулалт хийж хөдөлмөр эрхлэлтийн урамшууллыг бий болгох Их дээд сургуулиуд, Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн холбоо 5. Оюутныг дэмжсэн үндэсний тэтгэлэгт хөтөлбөр хэрэгжүүлэх Их дээд сургуулиуд, Оюутны холбоод, ААНБ- ууд 6. Засгийн газрын тэтгэлгээр дотоод, гадаадад дээд боловсрол эзэмшигчдийг мэргэжлээр нь хөдөлмөрийн зах зээлтэй уялдуулан томилон ажиллах зохицуулалт хийх БШУЯ-ны ТХАГ, ДБГ 5.2.2 1. Хот, хөдөөд их сургууль түшиглэсэн нээлттэй боловсролын төвүүдийг байгуулах БШУЯ-ны БТГ, ДБГ, ХОҮГ, НТБТ, Их дээд сургуулиуд 2. Төвүүдээр дамжуулан (Massive Online Open Courses- MOOC) хэлбэрүүдийг ашиглан, аж үйлдвэрийн удирдлага, экспертүүд, багш, энтерпренэрүүдэд зориулсан нээлттэй, зайн сургалтыг явуулах Их дээд сургуулиуд, ААНБ-ууд 3. Нээлттэй боловсролын төвийг түшиглэн өмнө эзэмшсэн ур чадварыг (ӨУЧ) хүлээн зөвшөөрөх, баталгаажуулан магадлах тогтолцоог бий болгох БШУЯ-ны ДБГ, БМИҮЗ-ийн Ажлын алба, Их дээд сургуулиуд 4. Их сургууль, ахлах сургууль, мэргэжлийн боловсролын сургууль хооронд кредит шилжүүлэхийг хүлээн зөвшөөрөх тогтолцоо бий болгох БШУЯ-ны ДБГ, Их дээд сургуулиуд 5.3.1 1. Их, дээд сургуулийн засаглал, удирдлагын тогтолцооны хараат бус, бие даасан байдлыг хангах БШУЯ-ны БТГ, ДБГ 5.3.2 1. Судалгаа шинжилгээний ажлын санхүүжилтийг ДБ-ын удирдлага, мэдээллийн системийг бэхжүүлэн, судалгаа, инновац, төгсөгчдийн ажил эрхлэлт, төгсөгчийг мөшгөх судалгаа зэрэг модулийг хөгжүүлэх БШУЯ-ны ДБГ, Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс 2. Удирдлага, мэдээллийн системийн платформ, сервер, ба программыг боловсруулан, өгөгдөл, мэдээллийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх БШУЯ-ны Мэдээллийн технологи статистикийн хэлтэс 5.3.3 1. Үр дүнд суурилсан чанарын стандарт, шаардлагуудыг боловсруулж, баталгаажуулах БШУЯ-ны ДБГ, БМИҮЗ-ийн Ажлын алба 2. Их сургуулийн удирдлага, менежер, холбогдох албан тушаалтнууд болоод аж үйлдвэрийн төлөөллийн чадавхыг бэхжүүлэх БШУЯ-ны ДБГ, БМИҮЗ-ийн Ажлын алба
- 99. ЗУРГАА. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2025ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДУНД ХУГАЦААНЫ ЗАРДЛЫН ХҮРЭЭ • Боловсролын хэрэгцээний тооцоо • Шаардагдах санхүүжилтийн тооцоо • Улсын төсөв ба боловсролын зардал, дутагдах нөөцийн тооцоо • Санхүүжилтийн стратеги
- 100. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 98 ЗУРГАА. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2025 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ДУНД ХУГАЦААНЫ ЗАРДЛЫН ХҮРЭЭ 166 Боловсролын тухай хуулийн 40, 41 дүгээр заалт 167 https://www.legalinfo.mn/law/details/11937?lawid=11937 Боловсролын салбарын санхүүжилт нь Үндсэн хууль, Боловсролын тухай багц хуулийн холбогдох заалт, Төсвийн тухай хууль, бусад хууль тогтоомжид үндэслэсэн Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр зэрэг бодлогын баримт бичигт суурилсан төсвийн харилцаагаар зохицуулагдаж байна. Боловсролын тухай хуулийн166 төсөв, санхүүгийн холбогдох заалтад үндэслэн боловсролын байгууллагыг тогтмол болон нормативт зардлаар санхүүжүүлж байна. Энэхүү тогтмол болон нормативт зардал нь хөтөлбөр, зориулалт, эдийн засгийн ангилал гэсэн үндсэн төрлүүдэд, эдийн засгийн ангилал нь хувьсах зардал, тогтмол зардал, сургалтын төлбөрийн зээл, нэг удаагийн тэтгэмж, урамшуулал, хөрөнгө оруулалтын зардал гэсэн үндсэн бүлгүүдэд хуваагддаг. Төсвийн тухай хууль 2013 оноос эхлэн хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд орон нутгийн боловсролын байгууллагын төсөв нь салбарын Төсвийн ерөнхийлөн захирагчаар дамжуулан тусгай зориулалтын шилжүүлэг хэлбэрээр тухайн аймаг, нийслэлийн орон нутгийн төсвийн нэг хэсэг болж орон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагаар батлагдаж байна. Ингэхдээ Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нь аймаг, нийслэлийн Засаг даргатай Засгийн газрын зарим чиг үүргийг орон нутагт төлөөлөн хэрэгжүүлэх гэрээ байгуулан хэрэгжүүлдэг. Дээд боловсролын хувьд “Боловсролын тухай хууль”, “Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын нийгмийн баталгааны тухай хууль”-ийг тус тус үндэслэн санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт хийгддэг. Үндсэн санхүүжилт нь “Оюутны зээл, буцалтгүй тусламж, багш мэргэжлээр суралцаж буй оюутан, магистрантуудад олгох сургалтын төлбөрийнзээл,дэлхийншилдэг100сургуульд суралцагчдын сургалтын төлбөрийн зээл” болно. Өнөөгийн шатанд салбарын хөрөнгө оруулалтын гол бодлого нь сургуулийн өмнөх боловсролын хамран сургалтыг нэмэгдүүлэх, ерөнхий боловсролын сургуулийн 3 ээлжийг арилгахад чиглэж барилга, их засвар, тоног төхөөрөмжийн төсвийг батлан хэрэгжүүлж байна. Засгийн газраас 2016 онд “хувьсах зардлын дундаж норматив, санхүүжүүлэх аргачлал батлах тухай” 242 дугаар167 тогтоолыг батлан төрийн болон төрийн бус өмчийн хүүхдийн цэцэрлэг, ЕБС, МСҮТ-ийн нормативт зардлыг олгож байна. Тус тогтоолоор нэг сурагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативаар санхүүжих аргачлал, сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсрол эзэмшүүлэхэд нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативыг тооцох бүрэлдэхүүн, төрийн бус өмчийн ерөнхий боловсролын сургуулийн нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативын хэмжээг тусад нь баталж өгснөөрөө хувьсах зардлын санхүүжилтийг улам нарийвчлан хуваарилах боломжийг олгосноороо онцлогтой байна. Хувьсах зардлын бүрэлдэхүүнд дараах эдийн засгийн ангилалд хамаарах зардал багтсан байна. Тус тогтоолоор хувьсах зардлын санхүүжилтийг нарийвчлан хуваарилах боломжийг олгосон.
- 101. 99 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 6.1 Хувьсах зардлын бүрэлдэхүүн № ҮЗҮҮЛЭЛТ 1 Багшийн албан тушаалын цалин болон нэмэгдэл цалин, хүүхдийн цэцэрлэг, дотуур байрны багш, ажилтны албан тушаалын цалин болон зарим нэмэгдэл /Зарим нэмэгдэл гэдэгт: цалин, хөдөө орон нутагт ажилласан, ур чадварын, анги кабинет болон заах аргын нэгдэл хариуцсан нэмэгдлийг ойлгоно/ 2 Багшийн үндсэн болон нэмэгдэл цалинд ногдох ажил олгогчоос төлөх нийгмийн даатгалын шимтгэл 3 Бараа үйлчилгээний бусад хувьсах зардал 1. Хичээл, үйлдвэрлэлийн дадлага хийх 2. Бичиг хэрэг 3. Ном хэвлэл 4. Шуудан холбоо, интернэтийн төлбөр 5. Дотоод албан томилолт 6. Бага үнэтэй түргэн элэгдэх, ахуйн эд зүйлс 7. Нормын хувцас, зөөлөн эдлэл 8. Эм, бэлдмэл 9. Хог хаягдал зайлуулах, хортон мэрэгчдийн устгал, ариутгал 10. Бусдаар гүйцэтгүүлсэн бусад нийтлэг ажил, үйлчилгээний төлбөр, хураамж 11. Бараа үйлчилгээний бусад зардал Эх үүсвэр: БШУЯ 2019 оны төсвийн жилийн байдлаар дараах нормативыг баримтлан орон нутгийн цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуулийн хувьсах болон бусад зардлыг санхүүжүүлж байна. Хүснэгт 6.2 Хувьсах зардлын норматив, төг, 2019 он Зардлын зүйл Цэцэрлэг ЕБС Шийдвэр Хувьсах зардал/нэг хүүхдэд жилд дунджаар мян.төг/ Засгийн газрын 2016 оны 242 тоот тогтоол Сум, аймгийн төв 905.3 437.9 Нийслэл 807.8 374.0 Дотуур байр 387.5 Хоол /өдөрт/ 1.650 Засгийн газрын 2012 оны 106 тоот тогтоол Дотуур байрны хүүхдийн хоол /өдөрт/ 2.315 Үдийн цай /өдөрт/ 1-5 анги 0.600 Тусгай сургуулийн үдийн хоол /өдөрт/ 2.400 Засгийн газрын 2017 оны 162 тоот тогтоол Эх сурвалж: БШУЯ
- 102. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 100 6.1 БОЛОВСРОЛЫН ХЭРЭГЦЭЭНИЙ ТООЦОО 6.1.1 Сургуулийн өмнөх боловсрол 2021 оноос 2030 онд СӨБ-д хамрагдах насны хүн амын тоог ҮСХ-оос хийсэн Монгол Улсын харьяат хүн амын хувьд тооцсон хүн амын тоо, хүйс, насны бүлэг, дунд хувилбар 2Б, 2015-2045 он тооцоонд суурилан Хүснэгт 6.3-д харуулж байна. Хүснэгт 6.3 СӨБ-д хамрагдах хүн амын тоо, 2021-2030 Нас 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2 82,580 82,409 82,088 81,639 80,193 79,679 79,303 79,111 82,893 79,769 3 82,471 82,466 82,299 81,984 80,650 80,121 79,608 79,233 83,126 79,554 4 81,754 82,385 82,382 82,220 81,055 80,599 80,070 79,556 83,439 79,591 5 80,966 81,692 82,325 82,324 81,375 81,022 80,565 80,035 83,787 79,849 Нийт 327,771 328,952 329,094 328,167 323,273 321,421 319,546 317,935 333,245 318,763 Эх сурвалж: ҮСХ 2018 оны жилийн эцэст 2-5 настай хүн амын тоо 318,422 байсантай харьцуулахад 2021 онд суурь он буюу 2018 оноос 3 орчим хувиар нэмэгдэж, 2022-2023 онд 0.4 хувиар өсөх хандлагатай байна. 2024 оноос (2029 оныг эс тооцвол, тус оны тоо алдаатай байж болзошгүй) дээрх бүлгийн хүн амын тоо буурч 2030 онд 2018 оны түвшинд очих төлөвтэй байна. СӨБ-д хамрагдалтын хувийг насны бүлгээс хамааруулан ялгаатай байхаар төлөвлөсөн. Тухайлбал 2 настай бүлэгт хамран сургалтын хувийг 70 хувьд хүргэж 5 настай хүүхдүүдийг 100 хувь хамруулна хэмээн үзэж жилийн өсөлтийн хурдыг тооцоолсон. Хүснэгт 6.4. СӨБ-ын хамран сургалтын хувь Нас Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2 62.5 63.3% 64.0% 64.8% 65.5% 66.3% 67.0% 67.8% 68.5% 69.3% 70.0% 3 80.8 81.7% 82.6% 83.6% 84.5% 85.4% 86.3% 87.2% 88.2% 89.1% 90.5% 4 85.0 86.0% 87.0% 88.0% 89.0% 90.0% 91.0% 92.0% 93.0% 94.0% 97% 5 90.8 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Дундаж 79.8% 82.7% 83.4% 84.1% 84.8% 85.4% 86.1% 86.8% 87.4% 88.1% 89.4% Эх сурвалж: EPSSim программ Дээрх хамран сургалтын хувийг ашиглан тооцоход СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо дараах байдалтай гарсан. Хүснэгт 6.5. СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо Нас Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2 57,766* 52,232 52,742 53,152 53,474 53,128 53,385 53,728 54,191 57,403 55,838 3 63,175 67,388 68,143 68,763 69,255 68,871 69,157 69,448 69,850 74,048 71,996 4 69,209 70,323 71,688 72,508 73,186 72,958 73,352 73,669 73,990 78,434 77,203 5 73,183** 80,966 81,692 82,325 82,324 81,375 81,022 80,565 80,035 83,787 79,849 Нийт 263,333 270,909 274,265 276,748 278,238 276,332 276,916 277,410 278,067 293,673 289,887 Жилийн өсөлт - 2.9% 1.2% 0.9% 0.5% -0.7% 0.2% 0.2% 0.2% 5.6% -3.7% *, **-харгалзан 2 хүртэлх, 5 настай хүүхдүүдийг нэмсэн тоо
- 103. 101 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо 2021-2023 онд хамгийн их 3 хүртэл хувийн өсөлттэй, бусад хугацаанд буурахаар байна. 2030 онд дээрх хүүхдүүдийн 80 хувь нь төрийн өмчийн цэцэрлэгт, 20 хувь нь хувийн хэвшлийн цэцэрлэгт хамрагдахаар үзвэл хамрагдалтын хувь дараах байдлаар өөрчлөгдөх тооцоо гарсан. Хүснэгт 6.6 СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн эзлэх хувь, өмчийн хэлбэрээр Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Төрийн өмчийн СӨБ 85.4% 84.9% 84.3% 83.8% 83.2% 82.7% 82.2% 81.6% 81.1% 80.5% 80.0% Хувийн хэвшлийн СӨБ 14.6% 15.1% 15.7% 16.2% 16.8% 17.3% 17.8% 18.4% 18.9% 19.5% 20.0% Эх сурвалж: EPSSim программ Төрийн өмчийн СӨБ-д хамрагдах хүүхдүүдийн хувьд 90 хувь нь үндсэн, 10 хувь нь хувилбарт сургалтад хамрагдана гэж тооцоход уг харьцаа суурь оноос дараах байдлаар өөрчлөгдөхөөр байна. Хүснэгт 6.7 Төрийн өмчийн СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн эзлэх хувь, үйлчилгээний төрлөөр Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Цэцэрлэгт хамрагдах хувь 90.8% 90.7% 90.6% 90.6% 90.5% 90.4% 90.3% 90.2% 90.2% 90.1% 90.0% Хувилбарт үйлчилгээнд хамрагдах хувь 9.2% 9.3% 9.4% 9.4% 9.5% 9.6% 9.7% 9.8% 9.8% 9.9% 10.0% Эх сурвалж: EPSSim программ Дээрх тооцооллууд дээр суурилан СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн тоог өмчийн хэлбэр, үйлчилгээний төрлөөр дараах хүснэгтэд харуулав. Хүснэгт 6.8 СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Төрийн өмчийн цэцэрлэгийн үндсэн сургалт 204,265 208,559 209,614 209,972 209,557 206,588 205,491 204,323 203,271 213,061 203,686 Төрийн өмчийн цэцэрлэгийн хувилбарт сургалтад хамрагдах хүүхэд 20,710 21,334 21,646 21,888 22,049 21,939 22,023 22,099 22,185 23,463 22,632 Хувийн хэвшлийн цэцэрлэгт хамрагдах хүүхэд 38,358 41,016 43,005 44,889 46,633 47,805 49,402 50,988 52,610 57,149 56,579 Төрийн өмчийн цэцэрлэгт хамрагдах хүүхэд 224,975 229,893 231,260 231,859 231,606 228,526 227,514 226,422 225,456 236,524 226,318 Нэмэгдэх хүүхэд (СӨБ) - 4,918 1,367 599 (254) (3,079) (1,012) (1,092) (965) 11,068 (10,206) Нэмэгдэх хүүхэд (төрийн өмчийн цэцэрлэг) - 4,294 1,055 357 (415) (2,969) (1,097) (1,168) (1,052) 9,789 (9,375) Нэмж барих цэцэрлэгийн тоо (75 хүүхдийн цэцэрлэг) - 57 14 5 - - - - - 131 - Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо
- 104. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 102 Дээрх тооцооноос үзэхэд СӨБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо 2023 онд хамгийн их болж цаашид буурах төлөвтэй байна. 2021-2023 онтой харьцуулахад харгалзан 75 хүүхдийн хүчин чадалтай 57, 14, 5 цэцэрлэг барихад СӨБ-ын байгууллагад хамрагдах хүүхдийг бүрэн хүлээн авах боломжтой гэсэн тооцоо гарсан. Уг тооцоонд өнөөгийн бүлэг дүүргэлт хэвээр хадгалагдана хэмээн үзсэн болно. Хүүхдийн тооны өсөлттэй уялдуулан төрийн өмчийн СӨБ-д ажиллах хүний нөөцийн тооцоог хийхдээ бүлгийн болон туслах 1 багшид 30 хүүхэд ногдох ба бусад багшийн бүлгийн багш болон туслах багштай харьцах харьцааг өнөөгийн түвшинд, багш бус ажиллагчдын нийт багшид эзлэх хувийг 92.4 гэсэн суурь төвшнөөс 80 хувьд хүргэнэ гэж үзсэн. Хүснэгт 6.9 Төрийн өмчийн СӨБ-ын байгууллагад ажиллагчдын тооцоо Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Нийт багш 6,560 8,764 8,816 8,839 8,829 8,711 8,673 8,631 8,594 9,016 8,627 Бүлгийн багш 5,745 7,663 7,709 7,729 7,720 7,618 7,584 7,547 7,515 7,884 7,544 Бусад багш 825 1,100 1,107 1,110 1,109 1,094 1,089 1,084 1,079 1,132 1,083 Туслах багш 5,623 6,952 6,987 6,999 6,985 6,886 6,850 6,811 6,776 7,102 6,790 Багш бус ажиллагчид 11,269 14,326 14,210 14,045 13,828 13,445 13,188 12,928 12,677 13,095 12,333 Нийт ажиллагчид 23,462 30,042 30,013 29,882 29,642 29,043 28,710 28,370 28,047 29,213 27,750 Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо Хүүхдийн тооны өсөлттэй уялдан 2021-2023 онд багш нарын хэрэгцээ нэмэгдэх бол нийт ажиллагчдын тоо буурах хандлагатай байна. 6.1.2 БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛ 2021 оноос 2030 онд БДБ-д хамрагдах насны хүн амын тоог ҮСХ-оос хийсэн Монгол Улсын харьяат хүн амын хувьд тооцсон хүн амын тоо, хүйс, насны бүлэг, дунд хувилбар 2Б, 2015-2045 он тооцоонд суурилан Хүснэгт 6.10-т харуулсан. Хүснэгт 6.10 БДБ-д хамрагдах хүн амын тоо, 2021-2030 Нас 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 6 81,345 80,906 81,633 82,267 81,553 81,342 80,989 80,530 84,109 80,275 7 76,389 81,292 80,854 81,583 81,584 81,527 81,314 80,959 84,312 80,815 8 72,105 76,343 81,245 80,810 81,283 81,562 81,503 81,288 84,084 81,288 9 68,542 72,065 76,302 81,203 80,572 81,264 81,540 81,480 83,738 81,686 10 65,495 68,506 72,029 76,265 79,449 80,554 81,244 81,519 84,940 81,957 11 62,711 65,460 68,472 71,994 77,971 79,432 80,535 81,224 82,368 82,077 12 59,970 62,679 65,428 68,439 73,517 77,954 79,413 80,514 79,779 82,036 13 57,067 59,939 62,647 65,394 69,649 73,501 77,936 79,393 77,518 81,363 14 53,869 57,033 59,905 62,613 66,376 69,630 73,480 77,911 75,166 80,592 15 50,456 53,833 56,996 59,867 63,481 66,354 69,605 73,451 71,101 80,975 16 47,128 50,418 53,793 56,956 60,726 63,454 66,324 69,573 67,505 76,036 17 44,380 47,089 50,376 53,750 57,905 60,694 63,420 66,288 64,194 71,757 Нийт 739,457 775,563 809,680 841,141 874,066 897,268 917,303 934,130 938,814 960,857 Эх сурвалж: ҮСХ
- 105. 103 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 2018 оны жилийн эцэст 6-17 настай хүн ам 662,795 байсантай харьцуулахад 2021 онд суурь он буюу 2018 оноос 12 орчим хувиар нэмэгдэж, 2022-2025 онд 4-5 хувиар өсөх хандлагатай байна. 2026-2030 онд дээрх бүлгийн хүн амын тоо жилд дунджаар 2 орчим хувийн өсөлттэй байх төлөвтэй байна. Үүнээс харахад 2030 он хүртэл боловсролын салбарын онцлох дэд салбар БДБ байхаар байна. БДБ-д хамрагдалтын хувийг насны бүлгээс хамааруулан ялгаатай байхаар төлөвлөсөн. Тухайлбал суурь боловсролыг заавал эзэмшинэ хэмээн үзэж 2019-2020 оны хичээлийн жилийн байдлаар 77.6, 80.9, 62.8 хувьтай байгаа ахлах ангийн хамран сургалтыг харгалзан 85, 85, 70 хувьд хүргэхээр тооцсон. Хүснэгт 6.11. БДБ-ын хамран сургалтын хувь Нас 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 6 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 7 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 8 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 9 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 10 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 11 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 12 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 13 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 14 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 15 78.3% 79.1% 79.8% 80.6% 81.3% 82.0% 82.8% 83.5% 84.3% 85.0% 16 81.3% 81.7% 82.1% 82.5% 83.0% 83.4% 83.8% 84.2% 84.6% 85.0% 17 63.5% 64.2% 65.0% 65.7% 66.4% 67.1% 67.8% 68.6% 69.3% 70.0% Дундаж 94% 94% 94% 94% 94% 94% 95% 95% 95% 95% Эх сурвалж: EPSSim программ Дээрх хамран сургалтын хувийг ашиглан тооцоход БДБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо дараах байдалтай гарсан. Хүснэгт 6.12 БДБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо Нас Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 6 77,101 81,345 80,906 81,633 82,267 81,553 81,342 80,989 80,530 84,109 80,275 7 72,347 76,389 81,292 80,854 81,583 81,584 81,527 81,314 80,959 84,312 80,815 8 67,633 72,105 76,343 81,245 80,810 81,283 81,562 81,503 81,288 84,084 81,288 9 61,202 68,542 72,065 76,302 81,203 80,572 81,264 81,540 81,480 83,738 81,686 10 64,351 65,495 68,506 72,029 76,265 79,449 80,554 81,244 81,519 84,940 81,957 11 60,291 62,711 65,460 68,472 71,994 77,971 79,432 80,535 81,224 82,368 82,077 12 53,188 59,970 62,679 65,428 68,439 73,517 77,954 79,413 80,514 79,779 82,036 13 44,764 57,067 59,939 62,647 65,394 69,649 73,501 77,936 79,393 77,518 81,363 14 42,563 53,869 57,033 59,905 62,613 66,376 69,630 73,480 77,911 75,166 80,592 15 33,291 39,527 42,571 45,494 48,229 51,610 54,437 57,619 61,346 59,910 68,829 16 35,151 38,320 41,202 44,180 47,011 50,372 52,895 55,560 58,567 57,102 64,631 17 28,567 28,190 30,250 32,724 35,303 38,449 40,738 43,024 45,447 44,474 50,230 Нийт 640,449 703,530 738,246 770,914 801,111 832,385 854,836 874,157 890,178 897,500 915,778 Жилийн өсөлт - 9.8% 4.9% 4.4% 3.9% 3.9% 2.7% 2.3% 1.8% 0.8% 2.0% Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо
- 106. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 104 БДБ-д хамрагдах хүүхдийн тоо 2021-2025 онд хамгийн их 10 хүртэл хувийн өсөлттэй, бусад хугацаанд 2 хувийн өсөлттэй байхаар байна. 2030 онд дээрх хүүхдүүдийн 90 хувь нь төрийн өмчийн сургуульд, 10 хувь нь хувийн хэвшлийн сургуульд хамрагдана гэж үзэхэд хамрагдалтын хувь дараах байдлаар өөрчлөгдөх тооцоо гарсан. Хүснэгт 6.13 ЕБС-д суралцагчдын эзлэх хувь, өмчийн хэлбэрээр Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Төрийн өмчийн ЕБС 92.7% 92.4% 92.2% 91.9% 91.6% 91.4% 91.1% 90.8% 90.5% 90.3% 90.0% Хувийн хэвшлийн ЕБС 7.3% 7.6% 7.8% 8.1% 8.4% 8.7% 8.9% 9.2% 9.5% 9.7% 10.0% Эх сурвалж: EPSSim программ Дээрх тооцоололд суурилан ЕБС-д хамрагдах хүүхдийн тоог өмчийн хэлбэрээр дараах хүснэгтэд харуулав. Хүснэгт 6.14. ЕБС-д суралцах хүүхдийн тоо Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Төрийн өмчийн ЕБС-д хамрагдах хүүхэд 593,438 650,273 680,367 708,393 733,978 760,384 778,585 793,822 805,967 810,173 824,200 Хувийн хэвшлийн ЕБС-д хамрагдах хүүхэд 47,011 53,257 57,878 62,521 67,133 72,001 76,251 80,335 84,211 87,327 91,578 Нэмэгдэх хүүхэд (төрийн өмчийн ЕБС) - 56,835 30,094 28,025 25,586 26,406 18,201 15,237 12,145 4,206 14,027 Нэмж барих сургуулийн тоо (640 хүүхдийн сургууль) - 89 47 44 40 41 28 24 19 7 22 Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо 2021-2030 онд манай улс 640 хүүхдийн суудалтай 361 сургууль барихад төрийн өмчийн ЕБС-д хамрагдах хүүхдүүдийг хүлээн авах боломжтой гэсэн тооцоо гарсан. Уг тооцоонд өнөөгийн бүлэг дүүргэлт хэвээр хадгалагдана хэмээн үзсэн. Хүүхдийн тооны өсөлттэй уялдуулан төрийн өмчийн ЕБС-д ажиллах хүний нөөцийн тооцоог хийсэн бөгөөд бага ангийн 1 багшид 30 хүүхэд ногдоно, дунд болон ахлах ангийн багш, багш бус ажиллагчдын бага ангийн багштай харьцах харьцааг өнөөгийн түвшинд хадгалагдана гэж үзсэн.
- 107. 105 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 6.15 Төрийн өмчийн ЕБС-д ажиллагчдын тооцоо Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Бага ангийн багш 9,853 11,211 11,646 12,009 12,281 12,315 12,334 12,307 12,246 12,673 12,181 Дунд ангийн багш 12,386 14,093 14,640 15,096 15,438 15,481 15,504 15,471 15,395 15,931 15,312 Ахлах ангийн багш 6,528 7,428 7,716 7,956 8,137 8,159 8,172 8,154 8,114 8,397 8,070 Багш бус ажиллагчид 17,521 19,936 20,710 21,355 21,839 21,899 21,932 21,886 21,777 22,536 21,660 Нийт ажиллагчид 46,288 52,668 54,713 56,416 57,694 57,855 57,942 57,819 57,531 59,538 57,223 Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо Хүүхдийн тооны өсөлттэй уялдан 2021- 2026 онд хүний нөөцийн хэрэгцээ нэмэгдэх бол 2027 оноос эхлэн шаардагдах багш, багш бус ажиллагчдын тоо бага зэрэг буурах төлөвтэй байна. 6.1.3 Мэргэжлийн боловсрол, сургалт 2021 оноос 2030 онд МБС-д хамрагдах үндсэн насны хүн амын тоог ҮСХ-оос хийсэн Монгол Улсын харьяат хүн амын хувьд тооцсон хүн амын тоо, хүйс, насны бүлэг, дунд хувилбар 2Б, 2015-2045 он тооцоонд суурилан Хүснэгт 6.16-д харуулж байна. Хүснэгт 6.16 МБС-д хамрагдах насны хүн амын тоо, 2021-2030 он Нас 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 15 50,456 53,833 56,996 59,867 63,481 66,354 69,605 73,451 71,101 80,975 16 47,128 50,418 53,793 56,956 60,726 63,454 66,324 69,573 67,505 76,036 17 44,380 47,089 50,376 53,750 57,905 60,694 63,420 66,288 64,194 71,757 18 42,785 44,337 47,044 50,331 54,856 57,870 60,657 63,380 60,987 68,187 Нийт 184,749 195,677 208,209 220,904 236,968 248,372 260,006 272,692 263,787 296,955 Эх сурвалж: ҮСХ 2018 оны жилийн эцэст 15-18 настай хүн ам 180,086 байсантай харьцуулахад 2021 онд суурь он буюу 2018 оноос 3 орчим хувиар нэмэгдэж, 2022-2025 онд 6-7 хувиар өсөх хандлагатай байна. 2026-2030 онд (2029 оныг эс тооцвол, тус оны тоо алдаатай байж болзошгүй) дээрх бүлгийн хүн амын тоо жилд дунджаар 4 орчим хувийн өсөлттэй байх төлөвтэй байна. МБС-д хамрагдалтын хувийг насны бүлгээс хамааруулан ялгаатай байхаар төлөвлөсөн. Тухайлбал 15 настай хүүхдүүдийн хувьд 10-р ангид суралцахгүй байгаа хэсгийг МБС-д хамрагдана гэж үзсэн бол бусад насны бүлгийн хувьд 15 хувь нь хамрагдана гэж тооцсон (одоогоор харгалзан 12.8, 11.2, 8 хувьтай байгаа). Мөн бусад насны бүлгийн хувьд суралцагчдын тоог дээрх үндсэн бүлгийн суралцагчдын тоотой харьцах харьцааг 100 болно хэмээн үзсэн (одоогоор 96.3 хувь байна).
- 108. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 106 Хүснэгт 6.17 МБС-ын хамран сургалтын хувь Нас Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 15 11.5% 21.7% 20.9% 20.2% 19.4% 18.7% 18.0% 17.2% 16.5% 15.7% 15.0% 16 12.8% 13.0% 13.2% 13.5% 13.7% 13.9% 14.1% 14.3% 14.6% 14.8% 15.0% 17 11.2% 11.6% 12.0% 12.3% 12.7% 13.1% 13.5% 13.9% 14.2% 14.6% 15.0% 18 8% 8.7% 9.4% 10.1% 10.8% 11.5% 12.2% 12.9% 13.6% 14.3% 15.0% Бусад насны бүлэг 96.3% 96.4% 96.8% 97.2% 97.6% 98.0% 98.4% 98.8% 99.2% 99.6% 100.0% Эх сурвалж: EPSSim программ Дээрх хамран сургалтын хувийг ашиглан тооцоход МБС-д хамрагдах иргэдийн тоо дараах байдалтай гарсан. Хүснэгт 6.18 МБС-д хамрагдах хүүхдийн тоо Нас Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 15 4,932 10,929 11,262 11,502 11,638 11,871 11,917 11,986 12,105 11,191 12,146 16 5,578 6,136 6,675 7,241 7,792 8,441 8,960 9,511 10,130 9,977 11,405 17 5,115 5,139 5,632 6,216 6,837 7,586 8,182 8,790 9,439 9,385 10,764 18 4,004 3,722 4,168 4,751 5,436 6,308 7,060 7,825 8,620 8,721 10,228 Бусад насны бүлэг 18,897 24,993 26,849 28,878 30,942 33,522 35,541 37,654 39,971 39,118 44,543 Нийт 38,526 50,919 54,586 58,588 62,644 67,728 71,659 75,766 80,265 78,393 89,087 Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо МБС-д хамрагдах иргэдийн тоо 2021 онд огцом нэмэгдэхээр байгаа бол бусад хугацаанд 6-8 хувийн өсөлттэй байхаар байна. 2030 онд дээрх хүүхдүүдийн 65 хувь нь төрийн өмчийн МБС-ын байгууллагад, 35 хувь нь хувийн хэвшлийн сургуульд хамрагдана гэж үзэхэд хамрагдалтын хувь дараах байдлаар өөрчлөгдөх тооцоо гарсан. Хүснэгт 6.19. МБС-ын байгууллагад суралцагчдын эзлэх хувь, өмчийн хэлбэрээр Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Төрийн өмчийн МБС- ын байгууллага 71.9% 71.2% 70.5% 69.8% 69.1% 68.5% 67.8% 67.1% 66.4% 65.7% 65.0% Хувийн хэвшлийн МБС-ын байгууллага 28.1% 28.8% 29.5% 30.2% 30.9% 31.6% 32.2% 32.9% 33.6% 34.3% 35.0% Эх сурвалж: EPSSim программ Дээрх тооцоололд суурилан МБС-д хамрагдах хүүхдийн тоог өмчийн хэлбэрээр дараах хүснэгтэд харуулав.
- 109. 107 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 6.20 МБС-ын байгууллагад суралцах хүүхдийн тоо Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Төрийн өмчийн МБС-ын байгууллагад хамрагдах хүүхэд 27,712 36,260 38,494 40,912 43,312 46,360 48,556 50,816 53,280 51,496 57,906 Хувийн хэвшлийн МБС-ын байгууллагад хамрагдах хүүхэд 10,814 14,660 16,092 17,676 19,332 21,368 23,103 24,950 26,985 26,896 31,180 Нэмэгдэх хүүхэд (төрийн өмчийн МБС) - 8,548 2,234 2,418 2,400 3,047 2,197 2,260 2,464 (1,784) 6,410 Жилийн өсөлт - 30.8% 6.2% 6.3% 5.9% 7.0% 4.7% 4.7% 4.8% -3.3% 12.4% Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо Дээрх тооцооллоос МБС-ын байгууллагад хамрагдах иргэдийн тоо 2025 он хүртэл эрчимтэй буюу жилд ойролцоогоор 6-7 хувь нэмэгдэх бол (2021 онд 30.8 хувийн өсөлттэй байна) цаашид жилийн 4 хувийн өсөлттэй байхаар байна. 2011-2012 оны хичээлийн жилд манай улсын МБС-ын байгууллагад 37,227 суралцагч суралцаж байсан. Тиймээс 2021-2030 онд гарах суралцагчдын тооны өсөлтийг одоогийн тогтолцоо шингээнэ хэмээн үзлээ. Тус тооцоонд МБС-ын байгууллагад суралцагчдын тоог зориудаар нэмэгдүүлэхээр төлөвлөсөн бөгөөд бодит байдал дээр хүүхдүүдийн мэргэжил сонголт сонирхол, уг салбарын нэр хүндээс хамааран буурахыг үгүйсгэхгүй юм. 6.1.4 Дээд боловсрол 2021 оноос 2030 онд дээд боловсролд хамрагдах үндсэн насны хүн амын тоог ҮСХ-оос хийсэн Монгол Улсын харьяат хүн амын хувьд тооцсон хүн амын тоо, хүйс, насны бүлэг, дунд хувилбар 2Б, 2015-2045 он тооцоонд суурилан Хүснэгт 6.21-д харуулж байна. Хүснэгт 6.21 Дээд боловсролд хамрагдах хүн амын тоо, 2021-2030 Нас 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 18 42,785 44,337 47,044 50,331 54,856 57,870 60,657 63,380 60,987 68,187 19 42,686 42,740 44,291 46,996 51,558 54,818 57,829 60,611 57,805 65,125 20 43,727 42,635 42,692 44,242 48,201 51,517 54,774 57,781 54,683 62,322 21 45,301 43,672 42,584 42,642 45,182 48,159 51,473 54,726 51,782 59,560 Нийт 174,499 173,384 176,611 184,211 199,797 212,364 224,733 236,498 225,257 255,194 Эх сурвалж: ҮСХ 2018 оны жилийн эцэст 18-21 настай хүн ам 190,539 байсантай харьцуулахад 2025 он хүртэл 2018 оны суурь түвшинд хүрэхгүй, 2026 оноос нэмэгдэх төлөвтэй байна. Өөрөөр хэлбэл 2026 оноос хойш жилд 5-6 хувийн өсөлттэй байхаар байна. Дээд боловсролд хамрагдалтын хувийг 18- 21 насны залуучуудын хувьд 45 хувь байхаар төлөвлөсөн. Одоогоор 63 хувь байгаа бөгөөд дээд боловсролын байгууллагын тоог нэгтгэх, элсэх босгыг өндөрсгөх зэрэг шалтгаанаар тус хувийг бууруулж төлөвлөсөн. Мөн ахисан түвшний сургалтад хамрагсдын тоог бакалаврын сургалтад суралцагчдын тоотой харьцах харьцааг нь тогтмол байна гэж үзэн тодорхойлсон болно.
- 110. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 108 Хүснэгт 6.22 Дээд боловсролд хамран сургалтын хувь Нас Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 18-21 63% 61% 59% 58% 56% 54% 52% 50% 49% 47% 45% Эх сурвалж: EPSSim программ Дээрх хамран сургалтын хувийг ашиглан тооцоход дээд боловсролд хамрагдах иргэдийн тоо дараах байдалтай гарсан. Хүснэгт 6.23 Дээд боловсролд хамрагдах суралцагчдын тоо Нас Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Бакалаврын сургалт 119,301 106,793 102,990 101,728 102,790 107,890 110,854 113,265 114,938 105,420 114,837 Ахисан түвшний сургалт 29,145 26,089 25,160 24,852 25,111 26,357 27,081 27,671 28,079 25,754 28,055 Нийт 148,446 132,883 128,150 126,580 127,901 134,248 137,935 140,936 143,017 131,174 142,892 Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо 2021-2030 онд дээд боловсролд хамрагдах иргэдийн тоо 2018 оны суурь түвшинд хүрэхгүй байх тооцоотой байна. 2030 онд дээрх иргэдийн 70 хувь нь төрийн өмчийн дээд боловсролын байгууллагад, 30 хувь нь хувийн хэвшлийн дээд боловсролын байгууллагад хамрагдана гэж үзэхэд хамрагдалтын хувь дараах байдлаар өөрчлөгдөх тооцоо гарсан. Хүснэгт 6.24 Дээд боловсролын байгууллагад суралцагчдын эзлэх хувь, өмчийн хэлбэрээр Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Төрийн өмчийн дээд боловсролын байгууллага 55.8% 57.2% 58.6% 60.1% 61.5% 62.9% 64.3% 65.7% 67.2% 68.6% 70.0% Хувийн өмчийн дээд боловсролын байгууллага 44.2% 42.8% 41.4% 39.9% 38.5% 37.1% 35.7% 34.3% 32.8% 31.4% 30.0% Эх сурвалж: EPSSim программ Дээрх тооцоололд суурилан дээд боловсролын байгууллагад хамрагдах хүүхдийн тоог өмчийн хэлбэрээр дараах хүснэгтэд харуулав. Хүснэгт 6.25 Дээд боловсролын байгууллагад суралцах хүний тоо Суурь 2019/20 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Төрийн өмчийн дээд боловсролын байгууллага 87,992 76,036 75,147 76,024 78,634 84,442 88,720 92,651 96,050 89,959 100,024 Хувийн өмчийн дээд боловсролын байгууллага 69,633 56,847 53,003 50,556 49,267 49,806 49,215 48,285 46,967 41,215 42,868 Нэмэгдэх хүүхэд (төрийн өмчийн дээд боловсролын байгууллага) - (11,956) (888) 876 2,610 5,808 4,278 3,931 3,399 (6,091) 10,065 Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо
- 111. 109 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Дээрх тооцооноос үзэхэд дээд боловсролын байгууллагад хамрагдах иргэдийн тоо 2026 он хүртэл 2018 он буюу суурь оны түвшинд хүрэхгүй байна. Тиймээс 2021-2030 онд гарах суралцагчдын тооны өсөлтийг одоогийн тогтолцоо шингээнэ хэмээн үзлээ. Тус тооцоонд дээд боловсролын байгууллагад суралцагчдын тоог зориудаар бууруулахаар төлөвлөсөн бөгөөд бодит байдал дээр хүүхдүүдийн мэргэжил сонголт, сонирхлоос хамааран өсөхийг ч үгүйсгэхгүй. 6.1.5 Насан туршийн суралцахуй 2013 оны байдлаар манай улсын 15-24 насны залуучуудын бичиг үсэг тайлагдалтын хувь эрэгтэй 95.2, эмэгтэй 97.5 хувьтай байсан. Дээрх хувиудыг 99 хувьд хүргэхээр тооцоход 2021-2025 онд дараах тооны залуус бичиг үсгийн сургалтад хамрагдахаар байна. Хүснэгт 6.26 Бичиг үсгийн сургалтад хамрагдах иргэдийн тоо, 15-24 нас Суурь 2018/2019 2021 2022 2023 2024 2025 Эрэгтэй - 10,290 9,492 8,758 8,064 7,580 Эмэгтэй - 5,365 5,061 4,797 4,562 4,347 Нийт 2,855 15,655 14,554 13,556 12,627 11,927 Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо Дүйцүүлэх хөтөлбөрт суралцагчдын тоо жилээс жилд буурч байгаа нь хүн амын боловсрол сайжирч байгаатай шууд холбоотой. 2018-2019 оны хичээлийн жилд 7,296 суралцагч дүйцүүлэх хөтөлбөрт суралцсан бөгөөд энэ тоо жил тутам 8 хувиар буурч байна. Эдгээр үзүүлэлт дээр суурилан 2021-2025 онд дүйцүүлэх хөтөлбөрт хамрагдах суралцагчдын тоог тооцоолов. Хүснэгт 6.27 Дүйцүүлэх хөтөлбөрт хамрагдах иргэдийн тоо Суурь 2018/2019 2021 2022 2023 2024 2025 Нийт 7,296 6,712 6,175 5,681 5,227 4,809 Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо Бичиг үсгийн сургалтад хамрагдах иргэдийг 30 суралцагчтай бүлгээр сургах тохиолдолд хамгийн ихдээ 522 багш хэрэгцээтэй байна. Тиймээс одоогийн тогтолцоонд ажиллаж байгаа 630 багш, ажилтнууд насан туршийн боловсролын өнөөгийн үйлчилгээ буюу бичиг үсгийн болон дүйцүүлэх хөтөлбөрийн сургалтыг үргэлжлүүлэн хүргэхэд хүрэлцэнэ гэж тооцлоо. Цаашид хүн амын боловсрол сайжирч байгаа нөхцөлд насан туршийн өнөөгийн тогтолцоо энэ байдлаараа үргэлжлэх нь цаг үеийн хэрэгцээ, шаардлагыг хангахгүйг анхаарч хүн амын насан туршдаа суралцахуйг дэмжсэн шинэ тогтолцоонд шилжих нь чухал байна.
- 112. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 110 6.2 ШААРДАГДАХ САНХҮҮЖИЛТИЙН ТООЦОО Төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардлыг 2021-2025 онд нарийвчлан тооцсонтой холбоотойгоор боловсролын салбарт шаардагдах санхүүжилтийн тооцоог өмнөх дэд хэсэгт хийсэн боловсролын хэрэгцээний тооцооны 2021-2025 оны тоонд суурилан гаргасан. Хүснэгт 6.28 СӨБ-д шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг Зардлын анги 2021 2022 2023 2024 2025 Багшийн цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 129.45 140.43 153.34 163.75 173.51 Туслах багшийн цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 80.37 87.11 95.03 101.40 107.34 Багш бус ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 184.34 197.18 212.24 223.41 233.27 Ажил олгогчоос НД-д төлөх шимтгэл 53.21 57.34 62.18 65.95 69.41 Хоол, хүнс 98.61 107.82 117.50 127.58 136.84 Хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага хийх 1.66 1.80 1.95 2.10 2.24 Бусад хувьсах зардал 8.98 9.75 10.55 11.37 12.10 Байр ашиглалттай холбоотой тогтмол зардал 35.53 38.94 42.27 45.65 49.30 Хувийн хэвшлийн байгууллагад олгох татаас 36.30 41.10 46.34 51.99 57.56 Урсгал шилжүүлэг 16.54 17.89 19.42 20.71 21.90 Нийт урсгал зардал 645.00 699.36 760.80 813.90 863.47 Барилга, байгууламж 61.84 16.41 6.00 - - Их засвар 15.40 16.88 18.32 19.79 21.37 Тоног төхөөрөмж 11.32 7.27 6.71 6.60 7.12 Хөрөнгийн зардал 88.56 40.56 31.03 26.38 28.50 Нийт зарлага 733.55 739.93 791.84 840.28 891.96 Урсгал зардлын эзлэх хувь 87.93% 94.52% 96.08% 96.86% 96.81% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 12.07% 5.48% 3.92% 3.14% 3.19% Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо · Ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшлыг тооцохдоо ЮНЕСКО-ийн EPSSim загварын дагуу нэг хүнд ногдох ДНБ-ээс хамаарсан үржүүлэгч тооцож ашигласан бөгөөд тухайн албан тушаалтны жилийн үндсэн цалинг 30 хувиар нэмэгдүүлж (нэмэгдэл урамшлыг тооцох зорилгоор) тухайн жилийн ДНБ-д хуваан гарч ирсэн индексийг үржүүлэгч болгосон. Ингэж тооцоход багшийн цалингийн индекс 1.18, туслах багшийн цалингийн индекс 0.93, багш бус ажилтны цалингийн индекс 1.03 гарсан. · Ажил олгогчоос НД-д төлөх шимтгэлийг нийт ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшлаас 13.5 хувиар тооцсон. · Хоол хүнс, хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага хийх, бусад хувьсах зардлыг тооцохдоо нэг хүүхэд ногдох хэмжээг тооцоолж жил тус бүрд хүүхдийн тоогоор үржүүлж гаргасан. Мөн инфляц жил бүр 8 хувьтай байна хэмээн төсөөлж дээрх зардлуудыг инфляцын түвшинтэй уялдуулан индексжүүлсэн. · Байр ашиглалттай холбоотой тогтмол зардлыг тооцохдоо нэг цэцэрлэгт ногдох дундаж зардлыг тооцоолж тухайн онд байх цэцэрлэгийн тоогоор үржүүлсэн. · Хувийн хэвшлийн байгууллагад олгох татаасыг тооцохдоо хувийн хэвшлийн цэцэрлэгийн нэг хүүхэд ногдох хэмжээг хувийн хэвшлийн цэцэрлэгт хамрагдах
- 113. 111 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 хүүхдийн тоогоор үржүүлсэн. · Урсгал шилжүүлгийн бараа, үйлчилгээний зардалд эзлэх хувийг 2020 оны түвшинд байна хэмээн тооцоолж (2.79%) 2021-2025 оны хэмжээг ойролцоогоор тооцоолсон. · 75 ортой цэцэрлэг барих жишиг өртгийг (1 тэрбум төгрөг) инфляцын түвшинтэй индексжүүлж барилга байгууламжийн зардлыг тооцоолсон. · Их засварын хувьд жил бүр нийт цэцэрлэгийн 5 хувьд их засвар хийхээр, тус бүрийн өртөг 0.3 тэрбум төгрөг хэмээн тооцоолсон. · Тоног төхөөрөмжийн зардлыг тооцохдоо шинээр баригдсан цэцэрлэг бүрд, жил бүр нийт цэцэрлэгийн 5 хувьд 0.1 тэрбум төгрөгийн тоног төхөөрөмж нийлүүлнэ гэж тооцсон. Хүснэгт 6.29 БДБ-д шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг Зардлын анги 2021 2022 2023 2024 2025 Багшийн цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 483.50 541.66 608.26 665.03 716.14 Багш бус ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 256.52 287.38 322.71 352.83 379.94 Ажил олгогчоос НД-д төлөх шимтгэл 99.90 111.92 125.68 137.41 147.97 Хоол, хүнс 34.36 38.67 43.19 47.84 51.96 Хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага хийх 4.66 5.27 5.92 6.63 7.42 Бусад хувьсах зардал 32.79 37.05 41.66 46.62 52.16 Байр ашиглалттай холбоотой тогтмол зардал 127.56 146.40 166.79 188.69 213.32 Хувийн хэвшлийн байгууллагад олгох татаас 25.58 30.03 35.03 40.62 47.05 Урсгал шилжүүлэг 105.84 118.98 133.83 147.16 159.77 Нийт урсгал зардал 1,170.72 1,317.34 1,483.08 1,632.82 1,775.73 Барилга, байгууламж 498.73 285.20 286.84 282.82 315.24 Их засвар 20.27 23.26 26.50 29.98 33.90 Тоног төхөөрөмж 136.45 101.38 108.17 114.36 128.42 Хөрөнгийн зардал 655.45 409.84 421.52 427.17 477.56 Нийт зарлага 1,826.17 1,727.19 1,904.60 2,059.99 2,253.29 Урсгал зардлын эзлэх хувь 64.11% 76.27% 77.87% 79.26% 78.81% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 35.89% 23.73% 22.13% 20.74% 21.19% Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо · Ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшлыг тооцохдоо ЮНЕСКО-ын EPSSim загварын дагуу нэг хүнд ногдох ДНБ-ээс хамаарсан үржүүлэгч тооцож ашигласан бөгөөд тухайн албан тушаалтны жилийн үндсэн цалинг 30 хувиар нэмэгдүүлж (нэмэгдэл урамшлыг тооцох зорилгоор) тухайн жилийн ДНБ-д хуваан гарч ирсэн индексийг үржүүлэгч болгосон. Дээрх тооцооллоос багшийн цалингийн индекс 1.18, багш бус ажилтны цалингийн индекс 1.03 гарсан. · Ажил олгогчоос НД-д төлөх шимтгэлийг нийт ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшлаас 13.5 хувиар тооцсон. · Хоол хүнс, хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага хийх, бусад хувьсах зардлыг тооцохдоо нэг хүүхэд ногдох хэмжээг тооцоолж жил тус бүрд хүүхдийн тоогоор үржүүлж гаргасан. Мөн инфляцыг жил бүр 8 хувьтай байна хэмээн төсөөлж дээрх зардлуудыг инфляцын түвшинтэй уялдуулан индексжүүлсэн. · Байр ашиглалттай холбоотой тогтмол зардлыг тооцохдоо нэг сургуульд ногдох дундаж зардлыг тооцоолж тухайн онд байх сургуулийн тоогоор үржүүлсэн. · Хувийн хэвшлийн байгууллагад олгох татаасыг тооцохдоо хувийн хэвшлийн сургуулийн нэг хүүхэд ногдох хэмжээг
- 114. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 112 хувийн хэвшлийн сургуульд хамрагдах хүүхдийн тоогоор үржүүлсэн. · Урсгал шилжүүлгийн бараа, үйлчилгээний зардалд эзлэх хувийг 2020 оны түвшинд байна хэмээн тооцоолж (10.18%) 2021-2025 оны хэмжээг ойролцоогоор тооцоолсон. · 640 суудалтай сургууль барих жишиг өртгийг (5.2 тэрбум төгрөг) инфляцын түвшинтэй индексжүүлж барилга байгууламжийн зардлыг тооцоолсон. · Их засварын хувьд жил бүр нийт сургуулийн 5 хувьд их засвар хийнэ, тус бүрийн өртөг 0.5 тэрбум төгрөг хэмээн тооцоолсон. · Тоног төхөөрөмжийн зардлыг тооцохдоо шинээр баригдсан сургууль бүрд, жил бүр нийт сургуулийн 5 хувьд 1 тэрбум төгрөгийн тоног төхөөрөмж нийлүүлнэ гэж тооцсон. Хүснэгт 6.30 МБС-д шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг Зардлын анги 2021 2022 2023 2024 2025 Багшийн цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 31.03 33.46 36.44 38.96 41.83 Захиргааны ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 7.04 7.60 8.27 8.84 9.50 Үйлчилгээний ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 17.72 19.11 20.81 22.25 23.89 Ажил олгогчоос НД-д төлөх шимтгэл 7.53 8.12 8.85 9.46 10.15 Хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага хийх 18.59 21.38 24.47 27.96 32.34 Бусад хувьсах зардал 8.88 10.21 11.68 13.35 15.45 Байр ашиглалттай холбоотой тогтмол зардал 11.18 12.11 13.04 14.08 15.22 Хувийн хэвшлийн байгууллагад олгох татаас 0.86 1.03 1.22 1.44 1.72 Урсгал шилжүүлэг 5.20 5.71 6.30 6.88 7.57 Суралцагчдад олгох тэтгэлэг 101.84 109.17 117.18 125.29 135.46 Нийт урсгал зардал 209.86 227.89 248.25 268.49 293.12 Хөрөнгийн зардал (нийт урсгал зардлын 20 хувьтай тэнцүү) 41.97 45.58 49.65 53.70 58.62 Нийт зарлага 251.84 273.47 297.90 322.19 351.74 Урсгал зардлын эзлэх хувь 83.33% 83.33% 83.33% 83.33% 83.33% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 16.67% 16.67% 16.67% 16.67% 16.67% Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо · Ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшлыг тооцохдоо ЮНЕСКО-ын EPSSim загварын дагуу нэг хүнд ногдох ДНБ-ээс хамаарсан үржүүлэгч тооцож ашигласан бөгөөд тухайн албан тушаалтны жилийн үндсэн цалинг 30 хувиар нэмэгдүүлж (нэмэгдэл урамшлыг тооцох зорилгоор) тухайн жилийн ДНБ-д хуваан гарч ирсэн индексийг үржүүлэгч болгосон. Ингэж тооцоход багшийн цалингийн индекс 1.24, захиргааны ажилтны цалингийн индекс 1.43, үйлчилгээний ажилтны цалингийн индекс 1.03 гарсан. · Ажил олгогчоос НД-д төлөх шимтгэлийг нийт ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшлаас 13.5 хувиар тооцсон. · Хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага хийх, бусад хувьсах зардлыг тооцохдоо нэг хүүхэд ногдох хэмжээг тооцоолж жил тус бүрт суралцагчийн тоогоор үржүүлж гаргасан. Мөн инфляц жил бүр 8 хувьтай байна хэмээн төсөөлж дээрх зардлуудыг инфляцын түвшинтэй уялдуулан индексжүүлсэн. · Байр ашиглалттай холбоотой тогтмол зардлыг шинээр барилга барина гэж тооцоогүй тул инфляцын түвшинтэй уялдуулан өснө гэж үзсэн.
- 115. 113 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 · Хувийн хэвшлийн байгууллагад олгох татаасыг тооцохдоо хувийн хэвшлийн сургуулийн нэг суралцагчид ногдох хэмжээг хувийн хэвшлийн сургуульд хамрагдах хүүхдийн тоогоор үржүүлсэн. · Урсгал шилжүүлгийн бараа, үйлчилгээний зардалд эзлэх хувийг 2020 оны түвшинд байна хэмээн тооцоолж (5.1%) 2021-2025 оны хэмжээг ойролцоогоор тооцоолсон. · МБС-ын байгууллагад суралцагчдад өгч буй тэтгэлгийн хэмжээг тооцохдоо нэг суралцагчид ногдох хэмжээг өнөөгийн түвшинд байна гэж тооцож 2021-2025 оны хүүхдийн тоогоор үржүүлж тооцсон. · Хөрөнгийн зардлын хувьд нийт урсгал зардлын 20 хувьтай тэнцүү байна гэж төсөөлсөн. Уг зардлаар шаардлагатай их засвар хийгдэж тоног төхөөрөмж худалдаж авна. Хүснэгт 6.31 Дээд боловсролд шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг Зардлын анги 2021 2022 2023 2024 2025 Төрөөс иргэдэд олгох тэтгэмж, урамшуулал 21.11 21.98 23.30 25.33 28.63 Эргэж төлөгдөх зээл 50.96 55.43 61.29 69.38 81.59 Бусад урсгал зардал 9.54 10.25 11.20 12.54 14.59 Нийт урсгал зардал 81.61 87.66 95.79 107.24 124.82 Хөрөнгийн зардал (нийт урсгал зардлын 20 хувьтай тэнцүү) 16.32 17.53 19.16 21.45 24.96 Нийт зарлага 97.93 105.19 114.94 128.69 149.78 Урсгал зардлын эзлэх хувь 83.33% 83.33% 83.33% 83.33% 83.33% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 16.67% 16.67% 16.67% 16.67% 16.67% Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо · Дээд боловсролын санхүүжилтийн хувьд суралцагчдын тэтгэлэг, төлбөрийн хөнгөлөлт болон зээл урсгал зардлын дийлэнх хувийг бүрдүүлдэг. · Төрөөс иргэдэд олгох тэтгэмж, урамшууллын дүнг тооцохдоо бакалаврын түвшинд суралцах оюутны 4.07-4.13 хувь нь тэтгэлэг, төлбөрийн хөнгөлөлт эдэлнэ гэж тооцсон. Уг үзүүлэлт 2018- 2019 оны хичээлийн жилийн байдлаар 4.14 хувь байсан бөгөөд 2030 онд 4 хувьтай тэнцэхээр төсөөлсөн. Улмаар нэг суралцагчид ногдох хэмжээг тооцож бакалаврын түвшинд суралцах нийт хүүхдийн тоогоор үржүүлэн жил бүрийн 8 хувийн инфляцын түвшингээр индексжүүлсэн. · Эргэж төлөгдөх зээлийн хувьд мөн суралцагчдын 3.7-4.3 хувь нь зээлээр суралцана гэсэн төсөөлөл дээр суурилж тооцсон. 2018-2019 оны хичээлийн жилийн мэдээгээр уг үзүүлэлт 3.5 хувьтай байсныг 2030 онд 5 хувьд хүргэнэ гэж үзсэн. Улмаар нэг суралцагчид ногдох хэмжээг тооцож бакалаврын түвшинд суралцах нийт хүүхдийн тоогоор үржүүлэн жил бүрийн 8 хувийн инфляцын түвшингээр индексжүүлсэн. · Бусад урсгал зардлын хувьд дээрх 2 зардлын ангийн дүнд эзлэх хувийг 13.2 хувь хэвээр хадгалагдана гэж тооцсон. · Хөрөнгийн зардлын хувьд нийт урсгал зардлын 20 хувьтай тэнцүү байна гэж төсөөлсөн.
- 116. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 114 Хүснэгт 6.32 Насан туршийн боловсролд шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг Зардлын анги 2021 2022 2023 2024 2025 Багшийн цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 7.71 7.73 7.84 7.81 7.92 Ажил олгогчоос НД-д төлөх шимтгэл 1.04 1.04 1.06 1.05 1.07 Хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага хийх 0.28 0.29 0.29 0.29 0.29 Бусад хувьсах зардал 0.31 0.31 0.31 0.31 0.32 Нийт урсгал зардал 9.34 9.37 9.49 9.46 9.59 Хөрөнгийн зардал (нийт урсгал зардлын 20 хувьтай тэнцүү) 1.87 1.87 1.90 1.89 1.92 Нийт зарлага 11.21 11.24 11.39 11.35 11.51 Урсгал зардлын эзлэх хувь 83.33% 83.33% 83.33% 83.33% 83.33% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 16.67% 16.67% 16.67% 16.67% 16.67% Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо · Ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшлыг тооцохдоо ЮНЕСКО-ын EPSSim загварын дагуу нэг хүнд ногдох ДНБ-ээс хамаарсан үржүүлэгч тооцож ашигласан бөгөөд тухайн албан тушаалтны жилийн үндсэн цалинг 30 хувиар нэмэгдүүлж (нэмэгдэл урамшлыг тооцох зорилгоор) тухайн жилийн ДНБ-д хуваан гарч ирсэн индексийг үржүүлэгч болгосон. Насан туршийн багш, ажилтны цалинг ЕБС-ийн багштай ижил байхаар тооцоход багш, ажилтны цалингийн индекс 1.18 гарсан. · Ажил олгогчоос НД-д төлөх шимтгэлийг нийт ажилтны цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшлаас 13.5 хувиар тооцсон. · Хичээл үйлдвэрлэлийн дадлага хийх, бусад хувьсах зардлыг тооцохдоо нэг хүүхэд ногдох хэмжээг тооцоолж жил тус бүрт хүүхдийн тоогоор үржүүлж гаргасан. Мөн инфляцыг жил бүр 8 хувьтай байна хэмээн төсөөлж дээрх зардлуудыг инфляцын түвшинтэй уялдуулан индексжүүлсэн. · Хөрөнгийн зардлын хувьд нийт урсгал зардлын 20 хувьтай тэнцүү байна гэж төсөөлсөн. Хүснэгт 6.33 Боловсрол, шинжлэх ухааны бодлого, удирдлагад шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг Зардлын анги 2021 2022 2023 2024 2025 Нийт урсгал зардал 18.84 20.41 21.98 23.73 25.65 Хөрөнгийн зардал (нийт урсгал зардлын 20 хувьтай тэнцүү) 3.77 4.08 4.40 4.75 5.13 Нийт зарлага 22.61 24.50 26.38 28.47 30.78 Урсгал зардлын эзлэх хувь 83.33% 83.33% 83.33% 83.33% 83.33% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 16.67% 16.67% 16.67% 16.67% 16.67% Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо · 2020 онд урсгал зардлын төсөв 17.45 тэрбум төгрөг байсан. Үүнийг жил тутмын 8 хувийн инфляцын түшингээр индексжүүлэн 2021-2025 оны урсгал зардлыг тооцсон. · Хөрөнгийн зардлын хувьд нийт урсгал зардлын 20 хувьтай тэнцүү байна гэж төсөөлсөн. Дээрх бүх дэд салбаруудад шаардагдах санхүүжилтийг нэгтгэн дараах хүснэгтэд харуулж байна.
- 117. 115 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 6.34 Боловсролын салбарт шаардагдах санхүүгийн тооцоо, тэрбум төгрөг Дэд салбар 2021 2022 2023 2024 2025 СӨБ 733.55 739.93 791.84 840.28 891.96 Урсгал зардал 645.00 699.36 760.80 813.90 863.47 Хөрөнгийн зардал 88.56 40.56 31.03 26.38 28.50 БДБ 1,826.17 1,727.19 1,904.60 2,059.99 2,253.29 Урсгал зардал 1,170.72 1,317.34 1,483.08 1,632.82 1,775.73 Хөрөнгийн зардал 655.45 409.84 421.52 427.17 477.56 МБС 251.84 273.47 297.90 322.19 351.74 Урсгал зардал 209.86 227.89 248.25 268.49 293.12 Хөрөнгийн зардал 41.97 45.58 49.65 53.70 58.62 Дээд боловсрол 97.93 105.19 114.94 128.69 149.78 Урсгал зардал 81.61 87.66 95.79 107.24 124.82 Хөрөнгийн зардал 16.32 17.53 19.16 21.45 24.96 Насан туршийн боловсрол 11.21 11.24 11.39 11.35 11.51 Урсгал зардал 9.34 9.37 9.49 9.46 9.59 Хөрөнгийн зардал 1.87 1.87 1.90 1.89 1.92 Боловсрол, шинжлэх ухааны бодлого, удирдлага 22.61 24.50 26.38 28.47 30.78 Урсгал зардал 18.84 20.41 21.98 23.73 25.65 Хөрөнгийн зардал 3.77 4.08 4.40 4.75 5.13 НИЙТ 2,943.32 2,881.51 3,147.06 3,390.98 3,689.07 Урсгал зардал 2,135.38 2,362.04 2,619.40 2,855.64 3,092.38 Хөрөнгийн зардал 807.94 519.47 527.66 535.34 596.69 Урсгал зардлын эзлэх хувь 72.55% 81.97% 83.23% 84.21% 83.83% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 27.45% 18.03% 16.77% 15.79% 16.17% Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо 6.3 УЛСЫН ТӨСӨВ БА БОЛОВСРОЛЫН ЗАРДАЛ, ДУТАГДАХ НӨӨЦИЙН ТООЦОО Боловсролын салбарын төсвийг тооцохдоо Үндэсний хөгжлийн газрын Дунд хугацааны хөгжлийн хүрээний IV тайлангийн тоон мэдээллийг ашиглав. Тус байгууллагаас ДНБ- ий хэмжээг 2020-2025 онд дээд /их буюу өөдрөг/, дунд, доод /бага буюу өөдрөг биш/ гэсэн гурван хувилбараар тооцсон байдаг. Хүснэгт 6.35-д хэтийн тооцоололд ашигласан зарим үзүүлэлтүүдийг харуулж байна. Хүснэгт 6.35 ДНБ, улсын төсвийн ДНБ-д эзлэх хувь болон боловсролын салбарын төсвийн улсын төсөвт эзлэх хувийн таамаглал Үзүүлэлт 2021 2022 2023 2024 2025 ДНБ*, тэрбум төгрөг 42660.9 46851.9 51931.3 56472 61647.1 Нэгдсэн төсвийн зарлагын ДНБ-д эзлэх хувь 30.6% 30.9% 31.1% 31.2% 31.4% Нэгдсэн төсвийн зарлага, тэрбум төгрөг 13,054.24 14,477.24 16,150.63 17,619.26 19,357.19 Боловсролын салбарын зардлын төсвийн нэгдсэн төсвийн зарлагад эзлэх хувь** 15.44% 15.89% 16.35% 16.83% 17.32% Боловсролын салбарын зардал, тэрбум төгрөг 2,015.29 2,300.20 2,640.96 2,965.20 3,352.76 ДНБ-д боловсролын салбарт улсын төсвөөс зарцуулах зардлын эзлэх хувь 4.7 4.9 5.1 5.3 5.4 Эх сурвалж: Үндэсний хөгжлийн газрын Дунд хугацааны хөгжлийн хүрээний IV тайланд суурилсан судлаачийн тооцоо Жич: * дунд хувилбарын ДНБ-ийг ашигласан. ** Уг хувийг 2030 онд олон улсын байгууллагуудын зөвлөмжийн дагуу 20 хувьд хүрнэ хэмээн тооцсон. Жилд 2.9 хувиар өсөхөөр байна.
- 118. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 116 Өмнөх хэсэгт тооцоолсон боловсролын салбарт шаардагдах санхүүгийн тооцоотой харьцуулахад манай улсын боловсролын 168 Монгол дахь төлөөлөгчийн газрын албаны хүмүүстэй уулзаж тодруулсан тоо салбарын төсөв ихээхэн дутах төлөвтэй байна. Хүснэгт 6.36 Боловсролын салбарт дутагдах нөөц, эзлэх хувь ба тэрбум төгрөгөөр Үзүүлэлт 2021 2022 2023 2024 2025 Шаардагдах санхүүжилтэд улсын төсвийн эзлэх хувь 68.5% 79.8% 83.9% 87.4% 90.9% Дутагдах санхүүжилт, хувь 31.5% 20.2% 16.1% 12.6% 9.1% Дутагдах санхүүжилт, тэрбум төгрөг 928.04 581.31 506.09 425.78 336.30 Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо Хүүхдийн тооны өсөлтөөс шалтгаалсан барилгабайгууламж,урсгалзардалтэрдундаа багш, ажилтнуудын цалингийн нэмэгдлээс шалтгаалан манай улсын боловсролын салбарт 2021-2025 онд ихээхэн хэмжээний нэмэлт санхүүжилт шаардагдахаар байна. 6.4 САНХҮҮЖИЛТИЙН СТРАТЕГИ Санхүүжилт дутах нөхцөлд багш, ажилтнуудын цалинг инфляцын түвшнийг харгалзан нэг хүнд ногдох ДНБ-ний өсөлттэй уялдуулан жил бүр 7-9 хувиар нэмэх боломжгүй байдалд хүрч мэдэхээр байна. Мөн бүх шатны хувийн хэвшлийн сургалтын байгууллагуудад олгодог татаасыг зогсоож, МБС-ын байгууллагад суралцагчдын тэтгэлгийг зогсоох зэрэг зохицуулалтыг хийж урсгал зардлыг бууруулах шаардлагатай байна. Иймд боловсролын салбарын урсгал зардлыг улсын нэгдсэн төсвөөс санхүүжүүлж, 2021-2025 онд боловсролын салбарт хийгдэх хөрөнгө оруулалтыг үндсэндээ гадаад эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх боломжтой гэж тооцсон. Хөгжлийн түншүүд Монгол Улсын боловсролын салбарт зээл, тусламжийн төслөөр дамжуулан мэдэгдэхүйц хөрөнгө оруулалт хийж байна. Дараах хүснэгтэд хөгжлийн түншүүдийн одоо хэрэгжүүлж байгаа болон ойрын үед хэрэгжүүлэх төслүүдийн санхүүжилтийн дүнг үзүүлэв.168
- 119. 117 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 6.37 Хөгжлийн түншүүдийн хөрөнгө оруулалт Хөгжлийн түнш Төслийн нэр Үргэлжлэх хугацаа Санхүүжилтийн дүн, америк доллароор Тусламж (техникийн туслалцаа) Зээл (төлөвлөж буй) АХБ Судалгааны их сургуулийн төсөл 2018-2022 800,000 30,000,000 Шинжлэх ухаан, технологи, инновацын тогтолцоог сайжруулах төсөл 2017-2020 600,000 Боловсролын салбарын дунд хугацааны хөгжлийн төлөвлөгөөг боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх төсөл 2017-2020 600,000 Эдийн засгийн хүндрэлийн үед боловсролын хүртээмж, чанарыг сайжруулах төсөл 2018-2021 50,000,000 Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх төсөл 2015-2021 25,000,000 Дээд боловсролын шинэчлэлийн төсөл 2012-2020 20,000,000 Хүртээмжтэй боловсролд дэмжлэг үзүүлэх төсөл (төлөвлөж буй) 2,000,000 Дэлхийн банк Монгол Улсын хөдөө орон нутгийн эмзэг бүлгийн залуусыг дэмжих “Орон нутгийн өсвөр үеийнхэнд хувь хүний ур чадвар, энтрепренершип боловсрол олгох” төсөл 2019-2023 2,750,000 Боловсролын чанарын шинэчлэлийн төсөл 2014-2020 30,000,000 НҮБ-ын Хүн амын сан Өсвөр насныхан ба залуус 2017-2021 9,300,000 НҮБ-ын Хүүхдийн сан Хүүхдийн эрүүл мэнд, хөгжил 2017-2021 8,702,000 Хүртээмжтэй, эрүүл, чанартай сургалтын орчин 2017-2021 9,720,000 ГОУХАН (ГИЗ) Түншлэлд суурилсан МБС-ын төсөл 2019-2022 6,000,000 Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөх гагнуурын хөтөлбөр бий болгох стратегийн түншлэл (ХНХЯ) 2019-2021 1,200,000 Барилгын салбарын чадавхыг сайжруулах стратегийн түншлэл (ХНХЯ; БХБЯ) 2019-2022 2,180,000 Ур чадвар хөгжүүлэх глобал төсөл (МБС-ын дэд бүтэц TVET) 2018-2020 4,350,000 ЕХ Хөдөлмөр эрхлэх боломжийг дэмжих олон жилийн хөтөлбөр 2014-2020 33,215,482 ЖАЙКА Инженерийн боловсролыг хөгжүүлэх төсөл 2018-2020 69.370,000 Улаанбаатар хотын бага, дунд боловсролыг сайжруулах төсөл Тусламж Шинжлэх ухаан, технологи, инженер, математикийн багш сургах материалыг хөгжүүлэх хөдөөгийн боловсролыг дэмжих төсөл Хамтын ажиллагааны хөтөлбөр ШХА Тогтвортой хөгжлийн боловсрол 2 дахь үе шат 2019-2022 1,055,525 МБС-ын төслийн III үе шат (VET III) “Залуучуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих нь” 2019-2020 2,052,000 КОЙКО Боловсролын хөтөлбөр (2020 оноос эхлэн боловсролын салбарт төсөл хэрэгжүүлэхгүй) 2016-2020 3,780,000 Австрали (Түншлэлд суурилсан МБС-ын төсөл) – хамтарсан санхүүжилт 2019-2022 905,000 ЮНЕСКО Нийт дүн 89,210,007 224,370,000
- 120. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 118 БСХДХТ-ний тэргүүлэх зорилго, хөтөлбөр- ийн хүрээнд хийгдэх үйл ажиллагаануудыг улсын төсвөөр санхүүжүүлж зарим үйл ажиллагааг олон улсын байгууллагуудын санхүүжилттэй төсөл хэлбэртэйгээр зохион байгуулах нь оновчтой юм. V бүлэгт дурдсан арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах санхүүжилтийг дараах хүснэгтэд нэгтгэн харууллаа. Хүснэгт 6.38 БСХДХТ-г хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардал, сая төгрөг № Дэд салбар 2021 2022 2023 2024 2025 Бүгд 1 Салбар дамнасан 9,929.29 12,045.23 13,160.85 13,344.09 13,052.37 61,531.82 1.1 Урсгал зардал 4,154.29 6,270.23 6,835.85 6,457.89 6,744.24 30,462.49 1.2 Хөрөнгийн зардал 5,775.00 5,775.00 6,325.00 6,886.20 6,308.13 31,069.33 2 СӨБ 12,453.56 12,454.73 11,919.27 11,826.27 11,800.12 60,453.95 2.1 Урсгал зардал 2,453.56 2,454.73 1,919.27 1,826.27 1,800.12 10,453.95 2.2 Хөрөнгийн зардал 10,000.00 10,000.00 10,000.00 10,000.00 10,000.00 50,000.00 3 БДБ 22,810.36 22,401.19 25,947.51 32,017.42 40,701.05 143,877.53 3.1 Урсгал зардал 2,810.36 2,401.19 5,947.51 12,017.42 20,701.05 43,877.53 3.2 Хөрөнгийн зардал 20,000.00 20,000.00 20,000.00 20,000.00 20,000.00 100,000.00 4 МБС 6,033 8,384 8,709 8,761 11,978 43,865 4.1 Урсгал зардал 3,283 2,718 2,810 3,011 3,228 15,050 4.2 Хөрөнгийн зардал 2,750 5,666 5,899 5,750 8,750 28,815 5 Дээд боловсрол 3,320 4,063 11,381 12,150 13,099 44,013 5.1 Урсгал зардал 3,320 4,063 3,067 3,171 3,401 17,022 5.2 Хөрөнгийн зардал 0 0 8,314 8,979 9,698 26,991 НИЙТ 54,545.9 59,348.0 71,118.4 78,099.2 90,630.4 353,741.9 Урсгал зардал 16,020.85 17,907.03 20,580.02 26,483.79 35,874.67 116,866.4 Хөрөнгийн зардал 38,525.00 41,441.00 50,538.38 51,615.43 54,755.70 236,875.5 Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо БСХДХТ-г 2021-2025 онд хэрэгжүүлэхэд шаардагдах нийт зардал 353.7 тэрбум төгрөг болж нэмэгдэх тул өмнөх хэсэгт тооцоолсон санхүүжилт дараах байдлаар өөрчлөгдөнө.
- 121. 119 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 6.39 Монгол Улсын боловсролын салбарт шаардагдах санхүүжилт, тэрбум төгрөг Зардал 2021 2022 2023 2024 2025 Боловсролын салбарт шаардагдах санхүүжилт (БСХДХТ-г хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардал ороогүй) 2,943.32 2,881.51 3,147.06 3,390.98 3,689.07 Урсгал зардал 2,135.38 2,362.04 2,619.40 2,855.64 3,092.38 Хөрөнгийн зардал 807.94 519.47 527.66 535.34 596.69 Урсгал зардлын эзлэх хувь 72.55% 81.97% 83.23% 84.21% 83.83% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 27.45% 18.03% 16.77% 15.79% 16.17% БСХДХТ-г хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардал 54.6 59.4 71.2 78.1 90.6 Урсгал зардал 16.0 17.9 20.6 26.5 35.9 Хөрөнгийн зардал 38.6 41.5 50.6 51.6 54.7 Урсгал зардлын эзлэх хувь 29.4% 30.2% 28.9% 33.9% 39.6% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 70.6% 69.8% 71.1% 66.1% 60.4% Боловсролын салбарт шаардагдах НИЙТ санхүүжилт 2,997.92 2,940.91 3,218.26 3,469.08 3,779.67 Урсгал зардал 2,151.38 2,379.94 2,640.00 2,882.14 3,128.28 Хөрөнгийн зардал 846.54 560.97 578.26 586.94 651.39 Урсгал зардлын эзлэх хувь 71.8% 80.9% 82.0% 83.1% 82.8% Хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 28.2% 19.1% 18.0% 16.9% 17.2% Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо Боловсролын салбарт дутагдах нөөцийн тооцоог дараах хүснэгтүүдэд харуулж байна. Хүснэгт 6.40 Боловсролын салбарын урсгал болон хөрөнгийн зардал, эзлэх хувь ба тэрбум төгрөгөөр Үзүүлэлт 2021 2022 2023 2024 2025 Боловсролын салбарын зардал, тэрбум төгрөг 2,015.29 2,300.20 2,640.96 2,965.20 3,352.76 Боловсролын салбарт шаардагдах НИЙТ санхүүжилт, тэрбум төгрөг 2,997.92 2,940.91 3,218.26 3,469.08 3,779.67 Шаардагдах санхүүжилтэд улсын төсвийн эзлэх хувь 67.22 78.21 82.06 85.48 88.71 Дутагдах санхүүжилт, хувь 32.78 21.79 17.94 14.52 11.29 Дутагдах санхүүжилт, тэрбум төгрөг 982.63 640.71 577.3 503.88 426.91 Эх сурвалж: судлаачийн тооцоо БСХДХТ-г хэрэгжүүлэх нэмэгдэл зардлыг тооцоолоход манай улсын боловсролын салбарт 11.29-32.78 хувийн санхүүжилтийн дутагдал үүсэхээр байна. Үүнийг олон улсын төсөл, хөтөлбөрөөр санхүүжүүлж шийдвэрлэхээс өөр боломжгүй юм. БСХДХТ-д тусгагдсан дараах хөтөлбөр, үйл ажиллагаануудыг олон улсын байгууллагуудын төслөөр хэрэгжүүлэх нь илүү үр дүнд хүрч болно. Үүнд: 1. Орон нутгийн бүх шатны сургалтын байгууллагын хүний нөөц тэр дундаа багш нарын чадавх бэхжүүлэх, сургалтын орчин нөхцөлийг сайжруулах төсөл 2. Боловсролын бүх түвшний багш, суралцагч нарт зориулсан уян хатан онлайн, зайн, холимог гэх мэт дэвшилтэт хэлбэрийн сургалтын агуулгыг боловсруулах, түгээх, хэрэгжүүлэх төсөл 3. Бүх нийтийн насан туршдаа суралцахуйг дэмжсэн цогц төсөл
- 123. ДОЛОО. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН2021-2025 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТИЙН ХЯНАЛТ ШИНЖИЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХҮРЭЭ
- 124. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 122 ДОЛОО. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН 2021-2025 ОНД ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТИЙН ХЯНАЛТ ШИНЖИЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХҮРЭЭ 7.1. ХЯНАЛТ-ШИНЖИЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ 7.1.1. Хяналт шинжилгээ, үнэлгээний эрх зүйн орчин БСХДХТ-ний хэрэгжилтэд Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуулийн тавдугаар бүлгийн 21 дүгээр зүйлд заасны дагуу БСХДХТ-ний хэрэгжилтэд дараах үе шатаар хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийнэ. Үүнд: 1. Мэдээллийг цуглуулах, ангилах, нэгтгэх; 2. Зорилтын биелэлтийн дүнг үнэлэх; 3. Биелэлтийн үр нөлөөг үнэлэх; 4. Гадаад, дотоод хүчин зүйлийн нөлөөллийг үнэлэх; 5. Төлөвлөлт, хэрэгжилтийн харилцан хамаарлыг үнэлэх; 6. Биелэлтийн түвшинг үнэлэх; 7. Бодлогын баримт бичгийн төлөвлөлт, хэрэгжилтийг сайжруулах тодорхой санал боловсруулах. БСХДХТ-ний хэрэгжилтэд хяналт- шинжилгээ, үнэлгээг хийхдээ Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуулийн 21 дүгээр үйлийн 21.4-д зааснаар Засгийн газраас баталсан “Хяналт- шинжилгээ, үнэлгээ хийх, дүгнэлт гаргах журмыг баримтлах ба Засгийн газрын 2017 оны 89 дүгээр тогтоолын хавсралтаар батлагдсан “Бодлогын баримт бичгийн хэрэгжилтэд, захиргааны байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх нийтлэг журам”-ын зургаадугаар зүйлд заасан хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний төрөл арга зүйг ашиглана. Засгийн газрын 2020 оны 51 дүгээр тогтоолын хавсралтаар батлагдсан “Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны үйл ажиллагааны стратеги, зохион байгуулалтын бүтцийн өөрчлөлтийн хөтөлбөр”-т Хяналт- шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын асуудал хариуцсан зохион байгуулалтын бүтцийн нэгж, түүний үндсэн үүрэг, чиг үүргийг тодорхой заасан. БШУЯ-ны Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газар нь салбарын хөгжлийн бодлого, хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, төсөв, төсөл, хөтөлбөрийн явц, үр дүнд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудит, эрсдэлийн үнэлгээ хийж, дүгнэлт гаргах, зөвлөмж өгөх, салбарын үйл ажиллагааг эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх талаар бүх талын мэргэжлийн дэмжлэгийг үзүүлэх чиг үүргийн хүрээнд 3 мэргэжилтэн боловсролын салбарын бодлогын хэрэгжилт болон байгууллагуудын хяналт шинжилгээ, үнэлгээг хариуцан ажиллаж байна. Хүснэгт 7.1 Хяналт шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газрын бүтэц, орон тоо Албан тушаал Тоо Ажлын чиг үүрэг 1 Дарга 1 Салбарын ХШҮДА-ыг ерөнхий удирдлагаар хангах 2 Ахлах мэргэжилтэн 1 Бага, дунд боловсролын салбарын үйл ажиллагааны хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан 3 Мэргэжилтэн 1 Сургуулийн өмнөх боловсролын салбарын үйл ажиллагааны хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан 3 Мэргэжилтэн 1 Дээд боловсрол, шинжлэх ухаан, инноваци, технологийн салбарын үйл ажиллагааны хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан 4 Дотоод аудитор 1 Салбарын хэмжээнд төсөв, санхүү, хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт, гүйцэтгэл, хөрөнгө, өр төлбөр, орлого, зарлага, арга хэмжээ, гадаадын зээл тусламжаар хэрэгжиж буй төсөл, хөтөлбөр арга хэмжээний зарцуулалт 5 Дотоод аудитор 1 Салбарын санхүү, хөрөнгө оруулалтын дотоод аудит
- 125. 123 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Энэ нэгж нь салбарын хууль тогтоомж, бодлого, хөтөлбөр, төлөвлөгөө, төслийн хэрэгжилтэд хяналт-шинжилгээ хийх, үнэлгээ өгөх, дүгнэлт гаргах, салбарын болон яамны санхүүгийн үйл ажиллагаанд эрсдэлийн үнэлгээ хийх, дотоод аудит хийх, салбарын бодлогыг үр дүнтэй болгох чиглэлээр зөвлөмж гаргах, эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх үндсэн үүрэг хүлээж ажиллана. Энэ нэгжээс үзүүлэх үйлчилгээний үндсэн хэрэглэгч нь сайд, дэд сайд, яамны төрийн нарийн бичгийн дарга, зохион байгуулалтын бүтцийн нэгжүүд, албан хаагчид, салбарын байгууллага, аж ахуйн нэгж байх бөгөөд шууд бус хэрэглэгч нь яамд, Засгийн газрын агентлаг, нутгийн захиргааны байгууллага, бусад хэрэглэгч байна. Энэ үйлчилгээг үзүүлэхэд оролцох гол түнш нь Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, яамд, төрийн болон төрийн бус байгууллагууд, иргэд байна169 . 169 Засгийн газрын 267 дугаар тогтоол 2017 онд батлагдсан ХНХЯ нь өөрт хамаарах чиг үүргийн хүрээнд МБС-ын салбарын үйл ажиллагаанд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө, бодлого, хөтөлбөр, төслийн хэрэгжилтэд хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хийж, үр дүнг дүгнэж тайлагнана. ХНХЯ-ны хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг хэрэгжүүлэх нэгж нь бүтэц зохион байгуулалтын хувьд БШУЯ-тай ижил ХШҮДАГ нь хэрэгжүүлнэ. ХНХЯ-ны ХШҮДАГазар нь МБС-ын бодлого, хөтөлбөр, төслийн хэрэгжилтэд хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хийж, үр дүнг дүгнэж тайлагнадаг. МБС- ын Үндэсний зөвлөл нь салбарын бодлого, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг дүгнэж, холбогдох санал зөвлөмжийг хүргүүлдэг байна. Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд заасны дагуу яам тус бүр салбарын хэмжээнд хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн зорилтын биелэлтийг тогтоосон хугацаанд Засгийн газарт хүргүүлнэ. Хүснэгт 7.2 БШУЯ болон яамны харьяа байгууллагуудын ХШҮ-ний чадавх Байгууллага Нэгж Ажилтан Ажлын чиг үүрэг БШУЯ ХШҮДАГ Боловсролын салбар хариуцсан 3 мэргэжилтэн • Бага, дунд боловсролын салбарын үйл ажиллагааны хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан • Сургуулийн өмнөх боловсролын салбарын үйл ажиллагааны хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан • Дээд боловсрол, шинжлэх ухаан, инноваци, технологийн салбарын үйл ажиллагааны хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан БХ Захиргаа, удирдлагын нэгж 1 ажилтан • Байгууллагын үйл ажиллагааны хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ БМДИ Бүртгэл, төлөвлөлт, мэдээллийн алба (БТМА) 2 ажилтан • Сургалт, мэдээллийн бүртгэл, төлөвлөлт • Байгууллагын үйл ажиллагааны ХШҮ БҮТ Шалгалт, судалгаа хариуцсан хэлтэс (ШСХХ) 1 ажилтан • Элсэлтийн шалгалт хөгжүүлэлт, судалгаа • Дээд боловсролын шалгалт хөгжүүлэлт, судалгаа • Чанарын баталгаажуулалт ба ХШҮ БМИҮЗ Тодорхойгүй Тодорхойгүй Тодорхойгүй БСУГ Захиргаа 1 ажилтан • Дотоод үйл ажиллагаа, захиргааны чиг үүрэг • Байгууллагын үйл ажиллагааны ХШҮ ДБСБ ХШҮ нэгж 2-3 ажилтан • Байгууллагын үйл ажиллагааны ХШҮ ЕБС, цэцэрлэг Дотоод хяналтын ажлын хэсэг 3 хүртэл багш нар · Байгууллагын үйл ажиллагааны ХШҮ
- 126. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 124 МБС-ын үйл ажиллагаанд: Хүснэгт 7.3 МБС-ын байгууллагуудын ХШҮ-ний чадавх Байгууллага Нэгж Ажилтан Ажлын чиг үүрэг ХНХЯ ХШҮДАГ 1 мэргэжилтэн • Хөдөлмөрийн харилцаа болон МБС-ын бодлогын хэрэгжилтийн хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ МБС-ын ҮАМТ Захиргаа 1 ажилтан • Байгууллагын үйл ажиллагааны хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ ПТК, МСҮТ Захиргаа, удирдлага 1 ажилтан • Байгууллагын үйл ажиллагааны хяналт, шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудит 170 Энэхүү бүлэг нь БСХДХТ-ний боловсруулалтын явцад байгуулагдсан. БСХДХТ-ний хэрэгжилтийн явц, үр дүнд хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийхэд дээрх эрх зүйн орчин болон ХШҮ-ний одоогийн бүтэц зохион байгуулалт нь хангалтгүй тул холбогдох яамд, салбарын донор байгууллага, иргэний нийгмийн байгууллагын гишүүнчлэл бүхий Орон нутгийн боловсролын бүлэг170 (Local Education Group), мэргэжлийн холбоод, сургалтын байгууллага болон мэргэжлийн судлаач, шинжээчдийн төлөөллийн оролцоотойгоор хөндлөнгийн хяналт, үнэлгээг хэрэгжүүлнэ. 7.1.2. ХШҮ-ний үйл ажиллагаа БСХДХТ-ний хэрэгжилтийн явцад хийх хяналт-шинжилгээг БШУЯ-ны болон ХНХЯ- ны ХШҮДАГ хариуцна. Байгууллагын захиргаа, хүний нөөцийн асуудал хариуцсан нэгж төлөвлөгөөний биелэлтийг хагас, бүтэн жилээр нэгтгэн гаргах бөгөөд хяналт- шинжилгээ, үнэлгээ хариуцсан нэгж эхний хагас жилд явцын хяналт-шинжилгээ, жилийн эцэст хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийнэ. Төлөвлөгөөний хэрэгжилтэд хийсэн хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний дүнг байгууллагын удирдлагын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэх бөгөөд хурлаас гарсан дүгнэлт, зөвлөмжийг холбогдох газар, хэлтэс, албан хаагчид хүргүүлж, биелэлтийг хангуулах ба дараагийн улирлын гүйцэтгэлийн төлөвлөгөөнд тусган хэрэгжүүлнэ. Жилийн үнэлгээг тухайн жилд хэрэгжилтэд тулгарсан хүндрэлүүдийг тодорхойлох, төлөвлөгөөний зорилгуудын хэрэгжилтэд гарсан ахицыг системтэйгээр үнэлэхийн тулд хийнэ. Хөтөлбөр тус бүрийн хүрсэн үр дүнг жилийн болон дунд хугацааны хүлээгдэж буй үр дүн, зорилтуудтай харьцуулна. БШУЯ-ны Бодлого төлөвлөлтийн газар тухайн жилийн үнэлгээг хариуцна. Дунд хугацааны үнэлгээг хүрсэн үр дүн, тулгарсан бэрхшээлийг нарийвчлан авч үзэж төлөвлөгөөний 2 дахь үе шат буюу 2026-2030 онд хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, үйл ажиллагааны талаар шийдвэр гаргах, шаардлагатай бол хөтөлбөр, зорилтуудад өөрчлөлт оруулах зорилгоор 2025 онд хийнэ. Үнэлгээ хийж, тайлан бэлтгэх ажлыг БШУЯ, ХНХЯ хариуцах ч нэмэлтээр хөндлөнгийн үнэлгээний баг, яамны мэргэжилтнүүд болон гаднын үнэлгээний мэргэжилтнүүдээс бүрдсэн багаар үнэлгээ хийлгэх хэрэгтэй. Эцсийн үнэлгээний бодитой байдлыг нэмэгдүүлэхийн тулд гаднын экспертүүдээр хийлгэх хэрэгтэй бөгөөд хэрэгжүүлэгч байгууллагуудын төлөөллөөс гадна хөгжлийн түншүүд, иргэний нийгмийн байгууллагуудыг оролцоог хангавал зохино. Боловсролын дэд салбар тус бүрийн ХШҮ- ний мэдээллийг цуглуулахдаа дараах түүвэр судалгаа нэмж хийх шаардлагатай байна. Үүнд:
- 127. 125 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 7.4 Түүвэр судалгаа ба үнэлгээ, СӨБ № Судалгааны нэр Давтамж Хариуцах эзэн 1 5 настай хүүхдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдлын судалгаа Жил бүр БХ-ийн БХСС 2 Эцэг, эхийн ур чадварыг үнэлэх суурь үнэлгээ 3 жил тутам БХ-ийн ХХСС 3 Эцэг, эх нь боловсролын хөтөлбөрт хамрагдсан хүүхдүүдийн хөгжилд гарсан ахицыг үнэлэх судалгаа Жил бүр БХ-ийн ХХСС 4 0-5 настай хүүхдийн цогц хөгжлийн судалгаа 3 жил тутам БХ-ийн ХХСС 5 Хувилбарт сургалтын хэрэгжилтийн судалгаа 3 жил тутам БХ-ийн БХСС Хүснэгт 7.5 Түүвэр судалгаа ба үнэлгээ, БДБ № Судалгааны нэр Хугацаа Хариуцах эзэн 2 6-18 настай хүүхдийн цогц хөгжлийн судалгаа 3 жил тутам БХ-ийн ХХСС 3 Багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх сургалтын хэрэгцээний үнэлгээ Жил бүр БСУГ/БХ 4 Сургуулийн хоол хүнсний аюулгүй байдлын хөтөлбөрт хамрагдсан эцэг, эхийн судалгаа Жил бүр Сургуулиуд 5 Сурах бичгийн хэрэглээний судалгаа 2 жил тутам БХ-ийн СБСОСС 6 Төрөлжсөн ахлах сургуулийн хэрэгцээний үнэлгээ 2021 БХ-ийн БХСС, СБСОСС 7 Сургуулийн байршил, бүтэц, төрлийг тодорхойлох зураглалын судалгаа 2022 БШУЯ-ны БТГ, ЕБГ, БХ-ийн БХСС, СБСОСС Хүснэгт 7.6 Түүвэр судалгаа ба үнэлгээ, МБС, ДБ № Судалгааны нэр Хугацаа Хариуцах эзэн 1 Төгсөгчдийн мөшгөх судалгаа Жил бүр ХЭБСС, ХНХСИ 2 Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварын судалгаа 2 жил тутам ХЭБСС, ХНХСИ 3 Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн судалгаа Жил бүр ХЭБСС, ХНХСИ Дараах хүснэгтэд ХШҮ-ний үйл ажиллагааг нэгтгэн харуулав. Хүснэгт 7.7. ХШҮ-ний үйл ажиллагаа Давтамж Зорилго Агуулга/ хамрах хүрээ Хариуцах эзэн Хэнд тайлагнах Явцын ахицын тайлан/хөтөлбөр, үйл ажиллагааны явцын дотоод хяналт-шинжилгээ Улирал тутам Газруудын төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг тогтмол удирдлагаар хангахад дэмжлэг үзүүлэх Нөөц, үйл ажиллагаа БШУЯ, ХНХЯ- ны ХШҮДАГ БШУЯ-ны СӨБГ, ЕБГ, ДБГ, ХНХЯ- ны МБСБХЗГ Жилийн гүйцэтгэлийн тайлан/жилийн үнэлгээ Жил бүр Жилийн үнэлгээг төлөвлөгөө хэрэгжсэн тухайн жилд хэрэгжилтэд тулгарсан хүндрэлүүдийг тодорхойлох, төлөвлөгөөний зорилгуудад хүрэх чиглэлд гарсан ахицыг системтэйгээр үнэлэх Жилийн үйл ажиллагаа, зорилт БШУЯ-ны БТГ Сайд, дэд сайд, ТНБД, хөгжлийн түншүүд, ИНБ-ууд
- 128. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 126 Дунд хугацааны үнэлгээ/үнэлгээний тайлан 2025 Хүрсэн үр дүн, тулгарсан бэрхшээлийг нарийвчлан авч үзэж төлөвлөгөөний 2 дахь үе шат буюу 2026- 2030 онд хэрэгжүүлэх хөтөлбөр, үйл ажиллагааны талаар шийдвэр гаргах, шаардлагатай бол хөтөлбөр, зорилтуудад өөрчлөлт оруулах Үр дүн, зорилт БШУЯ, ХНХЯ, хөндлөнгийн үнэлгээний мэргэжилтнүүд Сайд, дэд сайд, ТНБД, хөгжлийн түншүүд, ИНБ-ууд Эцсийн үнэлгээ/ тайлан 2030 оноос хойш Эцсийн үр дүн, нөлөө, тэдгээрийн ач холбогдол, үр дүнтэй байдал, үр ашиг болон тогтвортой байдлыг авч үзэх төдийгүй яагаад зарим үр дүнгүүдэд амжилттай хүрсэн байхад заримд нь хүрч чадаагүйг шинжилж бодлогын шинэчлэл, дараагийн төлөвлөлтийн мөчлөгт зориулсан сургамжийг тодорхойлох Үр дүн, нөлөө, ГШҮ Гаднын экспертүүд, БШУЯ, ХНХЯ, хөгжлийн түншүүд, ИНБ- ууд Сайд, дэд сайд, ТНБД, Орон нутгийн боловсролын бүлэг 7.2. ТУЛГАРЧ БОЛОХ ЭРСДЭЛ, ТҮҮНИЙГ БУУРУУЛАХ АРГА ЗАМ Төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд дараах эрсдэлүүдтэй тулгарч болохыг анхаарч түүнийг бууруулах, урьдчилан сэргийлэх арга замыг тодорхойлох шаардлагатай. Үүнд: 1. Эдийн засгийн гүйцэтгэл муу, тогтворгүй байхаас шалтгаалан боловсролын салбарт хийх төсвийн санхүүжилт хангалтгүй байх 2. Улсын төсөвт боловсролын төсвийн эзлэх хувь 20-д хүрэхгүй байх 3. Улс төрийн нөхцөл байдал ойр ойрхон өөрчлөгдөх, засаглалын тогтворгүй байдал 4. Байгалийн гамшиг 5. Улс төрийн тогтворгүй байдал болон санхүүжилтийн нөөцийн хомсдолоос шалтгаалан тэргүүлэх зорилт, үйл ажиллагааны хэрэгжилтийг хойшлуулах 6. Нийгмийн онцгой нөхцөл байдал, гамшиг, КОВИД-19 гэх мэт цар тахал. Дээрх нөхцөл байдал БСХДХТ-ний хэрэгжилтийг удаашруулах эсвэл зогсоож, хүссэн үр дүндээ хүрэхгүй байх эрсдэлийг бий болгоно. Үүнээс урьдчилан сэргийлэх, эрсдэлийг бууруулахын тулд дараах арга хэмжээг авах шаардлагатай.
- 129. 127 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 7.8 Хэрэгжилтийн явцад тулгарч болох эрсдэл, түүнийг бууруулах арга зам Эрсдэл Бууруулах арга зам Хариуцан эзэн 1. Эдийн засгийн гүйцэтгэл муу, тогтворгүй байхаас шалтгаалан боловсролын салбарт хийх төсвийн санхүүжилт хангалтгүй байх • Хэрэгцээнд суурилсан санхүүжилтийн хатуу зарчмыг хэрэглэх • Боловсролын салбарын донор байгууллагатай хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэх, төсвийн бус зардлыг багасгаж, төсвийн зардалд донор байгууллагын дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх • Санхүүгийн сахилга батыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр засаглал, хариуцлагыг чангатгах • Хэрэгцээнд суурилсан хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлтийг хэрэгжүүлнэ БТГ, СЭЗГ, БШУЯ МБСБХЗГ, ХНХЯ 2. Улсын төсөвт боловсролын төсвийн эзлэх хувь 20-д хүрэхгүй байх • Донор байгууллагын дэмжлэгийг төлөвлөгөөний санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтад түлхүү авах • Салбарын хөрөнгө оруулалтын төсвийг багасгах БТГ, СЭЗГ, БШУЯ 3. Улс төрийн нөхцөл байдал ойр ойрхон өөрчлөгдөх, засаглалын тогтворгүй байдал • Холбогдох хуулийг хэрэгжүүлэх БТГ, БШУЯ МБСБХЗГ, ХНХЯ 4. Байгалийн гамшиг • Боловсролын салбарын онцгой байдлын үеийн бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх • Боловсролын мэргэжлийн болон сургалтын байгууллагын эрсдэл болон гамшгийн зураглал хийх • Байгууллагын удирдлага, ажилтан албан хаагч болон багшийн чадавхыг эрсдэл, гамшгийг эрт илрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх, хариу үзүүлэхэд бэлэн байх чиглэлээр чадавхыг бэхжүүлэх • Нээлттэй, онлайн сургалтын нөөц, эх үүсвэртэй болох МУЗГ; БТГ, БШУЯ МБСБХЗГ, ХНХЯ БМДИ 5. Улс төрийн тогтворгүй байдал болон санхүүжилтийн нөөцийн хомсдолоос шалтгаалан тэргүүлэх зорилт, үйл ажиллагааны хэрэгжилтийг хойшлуулах • Төлөвлөгөөний тэргүүлэх зорилтыг салбарын аливаа шинэчлэлийн байр суурьтай авч үзэх • Салбарын түвшний харилцааны стратегийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах санхүүжилттэй байх БТГ, СЭЗГ, БШУЯ; МБСБХЗГ, ХНХЯ; 6. Нийгмийн онцгой нөхцөл байдал, гамшиг, КОВИД-19 гэх мэт цар тахал • Төлөвлөгөөнд аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн эрсдэлтэй холбоотой стратегийг нэмж тусгах • Нээлттэй, онлайн сургалтын нөөц, эх үүсвэртэй болох БТГ, СЭЗГ, БШУЯ; МБСБХЗГ, ХНХЯ;
- 130. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 128 7.3 ХЭРЭГЖИЛТИЙН ХЯНАЛТ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТ, ХҮРЭХ ТҮВШИН Дараах хүснэгтэд БСХДХТ-ний гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтүүдийг харуулсан бөгөөд эдгээр нь төлөвлөгөөний зорилго, дэд салбаруудын зорилтуудын хэрэгжилтэд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийхэд ашиглагдана. Төлөвлөгөөний 2025, 2030 онд хүрэх үр дүнг дэд салбар бүрээр Хавсралт 2-т үзүүлэв. Хүснэгт 7.9 Салбар дамнасан гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт Чиглэл Шалгуур үзүүлэлт Суурь түвшин Зорилтот түвшин (2025) Зорилтот түвшин (2030) Эх сурвалж Давтамж Хариуцах эзэн Чанар Эрүүл мэнд, суралцахуй, сэтгэл зүй-нийгмийн хөгжлөөр хэвийн байгаа 5 хүртэлх настай хүүхдийн эзлэх жин, хүйсээр Бэлэн бус 80%, хүйс, байршлаар 100%, хүйс, байршлаар Хүүхэд хөгжлийн судалгааны тайлан 3 жил тутам БХ-ийн ХХСС Тоо, унших чадварын наад захын түвшнийг хангаж бага боловсрол эзэмшсэн хүүхэд, залуучуудын эзлэх жин, хүйсээр Тодорхойлох шаардлагатай 80%, хүйс, байршлаар 100%, хүйс, байршлаар 5-р ангийн математик, унших чадварын үнэлгээний тайлан Жил бүр БҮТ-ийн ШСХХ Тоо, унших чадварын наад захын түвшнийг хангаж суурь боловсрол эзэмшсэн хүүхэд, залуучуудын эзлэх жин, хүйсээр Тодорхойлох шаардлагатай 80%, хүйс ба байршлаар 100%, хүйс ба байршлаар 9-р ангийн математик, унших чадварын үнэлгээний тайлан Жил бүр БҮТ-ийн ШСХХ Ур чадвар нь ажил олгогчдын шаардлагад нийцсэн МБС-ын төгсөгчдийн эзлэх жин Тодорхойлох шаардлагатай 50% 80% Ажил олгогчдын сэтгэл ханамжийн судалгааны тайлан Жил бүр ХНХСИ- ийн ХЭБСС Ур чадвар нь ажил олгогчдын шаардлагад нийцсэн ДБ-ын төгсөгчдийн эзлэх жин Тодорхойлох шаардлагатай 50% 80% Ажил олгогчдын сэтгэл ханамжийн судалгааны тайлан Жил бүр ХНХСИ- ийн ХЭБСС Боловсролын удирдлагын чадавх бэхжүүлэхэд сургалтад хамрагдсан сургуулийн захирлуудын эзлэх жин, хүйс, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай 80% 100% БМДИ-ийн тайлан, их дээд сургуулиудын тайлан Жил бүр БМДИ-ий ХШҮ-ний ажилтнууд Сургуулийн удирдлагын тогтвортой байдал, хүйс, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай 80% 100% БМДИ-ийн тайлан, их дээд сургуулиудын тайлан Жил бүр БМДИ-ий ХШҮ-ний ажилтнууд Хүртээмж Албан ба албан бус боловсролд хамрагдсан хувь (танхим, онлайн, нээлттэй, зайн) Бэлэн бус 65% 100% БУМС-ын тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ Бүлэг дүүргэлт (боловсролын бүх түвшингээр) Цэцэрлэг – 33 ЕБС хот – 35 хөдөө - 28 25-30 20-25 БУМС тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ Тэгш байдлын индекс, хүйс ба түвшингээр Бэлэн бус Тодорхойлох шаардлагатай Тодорхойлох шаардлагатай БУМС-ын тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ Хамран сургалтын бохир жин, түвшин, хүйс, байршлаар Бэлэн бус 100% 100% БУМС-ын тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ
- 131. 129 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Анги дэвшилтийн хувь, хүйс, түвшингээр Бэлэн бус 100% 100% БУМС-ын тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ Шилжилтийн хувь, хүйс ба түвшингээр Бэлэн бус 100% 100% БУМС-ын тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ Удирдлага, зохион байгуулалт Мэргэжлийн байгууллагуудын бүтцийг өөрчлөх сайдын тушаал Бэлэн бус Журам батлагдсан байна - БШУЯ-ны тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ Мэргэжлийн байгууллагын сургалтад хамрагдсан ажилтнуудын эзлэх жин 13% 60% 100% БШУЯ-ны тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ Хүснэгт 7.10 СӨБ-ын гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт Чиглэл Шалгуур үзүүлэлт Суурь түвшин Зорилтот түвшин (2025) Зорилтот түвшин (2030) Эх сурвалж Давтамж Хариуцах эзэн Чанар Бага сургуульд бэлтгэгдсэн 5 настай хүүхдийн эзлэх жин, хүйс, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай, хүйс, байршлаар 80%, хүйс, байршлаар 100%, хүйс, байршлаар Судалгаа/ СӨБ-ын байгууллагууд Жил бүр БҮТ-ийн ҮХХ Хүртээмж СӨБ-ын хамран сургалтын цэвэр жин (хүйс, хот, хөдөөгөөр) 81.5 89.4 Судалгаа/ СӨБ-ын байгууллагууд Жил бүр БШУЯ- ны СӨБГ, МТСХ ҮСХ 5 настай хүүхдийн СӨБ-д хамрагдалт 90.1 100 100 Судалгаа/ СӨБ-ын байгууллагууд СӨБГ, МТСХ Цэцэрлэгийн бүлгийн багшид ногдох хүүхдийн тоо 34.1 25 20 Судалгаа/ СӨБ-ын байгууллагууд СӨБГ, МТСХ Бага орлоготой өрхийн хүүхдүүдийн хамран сургалтын бохир жин, хүйсээр 34%, хүйсээр задлах шаардлагатай 50%, хүйсээр задлах шаардлагатай 60%, хүйсээр задлах шаардлагатай Өрхийн нийгэм- эдийн засгийн судалгаа БШУЯ-ны СБГ, МТСХ Тусгай хэрэгцээт хүүхдүүдийн хамран сургалтын бохир жин, хүйсээр Бэлэн бус Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр Өрхийн нийгэм- эдийн засгийн судалгаа БШУЯ-ны ТХБХ Удирдлага, зохион байгуулалт Бодлогын судалгааны сантай эсэх Бэлэн бус Сантай болсон байна - БШУЯ-ны тайлан Нэг удаа БШУЯ-ны СӨБГ, МТСХ Дотоод үнэлгээ хийсэн цэцэрлэгийн эзлэх жин Бэлэн бус 50% 100% Цэцэрлэгүүдийн тайлан Жил бүр Хүснэгт 7.3.1. БДБ-ын гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт Чиглэл Шалгуур үзүүлэлт Суурь түвшин Зорилтот түвшин (2025) Зорилтот түвшин (2030) Эх сурвалж Давтамж Хариуцах эзэн Чанар Олон улсын суралцагчийн үнэлгээний хөтөлбөр буюу PISA-ийн үр дүн, хүйс, байршил, сургуулийн хэв шинжээр Бэлэн бус, PISA 2022-д үнэлэгдэнэ. Тодорхойгүй Тодорхойгүй PISA 2023, 2026 үнэлгээний тайлан 3 жил тутам Шалгалт судалгааны нэгж, БҮТ 7-14 настай хүүхдийн суурь чадвар (унших, тоо бодох) 61.6 51.5 70 80 БҮТ-ийн тайлан 5 жилд нэг удаа ШСН, БҮТ Казак, тува суралцагчийн 12 дугаар ангийн төгсөлтийн монгол хэлний шалгалтын үндэсний дундаж, хүйсээр Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр Үндэсний дундаж 70%- аас доошгүй Үндэсний дундаж 70%- аас доошгүй БҮТ-ийн Монгол хэлний төгсөлтийн шалгалтын тайлан Жил бүр ШСН, БҮТ
- 132. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 130 5 дугаар ангийн хот, хөдөөгийн суралцагчийн математик хичээлийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа, байршил, хүйсээр Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр 5 дугаар ангийн суралцагчийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа 15%-иас ихгүй 5 дугаар ангийн суралцагчийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа 5%-иас ихгүй БҮТ-ийн 5 дугаар ангийн тайлан Жил бүр ШСН, БҮТ 9 дүгээр ангийн хот, хөдөөгийн суралцагчийн математик хичээлийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа, байршил, хүйсээр Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр 9 дугаар ангийн суралцагчийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа 10%-иас ихгүй 9 дугаар ангийн суралцагчийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа 5%-иас ихгүй БҮТ-ийн 9 дугаар ангийн тайлан Жил бүр ШСН, БҮТ 12 дугаар ангийн хот, хөдөөгийн суралцагчийн математик хичээлийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа, байршил, хүйсээр Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр 12 дугаар ангийн суралцагчийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа 15%-иас ихгүй 12 дугаар ангийн суралцагчийн гүйцэтгэлийн дунджийн ялгаа 10%-иас ихгүй БҮТ-ийн 12 дугаар ангийн тайлан Жил бүр ШСН, БҮТ Хүртээмж Бага боловсролын хамран сургалтын цэвэр жин, хүйсээр 90.44 100% 100% БУМС-ийн тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ Суурь боловсролын хамран сургалтын цэвэр жин, хүйсээр, хот хөдөөгөөр 94.9 95.9 100% БУМС-ийн тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ Бага ангийн нэг багшид ногдох хүүхдийн тоо 31.1 34.4 – хот 28.5 - хөдөөд 25 Хот – 30 Хөдөө - 25 20 Хот – 25 Хөдөө - 20 БУМС-ийн тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ Бага ангид элссэн тусгай хэрэгцээт суралцагчийн хамран сургалтын цэвэр жин, хүйс, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр, байршлаар БУМС-ийн тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ Дунд ангид элссэн тусгай хэрэгцээт суралцагчийн хамран сургалтын цэвэр жин, хүйс, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр, байршлаар Тодорхойлох шаардлагатай, хүйсээр, байршлаар БУМС-ийн тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ Түрээсийн төлбөрийн сангийн санхүүжилтээр нөхөн хэвлэсэн сурах бичгийн эзлэх жин 0% 60% 100% БШУЯ-ны тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ Удирдлага, зохион байгуулалт Бага боловсролын дотоод үр ашгийн коэффициент Тодорхойлох шаардлагатай Тодорхойлох шаардлагатай Тодорхойлох шаардлагатай БУМС-ийн тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ Дунд боловсролын дотоод үр ашгийн коэффициент Тодорхойлох шаардлагатай Тодорхойлох шаардлагатай Тодорхойлох шаардлагатай БУМС-ийн тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ Төрөлжсөн ахлах сургуулийн тоо Бэлэн бус УБ хотод 3, бүсүүдэд 2 УБ хотод 9, бүсүүдэд 10 БШУЯ-ны тайлан/БСУГ- ын тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, БШУЯ
- 133. 131 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 Хүснэгт 7. 11. МБС-ын гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт Чиглэл Шалгуур үзүүлэлт Суурь түвшин Зорилтот түвшин (2025) Зорилтот түвшин (2030) Эх сурвалж Давтамж Хариуцах эзэн Чанар Суур боловсрол төгсөгчдөөс МБС- ын хөтөлбөрөөр суралцаж буй суралцагчдын эзлэх хувь 20% 25% 30% МБС-ын статистик тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ Техникийн боловсрол сургалтаар мэргэшлийн 5-6 дугаар түвшин эзэмшсэн (ISCED 4 ба 5 түвшин) 25-64 насны иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь МБС-ын нийт төгсөгчдийн мэргэжлээр хөдөлмөр эрхлэлт 44% 50% 70% ХНХСИ, Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгааны тайлан Жил бүр ХНХСИ, Хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогын судалгааны сектор Богино хугацааны сургалтаар мэргэжлийн ур чадвар эзэмшсэн, мэргэшил дээшлүүлсэн 15-аас дээш насны иргэдийн ажилгүйдлийн түвшин 15-аас дээш насны иргэдийн ажилгүйдлийн түвшин 10% (улсын дүнгээр) 9% 8% 2020 оны ҮСХ-ны мэдээлэл Жил бүр ҮСХ Шинээр бэлтгэгдсэн багшийн тоо Шинээр шаардлагатай багш 194 1082 2352 МБС-ын статистик Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ Давтан сургалтад хамрагдаж, мэргэшил дээшлүүлсэн багшийн нийт багшид эзлэх хувь 66% 80% 90% МБСҮМАЗТ, Багшийн хөгжлийн алба Жил бүр ХШҮ-ний ажилтан, МБСҮМАЗТ Хүртээмж МБС-ын хөтөлбөрөөр суралцсан хүний эзлэх хувь (100 мянган хүнд) 1.2% орчим 2.2% 2.4% МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ Өмнөх мэдлэг ур чадварын үнэлгээний дүнд олгосон чадамжийн гэрчилгээний тоо 3200 6000 9000 МБСҮМАЗТ- ийн тайлан Жил бүр ХШҮ-ний ажилтан, МБСҮМАЗТ Тохируулгат сургалтын хөтөлбөрөөр, тохируулгат орчинд суралцсан тусгай хэрэгцээт иргэдийн нийт суралцагчдад эзлэх хувь 2% орчим 3% 4% МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ Салбар дундын дадлагын газар байгуулагдсан Бэлэн бус Эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлээр 3 Эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлээр 6 МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ ХЗЗ, ажил олгогчийн эрэлтийн дагуу сургалтын тоног төхөөрөмж, бааз суурийг бэхжүүлсэн сургалтын байгууллагын тоо 6 жишиг сургууль, 7 чадамжийн төв, 10 чадамжийн төв (+АХБ-ны Гэрчилгээжүүлэлтийн төв 3) 10 чадамжийн төвийн үйл ажиллагаа тогтворжсон МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ МБС-ын хотхон сургууль төгсөгчдийн мэргэжлээр хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь Бэлэн бус Тодорхойлох шаардлагатай 50% МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ
- 134. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 132 Нээлтэй, зайн сургалтын хөтөлбөрөөр суралцаж буй 24-64 насны суралцагчдын нийт суралцагчдад эзлэх хувь Бэлэн бус 5% 10% МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ Удирдлага Салбар дундын зохицуулалт бүхий МБС-ын агентлаг байгуулагдсан эсэх Бэлэн бус 20 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулагдана Үйл ажиллагаа нь тогтворжиж, чадавх бэхэжсэн МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ МБС-ын салбарын мэргэжлийн байгууллагуудын мэргэшсэн мэргэжилтнүүдийн тоо Бэлэн бус 70 хүн Үйл ажиллагаа нь тогтворжиж, чадавх бэхэжсэн МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ БУМС-МБС-ын мэдээллийн нэгдсэн сан – ХЗЗ-ийн уялдаа холбоо бий болсон Бэлэн бус Механизм бүрдсэн Мэдээллийн тасралтгүй урсгал, ашиглалт сайжирсан МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ Магадлан итгэмжлэгдсэн сургалтын байгууллагын тоо 8 15 30 МБСБХЗГ тайлан Жил бүр ХШҮДАГ, ХНХЯ Хүснэгт 7.12 ДБ-ын гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт Чиглэл Шалгуур үзүүлэлт Суурь түвшин Зорилтот түвшин (2025) Зорилтот түвшин (2030) Эх сурвалж Давтамж Хариуцах эзэн Чанар Дээд боловсролын нийт багшид эзлэх докторын зэрэгтэй багшийн эзлэх хувь 30.5 45 50 Дээд боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ, МТСХ I-III түвшнийг амжилттай төгссөн оюутнуудын эзлэх жин, хүйсээр Бэлэн бус 80% 100% Дээд боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ, МТСХ Багш-оюутны харьцаа 1:23 1:19 1:15 Дээд боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ, МТСХ Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин хүйсээр, мэргэжлийн чиглэлээр Тодорхойлох шаардлагатай (Эр/Эм) Тодорхойлох шаардлагатай (Эр/Эм) Тодорхойлох шаардлагатай (Эр/Эм) Дээд боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ, МТСХ Хүртээмж 10,000 хүн амд ногдох дээд боловсролтой хүн амын тоо, хүйсээр Тодорхойлох шаардлагатай (Эр/Эм) Тодорхойлох шаардлагатай (Эр/Эм) Тодорхойлох шаардлагатай (Эр/Эм) Дээд боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн тайлан Жил бүр ҮСХ Хөдөө орон нутгийн оюутны эзлэх хувь, хүйсээр Бэлэн бус Тодорхойлох шаардлагатай Тодорхойлох шаардлагатай Дээд боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ, МТСХ Цахим, онлайн, зайн сургалтын хөтөлбөрөөр суралцаж буй оюутны эзлэх жин, хүйсээр Бэлэн бус Тодорхойлох шаардлагатай Тодорхойлох шаардлагатай Дээд боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ, МТСХ Удирдлага, зохион байгуулалт ДБҮЗ-өөр магадлан итгэмжлэгдсэн ДБ- ын байгууллагын эзлэх жин Бэлэн бус 50% 95% Дээд боловсролын удирдлага, мэдээллийн системийн тайлан Жил бүр БШУЯ-ны ХШҮДАГ, МТСХ
- 135.
- 136. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 134 ХАВСРАЛТ 1 Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд хугацааны төлөвлөгөө боловсруулах ажлын хүрээнд зохион байгуулсан нэгдсэн болон хэсэгчилсэн уулзалт, хэлэлцүүлэгт оролцогчдын жагсаалт НЭГ. ТӨРИЙН УЛС ТӨРИЙН АЛБАН ТУШААЛТАН 1. Ё.Баатарбилэг Улсын Их хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын сайд 2. Ц.Мөнх-Оргил Улсын Их хурлын гишүүн ХОЁР. БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААН, СПОРТЫН САЙДЫН 2019 ОНЫ 4 ДҮГЭЭР САРЫН 01-НИЙ ӨДРИЙН А/188 ТООТ ТУШААЛААР БАТАЛСАН “БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН МАСТЕР ТӨЛӨВЛӨГӨӨ БОЛОВСРУУЛАХ ЕРӨНХИЙ БОЛОН ДЭД АЖЛЫН ХЭСГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН” ЕРӨНХИЙ АЖЛЫН ХЭСГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН Ерөнхий ажлын хэсгийн ахлагч: 3. С.Мөнхбат Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Шинжлэх ухаан, технологийн бодлогын газрын дарга Яам, газруудын төлөөлөл Гишүүд: 4. Ж.Должинсүрэн Үндэсний Хөгжлийн газрын Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн газрын дарга 5. А. Амарбал Үндэсний Статистикийн Хорооны Хүн ам, нийгмийн статистикийн газрын дарга 6. А. Халиунаа Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яамны Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга 7. Ч. Хатанбаатар Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлийн ажлын албаны Соёл иргэншлийн аюулгүй байдал, шашин, боловсрол хариуцсан ахлах референт 8. С.Энхзориг Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлийн ажлын албаны Соёл иргэншлийн аюулгүй байдал, шашин, боловсрол хариуцсан референт Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яам, боловсролын байгууллагын төлөөлөл 9. Г.Дуламжав Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Сургуулийн өмнөх боловсролын бодлогын газрын дарга 10. Т.Ням-Очир Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Ерөнхий боловсролын бодлогын газрын дарга 11. Т.Амаржаргалан Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Дээд боловсролын бодлогын газрын дарга 12. С.Нансалмаа Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Санхүү, хөрөнгө оруулалтын газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгч 13. Ж. Ариунболд Боловсролын Магадлан Итгэмжлэх Үндэсний Зөвлөлийн дэд дарга 14. П.Лхагвасүрэн Боловсролын Хүрээлэнгийн захирал 15. Ж.Ган-Эрдэнэ Боловсролын Үнэлгээний Төвийн захирал 16. Д.Бадарч Боловсролын Хүрээлэнгийн зөвлөх 17. Т.Хэруга Их, дээд сургуулийн консорциумын ерөнхийлөгч
- 137. 135 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 18. Ж.Болор Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Олон улсын төсөл, хөтөлбөр, гадаад хамтын ажиллагааны газрын мэргэжилтэн 19. Р.Бандий Боловсролын Салбарын Хөгжлийн Мастер Төлөвлөгөө боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх төслийн дэд ахлагч 20. П.Оюунаа Боловсролын Салбарын Хөгжлийн Мастер Төлөвлөгөө боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх төслийн зөвлөх Олон улсын байгууллагын төлөөлөл 21. Л.Итгэл Азийн Хөгжлийн Банкны нийгмийн салбарын ахлах мэргэжилтэн 22. Мияашита Хиромичи Японы ЭСЯ-ны нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга, Эдийн засаг, хөгжлийн хамтын ажиллагааны хэлтсийн дарга 23. Г.Пагма Дэлхийн Банкны Монгол Улс дахь Суурин Төлөөлөгчийн газрын үйл ажиллагаа хариуцсан мэргэжилтэн 24. Ё.Мөнхтуяа ЮНЕСКО-н үндэсний комиссын боловсролын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн 25. Т.Цэндсүрэн ЮНИСЕФ-ийн Монгол Улс дахь Суурин төлөөлөгчийн газрын Бага насны хүүхдийн хөгжлийн мэргэжилтэн 26. Фужи Эрита Японы олон улсын байгууллагын Монгол Улс дахь Суурин төлөөлөгчийн газрын боловсрол, нийгмийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн Иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөлөл 27. Б. Батжаргал Боловсролын Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэгийн гүйцэтгэх захирал 28. Д. Цэцэгээ Монголын Багш нарын Холбооны гүйцэтгэх захирал 29. X.Ганбаатар Ажил Олгогч Эздийн холбооны тэргүүн 30. С.Сэлэнгэ Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эцэг эхийн холбооны тэргүүн Ерөнхий ажлын хэсгийн нарийн бичгийн дарга: 31. Т.Ууганбаяр Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Олон улсын төсөл, хөтөлбөр, гадаад хамтын ажиллагааны газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгч СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОВСРОЛЫН ДЭД АЖЛЫН ХЭСГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН Дэд ажлын хэсгийн ахлагч: 32. Г.Дуламжав Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Сургуулийн өмнөх боловсролын бодлогын газрын дарга Гишүүд: 33. Ж. Батдэлгэр Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн Сургуулийн өмнөх боловсролын сургуулийн судалгаа арга зүйн төвийн эрхлэгч 34. Ч.Пүрэв-Очир Японы хүүхдийг ивээх сангийн мэргэжилтэн 35. Т.Цэндсүрэн ЮНИСЕФ-ийн Монгол Улс дахь Суурин төлөөлөгчийн газрын Бага насны хүүхдийн хөгжлийн мэргэжилтэн 36. Ш.Цэрэннадмид Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн Сургуулийн өмнөх боловсролын сургуулийн арга зүйн тэнхимийн эрхлэгч 37. Б. Төртогтох Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн Сургуулийн өмнөх боловсролын сургуулийн багш 38. Г.Монголхатан Боловсролын Хүрээлэнгийн Сургуулийн өмнөх боловсрол хариуцсан эрдэм шинжилгээний ажилтан 39. З.Болормаа Нийслэлийн Боловсролын газрын Сургуулийн өмнөх боловсролын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн 40. Б.Хэрлэн Удирдлагын Академийн сэтгэл зүй, судалгааны арга зүйн тэнхимийн багш Дэд ажлын хэсгийн нарийн бичгийн дарга: 41. Л.Отгонсүрэн Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Сургуулийн өмнөх боловсролын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт хариуцсан мэргэжилтэн
- 138. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 136 БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН ДЭД АЖЛЫН ХЭСГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН Дэд ажлын хэсгийн ахлагч: 42. Т.Ням-Очир Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Ерөнхий боловсролын газрын дарга Гишүүд: 43. Б.Ширнэн Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн орон тооны бус шинжээч 44. С.Санжаабадам Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга 45. Л.Ганбат Боловсролын үнэлгээний төвийн шалгалт, судалгаа хариуцсан хэлтсийн дарга 46. Ч.Лодойравсал Монгол Улсын Их Сургуулийн багш 47. Н.Наранчимэг Удирдлагын Академийн Удирдахуйн ухааны сургуулийн багш 48. Х.Цэцэгжаргал Боловсролын хүрээлэнгийн боловсролын менежмент, төлөвлөлтийн судалгаа хариуцсан эрдэм шинжилгээний ажилтан 49. Ш.Оюунцэцэг Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн арга зүйч 50. Е.Батчулуун Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн багш 51. Д.Тунгалаг “Бүх нийт боловсролын төлөө” иргэний нийгмийн үндэсний эвслийн зохицуулагч 52. П.Зохихсүрэн Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн арга зүйч Дэд ажлын хэсгийн нарийн бичгийн дарга: 53. Д.Батцэцэг Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Ерөнхий боловсролын бодлогын газрын мэргэжилтэн ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН ДЭД АЖЛЫН ХЭСГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН Дэд ажлын хэсгийн ахлагч: 54. Т.Амаржаргалан Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Дээд боловсролын бодлогын газрын дарга Гишүүд: 55. Я.Долгоржав Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн орон тооны бус шинжээч 56. Б.Одгэрэл Отгонтэнгэр их сургуулийн хүмүүнлэгийн сургуулийн захирал 57. У.Мягмаржав Боловсролын хүрээлэнгийн бакалаврын агуулга, хөтөлбөр хариуцсан эрдэм шинжилгээний дэд ажилтан 58. Б.Отгонтөгс Боловсролын Зээлийн Сангийн Захиргаа, хүний нөөц, хамтын ажиллагаа, ажлын албаны дарга 59. Ц.Баясгалан Боловсролын Магадлан Итгэмжлэх Үндэсний Зөвлөлийн ажлын албаны Магадлан итгэмжлэл хариуцсан мэргэжилтэн 60. Б. Батсүх Боловсролын Үнэлгээний Төвийн Үнэлгээ хөгжүүлэлтийн хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн 61. Д.Баяр Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Дээд боловсролын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт хариуцсан мэргэжилтэн 62. Д.Сарангэрэл Монгол Улсын Их Сургуулийн Шинжлэх ухааны сургуулийн Байгалийн ухааны салбарын Химийн тэнхимийн эрхлэгч 63. Г.Баттүвшин Шинжлэх Ухаан, Технологийн Их Сургуулийн Бизнесийн ахисан түвшний сургуулийн захирал 64. Ж.Тунгалаг Боловсролын Магадлан Итгэмжлэх Үндэсний Зөвлөлийн мэргэжилтэн Дэд ажлын хэсгийн нарийн бичгийн дарга: 65. М.Энхээ Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Дээд боловсролын сургалтын хөтөлбөр, үнэлгээ, чанарын баталгаажуулалтын бодлого, хэрэгжилт хариуцсан мэргэжилтэн
- 139. 137 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 ТЕХНИКИЙН БОЛОН МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН ДЭД АЖЛЫН ХЭСГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН Дэд ажлын хэсгийн ахлагч: 66. А. Халиунаа Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яамны Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Гишүүд 67. Д.Адилбиш Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яамны Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын мэргэжилтэн 68. Ц. Батдорж Мэргэжлийн Боловсрол, Сургалтын Үнэлгээний Төвийн дарга 69. П. Болормаа Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яамны Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын Хөдөлмөрийн зах зээл, элсэлт, төгсөлт, статистик мэдээ хариуцсан мэргэжилтэн 70. Т. Итгэлмаа Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яамны Бодлого төлөвлөлтийн газрын Хөрөнгө оруулалт, үйлдвэрлэлийн хэлтсийн мэргэжилтэн 71. О.Ганцэцэг Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яамны Төрийн захиргааны удирдлагын газрын Хуулийн хэлтсийн мэргэжилтэн 72. Б. Мишигжав Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын Үндэсний зөвлөлийн гишүүн 73. Ж.Юра Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын холбооны ерөнхийлөгч 74. Б.Гэрэлмаа Боловсролын Хүрээлэнгийн Мэргэжлийн боловсролын агуулга хөтөлбөр хариуцсан эрдэм шинжилгээний дадлагажигч ажилтан 75. Ч.Тунгалаг Мэргэжлийн Боловсрол, Сургалтын Түншлэл ТББ-ын захирал Дэд ажлын хэсгийн нарийн бичгийн дарга: 76. Б. Болор- Эрдэнэ Хөдөлмөр, Нийгмийн Хамгааллын Яамны Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын Бодлого, төлөвлөлтийн мэргэжилтэн САНХҮҮ, ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ДЭД АЖЛЫН ХЭСГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН Дэд ажлын хэсгийн ахлагч: 77. С.Нансалмаа Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Санхүү, хөрөнгө оруулалтын газрын дарга Гишүүд: 78. Бямбасүрэн Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Үйлдвэрлэлийн хэлтсийн мэргэжилтэн 79. Х.Ганцэцэг Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Нэгдсэн төсвийн ерөнхий нягтлан бодогч, салбарын арга хэмжээний төсвийн бодлого, төлөвлөлт, зохицуулалт хариуцсан мэргэжилтэн 80. Ю.Алтантуяа Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Боловсролын салбарын статистикийн мэдээлэл, бүртгэл, шинжилгээ хариуцсан ахлах мэргэжилтэн 81. Л.Отгонжаргал Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Үйлдвэрлэлийн хэлтсийн Сургуулийн өмнөх, дээд боловсролын салбарын барилга, засварын төлөвлөлт, гүйцэтгэл хариуцсан мэргэжилтэн 82. Ж. Отгонбат Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын Яамны Дээд боловсрол, соёлын салбарын төсвийн бодлого, төлөвлөлт, зохицуулалт хариуцсан мэргэжилтэн 83. Г.Бурмаа Монгол Улсын Их Сургуулийн Бизнесийн сургуулийн Санхүүгийн тэнхимийн эрхлэгч 84. Л.Наранчимэг Монгол Улсын Их Сургуулийн Бизнесийн сургуулийн Нягтлан бодох бүртгэлийн тэнхимийн эрхлэгч 85. С.Батцэцэг Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн багш
- 140. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 138 86. Д.Сувдаа Монгол Улсын Их Сургуулийн Бизнесийн сургуулийн багш Дэд ажлын хэсгийн нарийн бичгийн дарга: 87. Ж.Ганбаатар Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухаан, Спортын яамны Нэгдсэн төсөв, боловсрол, соёлын газар, хэлтсийн төсвийн бодлого, төлөвлөлт, зохицуулалт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн НАСАН ТУРШИЙН БОЛОВСРОЛЫН ДЭД АЖЛЫН ХЭСГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН Дэд ажлын хэсгийн ахлагч: 88. Л.Болортунгалаг Насан туршийн боловсролын үндэсний Төвийн захирал Гишүүд: 89. Е.Батчулуун Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн багш 90. Л.Мөнхтуяа Монгол Улсын Боловсролын Их Сургуулийн Мэдээллийн технологи, Зайн Сургалтын албаны дарга 91. Л.Эрдэнэчимэг Насан Туршийн Боловсролын Үндэсний Төвийн мэргэжилтэн 92. Б.Алтансүх Боловсролын Хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Ажлын хэсгийн нарийн бичгийн дарга: 93. Б.Эрдэнэчимэг Боловсролын Хүрээлэнгийн Бага боловсролын хөтөлбөрийн судалгаа хариуцсан эрдэм шинжилгээний ажилтан Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын сайдын 2019 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн А/728 тоот тушаалаар “Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан тухай 94. Ж.Мягмар БШУЯ-ны Сургуулийн өмнөх боловсролын бодлогын газрын дарга 95. Т.Хантулга Японы хүүхдийг ивээх сангийн ажилтан 96. Ч.Энхбаяр Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн арга зүйч, судлаач 97. В.Лут-Очир Насан Туршийн Боловсролын Үндэсний Төвийн мэргэжилтэн 98. Ж.Баянцэнгэл Насан Туршийн Боловсролын Үндэсний Төвийн мэргэжилтэн ГУРАВ. ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨХ, ЭКСПЕРТҮҮД 99. С.Санжаабадам Сургуулийн өмнөх боловсрол болон Бага, дунд боловсролын үндэсний зөвлөх 100. Д.Түмэнболд Дээд боловсролын үндэсний зөвлөх 101. Б.Мянган Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын үндэсний зөвлөх 102. С.Баттулга Санхүү, хөрөнгө оруулалтын үндэсний зөвлөх 103. М.Мэнд-Амар Боловсролын бодлого төлөвлөлт, өгөгдөл мэдээллийн дүн шинжилгээний эксперт 104. Ч.Пүрэв-Очир Сургуулийн өмнөх боловсролын эксперт 105. П.Зохихсүрэн Ерөнхий боловсролын эксперт 106. Х.Цэцэгжаргал Ерөнхий боловсролын эксперт 107. Б.Мянган Техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын эксперт 108. Ж.Тунгалаг Дээд боловсролын дэд салбарын эксперт 109. Е.Батчулуун Насан туршийн боловсролын эксперт
- 141. 139 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 110. С.Батцэцэг Боловсролын санхүүжилт болон хөрөнгө оруулалтын эксперт 111. Д.Сувдаа Боловсролын санхүүжилт болон хөрөнгө оруулалтын эксперт Олон улсын байгууллагын төлөөлөл 112. Тажима Эйсүкэ Азийн хөгжлийн банкны төлөөлөгч 113. Роберт Паруа ЮНЕСКО-ийн Бээжин дэх суурин төлөөлөгч газрын Боловсролын программын мэргэжилтэн 114. Спесиоз Хакизимана Ндабихоре НҮБ-ын Хүүхдийн Сангийн шадар суурийн төлөөлөгч 115. Рабиа Али Дэлхийн банкны ахлах эдийн засагч 116. Д.Хишигбуян Дэлхийн банкны GPE зөвлөх 117. Н.Хишигээ Дэлхийн банкны зөвлөх 118. С.Уянга ЮНЕСКО-ийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга 119. Б.Болорчимэг ЮНИСЕФ-ийн Боловсрол хариуцсан мэргэжилтэн 120. С.Өлзийсайхан ЮНИСЕФ-ийн Бага насны хүүхдийн хөгжлийн ажилтан 121. Танака Томоаки Японы олон улсын байгууллагын Монгол Улс дахь Суурин төлөөлөгчийн газрын боловсрол, нийгмийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн 122. Б.Эрдэнэчимэг Японы олон улсын байгууллагын ажилтан 123. Н.Пүрэвдорж Японы хүүхдийг ивээх сангийн мэргэжилтэн 124. Э.Ангар Дэлхийн банкны туслах ажилтан ДӨРӨВ. БШУЯ, БУСАД ТӨРИЙН БОЛОН ТӨРИЙН БУС БАЙГУУЛЛАГЫН ТӨЛӨӨЛӨЛ 125 Б.Баярсайхан БШУЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга 126 Ж.Ганбаатар БШУЯ-ны Бодлого, төлөвлөлтийн газрын дарга 127 И.Гарди БШУЯ-ны Гадаад хамтын ажиллагааны газрын дарга 128 О.Хуягцогт БШУЯ-ны Төрийн захиргаа, удирдлагын газрын дарга 129 Г.Батнэмэх БШУЯ-ны Дээд боловсролын газрын даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч 130 Ч.Ганцэцэг БШУЯ-ны Тусгай хэрэгцээт боловсролын хэлтсийн даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч 131 О.Дүнжиннамдаг БШУЯ-ны Мэдээллийн технологийн газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгч 132 Ю.Алтантуяа БШУЯ-ны Яамны стратеги болон салбарын нэгдсэн бодлого, төлөвлөлт хариуцсан ахлах шинжээч 133 А.Цолмон БШУЯ-ны Дунд боловсролын агуулга, хөтөлбөрийн асуудал, зохицуулалт хариуцсан шинжээч 134 Ц.Чимэдлхам БШУЯ-ны Бага боловсролын агуулга, хөтөлбөрийн асуудал, зохицуулалт хариуцсан шинжээч 135 Б.Бадамжав БШУЯ-ны Сургуулийн өмнөх, бага боловсролын бодлого, төлөвлөлт хариуцсан шинжээч 136 Ц.Бумангэрэл БШУЯ-ны Суурь, бүрэн дунд боловсролын бодлого, төлөвлөлт хариуцсан шинжээч
- 142. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 140 137 Д.Баяр БШУЯ-ны Дээд болон насан туршийн боловсролын бодлого, төлөвлөлт хариуцсан шинжээч 138 Т.Амартүвшин БШУЯ-ны Салбарын хөрөнгө оруулалтын бодлого, төлөвлөлт хариуцсан шинжээч 139 Б.Доржхуяг БШУЯ-ны Бодлогын баримт бичгийн гүйцэтгэлийн тайлагналт, шинжилгээ хариуцсан шинжээч 140 Д.Алтанбилэг БШУЯ-ны Олон улсын төсөл, хөтөлбөр гадаад хамтын ажиллагааны газрын мэргэжилтэн 141 Л.Баярсайхан БШУЯ-ны Үйлдвэрлэлийн хэлтсийн цэцэрлэг, шинжлэх ухаан, биеийн тамир, спортын байгууллагын тоног төхөөрөмж, үйлдвэрлэлийн төлөвлөлт, гүйцэтгэл хариуцсан мэргэжилтэн 142 Ү.Дэлгэрмаа БШУЯ-ны Харьяа байгууллага, тусгай сангийн төсвийн бодлого, төлөвлөлт хариуцсан мэргэжилтэн 143 О.Янжмаа Боловсролын магадлан итгэмжлэх үндэсний зөвлөлийн дэд дарга, ажлын албаны захирал 144 Д.Наранзул БШУЯ-ны Ерөнхий боловсролын сургалтын байгууллагын бүтэц, удирдлагын асуудал хариуцсан шинжээч 145 Б.Ганбат БСШУС сайдын зөвлөхөөр ажиллаж байсан 146 А.Галсанхүү БШУЯ-ны Санхүү, хөрөнгө оруулалтын газрын даргаар ажиллаж байсан 147 Т.Ууганбаяр БШУЯ-ны Олон улсын төсөл, хөтөлбөр, гадаад хамтын ажиллагааны газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллаж байсан 148 Р.Болормаа НББСШУБХ-ны зөвлөх 149 Ж.Нарантуяа ЗГХЭГ-ын даргын орон тооны бус зөвлөх 150 А.Мөнхболд Үндэсний хөгжлийн газрын хэлтсийн дарга 151 А.Суззена Үндэсний хөгжлийн газрын ахлах мэргэжилтэн 152 Б.Батмөнх Доктор, МУИС-ийн профессор, Үндэсний хөгжлийн газрын зөвлөх 153 Э.Түмэндэмбэрэл ХНХЯ-ны Багшийн хөгжил, салбарын хүний нөөц, судалгаа хариуцсан ахлах мэргэжилтэн 154 Д.Наранбилэг Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын үнэлгээний төвийн мэргэжилтэн 155 Б.Энхзул Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын үнэлгээний төвийн мэргэжилтэн 156 Д.Сүрэнчимэг Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн захирлын үүрэг гүйцэтгэгч 157 О.Оюунтунгалаг Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн дэд захирал 158 Д.Сарантуяа Боловсролын хүрээлэнгийн Эрдэм шинжилгээний ажилтан 159 Н.Бэгз Боловсролын хүрээлэнгийн зөвлөх, академич 160 Н.Нэргүй Боловсролын хүрээлэнгийн зөвлөх 161 Б.Баярцэцэг Боловсролын хүрээлэнгийн Дээд боловсрол, мэргэжлийн боловсролын асуудал хариуцсан ахлах мэргэжилтэн 162 Б.Лхамцэрэн Боловсролын хүрээлэнгийн Магистр, докторын сургалтын хөтөлбөр, агуулга хариуцсан ахлах ажилтан 163 Ж.Батхүү Монгол Улсын их сургуулийн хэрэглээний шинжлэх ухааны сургуулийн профессор 164 Г.Өлзийсайхан Монгол Улсын боловсролын их сургуулийн багш 165 Г.Болд Мэргэжлийн, сургалт үйлдвэрлэлийн төвийн багш 166 Ж.Ариунаа Монгол Улсын консертив төвийн дэд захирал 167 А.Цанжид Этүгэн сургуулийн Эрдэм шинжилгээ, төгсөлтийн дараах сургалтын албаны дарга 168 Б.Тамир “Лоринет сан”-гийн захирал 169 Ч.Ундрахбаяр “Түгээмэл хөгжил” бие даан амьдрах төвийн тэргүүн 170 Я.Авирмэд “Түгээмэл хөгжил” бие даан амьдрах төвийн гүйцэтгэх захирал 171 Н.Тамирхүү “Түгээмэл хөгжил” төвийн ажилтан
- 143. 141 БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 172 Ө.Батбаяр “Вест нойчбедже” сургалтын төвийн багш 173 Б.Долоожин Ёс зүйн үндэсний хүрээлэн 174 Р.Бат-Эрдэнэ Азийн хөгжлийн банкны “Судалгааны их сургуулийн хөгжлийн хөтөлбөр” төслийн багийн ахлагч 175 Ж.Нарантуяа ЗГХЭГ-ын даргын орон тооны бус зөвлөх 176 Ж.Бямбацогт ДБ, БТДНТ-ийн санхүүжилтээр гүйцэтгэсэн бага боловсролын дэд салбарын судалгааны багийн ахлагч 177 М.Батбаатар МУИС-ын Социологийн тэнхимийн эрхлэгч ТАВ. АЗИЙН ХӨГЖЛИЙН БАНКНЫ ТЕХНИКИЙН ТУСЛАЛЦААНЫ ТӨСЛИЙН БАГ 178. Жон Хэнли Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөө боловсруулах төслийн багийн ахлагч 179 Р.Бандий Боловсролын Салбарын Хөгжлийн Мастер Төлөвлөгөө боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх төслийн дэд ахлагч 180 П.Оюунаа Боловсролын Салбарын Хөгжлийн Мастер Төлөвлөгөө боловсруулахад дэмжлэг үзүүлэх төслийн боловсролын мэргэжилтэн 181 Роналд Арнолд Титус МБС болон ДБ хариуцсан олон улсын зөвлөх 182 Ч.Цэрэннадмид Төслийн зохицуулагч ЗУРГАА. ОРОН НУТАГ, ДҮҮРГИЙН БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, УРЛАГИЙН ГАЗРЫН ТӨЛӨӨЛӨЛ 183 Г.Энхбат Увс аймгийн Улаангом сумын Лаборатори 2 дугаар сургуулийн захирал 184 Н.Энхгэрэл Архангай аймгийн БСУГ-ын мэргэжилтэн 185 Р.Серикбол Баян-Өлгий аймгийн БСУГ-ын хэлтсийн дарга 186 Н.Байгалмаа Говь-Алтай аймгийн БСУГ-ын мэргэжилтэн 187 Б.Гантулга Дархан-Уул аймгийн БСУГ-ын дарга 188 Д.Цэнгэл Дорноговь аймгийн БСУГ-ын ахлах мэргэжилтэн 189 А.Нансалмаа Дорнод аймгийн БСУГ-ын дарга 190 Д.Дашням Орхон аймгийн БСУГ-ын ахлах мэргэжилтэн 191 Ч.Алтантуяа Сэлэнгэ аймгийн БСУГ-ын мэргэжилтэн 192 М.Энэбиш Сүхбаатар аймгийн БСУГ-ын ахлах мэргэжилтэн 193 М.Пүрэвхүү Ховд аймгийн БСУГ-ын дарга 194 С.Мөнхцэцэг Хэнтий аймгийн БСУГ-ын дарга 195 Ж.Пүрэвсүрэн Өвөрхангай аймгийн БСУГ-ын дарга 196 Г.Бат-Эрдэнэ Өмнөговь аймгийн БСУГ-ын дарга 197 Б.Баярсайхан Баянгол дүүргийн Боловсролын хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн 198 М.Цогзолмаа Баянзүрх дүүргийн Боловсролын хэлтсийн дарга 199 А.Дүүдээ Сонгинохайрхан дүүргийн Боловсролын хэлтсийн дарга 200 Н.Галбадрах Чингэлтэй дүүргийн Боловсролын хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн 201 З.Эрдэнэчимэг Багануур дүүргийн Боловсролын хэлтсийн дарга 202 Д.Отгонжаргал Налайх дүүргийн Боловсролын хэлтсийн дарга
- 144.
- 145.
- 146.
- 147.
- 148.
- 149.
- 150.
- 151.
- 152.
- 153.
- 154.
- 155.
- 156.
- 157.
- 158.
- 159.
- 160.
- 161.
- 162.
- 163.
- 164.
- 165.
- 166.
- 167.
- 168.
- 169.
- 170.
- 171.
- 172.
- 173.
- 174.
- 175.
- 176.
- 177.
- 178.
- 179.
- 180.
- 181.
- 182.
- 183.
- 184. БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ХӨГЖЛИЙНДУНД ХУГАЦААНЫ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ 2021-2030 182