9789740333197

9789740333197

• 1.
  มองข้ามผ่านวิกฤตเศรษฐกิจ สู่อุตสาหกรรมยุคใหม่ (Creative economy) 1
• 2.
  2 จากความถดถอยทาง เศรษฐกิจการเงินโลก สู่สภาวะ วิกฤตของเศรษฐกิจอุตสาหกรรม อันเนื่องมาจากอุปสงค์(De- mand) ที่เหือดหายไปอย่าง รวดเร็ว อุปทานที่ล้นเกินท�ำให้ วงจรการผลิตภาคอุตสาหกรรม เผชิญกับสภาวะปั่นป่วนไปทั่วโลก หากใครได้หยิบนิตยสาร The Economist ฉบับปลายเดือน กุมภาพันธ์ 2552 ขึ้นมาดู อาจจะ รู้สึกอกสั่นขวัญผวาไปกับจั่วหัว ที่มา : www.economist.com ที่พาดไว้พร้อมกับภาพประกอบที่ดูน่าสะพรึงกลัวเป็นอย่างยิ่งว่า “ความล่มสลายของอุตสาหกรรมการผลิต” (The Collapse of manufacturing) โดยนิตยสารฉบับนี้ต้องการชี้ให้เห็นว่า วิกฤตทาง การเงิน (Financial crisis) ที่เกิดขึ้นในสหรัฐอเมริกาได้ก่อให้เกิด วิกฤตการณ์ของภาคอุตสาหกรรมตามมาอย่างเลี่ยงไม่พ้น ปรากฏการณ์ความตกต�่ำของภาคอุตสาหกรรมการผลิตมิได้ กระจุกตัวอยู่ในเฉพาะประเทศต้นเหตุแห่งปัญหาทางการเงินอย่าง สหรัฐอเมริกาเท่านั้น แต่มันได้แผ่กระจายไปทั่วโลก เช่น ในกรณีของ ต้นเหตุแห่งปัญหาคือประเทศสหรัฐอเมริกาจ�ำนวนการประกอบรถยนต์ ลดฮวบลงไปถึงร้อยละ 60 ต�่ำกว่าช่วงเดือนมกราคมของเมื่อปีที่แล้ว ในกรณีประเทศเยอรมนี ช่วงเดือนธันวาคม มีค�ำสั่งซื้อเครื่องมือ- เครื่องจักร (Machine-tool) ลดลงไปกว่าร้อยละ 40 เมื่อเทียบกับ
• 3.
  3 ช่วงเดียวกันในปีที่ผ่านมา ในกรณีของไต้หวัน การส่งออกคอมพิวเตอร์ โน้ตบุ๊กในช่วงเดือนมกราคมตกฮวบลงไป1 ใน 3 หรือแม้แต่ในกรณี ของประเทศจีน ผู้ส่งออกของเล่นที่เคยมีประมาณ 9,000 ราย กลับ ต้องล้มหายตายจากไปกว่าครึ่งหนึ่ง เมื่อมองภาพรวมใหญ่ ในกรณีของสหรัฐอเมริกาและอังกฤษ ในช่วงไตรมาสสุดท้ายพบว่ายอดการผลิตในภาคอุตสาหกรรมของสหรัฐ อเมริกาตกลงมาถึงร้อยละ 3.6 และร้อยละ 4.4 ในอังกฤษ (ในขณะที่ หากคิดเป็นรายปี ยอดตกลงมาร้อยละ 13.8 และร้อยละ 16.4 ตาม ล�ำดับ) บางคนอาจจะชี้นิ้วต�ำหนิไปที่ตลาดหุ้นวอลสตรีทและการ พยายามพยุงอุ้มบริษัทยักษ์ใหญ่เจ้าปัญหาทั้งหลาย แต่น่าสังเกตว่า ความรุนแรงของการตกต�่ำล่มสลายของภาคอุตสาหกรรมจะเกิดขึ้น อย่างมากในบรรดาประเทศที่เศรษฐกิจต้องพึ่งพิงการส่งออกภาค อุตสาหกรรม เช่น การผลิตภาคอุตสาหกรรมในเยอรมนีในช่วงไตรมาส ที่ 4 ตกต�่ำลงร้อยละ 6.8 ในไต้หวันหดตัวลงร้อยละ 21.7 ในญี่ปุ่น หดตัวลงร้อยละ 12 ผลที่ตามมาคือประเทศเหล่านี้จะมีการหดตัวของ ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศ (GDP) อย่างรวดเร็ว เมื่อพิจารณาในเชิงประวัติศาสตร์ กล่าวได้ว่า การผลิตในภาค อุตสาหกรรมได้หดตัวเหือดหายอย่างรุนแรงอย่างที่ไม่เคยปรากฏ มาก่อนนับจากวิกฤตน�้ำมัน (Oil crisis) เมื่อทศวรรษที่ 1970 ความล่ม สลายของภาคอุตสาหกรรมได้ส่งผลแพร่กระจายตัวไปถึงประเทศ อื่น ๆ ดังเช่น ประเทศในกลุ่มยุโรปตะวันออก บราซิล ตุรกี มาเลเซีย และรวมถึงประเทศไทยของเรา โรงงานนับพันโรงในทางใต้ของประเทศ จีนถูกปิดตัวลงไป คนงานจ�ำนวนมากที่กลับไปเยี่ยมบ้านในช่วงตรุษจีน นับล้านคนที่กลับแล้วกลับเลยคือไม่ได้กลับมาท�ำงานอีก
• 4.
  4 ในขณะที่โลกใบนี้ก�ำลังตื่นเต้นและขวัญผวาไปกับภาวะวิกฤติ ทางเศรษฐกิจซึ่งก�ำลังลุกลามระบาดไปทั่วโลก จนแม้กระทั่งนักเศรษฐ- ศาสตร์ชื่อดังบางท่านกล่าวว่าวิกฤติเศรษฐกิจคราวนี้“เกินการควบคุม แล้ว”แต่ขณะเดียวกันก็มีเสียงเล็กๆที่พยายามออกมาน�ำเสนอแนวคิด ในการที่จะ “หลุดพ้น” ออกจากสภาพการที่ไม่น่าพึงประสงค์เช่นนี้ ในคราวนี้ ผู้เขียนใคร่ขอน�ำเสนอแนวคิดของนักคิดท่านหนึ่ง ซึ่ง “ถูกกล่าวถึง” จากสื่อมวลชนในหลายบทบาท เช่น บางคนเรียกว่า ท่านเป็น “นักเศรษฐศาสตร์” แต่สื่อบางฉบับก็บอกว่าท่านเป็น “นัก สังคมวิทยา” ฯลฯ ผู้เขียนจึงขอ เรียกรวมว่าเป็น“นักเศรษฐศาสตร์ สังคมวิทยา” (Sociological economist) ก็แล้วกัน ท่านผู้นี้ คือศาสตราจารย์ริชาร์ดฟลอริดา (Richard Florida) ผู้อ�ำนวยการ สถาบัน The Martin Prosperity Institute ตั้งอยู่ที่ The Rotman School of Management แห่ง มหาวิทยาลัยโตรอนโต ประเทศ แคนาดา ศาสตราจารย์ฟลอริดาน�ำเสนอแนวคิดที่ว่า แม้วิกฤติการคราวนี้ จะหนักหนาสาหัสรุนแรงขนาดไหน แต่เรายังมี “ทางออก” เปรียบ เสมือนกับ “แสงสว่างที่ปลายอุโมงค์” นั่นคือ ท่านเสนอว่าเราสามารถ ที่จะขับเคลื่อนออกจากภาวะวิกฤตนี้ได้ ด้วยแนวคิดว่าด้วย “การ สร้างสรรค์”และการสร้างระบบเศรษฐกิจแบบใหม่ที่เรียกว่า“เศรษฐกิจ สร้างสรรค์” (Creative economy)
• 5.
  5 จากมุมมองของศาสตราจารย์ฟลอริดาที่มีต่อระบบเศรษฐกิจ ของสหรัฐอเมริกา ท่านเห็นว่าปัจจุบันสหรัฐอเมริกาอยู่ภายใต้ช่วงการ เปลี่ยนผ่านครั้งใหญ่ จากยุคแห่ง “กล้ามเนื้อและความแข็งแกร่ง” (Strength and muscle) สู่ยุคที่ “ความรู้และทักษะ” คือหัวใจส�ำคัญ กล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือระบบเศรษฐกิจของสหรัฐอเมริกาในห้วงที่ผ่านมา มักขึ้นอยู่กับระบบอุตสาหกรรมที่มุ่งใช้หยาดเหงื่อแรงงานและพลัง ทางกายภาพมากกว่าการใช้พลังสติปัญญา ความท้าทายในปัจจุบันส�ำหรับภาคอุตสาหกรรมของสหรัฐ อเมริกาคือการต้องขับเคลื่อนจากอุตสาหกรรมที่เต็มไปด้วย “งานที่มี ลักษณะเป็นกิจวัตร” (Routine-oriented job) ซึ่งงานเหล่านี้มักมี ลักษณะงานที่ต้องท�ำตามมาตรฐานและเป็นการท�ำงานที่ซ�้ำ ๆ ไปตาม มาตรฐานที่วางไว้แล้ว ดังนั้น งานพวกนี้จึงมักใช้ความแข็งแกร่งของ “มือ” และ “ร่างกาย” มากกว่า “หัว” และ “สมอง” เคลื่อนผ่านไปสู่ อุตสาหกรรมที่เต็มไปด้วย “งานที่ขึ้นอยู่กับการใช้ความคิดสร้างสรรค์” (Creativity-oriented occupations) ซึ่งคนท�ำงานจะต้องประยุกต์ใช้ ความรู้ให้เหมาะสมกับสถานการณ์ที่มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา และต้องท�ำการตัดสินใจและสื่อสารตอบโต้กับสถานการณ์ได้อย่างดี จากข้อมูลที่ศาสตราจารย์ฟลอริดาศึกษามาพบว่า สัดส่วนของ คนที่ท�ำงานเชิงสร้างสรรค์ (Creative job) มีปริมาณเพิ่มมากขึ้น เรื่อย ๆ และได้เพิ่มขึ้นเป็น 3 เท่าในช่วงศตวรรษที่ผ่านมา และเชื่อว่า จะเพิ่มมากขึ้นต่อไปแม้ในภาวะวิกฤตเศรษฐกิจเช่นนี้ เนื่องจากงาน เชิงสร้างสรรค์จะมีความอ่อนไหวต่อความถดถอยทางเศรษฐกิจ น้อยกว่างานแบบกิจวัตร ศาสตราจารย์ฟลอริดาเชื่อว่า ภายในทศวรรษ หน้างานเชิงสร้างสรรค์จะมีสัดส่วนเป็น “ครึ่งหนึ่งของงานทั้งหมด”
• 6.
  6 ที่มีในประเทศแคนาดาและสหรัฐอเมริกา แต่ผู้คนยังมักให้คุณค่าหรือ มองข้ามความส�ำคัญของงานเชิงสร้างสรรค์เหล่านี้ และสิ่งที่น่าเป็นห่วง คือการตัดลดงบประมาณด้านการวิจัยและการสร้างนวัตกรรมของ บรรดาประเทศต่างๆ และรวมทั้งบรรดาบริษัทน้อยใหญ่ทั้งหลายด้วย ในขณะที่เศรษฐกิจแบบอุตสาหกรรมการผลิตแบบเดิมให้ความ ส�ำคัญกับทักษะเชิงกายภาพ แต่ในเศรษฐกิจเชิงสร้างสรรค์จะมีทักษะ เชิงสร้างสรรค์ที่จ�ำเป็นมาก นั่นคือ • ทักษะเชิงวิเคราะห์ (Analytical skills) เช่น การรับรู้และ แก้ปัญหาอย่างมีแบบแผน (Pattern recognition and problem solving) • ทักษะความฉลาดทางสังคม (Social intelligence) เช่น การมีความรู้สึกที่ไวต่อสถานการณ์และความสามารถในการโน้มน้าว จูงใจซึ่งเป็นฐานส�ำคัญในการสร้างการท�ำงานและการขับเคลื่อนเป็น ทีม สาขาวิชาที่ต้องใช้ทักษะการวิเคราะห์ชั้นสูง (เช่น แพทย์และ วิศวกรรมชีวภาพ) และสาขาวิชาที่ต้องใช้ความฉลาดทางสังคม (เช่น จิตเวชและการบริหารจัดการ) ถือเป็นสาขาที่เติบโตอย่างรวดเร็ว รายได้ส�ำหรับงานสร้างสรรค์จะมีค่าตอบแทนที่สูงกว่างานแบบ เดิม ๆ พบว่า กระทั่งผู้ที่เคลื่อนย้ายงานจากงานที่ต้องใช้ทักษะในการ วิเคราะห์แต่อยู่ในระดับล่าง ขึ้นไปสู่งานเชิงสร้างสรรค์ระดับบน จะมี มูลค่าเพิ่มขึ้นอีก $18,700 หรือคนที่ย้ายงานจากงานที่ใช้ทักษะทาง สังคมระดับต�่ำไปสู่ระดับสูง จะมีรายได้เพิ่มถึงอีก $25,100 สิ่งส�ำคัญส�ำหรับองค์กรต่าง ๆ ก็คือ การเพิ่มสาระของความ สร้างสรรค์ อันได้แก่ การพัฒนาทักษะในการวิเคราะห์และทักษะความ
• 7.
  7 ฉลาดทางสังคมลงไปในงานทุก ๆ งานความท้าทายคือ ธุรกิจต่าง ๆ จ�ำเป็นต้องมีตัวแบบทางธุรกิจที่ประณีตมากขึ้น เป็นตัวแบบซึ่งกระตุ้น ส่งเสริมให้บุคลากรได้ใช้ทักษะที่ส�ำคัญเหล่านี้ ซึ่งจะท�ำให้งานมีผลิตภาพ มากขึ้น ซึ่งนั่นก็น�ำมาสู่ค่าตอบแทนที่สูงขึ้นด้วย ผลก็คือเกิดวงจรแห่ง ความรุ่งเรือง (Virtuous circle of prosperity) นั่นคือ เมื่อคนงาน ได้ใช้ขีดความสามารถ ความสร้างสรรค์มากขึ้น ผลิตภาพก็จะสูงขึ้น ธุรกิจมีรายได้มากขึ้น นั่นก็ย่อมน�ำมาสู่ค่าจ้างและมาตรฐานการ ครองชีพที่ดีขึ้น สิ่งนี้ได้เกิดขึ้นแล้วในสถานประกอบการบางแห่ง ในขณะที่คน งานในโรงงานอุตสาหกรรมบางแห่งยังติดอยู่กับรูปแบบการท�ำงานที่ ปฏิบัติต่อบุคลากรแบบ“แรงงานไร้ความคิดจิตใจ”(Mindlesslabour) แต่ในบางสถานประกอบการส่งเสริมให้คนงานเข้าร่วมท�ำกิจกรรม คุณภาพ (Quality circles) มีการฝึกอบรมให้บุคลากรรู้จักใช้สถิติมา วิเคราะห์ หรือมอบบทบาทให้บุคลากรมีอ�ำนาจบทบาทในหน้างาน มากขึ้น ผลก็คือบริษัทก็จะได้ประโยชน์จากผลิตภาพที่สูงขึ้น บุคลากร ก็จะมีงานที่มั่นคงยิ่งขึ้นและมีค่าจ้างสูงขึ้น หรือแม้แต่ในอุตสาหกรรมการบริการ เช่น กรณีของโรงแรม Four Seasons เป็นตัวอย่างของความพยายามที่จะก�ำหนดต�ำแหน่ง ของตนเองให้เป็นเครือโรงแรมหรูชั้นน�ำของโลก โดยสามารถเพิ่มสาระ ในเชิงสร้างสรรค์ลงไปในงานต่าง ๆ ของโรงแรม โรงแรมแห่งนี้ปฏิบัติ ต่อบุคลากรด้วยความเคารพในศักดิ์ศรีและช่วยยกระดับความสามารถ ของพวกเขา ด้วยเหตุนี้ โรงแรม Four Seasons จึงสามารถให้บริการ ที่ดีเยี่ยมอยู่ในระดับโรงแรมชั้นน�ำของโลก
• 8.
  8 ศาสตราจารย์ฟลอริดาเห็นว่าหากเราต้องการให้เกิดความจ�ำเริญ เติบโตทางเศรษฐกิจอีกครั้งและมีระบบเศรษฐกิจที่สามารถสร้างรายได้ ในระดับสูงให้แก่ผู้คน เราก็จะต้องสร้างความมั่นใจให้ได้ว่าประเทศ ของเราและองค์กรของเรามีโปรแกรมการฝึกอบรมและพัฒนาที่ดีและ มีสถานศึกษาที่ช่วยพัฒนาทักษะด้านการวิเคราะห์และทักษะทางสังคม และมุ่งเน้นความมุ่งมั่นของเราไปที่การดึงดูดชักจูงส่งเสริมองค์กรธุรกิจ ที่ให้ความส�ำคัญกับการลงทุนในด้านความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ให้แก่ บุคลากร หากน�ำเอาภูมิปัญญาของ ศาสตราจารย์ฟลอริดามาพัฒนา เศรษฐกิจสังคมไทย ก็อาจกล่าว ได้ว่า หากเราจะกลับมาประสบ ความส�ำเร็จในการพัฒนาเศรษฐกิจ อีกครั้งได้ เราจะต้องเจาะลึก เข้า ถึงและบริหารจัดการทรัพยากรที่ส�ำคัญที่สุดของเรา นั่นคือ “ขีด สมรรถนะและความสามารถในเชิงสร้างสรรค์” (Creative capability) ของคนไทยทุกคน นี่คือความท้าทายที่ส�ำคัญที่เราจะต้องฉกฉวยโอกาส นี้ท�ำให้ได้ หรือเราจะโยนโอกาสนี้ทิ้งไป... นั่นคือทางเลือกที่เรา “ต้อง เลือก”