![DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024
43
#2. ŹRÓDŁA INFORMACJI
Źródła informacji i ich wiarygodność - perspektywa polskiego społeczeństwa
64%
50%
33%
58%
46%
41%
31%
30%
26%
21%
16%
4%
38%
20%
18%
11%
9%
31%
24%
1%
2%
Telewizja
Radio
Prasa (drukowana / on-line)
Portale Internetowe (np. Onet, WP)
Media społecznościowe
Wyszukiwarki internetowe
Platformy internetowe typu YouTube, Twitch*
Internetowe serwisy branżowe
Blogi / fora internetowe
Serwis Wikipedia
Podcasty*
Serwisy fact-checkingowe
Rodzina, przyjaciele i/lub znajomi
Inne osoby (np. z pracy, ze szkoły)
Komunikatory internetowe
E-mail
Powiadomienia (SMS lub inne)
Publikacje naukowe / reportaże
Encyklopedie i książki
Inne źródła
Żadne
27%
15%
10%
25%
12%
10%
8%
10%
5%
4%
3%
2%
8%
2%
2%
1%
1%
18%
10%
1%
16%
OGÓLNE ŹRÓDŁAINFORMACJI
NAJBARDZIEJ
WIARYGODNE ŹRÓDŁA
[max. 3 wskazania]
INDEKSSPADKU**
WIARYGODNOŚCI
ŹRÓDŁA
-58%
-70%
-70%
-57%
-74%
-76%
-74%
-67%
-81%
-81%
-81%
-50%
-79%
-90%
-89%
-91%
-89%
-42%
-58%
–
–
Pytanie wielokrotnego wyboru
Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000)
Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy
niż w 2021roku, na poziomie95% ufności.
* Odpowiedź nie występowała w badaniu realizowanym,w 2021roku.
** Ile proc.mniej wskazańmająźródła informacjiw kategorii „wiarygodne” w porównaniu do „ogólnie wybierane”.](https://image.slidesharecdn.com/dezinformacjaoczamipolakowedycja2024-240415091823-35087a13/85/Dezinformacja-oczami-Polakow-raport-pdf-43-320.jpg)
„Dezinformacja oczami Polaków" raport pdf
- 2. Przedmowa Podsumowanie zarządcze Informacje o badaniu 1. Poziom dezinformacji Polaków i popularność teorii spiskowych 2. Źródła informacji 3. Popularność dezinformacji 4. Fake news jako zjawisko 5. Deepfake i AI w dezinformacji 6. Fact-checking 7. Walka z dezinformacją 8. Podejście do wolności słowa 9. Bezpieczeństwo w Internecie Autorzy i eksperci raportu Partnerzy raportu O wydawcy raportu Charakterystyka próby Spis treści 4 7 16 19 41 50 55 68 81 91 97 103 107 110 115 121 Nr.
- 3. Tytuł raportu Dezinformacja oczami Polaków. Edycja2024. Edycja 1, Warszawa, kwiecień 2024 ISBN ISBN 978-83-971647-0-3 Wydawca Fundacja DigitalPoland Rondo Daszyńskiego 1, 00-843Warszawa, Polska [email protected] | digitalpoland.org | aipoland.org | digitalfestival.pl | digitalshapers.pl | digitalars.pl Finansowanie Publikacja sfinansowana ze środków statutowych przeznaczonych na edukację społeczeństwa Partner główny raportu Partnerzy raportu Redakcja Główny redaktor – Piotr Mieczkowski, Małgorzata Kilian-Grzegorczyk. Współpraca – Paulina Figurska Podziękowania Fundacja Digital Poland pragnie podziękować Fundatorom, dzięki którym może realizować swoją misję oraz podziękować całemu zespołowi współtworzącemu badanie, dzięki któremu powstała niniejsza publikacja. Więcej informacji na stronie fundacji pod adresem digitalpoland.org oraz na stronie koalicji razemprzeciwdezinformacji.pl Projekt, DTP Krzysztof Waloszczyk | So! Creative House | www.socreativehouse.pl Własność intelektualna Wszelkie prawa zastrzeżone. Cytowania możliwe z podaniem nazwy wydawcy itytułu raportu.
- 4. PRZEDMOWA
- 5. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 5 #PRZEDMOWA Piotr Mieczkowski Dyrektor zarządzający,członek zarządu fundacjiDigitalPoland, członek zarządu European AI ForumAISBL, Ekspert do spraw opracowania opinii i ekspertyz dotyczących rządowych polityk cyfrowych w ramach Komitetu Rady Ministrówds. Cyfryzacji SzanowniPaństwo, ostatnich dziesięćlat przyniosło nam nie tylko dynamicznyrozwój nowych technologii,lecz także wzrost różnego rodzaju zagrożeń z nimi związanych.Wraz z postępującą cyfryzacją mediów,rosnącą popularnościąspersonalizowanych mediów społecznościowychoraz coraz łatwiejsządostępnościąnarzędziopartych na sztucznejinteligencji(AI) można zaobserwować nasileniesię zjawiska dezinformacji. Stanowiona niebagatelne wyzwaniedla społeczeństw, gospodarek oraz samej demokracji. Wedługpolskiego społeczeństwadezinformacja,czylicelowe rozpowszechnianiefałszywych lub zmanipulowanych informacji,coraz bardziejprzenikanaszą rzeczywistość.Dotyka ona procesów demokratycznych – poprzezwpływanie na wyniki wyborów – ale także życia gospodarczego, kiedyw grę wchodządecyzjeinwestycyjne przedsiębiorstw, zaufaniekonsumentów do produktów oraz stabilność rynków finansowych. Ponadto dezinformacjawywiera istotny wpływ na społeczeństwo,podważając zaufaniemiędzyludźmi,zacierającgranicę międzyfaktem a fikcjąoraz pogłębiając podziałyspołeczne. Należyzdawać sobie też sprawę, że dezinformacjanie jest już tylko problememczysto informacyjnym,lecz stała się istotnym orężemw wojnie.Wedługrespondentów służy dziśdo manipulowaniaopinią społeczną (74%), wywołania paniki społecznej(57%) czy realizacjiinteresów politycznych(56%). Pozwala równieżosiągnąć inne cele, takie jak podważanie zaufania do instytucji,wywoływanie chaosu czypromowanie określonych zachowańspołeczeństwa(np. zniechęcenia do szczepień,braku akceptacji sieci5G czysamochodów elektrycznych). Niestety, w Polsce nadal nie podjęliśmyskutecznychi kompleksowychdziałań mających na celu przeciwdziałania dezinformacjii ochrony polskiegospołeczeństwaprzed wojną informacyjną.Nadal nie mamy edukacjimedialnej w szkołach ani realnych instytucjonalnychmechanizmówwalki z dezinformacją.A to właśnie edukacja jest kluczowym, długofalowymnarzędziempozwalającymją ograniczyć. Jest ponadto skutecznąszczepionkąna dezinformację ipobudza obywateli do krytycznego myślenia, zwiększającprzy tym jego samoświadomość.Z koleiinstytucjonalneramy prawne oraz organizacyjne,oparte na współpracy niezależnychorganizacjifact-checkingowych,przedstawicielitrzeciegosektora (NGO), mediów, organów rządowych i samorządowych oraz firm technologicznychmogłyby przyczynićsię do realnego ograniczeniadezinformacji,szczególniew internecie.Jak wskazują bowiemwyniki naszego badania, nie ma jednejmetody walki z dezinformacją,stąd koniecznajest współpraca wszystkich podmiotówi rozwójkoalicjiskupionejwokół tej tematyki. Niniejszadruga już edycja raportu stanowi ponowną próbę analizyaktualnego stanu dezinformacji wPolsce oraz wskazania możliwychrozwiązańmających na celu jej ograniczenia.Mamy też nadzieję,że raport ten przyczyni się do lepszego zrozumieniaskali i mechanizmówfunkcjonowaniadezinformacjiw Polsce oraz będzieinspiracją do podejmowania skutecznychdziałań w walce z tym zjawiskiem. Dziękujemywszystkim,którzy przyczynilisię do powstania tego raportu, oraz życzymyowocnejlektury. Małgorzata Kilian-Grzegorczyk Prezes, StowarzyszenieDemagog
- 6. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 6 #PRZEDMOWA Andreas Maierhofer Prezes, T-MobilePolska, CzłonekRady FundacjiDigitalPoland Szanowni Państwo, oddajemy w Państwa ręce raport stanowiący niezwykle wartościowe źródło wiedzy na temat dezinformacji w Polsce, popularności teorii spiskowych i podejścia Polaków do tego zagadnienia. Jestem przekonany, że zawarte w nim analizy oraz wnioski będą stanowić ważny punkt odniesienia podczas podejmowania działań na rzecz ograniczenia tego zjawiska; jego całkowite wyeliminowanie jest bowiem niemożliwe. Zminimalizowanie poziomu dezinformacji w społeczeństwie nie powinno jednak spoczywać jedynie na barkach organizacji fact- checkingowych, ale wymaga wspólnych wysiłków różnych podmiotów, włączając w to instytucje państwowe, biznes, media, organizacje społeczne, platformy internetowe oraz wszystkie osoby, którym zależy na prawdzie. Dla firm takich jak T-Mobile Polska, w których rozwój nowych technologii idzie w parze z podnoszeniem świadomości oraz zrównoważonym podejściem, niezmiernie istotne są aspekty związane z edukacją społeczną oraz bezpieczeństwem cyfrowym. Wyniki i wnioski przedstawione w raporcie rzucają nowe światło na poziom świadomości społecznej w kontekście dezinformacji oraz wpływu tego zjawiska na rozwój nowych technologii, w tym w obszarze telekomunikacji. Jednym z głównych wniosków płynących z raportu jest istotnie rosnący poziom dezinformacji w Polsce. Aż 91% respondentów spotkało się przynajmniej z jedną fałszywą informacją. Szczególnie interesujące są obszary, w których dezinformacja zdaje się być najbardziej rozpowszechniona, a więc takie jak energetyka, zdrowie oraz właśnie nowe technologie. W kontekście nowych technologii zaobserwowano rozprzestrzenianie się fałszywych przekonań na temat sztucznej inteligencji, smart cities czy sieci 5G. To zjawisko może mieć poważne konsekwencje dla rozwoju infrastruktury technologicznej, dlatego ważne jest podjęcie skutecznych działań mających na celu zwalczanie dezinformacji i promowanie rzetelnych informacji wśród społeczeństwa. Nie można również ignorować faktu, że dezinformacja wpływa na poczucie bezpieczeństwa w internecie. Tylko połowa Polaków czuje się bezpiecznie w sieci, co stanowi kolejny sygnał, że walka z dezinformacją to nie tylko kwestia prawdy czy rzetelności informacji, lecz także bezpieczeństwa jednostek czy organizacji w przestrzeni cyfrowej. Interesujące są ponadto wnioski dotyczące sposobów przeciwdziałania dezinformacji. Większość Polaków widzi administratorów stron internetowych oraz właścicieli dużych platform jako kluczowych graczy w walce z fałszywymi informacjami. To wyzwanie zarówno dla sektora publicznego, jak i prywatnego, które wymaga wspólnego zaangażowania i podejmowania skoordynowanych działań. W T-Mobile Polska od lat podejmujemy działania mające na celu edukację naszych klientów i szerzej całego społeczeństwa, zwłaszcza w obszarze cyberbezpieczeństwa. Jesteśmy przekonani, że edukacja i promowanie świadomości społecznej są kluczowe. Dlatego też angażujemy się w inicjatywy mające na celu zwiększenie kompetencji cyfrowych naszych klientów oraz społeczności lokalnych. Dezinformacja często przekracza granice państw, dlatego istotne jest podejmowanie wspólnych działań również na arenie międzynarodowej. Współpraca między krajami może obejmować wymianę informacji, doświadczeń oraz najlepszych praktyk w zakresie przeciwdziałania temu zjawisku. W grupie Deutsche Telekom, do której należy T-Mobile Polska, często dochodzi do takiej wymiany istotnych informacji. Wierzymy, że wspólnie możemy skuteczniej przeciwdziałać fake newsom i budować bardziej świadome i bezpieczniejsze społeczeństwa. Mam nadzieję, że wyniki przedstawione w niniejszym raporcie staną się impulsem do podejmowania jeszcze lepszych i skuteczniejszych działań.
- 8. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 8 #PODSUMOWANIE ZARZĄDCZE 1. • W Polsce utrzymuje się wysoki poziom dezinformacji – 91% Polaków zdecydowanie zgodziło się przynajmniej z jedną z fałszywychinformacji przez nas badanych. Wśród analizowanych obszarów Polacy najczęściej średnio zgadzali się z teoriami dotyczącymi energetyki (43%odpowiedzi „zdecydowanie się zgadzam” i „raczej się zgadzam”) oraz zdrowia (35%). W mniejszym stopniu dezinformacja dotyczyłanowych technologii (29%), polityki (23%) oraz klimatu (22%). • Osoby starsze (55 lat i więcej) oraz mieszkańcy dużych miast (pow. 500 tys.) częściej nie zgadzali się z badanymi fałszywymi teoriami. Również wśród mężczyzn i osób z wyższym wykształceniem obserwuje się niższy poziom poparcia dla kilku z analizo- wanych fałszywychinformacji. • W obszarze zdrowia występują dwa stwierdzenia, które uzyskały najwyższe poparcie w całym badaniu i dotyczą kwestii żywności: 65% Polaków zgadza się z opinią, że producenci ukrywają informacje dotyczące szkodliwych składników/dodatków do żywności, a 58%jest przekonanych, że rośliny genetycznie modyfikowane są niezdrowe dla człowieka. Ciekawe jest również to, że 30% badanych wierzy, że zaplanowano już kolejne pandemie. • W obszarze energetyki minimum jedna trzecia respondentów zgodziła się z badanymi fake newsami. 50% ankietowanych uważa (suma odpowiedzi „zdecydowanie się zgadzam” i „raczej się zgadzam”), że samochody elektryczne palą się częściej niż samochody spalinowe. 47% jest przekonanych, że elektrownia jądrowa zawsze stwarza zagrożenie dla okolicznych mieszkańców, choć odsetek ten zmniejszył się w porównaniu do pierwszej edycji badania z 2021 roku (53%). Co ciekawe, 45%badanych zgadza się z teorią mówiącą o zagrożeniu ekologicznym spowodowanym składowaniem turbin wiatrowychwycofanychz użycia, przy czym przekonanie o tym wzrosło w porównaniu do pierwszej edycjibadania (36%). • W obszarze nowych technologii dominującym fałszywymprzekonaniem jest teza, że limity płatności gotówką wprowadza się w celu kontroli społeczeństwa (51% respondentów zgadza się z tym twierdzeniem). Co trzeci badany jest przekonany, że sztuczna inteligencja (AI) ma służyć inwigilacji obywateli przez rzekomy rząd światowy (37%). Popularna wciąż jest teza, że fale radiowe używane przez sieci 5G, nadawane z właściwą dla tych sieci mocą, są niebezpieczne dla człowieka. Z tą tezą zgodziło się 27% respondentów. • Najbardziej rozpowszechniona teoria z obszaru polityki głosi, że Polska utraciła swoją suwerenność i jest kontrolowana przez UE (38%). Jedna trzecia badanych wierzy, że feminizm i LGBT to ideologie, których celem jest narzucenie większości Polakom innego stylu życia (32%). Trzecią najpopularniejszą teorią jest przekonanie, że w 2010roku w Smoleńsku doszło do zamachu (29%). • W obszarze klimatu Polacy są podatni głównie na następujące teorie: spisek klimatyczny ma na celu zniszczenie państw bazujących na gospodarce węglowej (33%), zmiany klimatu są całkowicie niezależne od działalności człowieka (27%)oraz wzrost globalnej średniej temperatury o więcej niż 1,5°C w porównaniu do czasów przedprzemysłowych,nie spowoduje wzmożenia występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych (26%). Poziom dezinformacji Polaków i popularność teorii spiskowych
- 9. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 9 #PODSUMOWANIE ZARZĄDCZE 2. • Nadal dominującymi źródłami informacji o Polsce i świecie są: telewizja (64%), internetowe portale informacyjne (58%)oraz radio (50%). Warto zaznaczyć, że tylko dwa z tych źródeł cieszą się preferencjami większości Polaków. Media społecznościowe (46%) ugruntowały swoją pozycję wśród źródeł informacji i wyprzedziłyprasę oraz publikacje naukowe. Od radia, znajdującego się na trzecim miejscu, dzielą je zaledwie 4 punkty procentowe. • Porównując pierwszą i drugą edycję badania, możemy wskazać, że cztery źródła informacji straciły na znaczeniu: prasa (spadek z 40 do 33%), blogi i fora internetowe (spadek z 30 do 26%), Wikipedia (zmiana z 26 na 21%)oraz e-maile (zmiana z 14 na 11%). • Dodatkowym zagadnieniem w drugiej edycji badania było pytanie o trzy najbardziej wiarygodne źródła spośród wybranychprzez respondentów. Co ciekawe, aż 16% z nich wskazało, że nie ma żadnego wiarygodnego źródła informacji. Trzema najbardziej wiarygodnymi źródłami okazały się telewizja (wybierana przez 64%, uznawana za wiarygodną przez 27%), portale internetowe (wybierane przez 58%, uznawane za wiarygodne przez 25%) oraz publikacje naukowe i reportaże (wybierane przez 31%, uznawane za wiarygodne przez 18%). • Nie istnieje dominujące źródło, które Polacy uznają za absolutnie wiarygodne. Można jednak zauważyć, że publikacje naukowe i encyklopedie odnotowały najmniejszy spadek między odsetkiem wyboruprzez Polaków a uznaniem ich za jedno z trzech najbardziej wiarygodnychźródeł (spadek o 42%). • Rodzina, przyjaciele i znajomi stanowią ważne źródło informacji dla 38% badanych, jednakże tylko 8% uważa je za godne zaufania. • Po alternatywne źródła sięga 35%Polaków – jest to wynik niższy niż w pierwszej edycji badania (40%). Przy czy warto odnotować, że dodanie serwisuYouTube do zestawu źródeł alternatywnych informacji podnosi ten wynik do 58%. Równie często z alternatywnych źródeł korzystają mężczyźni i kobiety. Dominowali wśród nich najmłodsi Polacy w wieku od 18 do 24 lat (41% vs starsi 33%) oraz osoby ze średnich miast (100–500tys. mieszkańców) – 44%(vs ze wsi 31%). • W obliczu rozprzestrzeniającej się dezinformacji zaledwie 4% respondentów wskazuje na serwisy fact-checkingowe jako swoje źródło informacji. Jest to najmniej popularne źródło spośród wszystkichwymienionych. Grupa młodsza (18–34 lata) korzysta z tychserwisów chętniej (7%), podobnie jak osoby korzystające z alternatywnych źródeł informacji (9%). Wśród osób, które spotkały się z działalnością organizacji fact-checkingowych13% wybiera je jako swoje źródło informacji. Źródła informacji
- 10. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 10 #PODSUMOWANIE ZARZĄDCZE 3. • 79% Polaków zadeklarowało, że spotkało się z dezinformacją (po przedstawieniu definicji słowa dezinformacja). W porównaniu z pierwszą edycjąbadania z 2021 roku odsetek ten nie uległ istotnej zmianie (81%). • Częściej z dezinformacją spotykali się mężczyźni (82%) niż kobiety (76%), mieszkańcy dużych miast (powyżej 500 tys. mieszkańców) – 87% (vs ze wsi 77%) oraz osoby z wyższym wykształceniem (85% vs ze średnim 76%, z podstawowym 59%). • Zdaniem 82% badanych skala dezinformacji rozpowszechnianej w internecie wzrosła w ciągu minionej dekady. Zmiany w skali dezinformacji nie umiało ocenić jedynie 16% respondentów. Osoby starsze (86%vs młodsze 77%) oraz osoby z wyższym wykształceniem (86% vs ze średnim 78%, z podstawowym 72%) w większym stopniu dostrzegają wzrost dezinformacji w ciągu ostatnich 10 lat. • Ciekawie wygląda sytuacja w przypadku płci: ogólnie około 80%kobiet i mężczyzn zgadza się z twierdzeniem, że skala tego zjawiska wzrosła w ostatnich latach. Jeżeli spojrzymy na szczegółowe dane, to mężczyźni są o tym bardziej przekonani (44% wskazało odpowiedź „zdecydowanie wzrosła” vs kobiety 37%), a kobiety są ostrożniejsze w swojej opinii (45% wskazało odpowiedź „raczej wzrosła” vs mężczyźni 37%). Z kolei z punktu widzenia wykształcenia osoby z wyższymwykształceniem częściej zdecydowanie zgadzają się z tym stwierdzeniem (vs ze średnim 34%, z podstawowym 29%). Popularność dezinformacji Popularność dezinformacji
- 11. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 11 #PODSUMOWANIE ZARZĄDCZE 4. • 84% Polaków zadeklarowało, że spotkało się z fałszywą informacją (fake newsem). W 2021roku z fałszywymiinformacjami spotkało się 82% Polaków, co oznacza, że skala tego zjawiska pozostała bez zmian na przestrzeni ostatnich dwóchlat. • Kontakt z fake newsami częściej deklarowali mężczyźni (86% vs kobiety 81%),osoby z wyższym wykształceniem (87% vs ze średnim 83%, z podstawowym 65%). Osoby z obszarów wiejskich (80% vs z dużych miast 89%)oraz osoby z podstawowym / zawodowym wykształceniem rzadziej deklarowały kontakt z takim rodzajem informacji. • Zdaniem 82% Polaków wzrosła skala fałszywychinformacji w ciągu ostatniej dekady. Trend wzrostowy był częściej wskazywany przez osoby starsze (86% vs młodsze 80%) oraz osoby z wyższym wykształceniem (87% vs ze średnim 78%, z podstawowym 75%). • Polacy spotykają się z fake newsami najczęściej w mediach społecznościowych (55%), w telewizji (53%) oraz w przekazach polityków (52%). Jest to istotne, ponieważ telewizja i portale społecznościowe są głównymi źródłami informacji respondentów na temat bieżącychwydarzeń o kraju i świecie. Co trzeci z badanychspotkał się z fake newsami na internetowych portalach informacyjnych (33%)oraz na blogach i forach internetowych (31%). • Między pierwszą a drugą edycjąbadania wzrosła rola kilku mediów i źródeł w rozpowszechnianiu fałszywychinformacji: internetowych portali informacyjnych(wzrost z 27 do 33%), komunikatorów internetowych (z 16 do 20%) oraz powiadomień, np. SMS (z 12 do 17%). W 2024roku pojawiły się również media, w których respondenci rzadziej wskazywali na styczność z fake newsami, m.in. telewizja (spadek z 66 do 53%), prasa (z 19 do 15%), informacje przekazywane przez bliskie nam osoby (z 23 do 19%) lub przez inne osoby, np. z pracy lub ze szkoły (z 24 do 18%). • 70% spośród tych, którzy spotkali się z fałszywą informacją, przyznało, że otrzymało ją o Polsce lub świecie od innych osób. Przekładając tę informację na ogół Polaków, okazuje się, że co drugi Polak otrzymał fake newsa od innej osoby (59%). Jako dwa najczęstsze źródła tak przekazywanych fake newsów wskazano: przekaz werbalny od znajomych i rodziny (57%)oraz media społecznościowe (49%). Więcej osób w 2024 roku otrzymało taką informację w postaci linku przesłanego za pomocą komunikatora internetowego (wzrost z 19 do 25%). Korzystający z alternatywnych źródeł częściej przeczytali takie informacje na blogach lub forach internetowych (20% vs niekorzystający 8%). • Osoby z mniejszych miast częściej otrzymywały fake newsy w sposób werbalny. Mężczyźni i osoby starsze częściej otrzymywali te informacje za pomocą linku przesłanego w wiadomości mailowej. Również osoby starsze i z wyższymwykształceniem częściej otrzymywały fake newsy za pomocą linków przesyłanychprzy użyciu wiadomości SMS lub MMS. • Większość Polaków wskazuje cztery główne cele, jakie ich zdaniem przyświecają tworzeniu fake newsów: manipulowanie opinią publiczną (73%), wywołanie paniki społecznej (57%), realizacja interesów politycznych (56%) oraz wpływanie na wyniki wyborów (55%). Najmniej respondentów wskazało: zyskiwanie przewagi w negocjacjach międzynarodowych (18%)oraz opóźnienie rozwoju gospodarczego kraju (20%). Nadal jednak oznacza to, że co piąty dorosły Polak uważa, że celem dezinformacji może byćchęć ograniczenia rozwoju gospodarczego naszego kraju. Popularność dezinformacji Fake news jako zjawisko
- 12. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 12 #PODSUMOWANIE ZARZĄDCZE 5. • Pojęcie deepfake jest znane 42% Polaków, z czego 40% miało styczność z tego typu informacjami: częściej najmłodsi Polacy, w wieku od 18 do 24 lat (53% vs w średnim wieku 42%, najstarsi 35%), osoby z wykształceniem wyższym (50% vs ze średnim 36%, z podstawowym 29%)oraz mieszkańcy dużych i średnich miast (odpowiednio 51 i 49% vs z małych miast 44%, ze wsi 35%). Kontakt ze zjawiskiem deepfake w większym stopniu deklarują osoby z wykształceniem wyższym (45% vs ze średnim 38%, z podstawowym 26%). • 71% ankietowanych przyznało, że w ciągu ostatnich dziesięciu lat wzrosła skala manipulacji rozprzestrzenianych w internecie za pośrednictwem sztucznej inteligencji (deepfake i inne), a 27%nie ma zdania na ten temat. Osoby z wyższym wykształceniem częściej wskazywały na trend wzrostowy tego zjawiska (79%vs ze średnim 65%, z podstawowym 59%). • 77% respondentów przewiduje, że w perspektywiekolejnych dziesięciu lat wzrośnie skala manipulacji rozprzestrzenianych w internecie za pośrednictwem sztucznej inteligencji (deepfake i inne). I tę opinię również częściej głoszą osoby z wyższym wykształceniem (82%vs ze średnim 74%, z podstawowym 63%). Co piąta osoba nie ma na ten temat zdania (21%). • Oceniając zagrożenie fałszywymi informacjami oraz zagrożenie manipulacjami rozprzestrzenianymi w internecie za pośrednictwem sztucznej inteligencji (AI), prawie połowa badanych uważa za jednakowo groźne (46%) zarówno fake newsy, jak i informacje typu deepfake. Dla jednej trzeciej Polaków to jednak fake news jest uznawany za groźniejszą formę dezinformacji (35%) niż deepfake (12%). O zagrożeniu, jakie niosą za sobą fake newsy, bardziej są przekonane osoby z wykształceniem wyższym (39% vs ze średnim 31%, z podstawowym 29%). Mężczyźni i osoby młodsze bardziej niż pozostali dostrzegają zagrożenie, jakie niosą informacje typu deepfake (odpowiednio 14% i 18%), kobiety i osoby najstarsze natomiast cechują się wyższym niż inni przekonaniem o tym, że obydwa rodzaje fałszywychinformacji są groźne (kobiety 49%, osoby starsze 51%). • 86% Polaków zgadza się z tezą, że wszystkie informacje (słowne, dźwiękowe, graficzne itp.) wygenerowane przez sztuczną inteligencję powinny być wyraźnie oznaczone. Częściej zgadzają się z tym osoby z wykształceniem wyższym (89% vs ze średnim 85%, z podstawowym 77%) oraz przedstawiciele generacji Baby Boomers (89% vs Gen Z 74%). 8% Polaków nie ma zdania na ten temat. • Nie ma jednego głównego sygnału, że dany materiał jest typu deepfake. Pięć najważniejszych cechobrazu wskazujących, że został on wygenerowany przez sztuczną inteligencję, odnosi się przede wszystkim do twarzy, to znaczy: gdy ruch ust jest niezgodny z wypowiadanymisłowami (46%), gdy mimika twarzy jest nieprawidłowa (38%) lub niezgodna z przekazywaną treścią komunikatu (38%), gdy są zauważane niestabilne ruchy twarzy (33%) lub nienaturalne ruchy oczu (33%). W przypadku tych popularnych cech tylko wiek różnicuje opinię Polaków. Młodzi częściej wskazują na nienaturalne ruchy oczu (39% vs najstarsi 32%) i niestabilne ruchy twarzy (38% vs najstarsi 30%). Osoby młode i w średnim wieku rzadziej wskazują na ruch ust niezgodny z wypowiadamy słowami (42% vs osoby starsze 53%) oraz na mimikę niezgodną z treścią komunikatu (33% vs osoby starsze 47%). Popularność dezinformacji Deepfake i AI w dezinformacji
- 13. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 13 #PODSUMOWANIE ZARZĄDCZE 6. • Co piąty Polak spotkał się kiedykolwiek z organizacjami fact-checkingowymi. Częściej były to osoby młodsze (30% vs w średnim wieku 19%, najstarsi 16%) oraz korzystające z alternatywnych źródeł informacji (33% vs niekorzystający 14%). • 62% ankietowanych przyznało, że w perspektywie ostatnich dziesięciu lat widoczna jest rosnąca potrzeba aktywności organizacji fact-checkingowychw walce z dezinformacją. Z tą tezą częściej zgadzają się osoby z wyższym wykształceniem (68% vs ze średnim 59%, z podstawowym 47%) oraz w wieku 55+ (66% vs w średnim wieku 58%, młodzi 61%). • 72% badanych, odpowiedziało, że zdarza im się sprawdzić wiarygodność informacji. Częściej robią to osoby z dużychmiast (79% vs ze wsi 69%)oraz z wyższym wykształceniem (76% vs ze średnim 70%, z podstawowym 53%). • Ankietowani w procesie weryfikowania informacji posiłkują się głównie wyszukiwarkami internetowymi (49%), portalami informacyjnymi (40%) lub bardziej tradycyjnymimediami, tj. serwisami gazet, radia czy telewizji (33%). Od 2021roku na znaczeniu zyskały trzy źródła, w których więcej Polaków potwierdza wiarygodność informacji: internetowe portale informacyjne (wzrost z 33 do 40%), serwisy gazet, radia i telewizji (wzrost z 27 do 33%) oraz serwis YouTube (wzrost z 13 do 19%). W tym samym czasie spadło znaczenie Wikipedii jako źródła do weryfikowania informacji (spadek z 34 do 25%). • Polacy sprawdzają wiarygodność informacji minimum raz w tygodniu (40%). Kilka razy w tygodniu podejmuje się tego 30%, a 9% Polaków weryfikuje informacje, z którymi ma styczność codziennie. Codziennej weryfikacji częściej podejmują się mężczyźni (13% vs kobiety 6%), osoby młodsze (11% vs najstarsze 8%) i osoby z wykształceniem podstawowym (14% vs z wyższym 8%). Fact-checking
- 14. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 14 #PODSUMOWANIE ZARZĄDCZE 7. • W roli najbardziej zaangażowanych w proces ograniczenia rozpowszechniania fałszywychinformacji Polacy widzieliby administratorów stron, portali i aplikacji (53%) oraz właścicieli dużychplatform internetowych, tj. Apple, ByteDance, Google, Meta, Microsoft (50%). Ponad 40%Polaków powierzyłoby to zadanie również: ekspertom w danej dziedzinie (44%), dziennikarzom i pracownikom mediów (44%), rządowi i podległym mu urzędom (43%) oraz policji i prokuraturze (42%). • Organizacje fact-checkingowe – zdaniem 39%Polaków – powinny podejmować skuteczne działania w celu ograniczania rozpowszechniania dezinformacji. Najmniejszą rolę w tym zadaniu Polacy powierzyliby: naukowcom, politykom i organizacjom pozarządowym (odpowiednio: 23, 24 i 24%). • Główne sposoby przeciwdziałania rozprzestrzenianiu fałszywychinformacji, które spotkały się z największą aprobatą wśród Polaków, to: ▪ zablokowanie zarabiania na fałszywychinformacjach („zgadzam się” 76%, „zdecydowanie się zgadzam” 48%), ▪ wprowadzenie obowiązku sprostowania fałszywej informacji (fake newsa) dla publikujących treści w internecie, w tym dla mediów („zgadzam się” 76%, „zdecydowanie się zgadzam” 47%), ▪ usuwanie fałszywychinformacji przez platformy internetowe typu Meta, Google, Instagram, TikTok, YouTube, X („zgadzam się” 75%, „zdecydowanie się zgadzam” 43%), ▪ wprowadzenie do szkół edukacji medialnej („zgadzam się” 74%, „zdecydowanie się zgadzam” 41%), ▪ usuwanie lub blokowanie kont w mediach społecznościowych osób i organizacji najczęściej publikujących fałszywe informacje („zgadzam się” 73%, „zdecydowanie się zgadzam” 46%). • Jeżeli chodzi o sposoby przeciwdziałania rozpowszechnianiu dezinformacji, tylko wiek różnicował aprobatę dla badanych rozwiązań („zdecydowanie się zgadzam” lub „raczej się zgadzam”). Z pięcioma najpopularniejszymi rozwiązaniami zgadza się ponad 80% osób najstarszych (55 lat i więcej) oraz 70% najmłodszych (od 18 do 34 lat). • Większe różnice występują w przypadku bardziej stanowczychopinii („zdecydowanie się zgadzam”). W tym przypadku badane rozwiązania częściej zyskują aprobatę osób najstarszych (55+), ze średnich miast (100–500tys.) oraz osób z wyższym wykształceniem. Osoby najmłodsze, w średnim wieku, ze wsi oraz z wykształceniem średnim były w mniejszym stopniu przekonane o skuteczności większości badanych sposobów ograniczania dezinformacji. Walka z dezinformacją
- 15. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 15 #PODSUMOWANIE ZARZĄDCZE • 58% Polaków zgadza się, że platformy internetowe typu Facebook, Google, Instagram, TikTok, Youtube, X, Apple oraz właściciele portali i stron internetowych powinny podejmować działania ograniczające rozprzestrzenianie fałszywychinformacji, nawet jeśli te działania ingerowałyby w wolność słowa. • Ponad połowa Polaków jest zdania, że rząd powinien podjąć działania ograniczające rozprzestrzenianie fałszywychinformacji, nawet jeśli te działania ingerowałyby w wolność słowa (51%). Nie zgadza się z tym 20%, a 29%nie potrafi ustosunkować się do tego stwierdzenia. • Zdania natomiast są podzielone co do tego, czy należy chronić wolność słowa, nawet jeśli oznaczałoby to możliwość publikacji fałszywychinformacji. 34% respondentów zgadza się z tym stwierdzeniem, a 38% jest temu przeciwna. 27% nie ustosunkowało się ani pozytywnie, ani negatywnie do tego stwierdzenia. Dezinformacja • Tylko połowa Polaków czuje się w internecie bezpieczna (49%).Aż 35%badanych nie potrafi określić, czy czuje się bezpiecznie, czy nie. Bardziej bezpieczni czują się mężczyźni (58% vs kobiety 40%), osoby starsze (54% vs w średnim wieku 42%, najmłodsi 50%), osoby z miast (małych 52%, średnich 52%, dużych49% vs ze wsi 44%). Wykształcenie nie wpływaistotnie na poczucie bezpieczeństwa w internecie. • Brak poczucia bezpieczeństwa w internecie wynika głównie z obaw związanych z możliwym wyciekiem danych (68%), działaniami cyberprzestępców(59%), złośliwym oprogramowaniem możliwym do zainstalowania (57%), utratą prywatności (55%) oraz phishingiem, czyli podszywaniem się pod inne osoby (50%). • Dezinformacji i hejtu obawia się mniej niż połowa osób, które nie czują się bezpiecznie w internecie (odpowiednio: 45 i 43%). • Jako przyczyny braku poczucia bezpieczeństwa w internecie częściej kobiety wskazywały phishing (59%vs mężczyźni 37%), najstarsi wskazywali na złośliwe oprogramowanie (70% vs najmłodsi 54%). Osoby z wykształceniem wyższym bardziej obawiają się dezinformacji (52% vs ze średnim 35%) oraz polaryzacji społeczeństwa (20% vs ze średnim 7%). 8. Podejście do wolności słowa 9. Bezpieczeństwo w Internecie
- 17. 17 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #INFORMACJE O BADANIU Cel badania Próba Metodologia Celem drugiejedycji badania było określeniepoziomu dezinformacjiw Polsce oraz sprawdzenie, jak w ciągu ostatnich blisko trzech lat zmieniły się postawy i zjawiska związane z dezinformacjąwśród Polaków, w porównaniu do pierwszej edycji badania zrealizowanego w październiku 2021 roku. PYTANIA BADAWCZE: • Jaki jest poziom dezinformacjiwśród Polaków? Które obszary są najbardziej dotkniętedezinformacją? • Z jakich mediówPolacy czerpią wiedzę o aktualnych wydarzeniach w Polsce i na świecie oraz które z nich są dla nich wiarygodne? • Gdzie Polacy sprawdzają wiarygodnośćinformacji?Jak często to robią?Jaka jest rola serwisówfact-checkingowych zdaniem Polaków? • Jaki odsetekPolaków spotkał się kiedykolwiekz takimi zjawiskami jak: dezinformacja, fake news oraz deepfake? • Jak w ocenie Polaków skala tych trzech zjawisk zmieniła się w ciągu ostatnich 10 lat i jak zmieni się w kolejnej dekadzie? • W jakich miejscach / okolicznościach Polacy spotkali się z fałszywymi informacjami (fake newsami)? • Jaką rolę Polacy przypisują fake newsom? • Jak Polacy postrzegają przyszły rozwój technologii deepfake? • Kto powinien zajmować się przeciwdziałaniem rozprzestrzenianiasię dezinformacji? • Jakie działania zdaniem Polaków mogą pomóc w walce z rozprzestrzenianiem się fałszywych informacji? • Jakie jest podejście Polaków do wolności słowa? • Jakie Polacy mają poczucie bezpieczeństwa w sieci? Co wpływa na poczucie bezpieczeństwa Polaków w internecie? • Reprezentatywna próba Polaków w wieku 18 lat+ (próba reprezentatywnaze względu na płeć, wiek, miejscezamieszkania). • Liczebność próby:N=1000. • Badania online(CAWI) na panelistach GfK Access Panel. • Czas trwania ankiety: 20 minut. • Realizacja badania: od 26 do 29 lutego 2024 roku.
- 18. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 18 Demografia #1 Dla pytań wielokrotnego wyboru lub dla pytań z serią pojedynczych odpowiedzi przygotowaliśmy osobną stronę w raporcie wskazującą na wynik w podziale na płeć, wiek, miejsce zamieszkania, poziom wykształcenia czy fakt korzystania z alternatywnych źródeł informacji. Te ostatnie w badaniu zdefiniowaliśmy je jako szereg stron, blogów, serwisów internetowych czy kanałów na YouTube takich jak np. nczas.com, prawy.pl, wrealu24.tv, cai24.pl, pch24.pl, wiesci24.pl, odkrywamyzakryte.pl, wolnemedia.net, zmianynaziemi.pl, alexjones.pl, Ukryte terapie – Jerzy Zięba, JustynaSochaStopNop). Łącznie zdefiniowaliśmy blisko trzydzieści takich alternatywnych źródeł informacji. Do alternatywnych źródeł zaliczyliśmy też w 2024 r. platformę YouTube (różnica w stosunku do badania z 2021 r.). #INFORMACJE O BADANIU | JAK CZYTAĆ RAPORT Jak czytać raport? 35% 36% 41% 33% 31% 31% 43% 34% PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA INFORMACJI 40% 35% 2021 2024 Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. Demografia #2 W raporcie spotkasz się z podziałem demograficznym przypisanym do tegorocznego wyniku badania. Najczęściej występuje on w podziale na płeć, wiek (genZ/boomer), miejsce zamieszkania (wieś, duże miasto), wykształcenie (podstawowe, wyższe). W kilku przypadkach możesz też spotkać się ze wskazaniem na fakt korzystania z tzw. alternatywnych kanałów informacji. Wykresy Kolorem czerwonym oznaczono wynik z pierwszej edycji badania (październik 2021 r.). Kolorem niebieskim wskazano wynik tegorocznej edycji badania (luty 2024 r.). Pełne wypełnienie fragmentu koła wskazuje na procentową odpowiedź respondentów. Legenda W raporcie możesz znaleźć porównanie najnowszych wyników badania do danych z października 2021 roku. Strzałką oznaczyliśmy wskazania, gdzie zaobserwowano znaczącą zmianę w stosunku do wyniku z 2021 r. Dodatkowo przy każdym pytaniu zaznaczyliśmy typ pytania i wielkość próby respondentów by wskazać czy wynik dotyczy całej bazy (N=1000) czy np. osób które wcześniej zgodziły się z jakąś opinią (np. N=563).
- 19. 1. Poziom dezinformacji Polaków i popularność teorii spiskowych
- 20. 20 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH 91% 9 na 10 Polaków powieliło minimum jedną z badanych fałszywych informacji. W badaniu zapytano o stosunek do 30 fałszywych stwierdzeń z obszarów: energetyki, zdrowia, klimatu, nowych technologii oraz polityki, które były obecne w przestrzeni publicznej.
- 21. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 21 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH Siła dezinformacji w Polsce na podstawie wybranych fałszywych informacji 43% 35% 29% 23% 22% • 50% – Samochody elektryczne palą się częściej niż samochody spalinowe. • 47% – Elektrownia jądrowa zawsze stwarza zagrożenie dla okolicznych mieszkańców. • 65% – Producenci ukrywają informacje o szkodliwych składnikach / dodatkach do żywności. • 58% – Genetycznie modyfikowane rośliny są niezdrowe dla człowieka. • 51% – Limity płacenia gotówką są wprowadzane w celu kontroli społeczeństwa. • 37% – Sztuczna inteligencja ma pomóc w inwigilacji obywateli przez rząd światowy. • 38% – Polska utraciła swoją suwerenność i jest kontrolowana przez Unię Europejską. • 32% – Feminizm i LGBT to ideologie, którychcelem jest narzucenie większości Polakom innego stylu życia. • 33% – Spisek klimatyczny ma na celu zniszczenie państw opartych na gospodarce węglowej. • 27% – Zmiany klimatu są całkowicie niezależne od działalności człowieka. ENERGETYKA ZDROWIE NOWE TECHNOLOGIE POLITYKA KLIMAT średni odsetek wskazań na sumę odpowiedzi „zdecydowanie + raczej się zgadzam” dla minimum jednego fake newsa z danego obszaru Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000)
- 22. 22 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA INFORMACJI #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | DEMOGRAFIA • Korzystający z alternatywnych źródeł informacji wskazywali – jako jedyna grupa – częściej odpowiedź„zdecydowanie się zgadzam” w przypadku wszystkichteorii. • Średnia wartość odpowiedzi „zdecydowanie się zgadzam” wśród korzystających z alternatywnychźródeł informacji wynosi 17%, podczas gdy w grupie niekorzystających – 8%. • Większość osób korzystających z alternatywnychźródeł częściej zgadzają się (suma „zdecydowaniesię zgadzam” i „raczej się zgadzam”) z dwoma fake newsami o zdrowiu: producenciukrywają informacje o szkodliwychskładnikach/ dodatkach do żywności (74% vs niekorzystający 59%) oraz genetycznie modyfikowane rośliny są niezdrowe dla człowieka(68% vs niekorzystający 52%). • Średnia akceptacjabadanych teorii wśród osób z wykształceniempodstawowym wynosi 36%, ze średnim – 30%, z wyższym – 28%. Osoby ze średnim wykształceniemczęściej – od osób z wyższym – są przekonane tylko o trzech teoriach:zmiany klimatu są całkowicieniezależne od działalności człowieka, w Smoleńskumiał miejsce zamach (31% vs wyższe 24%) oraz celowe podpalanie lasów by móc uwiarygodnić ocieplenieklimatu (23% vs wyższe 17%). Osoby z wykształceniempodstawowym częściejpowielają fake newsy z obszarów zdrowia i polityki. To oni odpowiadają za rozpowszechnianie najbardziej popularnych teorii. Najbardziej sceptycznągrupę stanowią osoby z wykształceniemwyższym. W kwestiifake newsów o nowych technologiachi energetyce odpowiadają podobnie do osób z innym poziomem wykształcenia. • Mieszkańcy wsi częściej powielają dwie „topowe”teorie: ograniczenia w płaceniu gotówką mają na celu kontrolę społeczeństwa(58% vs ogół 52%) oraz częściejpalą się samochody elektryczneniż spalinowe (55% vs ogół 50%). • Mieszkańcy małychmiast częściejpowielają niszowe fake newsy, szczególnie te o konflikcie w Ukrainie. Częściej również wyrażają przekonanie, że genetycznie modyfikowane rośliny są niezdrowe (62% vs ogół 57%) oraz że sztuczna inteligencjama służyć inwigilacji obywateli przez rząd światowy (43% vs ogół 37%). • Charakterystyczną cechą mieszkańców dużych miast – w porównaniu do ogółu Polaków – jest największy poziom sceptycyzmuwobec badanych fake newsów. Szczególnie dotyczy to obszarów: nowych technologii, polityki oraz energetyki. • Najmłodsipowielają fake newsy na poziomie ogółu Polaków. Jedyny wyjątek stanowi przekonanie, że wzrost globalnej temperatury o 1,5°C nie spowoduje wzmożenia ekstremalnychzjawisk pogodowych(21% vs ogół 26%). • Wśród najmłodszychśrednia akceptacjateorii wynosi 30%, wśród osób w średnim wieku – 35%, wśród najstarszych – 25%. • Więcejmłodychosób – niż ogółu – zgodziło się przynajmniej z jedną teorią w zakresie polityki (61% vs ogół 53%). • Największe poparcie dla fake newsów obserwuje się w grupie średniej, zwłaszcza w obszarach energetyki, nowychtechnologii i polityki. • Najstarsi wykazują najmniejszą zgodność z badanymi fałszywymi informacjami. • Mężczyźni trochę w mniejszym stopniu powielają fałszywe informacje. Nie jest to jednak znaczące różnica. • Teorie, które spotykają się z większym poparciem ze strony kobiet, dotyczą głównie kwestii zdrowia i nowychtechnologii. • Mężczyźni wykazywali większe przekonanie – niż ogół Polaków – w dwóchteoriach:szkodliwość samochodówelektrycznych w porównaniu do spalinowych oraz feminizm i LGBT to ideologie, które mają na celu narzucenie innego stylu życia większościPolakom. • Płeć nie odgrywa znaczącej roli w rozprzestrzenianiu fake newsów dotyczącychenergetyki i polityki. • Obydwie płcie nie przywiązują dużej wagi do teorii o klimacie. Żadna z fałszywych teorii nie uzyskała – zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn – poparcia ponad 35%.
- 23. 23 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH TO CECHY OSÓB, KTÓRE W MNIEJSZYM STOPNIU POWIELAJĄ FAŁSZYWE INFORMACJE PŁEĆ WIEK ZAMIESZKANIE WYKSZTAŁCENIE mężczyzna 55 lat i więcej miasto pow. 500 tys. wyższe
- 24. 24 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | KOMENTARZ ESKPERCKI Dezinformacja jest ogromnym problemem XXI wieku i niezwykle skutecznym narzędziem wojny informacyjnej, do czego przyczynił się także w ogromnym stopniu dynamiczny rozwój internetu oraz technologii telekomunikacyjnych. W wirtualnym świecie, w którym każdy może stać się dla innych autorytetem, coraz trudniej jest odróżnić prawdę od fałszu. Dowodem na to są wyniki prezentowanych tu badań, które przerażają, pokazując poziom dezinformacji Polaków. Są one tym bardziej niepokojące, że w wielu aspektach wyniki badań są gorsze w porównaniu do przeprowadzonych trzy lata temu. Może to wskazywać na to, że podejmowane w Polsce działania w celu przeciwdziałania dezinformacji są wciąż niewystarczające. Szczególnie jest to widoczne w obszarze zdrowia, do czego niewątpliwie przyczyniła się pandemia SARS-CoV-2 i emocje oraz obawy, które ze sobą przyniosła, a które przyczyniły się do powstawania i rozpowszechniania teorii spiskowych. Co ciekawe, na poziom dezinformacji w tym obszarze nie miały większego wpływu działania podejmowane przez rządzących. Najwyraźniej są one niewystarczające lub używane środki przekazu są niewłaściwe. Pokazuje to także duży problem fałszywych „autorytetów” w internecie oraz brak zaufania do lekarzy i instytucji państwa, które pandemia dodatkowo nadwątliła. Bardzo wysoki poziom dezinformacji wśród Polaków odnotowano w obszarze energetyki. W to, że samochody elektryczne palą się częściej niż samochody spalinowe, wierzy 50% Polaków, a w to, że szkodzą one środowisku bardziej niż tradycyjne auta – 40%. W stosunku do stwierdzenia, że składowanie wycofanych turbin wiatrowych stwarza zagrożenia ekologiczne nastąpił dziewięcioprocentowy wzrost w stosunku do poprzedniego badania (36 do 45%), a w to, że używanie energii odnawialnej nie przyczynia się do zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych (CO₂ ) wierzy o 5% Polaków więcej niż trzy lata temu (wzrost z 27 do 32%). Niestety w ostatnich latach mamy do czynienia ze zintensyfikowaną dezinformacją w tym obszarze, czego potwierdzeniem są prezentowane tutaj badania. Ma to na celu zahamowanie rozwoju gospo- darczego Polski. Przyczynia się do tego także popularność tego tematu w mediach – im więcej się o czymś mówi, tym dezinformacja jest większa. Dlatego tak istotne jest podejmowanie przemyślanych działań i prowadzenie kampanii informacyjnych. Przykładem tego jest akcja społeczna Mini- sterstwa Klimatu i Środowiska „Poznaj Atomickich. Z energią jądrową na co dzień” dotycząca energii jądrowej w Polsce, która ruszyła pod koniec 2022 roku. W jej wyniku dezinformacja w Polsce dotycząca bezpieczeństwa elektrowni jądrowych, choć wciąż bardzo wysoka, spadła w ostatnich trzech latach o sześć punktów procentowych (z 53 do 47%). Jest to dowód na to, że prawidłowo prowadzona edukacja społeczeństwa przynosi wymierne rezultaty. Niepokoi wzrost braku zaufania Polaków do nowych technologii. W to, że sztuczna inteligencja ma pomóc w inwigilacji obywateli przez rząd światowy i w tym samym celu są uruchamiane sieci 5G, które są ponadto niebezpieczne dla człowieka, wierzy coraz więcej z nas. Podobnie jest z wiarą w to, że Wi-Fi i sieci komórkowe powodują bóle głowy czy raka mózgu, a zwiększona śmiertelność na COVID-19 występuje w tych krajach, w których uruchomiono na masową skalę sieci 5G. Dane te niepokoją tym bardziej, że połowa respondentów, która wzięła udział w tym badaniu, ma wykształcenie wyższe. Stawia to pod znakiem zapytania polską edukację w zakresie przedmiotów ścisłych, zwłaszcza fizyki, co było już wielokrotnie podnoszone w przestrzeni publicznej. Najmniej emocji wzbudzają w polskim społeczeństwie kwestie związane z polityką i klimatem, choć i w tych obsza- rach obserwujemy znaczące wzrosty. W obszarze polityki takie wyniki mogą być pokłosiem rządów ostatnich lat, które przyczyniły się do dużej polary- zacji społeczeństwa, pojawienia się silnych nastrojów nacjonalistycznych i antyżydowskich (a ostatnio także antyukraińskich) w niektórych grupach oraz prowadzonej narracji antyunijnej, czego efektem jest wiara w to, że Polska utraciła swoją suwerenność i jest kontrolowana przez Unię Euro- pejską (38% respondentów). Duża dezinformacja w obszarze klimatu to także pokłosie prowadzonej w ostatnich latach polityki oraz słabej edukacji Polaków w tym zakresie, która skutkuje też małym zainteresowaniem i świadomością obywatelską w tym temacie. Wiara 20% Polaków w to, że lasy są celowo podpalane, by móc dowieść, że klimat tak się ocieplił, jest bardzo niepokojąca i pokazuje, że teorie spiskowe w Polsce mają się bardzo dobrze. Co warte podkreślenia, wśród respondentów jest duża grupa niezdecydowanych (w granicach 20%) i to przede wszystkim w ich stronę warto jest kierować programy edukacyjne. Konieczne jest także prowa- dzenie spójnej polityki informacyjnej zarówno przez rząd, jak i instytucje edukacyjne i biznes oraz poprawa jakości kształcenia w zakresie przed- miotów ścisłych i prowadzenia zajęć z bezpieczeństwa informacji na wszystkich etapach edukacyjnych. dr hab. Urszula Soler, prof. KUL Katedra Teorii Politykii StudiówWschodnich, Instytut Nauk o Polityce i Administracji, WydziałNauk Społecznych, KatolickiUniwersytet LubelskiJana Pawła II
- 25. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 25 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH Popularność teorii spiskowych wśród Polaków x 50% 53% 47% 36% 45% x 40% 27% 32% OBSZAR ENERGETYKA 24% 16% 17% 18% 11% 26% 31% 28% 22% 21% 15% 23% 19% 23% 28% 9% 14% 11% 15% 23% 26% 16% 25% 22% 17% Samochodyelektryczne palą się częściej niż samochody spalinowe Elektrownia jądrowazawsze stwarza zagrożeniedla okolicznych mieszkańców Składowaniewycofanychturbin wiatrowychstwarza zagrożenia ekologiczne Samochodyelektryczne szkodzą środowiskubardziej niż spalinowe Używanieenergii odnawialnejnie przyczynia się do zmniejszenie emisji gazówcieplarnianych(CO₂) TAK 2021 TAK 2024 Zdecydowanie się NIE zgadzam Raczejsię NIE zgadzam Zdecydowanie się zgadzam Raczejsię zgadzam Trudno powiedzieć Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. X – Dane stwierdzenie nie występowało w badaniu realizowanymw 2021roku.
- 26. 26 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | DEMOGRAFIA W OBSZARZE ENERGETYKI • Osoby z wykształceniemwyższym nie są bardziej podatne na fałszywe informacje w obszarze energetyki, w porównaniu do osób z wykształceniemśrednim. • Wśród osób z wyższym wykształceniem średnio z teoriamizgadza się 42%, ze średnim 42%, a podstawowym 49% (suma „zdecydowanie się zgadzam” i „raczej się zgadzam”). • Dwa odstępstwaod osób ze średnim i wyższym wykształceniemodnotowano wśród osób z podstawowym/ zawodowym wykształceniem:elektrowniajądrowa zawsze stwarza zagrożenie dla okolicznych mieszkańców (60% vs ze średnim 47%, z wyższym 45%) oraz używanie energii odnawialnej nie przyczynia się do zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych (42% vs ze średnim 31%, z wyższym 31%). • Osoby zamieszkujące wieś, małe (>99 tys.) oraz średnie (100–500 tys. mieszkańców) miasta wykazywały podobne podejście do badanych fake newsów jak ogół Polaków. • Wyjątek od tego stanowiprzekonanie osób z obszarów wiejskich,że samochody elektrycznepalą się częściej niż spalinowe (55% vs ogół 50%, duże miasta 37%). • Największym sceptycyzmemwobec fałszywych teorii o energetyce wykazali się zamieszkujący duże miasta (<500 tys.). Średnio o 30% rzadziej zgadzali się z badanymi teoriaminiż osoby z obszarów wiejskich. • Największa różnica wystąpiła w przypadku stwierdzenia, że korzystanie z energii odnawialnej nie przyczynia się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych (CO₂ ) (mieszkańcywsi 33% vs dużych miast 17%). • Osoby w średnim wieku(35–54 lat) wydają się bardziej podatne na fałszywe informacje w obszarze energetyki niż starsze osoby. • Wśród najmłodszychśrednio z teoriami zgadza się 45%, w średnim wieku48%, a najstarszych 37% (suma „zdecydowanie się zgadzam” i „raczej się zgadzam”). • 54% Polaków w średnim wiekuuważa, że samochody elektryczne palą się częściejniż samochody spalinowe(vs najmłodsi52%, starsi 45%). • 53% spośród nichpodziela przekonanie, że elektrownie jądrowe zawsze stwarzają zagrożenie dla okolicznychmieszkańców (vs najmłodsi 49%, starsi 41%). • Te dwie teorie zyskały poparcie ponad połowyosób w średnim wieku. • Ponadto 46% osób w wiekuśrednim wierzy, że samochodyelektryczne bardziej szkodzą środowisku niż samochody spalinowe (vs najmłodsi 44%, starsi 32%). • W obszarze energetyki płeć nie odgrywa znaczącej roli w stosunku do fałszywych informacji, ale występują dwa wyjątki. • Kobiety są silniej przekonane, że elektrownie jądrowe zawsze stwarzają zagrożenie dla okolicznychmieszkańców (52% vs mężczyźni 43%, ogół 47%). • Natomiast mężczyźniczęściej powielają przekonanie, że samochodyelektryczne szkodzą środowisku bardziej niż samochody spalinowe(37% vs kobiety 43%, ogół Polaków 40%).
- 27. 27 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | KOMENTARZ ESKPERCKI Poziom dezinformacjiw Polsceutrzymujesię na wysokimpoziomie, a nawet wykazujetendencjęwzrostową w porównaniu z badaniami z 2021 r. Stanowi to wyzwanie dla państwa oraz społeczeństwa, wymaga skutecznychdziałań edukacyjnychi informacyjnych.Okazuje się, że Polacy w coraz większym stopniu wierzą zafałszowanym informacjom.Jest to bardzo niepokojącatendencja,szczególnie w kontekścierosnącej świadomości dotyczącejzagrożenia związanego z działaniami hybrydowymipo rosyjskiej pełnoskalowej agresji na Ukrainę.Z przedstawionychdanych odnotowano wysokiewskaźniki akceptacjifałszywychtez w obszarach energetyki,zdrowia, nowych technologii,politykioraz klimatu. W energetyceaż 50% respondentów zgadzało się z poglądem, że samochody elektrycznepalą się częściejniż te spalinowe, a 45% badanych przyjęło teorięo zagrożeniu ekologicznymzwiązanym ze składowaniem wycofanychturbin wiatrowych.W obszarze zdrowia dominują tezy o ukrywaniuszkodliwychskładników przez producentów(65%) oraz przekonanie o szkodliwościgenetyczniemodyfikowanychroślin dla człowieka (58%).W zakresie nowychtechnologiiaż 51% respondentów akceptuje tezę o wprowadzaniu limitówpłacenia gotówką w celukontrolispołeczeństwa, a 37% wierzy,że sztuczna inteligencjama pomóc w inwigilacjiobywateliprzez rzekomy rząd światowy. Dezinformacjaw obszarze politykiobejmuje przekonanie,że Polska straciła suwerenność na rzecz kontrolize strony UniiEuropejskiej(38%),a także tezę o feminizmie i LGBT jako ideologiachnarzucającychinny stylżycia większościPolaków (32%).W obszarze klimatu pojawiają się tezy sugerujące spisek klimatycznymający na celu zniszczenie państw opartychna gospodarce węglowej (33%),przekonanie o niezależnościzmian klimatuod działalności człowieka (27%) oraz wątpliwościco do nasilenia skutków ekstremalnychzwiązanych ze wzrostem globalnej średniejtemperatury o więcejniż 1,5°C względem czasów przedprzemysłowych(26%).Badania te świadczą o potrzebie przemyśleniadotychczasowychdziałań w zakresie przeciwdziałania dezinformacji. dr hab. Agnieszka Legucka, prof. AFiB Vistula Analityczkads. Rosji w PolskimInstytucie Spraw Międzynarodowych
- 28. 28 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | KOMENTARZ ESKPERCKI Szczególnieniebezpieczna jest dezinformacja w zakresie nauki, czylita związana ze zdrowiem, energetyką, klimatem czy nowymi technologiami.Licznebadania pokazują, że grupy lobbystycznezwiązane z przemysłem i propagandyści różnychpaństw, zwłaszcza Rosji, wspierają swoje interesy,rozsiewając w Interneciefałszywe i niezwykleszkodliwe informacjew tychwłaśnie obszarach. Skutek jest taki, że coraz więcejPolaków (około jednejtrzeciejbadanych) wierzy np. w to, że istniejespisek klimatycznymający na celu zniszczenie państw opartychna gospodarce węglowejoraz że używanie energiiodnawialnej nie przyczyniasię do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla. Niepokojącyjestteż brak zaufania do szczepień ochronnych:aż jedna czwarta Polaków sądzi, że są one przyczyną zachorowań na różne choroby,w tym nowotwory.Wygląda na to, że w naszym kraju wciąż jest dużo do zrobienia w zakresie rozbrajania sprzecznychz nauką mitów. W tym kontekściecieszy mnie to, że znacząco spadł odsetek osób twierdzących,iż elektrowniejądrowe zawsze stwarzają zagrożenie dla okolicznychmieszkańców.Jak widać, chociażw tym obszarze została odrobiona lekcjaz zakresu prawidłowej komunikacji trudnychtematów. AleksandraStanisławska Współautorka bloga i podcastu CrazyNauka
- 29. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 29 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH Popularność teorii spiskowych wśród Polaków 63% 65% 57% 58% x 30% x 25% 15% 18% 13% 14% OBSZAR ZDROWIE Producenci ukrywają informacjeo szkodliwych składnikach/dodatkachdo żywności Genetycznie modyfikowaneroślinysą niezdrowedla człowieka Kolejne pandemiezostałyjuż zaplanowane Szczepionki są przyczyną zachorowańna różne choroby, w tym nowotwory Odpowiednio dobranadieta – bogataw witaminylub suplementy – zastępuje leczenie onkologiczne SARS, świńska grypa czy COVID-19stanowiąkonsekwencję uruchomieniatechnologii3G, 4G i 5G TAK 2021 TAK 2024 27% 26% 10% 9% 6% 4 38% 32% 20% 16% 12% 10% 14% 14% 20% 24% 24% 19% 8% 10% 30% 32% 43% 47% 13% 18% 20% 19% 15% 20% Zdecydowanie się NIE zgadzam Raczejsię NIE zgadzam Zdecydowanie się zgadzam Raczejsię zgadzam Trudno powiedzieć Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. X – Dane stwierdzenie nie występowało w badaniu realizowanymw 2021roku.
- 30. 30 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | DEMOGRAFIA W OBSZARZE ZDROWIA • Osoby z podstawowymwykształceniem częściejniż te ze średnim i z wyższym wykazują wiarę w fake newsyo zdrowiu (odpowiednio:45%, 35% i 32% zgadza się). • Zdecydowanawiększość z nich uznaje, że: producenciżywnościzatajają przed konsumentamiinformacjeo szkodliwych składnikach / dodatkach (77% vs ze średnim 64%, z podstawowym 62%) oraz że genetycznie modyfikowane rośliny są niezdrowe dla człowieka(72% vs ze średnim 59%, z wyższym 53%). • Prawie połowa z nichuważa, że kolejna pandemia została już zaplanowana (45% vs średnie 29%, wyższe 28%), a co trzeci obawia się negatywnych skutków szczepionek (33% vs średnie 25%, wyższe 23%). • Osoby z wyższym wykształceniemrzadziej – od osób ze średnim wykształceniem– powielają przekonanie, że genetycznie modyfikowane rośliny są niezdrowedla ludzi (53% vs ze średnim 59%). • Mieszkańcy obszarów wiejskichpodchodzą do teorii o zdrowiu w taki sam sposób jak ogół Polaków, głównie skupiając się na żywności oraz jej składzie. • Największym sceptycyzmemwobec fałszywych teorii z obszaru zdrowia wykazywali się badani z dużych miast. Rzadziej wierzą oni w fake newsy o: genetycznie modyfikowanychroślinach niezdrowychdla człowieka(47% vs ze wsi 58%, ogół 57%) czy o zaplanowaniu już kolejnychpandemii (20% vs ze wsi 34%, ogół 30%). • Tylko 6% osób z dużych miast jest przekonanych, że SARS, świńska grypa czy COVID-19 stanowią konsekwencję uruchomieniatechnologii3G, 4G i 5G (vs ze wsi 13%, ogół 14%). • Jeśli chodzi o wiek, najstarsi wydają się być najmniej podatni na fake newsy w obszarze zdrowia (średnia 31% vs w średnim wieku 39%, najmłodsi 34%), podczas gdy osoby w średnim wieku(35–54). Najmłodsi odpowiadają na poziomie ogółu Polaków. • Osoby w średnim wiekubardziej niż ogół wierzą w teorie dotyczące kolejnych pandemii oraz szczepionek. • Dwa dominujące stwierdzeniaw obszarze zdrowia są najczęściejwskazywane we wszystkichgrupach wiekowych: producenciukrywają informacje o szkodliwychskładnikach/ dodatkachdo żywności oraz genetycznie modyfikowane rośliny są niezdrowe dla człowieka. • Największa dysproporcja między osobami starszymi i w wiekuśrednim dotyczy teorii: kolejna pandemia jest już zaplanowana (odpowiednio22% i 37%), szczepionki przyczyniają się do chorób(19% i 32%) oraz SARS, świńska grypa czy COVID-19 są konsekwencjąuruchomieniatechnologii 3G, 4G i 5G (8% i 20%). • Kobiety wykazują większe poparcie dla teorii dotyczącymizdrowia (średnio 37% vs mężczyźni 32%, ogół Polaków 35%). • Kobiety częściejwyrażają trzy fake newsy: kolejne pandemie zostały już zaplanowane (35% vs mężczyźni 25%, ogół 30%), genetycznie modyfikowanerośliny są niezdrowe dla człowieka(61% vs mężczyźni 54%, ogół 57%) oraz szczepionki są przyczyną zachorowań na różne choroby, w tym nowotwory(28% vs mężczyźni 22%, ogół 25%). • Zarówno kobiety, jak i mężczyźnizgadzają się najczęściejz teorią, że producenci ukrywają informacje o szkodliwych składnikach / dodatkach do żywności (kobiety 67%, mężczyźni 61%, ogół 64%).
- 31. 31 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | KOMENTARZ ESKPERCKI prof. dr hab. n. med. Jarosław Pinkas Dyrektor Szkoły ZdrowiaPublicznego– Dziekan, Centrum MedyczneKształcenia Podyplomowego, Konsultant krajowy w dziedziniezdrowia publicznego 30% dorosłych Polakówwierzy,że kolejnepandemie zostały zaplanowane. To bardzo duży odsetek, który pokazuje dobitnie, jak bardzo jako społeczeństwo jesteśmy podatni na działania teorii spiskowych.Choroby zakaźne stanowiły i nadal stanowią bardzo duże zagrożenie dla zdrowia publicznego. Żeby im przeciwdziałać,niezbędny jest rozwój nauki (nowe szczepionkii leki),ale równie istotnejest wzmacnianie działań profilaktycznych,takichjak szczepienia.Niestety w Polscemamy do czynieniaze wzrostem odmów szczepień ochronnychu najmłodszych i jest to trwały trend. Koniecznesą natychmiastowedziałania, takie jak edukacja zdrowotna i kształtowanie postaw, które wzmacniają naukę krytycznegomyślenia już na etapieedukacji szkolnej.Tylkow taki sposób będziemy w stanie przeciwdziałać rozprzestrzenianiusię dezinformacji.Wszystkie projektynp. Med. vs fake czy działania Demagoga służące demaskowaniu fake newsów, pełnią niezwykleistotną rolę w procesie dokonywania dobrych i świadomych wyborów zdrowotnych. dr Aleksandra Lusawa Centrum MedyczneKształcenia Podyplomowego
- 32. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 32 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH Popularność teorii spiskowych wśród Polaków x 51% x 37% 25% 27% 22% 23% 19% 21% 12% 14% 23% 12% 8% 7% 7% 4 28% 25% 19% 16% 14% 10% 17% 21% 24% 26% 24% 24% 17% 21% 25% 30% 30% 43% 15% 21% 24% 21% 25% 19% Limitypłacenia gotówkąsą wprowadzanew celu kontroli społeczeństwa Sztuczna inteligencjama pomóc w inwigilacjiobywateli przez rząd światowy Używaneprzez sieci 5G fale radiowe,nadawanez właściwądla tych sieci mocą,są niebezpieczne dlaczłowieka Sieci 5G uruchamianesą celem inwigilacjiużytkowników Wi-Fi i sieci komórkowepowodująbóle głowyczy raka mózgu Zwiększonaśmiertelnośćna COVID-19 występuje w tych krajach, gdzie uruchomiono namasowąskalę sieci 5G TAK 2021 TAK 2024 OBSZAR NOWE TECHNOLOGIE Zdecydowanie się NIE zgadzam Raczejsię NIE zgadzam Zdecydowanie się zgadzam Raczejsię zgadzam Trudno powiedzieć Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. X – Dane stwierdzenie nie występowało w badaniu realizowanymw 2021roku.
- 33. 33 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | DEMOGRAFIA W OBSZARZE NOWYCH TECHNOLOGII • Pomiędzy poziomamiwykształcenia nie zaobserwowano istotnychróżnic w stosunku do ogólnych poglądów o nowych technologiach. • Ponad połowaosób z różnym poziomem wykształceniazgadza się, że limity płacenia gotówką mają na celu kontrolę społeczeń- stwa (z podstawowym 52%, ze średnim 53%, z wyższym wykształceniem51%). • Największa dysproporcja między osobami z podstawowymi wyższym wykształceniem występuje w przypadku teorii: sztuczna inteligencjama pomóc w inwigilacji obywa- teli przez rząd światowy(z podstawowym 46%, ze średnim 36% i z wyższym 36%) oraz używane przez sieci 5G fale radiowe, nadawane z właściwądla tych sieci mocą, są niebezpieczne dla człowieka(z podsta- wowym 34%, ze średnim 25% i z wyższym 28%). • Miejsce zamieszkania nie wpływa jednoznacznie na większą lub mniejszą skłonnościądo ulegania fake newsom,choć istnieją pewne subtelne różnice między grupami. • Zamieszkujący wsie częściej niż ogół Polaków są zdania, że limitypłacenia gotówką mają na celu kontrolę społeczeństwa(58% vs ogół 52%, z dużych miast 46%). • Osoby z małychmiast (>99 tys.) bardziej niż ogół Polaków wierzą, że sztuczna inteligencjajest narzędziem rządu światowego(43% vs ogół 37%, z dużych miast 29%) oraz że sieć 5G przyczyniła się do większejśmiertelnościzwiązanej z COVID-19 (17% vs ogół 14%, z dużych miast 6%). • Mieszkańcy dużych i średnich miast tylko w jednym przypadku okazali się bardziej sceptyczniniż ogół Polaków: sztuczna inteligencjama pomóc w inwigilacji obywateli przez Rząd Światowy (odpowiednio29% i 30%). • Osoby w średnim wiekuwykazują większą skłonność do wierzenia w teorie o nowych technologiach,w porównaniu z najstarszymi. Natomiast najmłodsimają poglądy podobne do ogółu Polaków. • Średnio 29% osób młodych(18–34 lat), 35% w wiekuśrednim (35–54 lat) i 24% wśród najstarszych (55+) zgadza się z badanymi fake newsami. • Osoby w średnim wiekunajczęściej wyrażają przekonanie, że limity płacenia gotówką mają na celu kontrolę społeczeństwa(61% vs starsi 45%, młodzi 49%, ogół 52%). Jest to stwierdzenie, które najbardziej różnicuje średnią i starszą grupę wiekową. • Silna różnica między tymi dwiemagrupami występuje również w przypadku przekonania, że: Wi-Fii sieci komórkowe powodują ból głowy i raka mózgu (28% vs starsi 14%, młodzi 21%, ogół 21%), fale radiowe sieci 5G są niebezpiecznedla człowieka(34% vs starsi 23%, młodzi 25%, ogół 27%). • Z dwoma wyjątkami,kobiety i mężczyźni w podobny sposób postrzegają teorie spiskowe na temat nowychtechnologii. • Kobiety są bardziej przekonane, że sieć 5G służy do inwigilacji użytkowników(27% vs mężczyźni 29%, ogół 23%), oraz że fale wykorzystywane w technologii5G są niebezpieczne dla człowieka(31% vs mężczyźni 24%, ogół 27%) • Ponad połowaosób – obydwu płci – zgadza się z fake newsem, że limity płacenia gotówką mają na celu kontrolę społeczeństwa(kobiety 52%, mężczyźni 51%, ogół 52%). • Co trzecia kobieta i cotrzeci mężczyzna są przekonani, że sztuczna inteligencja ma pomagać w inwigilacji obywateliprzez Rząd Światowy(kobiety 38%, mężczyźni 36%, ogół 37%).
- 34. 34 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | KOMENTARZ ESKPERCKI Teoriespiskowe rozprzestrzeniają się jak wirusy – szerzą się wśród ludzi szybko, do zarażenia się najczęściejpotrzebny jest kontakt z kimś już „zainfekowanym” i tak samo jak niektóredrobnoustrojekamuflują się przed naszymi układami odpornościowymi,tak i fake newsy świetniepodszywają się pod prawdziwą wiedzę, oferując prostą, pozornie logiczną i klarowną wizjęświata. Poziom dezinformacjirezonuje moim zdaniem z poziomem swoistego rozedrgania w społeczeństwie. Im bardziej bezradnie czujemy się w konfrontacjiz gwałtownym rozwojem technologiiczy nasilającymsię niebezpieczeństwem,idącym w parze ze zmianami klimatu, im bardziej zagubieni jesteśmy w obliczu nieskończenieskomplikowanychmechanizmów rządzących światem, tym większą potrzebę stabilnościbędziemy odczuwać. Teoriespiskowe doskonale na nią odpowiadają. Wynikiraportuzdają się potwierdzać tę tezę: najwyższy poziom dezinformacjidotyczy kwestiialbo o fundamentalnym charakterze (np. kwestiiodpowiedzialnościczłowieka za zmianę klimatu czy spraw tożsamościowych,takichjak feminizm lub prawa osób LGBT),albo takich,które charakteryzująsię wysokim poziomem skomplikowaniai wymagają wręczeksperckiejwiedzy, by można było je intele- ktualnieoswoić (mówiętu np. o kwestiachzwiązanych z politykąunijną i pozycją Polskiw jej układance czy o transformacji energetycznej i odejściu od węgla). Czytając wynikitego oraz innychraportów poświęconychdezinformacjiw różnychczęściachświata, czuję się zaniepokojona obniżającym się poziomem społecznego zaufania i idącymiz nim w parze polaryzacjączy osłabieniem demokratycznychinstytucji.Rozumiem też jednak, że utrata wiary w media, naukowcówczy politykówjest nieodłącznie związana z utratą poczuciabezpieczeństwa. Bardzo chciała- bym, byśmy wspólnie potrafilizapracować na to, by to poczuciestabilnościodzyskać. Walka z dezinformacją nie powinna w mojej opinii sprowadzać się wyłącznie do szafowania faktami i wzajemnego „orania się” argumentami w internetowychpotyczkach.W pierwszej kolejnościpotrzebna jest nam empatia i zrozumienie, że wszyscy – niezależnieod tego, po której stroniedezinformacyjnejbariery stoimy – chcemy dokładnie tego samego: stabilności,bezpieczeństwa i wiary w to, że nie jesteśmy sami. Kasia Gandor Popularyzatorka wiedzy,edukatorka, biotechnolożka
- 35. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 35 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH Popularność teorii spiskowych wśród Polaków x 38% 31% 32% 26% 29% x 15% x 14% x 11% 15% 17% 15% 5% 5% 4 23% 15% 14% 10% 9% 7% 17% 19% 13% 20% 22% 17% 33% 38% 41% 50% 49% 58% 12% 11% 17% 15% 15% 14% Polska utraciłaswoją suwerennośći jest kontrolowana przez Unię Europejską Feminizmi LGBT to ideologie,których celem jest narzucenie większości Polakówinnegostylu życia W Smoleńsku,gdzie zginąłm.in. Prezydent Lech Kaczyński, miałmiejsce zamach,a nie katastrofa Odpowiedzialnośćza wojnę w Ukrainieponosi Zachód, który sprowokowałRosję Odpowiedzialnośćza wojnę w Ukrainieponosi sama Ukraina, która prześladowałaludnośćrosyjskojęzyczną Wojna w Ukrainiezostaławywołana,by na terenie Polski utworzyćżydowskiepaństwo Polin TAK 2021 TAK 2024 OBSZAR POLITYKA Zdecydowanie się NIE zgadzam Raczejsię NIE zgadzam Zdecydowanie się zgadzam Raczejsię zgadzam Trudno powiedzieć Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. X – Dane stwierdzenie nie występowało w badaniu realizowanymw 2021roku.
- 36. 36 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | DEMOGRAFIA W OBSZARZE POLITYKI • Osoby z wykształceniempodstawowymsą bardziej przekonane o niektórychteoriach z zakresu polityki. • Z badanymi teoriami zgadza się średnio 21% osób posiadających wykształcenie wyższe, 24% ze średnim oraz 33% z podsta- wowym. • Ponad połowaosób z wykształceniem podstawowymzgadza się z dwiema teoriami: w Smoleńskudoszło do zamachu (53% vs ze średnim 31%, z wyższym 24%) oraz że Polska utraciła suwerenność i jest kontrolowanaprzez Unię Europejską (52% vs ze średnim 40%, z wyższym 35%). Te dwa stwierdzenia są silniej powielane przez osoby z podstawowymwykształceniem, w porównaniu z osobami posiadającymi dwa pozostałe poziomy wykształcenia. • Mieszkańcy wsi oraz średnich miast (od 100 do 500 tys.) podchodzą do teorii z zakresu polityki w sposób zbliżony do ogółu Polaków. • Mieszkańcy małychmiast (>99 tys.) czę- ściej niż ogół Polaków byli przekonani do teorii o przyczynach wybuchuwojny na Ukrainie. • Największym sceptycyzmemw zakresie fake newsówpolitycznychwykazali się mieszkańcy dużych miast (<500 tys.). W tej grupie żadna z badanych teorii nie zyskała poparcia większego niż 30%. • Mieszkańcy dużych miast są zgodni z ogó- łem Polaków w przypadku jednej teorii: feminizm i LGBT to ideologie, których celem jest narzucenie większościPolaków innego stylu życia (29% vs ogół 33%, wieś 31%). • Największa dysproporcja między mieszkań- cami dużych miast oraz wsi wystąpiła w przypadku: przekonania o zamachu w Smoleńsku(16% vs wieś31%, ogół 29%) oraz opinii, ze Polska utraciłasuwerenność i jest kontrolowana przez UE (27% vs wieś 41%, ogół 39%). • Średnio z politycznymifake newsami zgadza się 25% osób młodych(18-34), 29% w średnim wieku(35-54) oraz 17% najstarszych (55 i więcej). • Najmłodsireprezentują poziom poparcia dla różnych badanych teorii spiskowych zbliżony do ogółu Polaków. • Osoby w średnim wiekusą bardziej przeko- nane – niż ogół Polaków – o większości badanych fake newsów z zakresu polityki. Ponad 40% z nichwierzy, że Polska jest kontrolowanaprzez UE (45% vs młodzi 43%, starsi 30%, ogół 39%) oraz że femi- nizm i LGBT próbują narzucić swój styl życia większościPolskiego społeczeństwa (41% vs młodzi 29%, starsi 28%, ogół 33%). • Żadna z badanych teorii politycznychnie zyskała aprobaty ponad jednej trzeciej osób starszych. Jest to jedyna grupa, w której mniej niż 10% zgodziło się z aż trzema fake newsami, z których wszystkie dotyczą przyczyn wojny na Ukrainie. Wśród nich jest najmniej zwolenników teorii o zamachu w Smoleńsku(24% vs średni wiek 33%, młodzi 33%, ogół 29%). • Polityka nie różnicuje poglądów kobiet i mężczyzn z jednym wyjątkiem:feminizm i LGBT to ideologie, którychcelem jest narzucenie większościPolaków innego stylu życia (kobiety 29%, mężczyźni 37%, ogół Polaków 33%). • Najwięcejkobietjak i mężczyzn zgadza się z opinią, że Polska utraciłaswoją suwerenność i jest kontrolowanaprzez Unię Europejską (kobiety 40%, mężczyźni 37%, ogół 39%). • Około 30% kobiet i mężczyzn jest przekonanych, że w Smoleńsku miał miejsce zamach, a nie katastrofa (kobiety 31%, mężczyźni 28%, ogół 29%).
- 37. 37 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | KOMENTARZ ESKPERCKI Rosyjska dezinformacja jest częścią działań hybrydowych,które ten kraj od wielu lat prowadzi wobec Zachodu. Ze zrozumiałych względów obecniegros dezinformacjiMoskwy jest związany z Ukrainą. Wynikibadań fundacjiDigitalPoland dotyczącetej sfery na pierwszy rzut oka napawają optymizmem – większość Polakównie uważa, że odpowiedzialność za wojnę w Ukrainieponosi Zachód lub sama Ukraina. Kremljednak doskonale zdaje sobie sprawę, że nie ma szans zrzucić z siebie odpowiedzialnościza wojnę w świadomości Polaków z powodu głęboko zakorzenionej w nas antyrosyjskościi przywiązania do zachodnich wartości.Dlategowięc gra na pogłębienie zupełnie innych,już istniejącychproblemów pomiędzy sojuszniczyminarodami, jak choćby trudna polsko-ukraińskahistoria.Rosja rozmyślniegra na wzmocnieniepolsko-ukraińskichproblemów wynikającychz Rzezi Wołyńskiej,a także próbuje wzbudzić w Polakach niechęćdo ukraińskichuchodźców wojennych,promując informacjeo rzeszach młodych Ukraińcóww wieku poborowym, którzy zaludniają polskiemiasta, hucznychimprezach z ichudziałem, bogatych Ukraińcachrozbijającychsię po Polsceluksusowymiautami czy podkreślając wszelkiechuligańskielub przestępcze incydentyz udziałem Ukraińców.Rosyjska propaganda intensywnierozgrywa też konfliktymiędzy Polską a Ukrainą na poziomie państwowym. Doskonałym przykładem rosyjskiegodziałania dezinformacyjnegojest choćby ostatni kryzysna granicy związany z kwestiami rolniczymii transportowymi.W tej sferze Rosjanie grają po obu stronach, przekonując Ukraińców,że całkowitą winę za kryzys ponoszą Polacy,a Polaków – że Ukraińcy.Skutkitakiej politykiRosjisą już widoczne. W dwuleciepełnoskalowej inwazji Rosjina Ukrainę firma sondażowa Openfieldprzedstawiła wynikibadań, z którychwynika,że w ciągu dwóch lat odsetek Polaków wyrażającychzgodę na przyjmowanie uchodźcówz Ukrainy zmalał z 72 do 52%, a odsetek Polaków deklarujących,że nie będzie wspierać Ukrainy,wzrósł z 17 do 34%. Marcin Wyrwał Dziennikarzśledczyi reporter zajmującysię tematyką wojskowąoraz korespondent wojenny w Ukrainie,Syrii, Iraku, Libanie,Onet
- 38. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 38 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH Popularność teorii spiskowych wśród Polaków 27% 33% 20% 27% 25% 26% 17% 20% 18% 20% x 18% x 13% 12% 11% 8% 8% 7% 6% 5% 21% 16% 18% 12% 13% 12% 8% 22% 29% 25% 25% 26% 28% 25% 28% 34% 29% 44% 38% 40% 42% 17% 10% 20% 11% 16% 14% 20% Spisek klimatycznyma na celu zniszczenie państw opartych na gospodarce węglowej Zmianyklimatusą całkowicieniezależneod działalności człowieka Wzrost globalnejśredniej temperatury o więcej niż 1,5°C względemczasów przedprzemysłowych nie nasili występowania ekstremalnychzjawisk pogodowych Emisje CO₂ i innych gazówcieplarnianychnie mają negatywnego wpływu na klimat Lasy są celowo podpalane,by móc pokazać, że klimattak się ocieplił Opady śniegu dowodzą,że nie ma ociepleniaklimatu Na Antarktydzieprzybywa lodu TAK 2021 TAK 2024 OBSZAR KLIMAT Zdecydowanie się NIE zgadzam Raczejsię NIE zgadzam Zdecydowanie się zgadzam Raczejsię zgadzam Trudno powiedzieć Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. X – Dane stwierdzenie nie występowało w badaniu realizowanymw 2021roku.
- 39. 39 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | DEMOGRAFIA W OBSZARZE KLIMATU • Również wykształcenie,podobnie jak miejscezamieszkania, nie determinuje większej podatnościna fałszywe informacjez obszaru klimatu. • Osoby z podstawowym wykształceniem częściejuważają, że spisek klimatyczny ma na celuzniszczeniepaństw opartych na gospodarce węglowej(44% vs ze średnim 33%, z wyższym 30%). • Osoby ze średnim wykształceniem częściejod osób z wyższym zgadzają się z opinią, że zmiany klimatycznesą całkowicieniezależne od działalności człowieka (31% vs 24%) oraz że lasy są podpalane w celuuwiarygodnienia ociepleniaklimatu (23% vs 17%). • Osoby z wyższym wykształceniemsą bardziej sceptyczneod pozostałych w przypadku trzech wyżejwymienionych stwierdzeń. W przypadku pozostałych teoriiopinieosób o różnym poziomie edukacjisą podobne. • Miejscezamieszkania nie wywiera istotnego wpływu na stopień przekonania o badanych teoriach klimatycznych.Istnieją drobne różnice między grupami. • Osoby z małych miast (>99 tys.) częściej niż ogół Polaków uważają, że na Antar- ktydzie przybywa lodu (17% vs ogół 13%, z dużych miast 6%). • Natomiast mieszkańcy dużych miast rzadziej niż ogół Polaków zgadzają się z opinią, że spisek klimatycznyma na celu zniszczenie państw opartychna gospo- darce węglowej (18% vs ogół 32%, ze wsi 34%). • Największezaufanie do fake newsów z obszaru klimatuwykazują osoby w średnim wieku, które zgadzają się z większością badanych stwierdzeń. Najmniejpodatne na teoriedotyczące klimatu są osoby starsze. • Średnio 19% osób starszych zgadza się z tymi fake newsami, w średnim wieku 27%, w młodym 21%, ogół Polaków22%. • Najmłodsi Polacymają zbliżony poziom poparcia dla teoriispiskowychdo ogółu społeczeństwa. • Ponad 10 punktówprocentowychróżni osoby starsze od osób w średnim wieku w przypadku dwóch teorii:przybywający lód na Antarktydzie(6% vs 18%) oraz opady śniegu jako dowód na brak ociepleniaklimatu (13% vs 24%). • To, co wyróżnia najmłodszych, to mniejsze przekonanie – w porównaniu do ogółu – że wzrost temperatury o 1,5 st. C nie nasili ekstremalnychzjawisk pogodowych (21% vs w średnim wieku 31%, starsi 25%, ogół 26%). • Mężczyźnii kobiety wykazują podobne poparciedla teoriio klimacie. • Żaden klimatycznyfake news nie uzyskał więcejjak 35% poparcia spośród bada- nychkobiet i mężczyzn. • Najwięcejosób obydwu płci uważa, że spisek klimatycznyma na celu zniszczenie państw opartychna gospo- darce węglowej (kobiety30%, mężczyźni 35%). Jest to także stwierdzenie,które odnotowało największą dysproporcję między płciami (5 punktów procen- towychróżnicy). • Tylkoco ósmy mężczyzna i kobieta uważają, że na Antarktydzieprzybywa lodu (kobiety13%, mężczyźni 12%).
- 40. 40 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #1. POZIOM DEZINFORMACJI POLAKÓW I POPULARNOŚĆ TEORII SPISKOWYCH | KOMENTARZ ESKPERCKI Rok 2023 okazał się rekordowo gorący w historiiświatowychpomiarów temperatury.Regularnie docierajądo nas sygnały o dotkliwych falach upałów, przeciągającychsię suszach czy lodowcach,które znikają w oczach. Wszystkiepoparte są danymi pomiarowymi i ilustro- wane zdjęciamilub materiałami wideo. W związku z tym wzrost odsetka osób dopatrującychsię istnienia„spisku klimatycznego”może zaskakiwać. Warto jednak zwrócić uwagę, że równocześniez nasilaniem się skutków globalnego ociepleniamamy dziś do czynienia z dezinformacją dotyczącą politykiklimatycznej(Sobiesiak-Penszkoi Kopka-Piątek,2022) oraz narracjizniechęcającychodbiorcówdo podejmowania działań ograniczającychzmianę klimatu(Sadura, 2023). Nagromadzenie tego typuprzekazów – często umniejszających wpływ człowieka na klimat, podkopującychwiarę w możliwość współpracy międzynarodowej, koncentrującychsię na kwestiach finan- sowych– na pewno sprzyja budowaniu teoriispiskowych.Z tym obrazem spójny jest też wzrost odsetków osób mających wątpliwości na temat wpływu działalności człowieka i emitowanychprzez niego gazów cieplarnianychna klimat oraz możliwościograniczenia emisji dwutlenku węgla poprzez użycieodnawialnychźródeł energii.Te wynikipokazują, że chociażkryzysklimatycznyjest już bardzo zaawan- sowany i powinniśmy koncentrowaćsię na tym, jak zminimalizować jego skutki, wciąż trzeba przypominać opiniipublicznejtakże o naj- bardziej podstawowychfaktach i uwarunkowaniach. dr Aleksandra Kardaś Wiceprezeskazarządu FundacjiEdukacji Klimatycznej, redaktorkanaczelnaserwisu Naukaoklimacie.pl
- 42. 42 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #2. ŹRÓDŁA INFORMACJI Źródła informacji o bieżących wydarzeniach na przestrzeni lat Między 2021 a 2024 rokiem nie ma dużej różnicy, jeżeli chodzi o główne źródła informacji, z których Polacy czerpią informacje o Polsce i świecie. Nadal dominującymiźródłami informacjisą: telewizja (64%), internetowe portale informacyjne (58%) oraz radio (50%). Social media (46%) ugruntowałyswoją pozycję wśród źródeł informacji, wyprzedzając prasę oraz publikacje naukowe. Porównując wyniki badań dwóch edycji możemy wskazać, że cztery źródła informacjistraciły na znaczeniu: prasa (spadek z 40% do 33%), blogi / fora internetowe (spadek z 30% do 26%), Wikipedia (zmiana z 26% na 21%) oraz e-maile (zmiana z 14% na 11%). Obraz wygenerowano z użyciem AI
- 43. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 43 #2. ŹRÓDŁA INFORMACJI Źródła informacji i ich wiarygodność - perspektywa polskiego społeczeństwa 64% 50% 33% 58% 46% 41% 31% 30% 26% 21% 16% 4% 38% 20% 18% 11% 9% 31% 24% 1% 2% Telewizja Radio Prasa (drukowana / on-line) Portale Internetowe (np. Onet, WP) Media społecznościowe Wyszukiwarki internetowe Platformy internetowe typu YouTube, Twitch* Internetowe serwisy branżowe Blogi / fora internetowe Serwis Wikipedia Podcasty* Serwisy fact-checkingowe Rodzina, przyjaciele i/lub znajomi Inne osoby (np. z pracy, ze szkoły) Komunikatory internetowe E-mail Powiadomienia (SMS lub inne) Publikacje naukowe / reportaże Encyklopedie i książki Inne źródła Żadne 27% 15% 10% 25% 12% 10% 8% 10% 5% 4% 3% 2% 8% 2% 2% 1% 1% 18% 10% 1% 16% OGÓLNE ŹRÓDŁAINFORMACJI NAJBARDZIEJ WIARYGODNE ŹRÓDŁA [max. 3 wskazania] INDEKSSPADKU** WIARYGODNOŚCI ŹRÓDŁA -58% -70% -70% -57% -74% -76% -74% -67% -81% -81% -81% -50% -79% -90% -89% -91% -89% -42% -58% – – Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. * Odpowiedź nie występowała w badaniu realizowanym,w 2021roku. ** Ile proc.mniej wskazańmająźródła informacjiw kategorii „wiarygodne” w porównaniu do „ogólnie wybierane”.
- 44. 44 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA INFORMACJI #2. ŹRÓDŁA INFORMACJI | DEMOGRAFIA • Korzystający z alternatywnych źródeł podobnie jak ogół, czerpią informacje z telewizji (62%), internetowych portali (57%), mediów społecznościowe (55%), radia (49%), wyszukiwarek (42%). • Z badanych źródeł częściej sięgają po media społecznościowe (55% vs niekorzystający 41%), publikacje naukowe (41% vs 26%), prasę (39% vs 30%), platformy typu YouTube (39% vs 26%) oraz serwisy branżowe (37% vs 27%). • Największa różnica między tymi grupami dotyczy serwisów fact- checkingowych (9% vs niekorzysta- jący 2%), podcastów (23% vs 13%), komunikatorów (25% vs 15%), emaili (15% vs 9%), powiadomień (12% vs 7%), blogów i for (34% vs 21%) i publikacji naukowych (41% vs 26%). Osoby, które nie korzystają z alternatywnych źródeł, częściej wskazują, że żadne źródło informacji nie jest wiarygodne (20% vs korzy- stający 9%). • Spośród głównych źródeł informacji, korzystający z alternatywnych źródeł uważają publikacje naukowe i social media za bardziej wiarygo- dne. • We wszystkich przekrojach z uwagi na wykształcenie, w TOP3 najczęściej wymieniane są telewizja (podstawowe 77% vs średnie 67%, wyższe 60%), portale informacyjne (niższe 45% vs średnie 54%, wyższe 63%) i radio (które utrzymuje się na podobnym poziomie w grupach). • Publikacje naukowe, prasa, serwisy branżowe, książki i encyklopedie oraz podcasty są rzadziej wybierane przez osoby z podstawowym, a częściej z wyższym wykształ- ceniem. • Interesującym jest to, że osoby z wyższym wykształceniem również częściej uznają Wikipedię za źródło informacji (24% vs podstawowe 14%). • W przypadku większości źródeł informacji, wykształcenie nie wpływa istotnie na postrzeganie ich wiarygodności. • Telewizja jest mniej uznawana za wiarygodne źródło przez osoby z wyższym wykształceniem (23% vs podstawowe 34%). Co do wiarygo- dności publikacji naukowych, serwisów branżowych oraz encyklo- pedii i książek bardziej przekonane są osoby z wyższym, niż osoby z podstawowym wykształceniem. • Miejsce zamieszkania nie wpływa znacząco na różne postrzeganie wiarygodności źródeł informacji. Głównie jako wiarygodne uznawane są telewizja i portale informacyjne (ponad 20% wskazań w grupach). • Natomiast wielkość zamieszkiwanej miejscowości wpływa na wybór niektórych źródeł informacji, w tym tych najpopularniejszych: telewizja (wieś 68%, duże miasta 58%), portale informacyjne (wieś 54%, duże miasta 61%) i radio (wieś 59%, duże miasta 39%). • Osoby zamieszkujące wieś częściej wskazują na telewizję, radio oraz inne osoby (24% vs duże miasta 16%). Rzadziej doceniają publikacje naukowe (28% vs duże miasta 33%), serwisy branżowe (26% vs duże miasta 30%) oraz platformy typu YouTube (26% vs duże miasta 37%). • Osoby z mniejszych miast częściej – niż ogół – korzystają z portali typu YouTube (39% vs ogół 31%), publikacji naukowych (36% vs 31%), blogów i forów internetowych (31% vs 26%) oraz Wikipedii (25% vs 21%). • Najmłodsi częściej szukają bieżących informacje w social mediach (53%, starsi 45%), wśród najbliższych osób (44%, starsi 31%) czy platformach typu YouTube (39%, starsi 28%). Rzadziej niż inne grupy korzystają oni z tradycyjnych źródeł: telewizja (45%, starsi 81%), internetowe portale informacyjne (46%, starsi 65%) czy radio (41%, starsi 51%). • Również inne osoby, komunikatory internetowe, podcasty oraz serwisy fact-checkingowe są częściej wska- zywane przez młodszych, niż ogół Polaków. • Starsi nie wykazują takiego samego przekonania co ogół społeczeństwa w przypadku czerpania wiedzy od: bliskich osób, innych osób oraz podcastów. Dla starszych telewizja, internetowe portale informacyjne, prasa, encyklopedie i książki są uznawane za bardziej wiarygodne niż (vs młodzi Polacy). • Młodsi mają większe przekonanie o wiarygodności social mediów (17% vs starsi 9%) oraz platform typu YouTube (11% vs starsi 5%). Z drugiej strony rzadziej wskazują na wiarygodność TV (15% vs 38%), prasy, encyklopedie i książki (6% vs 14%) oraz internetowych portali informacyjnych (15% vs 30%). • Mężczyźni częściej – niż kobiety – wybierają główne źródła informacji. Szczególnie telewizję (71% vs 59%) oraz internetowe portale informa- cyjne (64% vs 52%). • Między płciami występują również duże różnice w przypadku książek i encyklopedii (30% vs kobiety 18%). serwisów branżowych (35% vs 26%) czy powiadomienia (11% vs 7%). • Mężczyźni sięgają po badane źródła częściej z dwoma wyjątkami: rodziny, przyjaciół i znajomych (33% vs kobiety 42%) oraz inne osoby (17% vs kobiety 23%). • Kobiety częściej wyrażają zdanie, że źródła, z których korzystają, nie są wiarygodne (20% vs mężczyźni 12%). Mężczyźni częściej wskazują tele- wizję, internetowe portale informa- cyjne, encyklopedie i książki oraz wyszukiwarki internetowe jako wiarygodne źródła informacji o kraju i świecie.
- 45. 45 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #2. ŹRÓDŁA INFORMACJI | KOMENTARZ ESKPERCKI Kiedy kupujemy rower czy telewizor,potrafimy spędzić godziny, czasami nawet dni, na szukaniu w sieciopiniii ichweryfikowaniu.Czemu zatem tak beztrosko podchodzimy do źródeł informacji,które mogą wywrzeć na nasze życieo wiele większy wpływ? Źle dobrany rower czy telewizormożna oddać albo wymienić.Gorzej jeślipod wpływem fake newsów oddamy głos na politycznegoszarlatana albo zażyjemy coś groźnego dla zdrowia. Media społecznościowe stały się dla Polakówrównie ważnym źródłem informacjico radio (odpowiednio46 i 50 proc.),o wieleistotniej- szym niż prasa (33 proc.).Co istotniejsze,za wiarygodne źródło informacjimedia społecznościowe uważa 12 proc.badanych, podczas gdy prasę – 10 proc. Tylesamo badanych za najbardziej wiarygodne uważa wynikiwypluwaneprzez wyszukiwarkęinternetową... Od prawiedekady wiemy,jak potężnym źródłem dezinformacji potrafią być media społecznościowe.Wynikreferendum nt. Brexitu czy wygrana Donalda Trumpa w 2015 r. oraz późniejsze śledztwa dziennikarskie(m.in. CaroleCawalladr z „The Observer”) dowiodły tego aż nadto. A jeśliktoś jeszcze miał wątpliwości,to przejęcieTwitteraprzez Elona Muska pokazało jak na dłoni, czym kończy się przekształ- cenieplatformy komunikacyjnej,działającej raz lepiej,raz gorzej, w internetowązabawkę miliardera,która ma przede wszystkim zarabiać pieniądze. Niechodzi o to, żeby potępiać w czambuł media społecznościowe,bo bywają przydatnym narzędziem. Alekażdego narzędzia trzeba używać świadomie i ostrożnie,by nie zrobić sobie krzywdy. Jeśliz domu czy ze szkoły nie wyniesiemy nauki, jak posługiwać się nożem, to istniejeduża szansa, że przy pierwszymkrojeniuchleba się skaleczymy.Podobnie możemy wyjść na czerpaniuwiedzy o świecietylko z mediów społecznościowych,o ile ktoś nie nauczy nas, czym są bańki informacyjnealbo algorytmy zaprojektowane tak, by utrzymać i monetyzować naszą uwagę, a nie po to, by podsuwać nam prawdziwe informacje.Dobrze poprowadzone zajęcia z krytycznegopodejścia do informacjiz Facebooka, Twitteraczy TikToka mogłby by być najciekawszympunktem szkolnego planu lekcjiw całym tygodniu. Dariusz Ćwiklak Zastępca redaktora naczelnego,Newsweek Polska
- 46. 46 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #2. ŹRÓDŁA INFORMACJI 35% 1/3 Polaków sięga po alternatywne źródła informacji. Jest to wynik niższy niż w I edycji badania (40%). Gdyby jednak uwzględnić YouTube w tegorocznej edycji badania to wynik wyniósłby 58%.
- 47. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 47 #2. ŹRÓDŁA INFORMACJI Trendy w korzystaniu z alternatywnych źródeł informacji w Polsce wyniki w oparciu o wybrane strony, serwisy i kanały alternatywnych źródeł 40% 35% Odsetek Polaków korzystających z alternatywnych źródeł informacji 35% 36% 41% 33% 31% 31% 43% 34% 2021 2024* Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. *wynik dla 2024nie uwzględnia platformy YouTube. Z YT wynik wynosi 58%
- 48. 48 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #2. ŹRÓDŁA INFORMACJI Jaka jest rola serwisu YouTube w obszarze źródeł informacji? Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) 46% Alternatywny kanałinformacji, z którego korzystają Polacy od czasu do czasu 31% Źródło aktualnych informacji o Polsce i świecie, z którego korzystają Polacy 8% Wiarygodne źródło informacji (w pytaniu można było wskazać max. 3 wykorzystywane źródła)
- 49. 49 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #2. ŹRÓDŁA INFORMACJI | KOMENTARZ ESKPERCKI Jednym z kluczowychwnioskówpłynącychz badania „Dezinformacjaoczami Polaków” jest to, że media społecznościowe są traktowane jako źródło aktualnychinformacjiprzez blisko połowę respondentów (46%).Jest to wynikzbliżony do tego, jakiosiągają media tradycyj- ne, a nawet o 13 pp. wyższy niż uzyskany przez prasę. To pokazuje, jak zmienia się rynekmedialny wraz z rozwojem technologiii nowych form przekazów informacji.Choć potencjałmediów społecznościowychjest ogromny, musimy pamiętać o zagrożeniach, jakie są tam obecne. Mowa oczywiścieo fake newsach, które spotykamy każdego dnia. Złudne wrażenie anonimowościsprawia, że użytkownicy mediów społecznościowychbez większejrefleksjidecydują się na publikowanienieprawdziwychtreści, które mogą bardzo szybko się rozprzestrzeniać.Warto zatem promować wszelkie sposoby walkiz dezinformacją – od zgłaszania moderatorom konkretnychwprowa- dzającychw błąd wpisówpo tworzeniekampanii nastawionychna edukacjęspołeczeństwa. Monika Ezman CzłonekZarządu, Dyrektor Centrum Zarządzania Jakościąi DziałuAnalizw Instytucie MonitorowaniaMediów
- 51. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 51 #3. POPULARNOŚĆ DEZINFORMACJI Czy kiedykolwiek spotkano się z dezinformacją? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) 76% 82% 81% 78% 77% 87% 59% 85% 81% 79% 2021 2024 DEFINICJA DEZINFORMACJIDLA RESPONDENTA* • Dezinformacja(ang. disinformation) to dystrybucja fałszywych treści, które są udo- stępniane z intencją wyrządzenia krzywdylub osiągnięciainnegokonkretnego celu. • Tworzeniei dystrybuowanie tego typu fałszywychinformacjimotywowanejest najczęściej chęcią zarobku,rozgłosu bądź zwiększeniapolitycznegowpływu. • Dezinformacjaoznacza rozpowszechnianie celowofałszywych informacji, np. na temat siły militarnej lub planów wojskowychdanego kraju, przez np. rząd lub agencję wywiadowczą innego kraju w ramach np. operacji wrogiego aktu przewrotu politycznego. • Dezinformacjajest też często używanaw bardziej ogólnym tego słowa znaczeniu, by zobrazowaćserię działań celowowprowadzającychw błąd lub dystrybucję stronniczych informacji,zmanipulowanąnarrację czy wręcz propagandę. • Celem dezinformacjijest np. spowodowaniepodjęcia błędnejdecyzji przez odbiorcę fałszywychinformacji czy wytworzeniabłędnegopogląduna danytemat (np. szczepionek, sieci 5G, energii jądrowej, klimatu, działań rządu). * pytanie zadano po podaniu definicji
- 52. 52 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #3. POPULARNOŚĆ DEZINFORMACJI | KOMENTARZ EKSPERCKI W ciągu ostatniejdekady wzrosła świadomość istnieniazjawiska dezinformacjiw Polsce,co potwierdzają prezentowane badania. Widać to zarówno w długim trendzie i jego stałości, w różnychanalizach ostatniego czasu, kiedy zresztą o sprawie dezinformacjimówi się coraz częściejw przestrzeni publicznej,więcnastępuje społeczne osłuchanie z tym problemem. Różnica we wskazywaniu dezinformacji jako znaczącego społecznie zjawiska między osobami z podstawowym, a wyższym wykształceniem jest dosyć znaczna (59% – 85%), podobnie, jak dystans w spojrzeniuna te sprawy z perspektywygeneracyjnej(86% starsi – 77% młodsi). Więcejmężczyzn niż kobiet dostrzega dezinformację (10 pp. różnicy),tak samo zresztą, jak postrzegają ją w większej skali mieszkańcy dużychmiast, niż miasteczek i wsi. W perspektywieostatnich10 lat dostrzegają wzrost funkcjonowaniadezinformacjiszczególnie mocno ludzie starsi i z wyższymwykształ- ceniem (odpowiednio:87% baby boomersi i 86% z wyższym poziomem edukacji) w stosunku do najmłodszych i z podstawowym wykształ- ceniem (73% generacjaZ i 72% z niskim wykształceniem). Z pozoru można byłoby powiedzieć,że jako społeczeństwo reagujemy na istnieniezjawiska dezinformacji,nawet w grupach z niższą możliwościąidentyfikacjizagrożeń, jakie internet przynosi. Niemniejjednak – jest to reakcjabardzo ogólna, dostrzeganie samego fenomenu, z ograniczonymchyba poczuciemskutków, jakie on niesie,na pewno z różnymi deficytamiumiejętnościdawania sobie rady z zalewem dezinformacji.W innychpartiachRaportu poruszane są wielorakiewymiary świadomości i rozumienia dezinformacji. Alebudzi zaciekawienieoraz wywołujesygnał zastanowienia – to, że nie ma w ostatnichdwóch/ czterechlatachjakiejś gwałtownej zmiany w postrzeganiu i traktowaniudezinformacjiprzez szeroką opiniępubliczną. Wzrost uświadamiania sobie rangi i wagi dezinfor- macji jest powolny i stały. A te lata ostatnie,to: gwałtowny przyrostróżnego rodzaju dezinformacjize względu na Covid,nasileniedezinformacji w świeciepolityki, szczególnie na terytoriach,gdzie funkcjonujepopulizm i gdzie (copotwierdza wiele światowychbadań) dezinformacja osłabia i niszczy demokrację, używaniedezinformacji jako broni nie tylkow propagandowych, ale i całkowicierealnychwojnach (Rosja – ataki dezinfor- macyjnena Ukrainę,Europę). Wreszcie,czasy w jakichobecnieżyjemy, definiowanesą w raportach World Economic Forum (za 2023) o globalnychryzykach– jako okres zagrożenia polaryzacją w skali dotąd niespotykanej,co zmienia ład światowy,a jednąz przyczyn wielkiejfali przesileniageopolitycznegojest właśnie dezinformacja generująca polaryzację(a generatywna Sztuczna Inteligencjate zagrożenia potęguje). Przyspieszenierozwojui oddziaływania dezinformacjinie ma swojego echa w wynikachbadań, albo jest na to za wcześnie, albo badamy zewnętrzny charakter zjawiska (samo postrzeganie) nie dociekając zbyt dokładnie przyczyni skutków. Wydaje się, że w kolejnychbada- niach, ze względu na wagę zjawiska i jego widzialnychi niewidzialnychskutków – niezbędne będzie pogłębione jeszcze bardziej podejście do dezinformacji,ze skupieniem uwagi nie tylkona jej postrzeganiu, ale i przyczynachoraz skutkach – czy i jak je rozumiemy, i jak możemy im przeciwdziałać jako społeczeństwo. dr Michał Boni Były Minister Cyfryzacjii Administracji, Adiunkt w Uniwersytet SWPS, Senior Researcher Associate w Martens Centre, Senator SME Europe, SzefRady Programowej FundacjiFISE,współpracuje z Instytutem Obywatelskim
- 53. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 53 #3. POPULARNOŚĆ DEZINFORMACJI Jak zmieniła się skala dezinformacji w internecie w ciągu ostatnich 10 lat? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Zdaniem 81% badanych skala rozpowszechnianej w Internecie dezinformacji wzrosła w ciągu minionej dekady. Nie zmieniłasię Raczejzmalała Zdecydowanie wzrosła Raczejwzrosła Zdecydowanie zmalała WZROST: 81% SPADEK: 3% 40% 41% 16% 2% 1% 82% 81% 77% 86% 81% 83% 72% 86%
- 54. 54 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #3. POPULARNOŚĆ DEZINFORMACJI | KOMENTARZ EKSPERCKI Dezinformacjajest celowymrozpowszechnianiemfałszywych informacji.Działanie dezinformacyjnema na celuwprowadzenie odbior- ców w błąd, wpłynięciena ichopinie, zwyklepoprzez wzbudzenie silnychemocji,co w konsekwencjisłuży destabilizacji i podsycaniu podziałów społecznych na mniejszą lub większą skalę. W dobie rozwoju technologiiinformacyjnychi komunikacyjnychbardzo łatwo jest stworzyć fałszywy przekaz i zmanipulować nim odbiorców, aby osiągnąć określone celepolityczne,społeczne lub ekonomiczne. Zwła- szcza w sytuacjachkryzysowych,gdy mamy do czynieniaz obawą o nasze zdrowie czy bezpieczeństwo,bardzo łatwo jest wywołać lawinę negatywnychemocji,nawet paniki,czy doprowadzić do destabilizacjipolitycznejlub gospodarczej. Dlatego tak istotnejest, by pamiętać, że nie każda informacja umieszczana w interneciejest faktem, media społecznościowezaś nie powinny być dla nas jedynym źródłem informacjio wydarzeniach w Polscei na świecie.Dezinformacjai posługiwanie się fake newsami czy też deepfake’ami jest jedną z najbar- dziej niebezpiecznychtechnik,która niestety będzie coraz istotniejrozwijać się w masowej przestrzenipublicznej,a rozwój sztucznej inteligencjijedyniezwiększy jejskalę oraz wyrafinowanycharakter. Jest szczególnie szkodliwa, ponieważ może prowadzić do podejmo- wania nieprawidłowychdecyzji,zagrażać reputacjifirm czy nawet wywołać poważne perturbacjepolityczne.Terminy takie jak dezinfor- macja, deep fakes czy fake news występują coraz częściejw publicznejprzestrzeni medialnej – zarówno w tradycyjnychmediach, jak i szeroko w internecie.Jednocześniewiele organizacjipozarządowych, jak m.in. Demagog, a także instytucjepubliczne(np. NASK PIB) podejmują skuteczne wysiłki nie tylkow weryfikowaniufaktów, lecztakże na rzecz edukacji i mówienia o problemie coraz powszech- niejszego występowaniadezinformacji.Dziękitemu jako społeczeństwo jesteśmy coraz bardziej świadomi, że takie zjawiska występują. Wskazują na to m.in. wynikibadania przeprowadzonego na grupie Polaków w ramach projektu„Dezinformacjaoczami Polaków”, zrealizowanego przez GfK Poloniana zlecenieFundacjiDigitalPoland, zgodnie z którymiaż 79% Poleki Polaków spotkało się z dezinfor- macją, a 8 na 10 badanych potwierdziło,że skala dezinformacji w interneciejest coraz większa (81% badanych). Musimy pamiętać, że dziś do kreowania fałszywych informacji, fake newsów i deep fake’ów służą już nie tylkozmanipulowane wpisy w mediach społecznościowych, lecz także filmy i zdjęcia, które wytwarzanesą z pomocą coraz bardziej zaawansowanych technologiiwykorzystującychsztuczną inteli- gencję,a to oznacza, że coraz trudniejbędzie je weryfikować.Stąd tak istotna jest edukacja i umiejętnośćweryfikowaniaprawdziwości informacji.Jako odbiorcy informacjimusimy bardzo uważnie przyglądać się temu, co czytamy,co widzimy lub o czym słyszymy, poszu- kiwać źródła informacji,zastanawiać się, czy dana informacja nie tworzy celowopewnej wizjirzeczywistości.Wartorównież, zanim przekażemy swoim bliskim informację,która często wzbudza w nas emocje– te negatywne, pełne niezgody, sprzeciwu,ale także pozy- tywne,pełne uznania lub współczucia– zastanowić się, czy jest ona prawdziwa. Takiepodejście sprawia, że jesteśmy świadomymi odbior- cami informacji,zwłaszcza w masowej domenie mediów społecznościowych,w którychw coraz większym stopniu liczysię wpływ na szer- sze grupy odbiorców, by osiągnąć określony wynikpolityczny,zdyskredytować konkretną osobę lub firmę czy doprowadzić do upadku jakiejśinstytucjibądź zradykalizować nastroje społeczne. dr Agnieszka Jankowska Dyrektorka Departamentu ds. Korporacyjnych i PublicAffairs, T-MobilePolska, Członkinizarządu FundacjiDigitalPoland PrzewodniczącaRady ds. CyfryzacjiV Kadencji przy MinisterstwieCyfryzacji
- 56. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 56 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO Czy kiedykolwiek spotkano się z fake news? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) 81% 86% 85% 83% 80% 89% 65% 87% DEFINICJA FAKE NEWS DLA RESPONDENTA* Fałszywa informacja (ang. fake news) w wąskim znaczeniu to przede wszystkim nieprawdziwe informacje stworzone i udostępniane przez osoby, które mają złe intencje. Fałszywa informacja może mieć różne formy: • sfabrykowana treść – gdy nowa treść jest zupełnie fałszywa i stworzona, żeby oszukać odbiorcę i wyrządzić szkodę; • zmanipulowanatreść – kiedy prawdziwa informacja lub obraz są zniekształcone, żeby oszukać odbiorcę; • fałszywatreść – jeśli fałszywie powołuje się na prawdziwe źródła; • fałszywykontekst – kiedy prawdziwa treść jest ulokowana w fałszywym kontekście. Źródło: Łukasz Lipiński, „Krótki przewodnik po fake newsach” oraz „Jak czytać w erze fake news”. * pytanie zadano po podaniu definicji 82% 84% 2021 2024
- 57. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 57 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO Jak zmieniła się skala fake newsów w internecie w ciągu ostatnich 10 lat? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) W oczach 82% Polaków zdecydowanie wzrosła skala fałszywych informacji w ciągu ostatniej dekady. Nie zmieniłasię Raczejzmalała Zdecydowanie wzrosła Raczejwzrosła Zdecydowanie zmalała SPADEK: 1% 40% 42% 17% 1% 0% WZROST: 82% 81% 83% 80% 86% 81% 86% 75% 87%
- 58. 58 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO Polacy spotykają się najczęściej z fake newsami w mediach społecznościowych (55%), telewizji (53%) oraz w przekazach polityków. Jest to istotne biorąc pod uwagę, że telewizja i portale społecznościowe są głównymi źródłami informacji respondentów na temat bieżących wydarzeń o kraju i świecie. Obraz wygenerowano z użyciem AI
- 59. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 59 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO Gdzie Polacy spotkali się najczęściej z fałszywymi informacjami? wyniki wśród Polaków, którzy mieli styczność z fake newsami Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:respondenci,którzy mieli kontakt z fake newsami (n=835) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. * Odpowiedź nie występowała w badaniu realizowanym,w 2021roku. 53% 16% 15% 55% 33% 31% 30% 17% 12% 7% 6% 22% 20% 19% 18% 17% 52% 5% 1% Telewizja Radio Prasa (drukowana / on-line) Media społecznościowe Portale Internetowe (np. Onet, WP) Blogi / fora internetowe Platformy internetowe typu YouTube, Twitch* Wyszukiwarki internetowe Internetowe serwisy branżowe Serwis Wikipedia Podcasty* E-mail Komunikatory internetowe Otrzymano od rodziny, przyjaciół i/lub znajomych Otrzymano od innej osoby (np. z pracy, ze szkoły) Powiadomienia (SMS lub inne) W przekazach polityków* Publikacje naukowe / reportaże W innych miejscach Telewizja, media społecznościowe i przekazy polityków – w tych miejscach Polacy najczęściej spotkali się z fake news
- 60. 60 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO | DEMOGRAFIA DLA MIEJSCA SPOTKANIA SIĘ Z FAKE NEWS • Te same trzy źródła uznano za wiodące bez względuna poziomwykształcenia,jednak są one istotne w różnej kolejnościze względuna wykształceniedanej osoby. Osoby z podsta- wowym wykształceniemmiały kontakt głów- nie z fake newsami poprzezmedia społe- cznościowe(55%), osoby ze średnim wyksz- tałceniem – za pośrednictwemtelewizji (56%), a osoby z wyższymwykształceniem– głównie w mediach społecznościowych (57%). • Osoby z wyższymwykształceniemczęściej wskazywały na następujące źródła kontaktu z fake newsami: przekazypolityków(55% vs podstawowe 35%), platformytypu YouTube (33% vs średnie 27%, niższe18%), e-maile (25% vs średnie 19%, niższe16%), komunika- tory internetowe(24% vs średnie 15%), rozmowyz rodziną, znajomymilub przyja- ciółmi(22% vs średnie 17%, niższe11%) oraz inne osoby (22% vs średnie 14%, niższe12%). • Osoby z podstawowym wykształceniem rzadziej,niż osoby z wyższymi średnim, wskazywały na kontakt z fake newsami w przekazachpolityków oraz na portalach typu YouTube. • Wielkośćzamieszkiwanejmiejscowościmiała minimalnywpływ na to, gdzie Polacy mieli styczność z fake newsami. • Te same trzy źródła uznano za główne bez względuna miejscezamieszania,lecz są one istotne w różnej kolejnościdla mieszkańców wsi, małych miasteczek,średnich czy dużych miast. • Dla osób z obszarów wiejskichgłównym medium,w którym stykano się z fake newsami były głównie media społecznościowe(58%), następnie telewizja(50%) i na koniec przekazypolityków(46%). • W małych miastach przeważałyprzekazy polityków(61%), następnie telewizja(56%) i social media (52%). • W średnich i dużych miastach dominowała telewizja(55%), na drugim miejscu media społecznościowe(średnie 51% vs duże 55%), a przekazpolitykówznalazł się na trzecim miejscu(średnie 51%, duże 46%). • W dużych miastach więcejosób wskazało na Wikipedię(14% vs ogół 7%). W średnich na publikacjenaukowe (10% vs ogół 5%), a w małych miastach na przekazpolityków (61% vs ogół 52%). • Najmłodsii osoby w średnim wieku mieli styczność z fake newsami głównie w mediach społecznościowych(odpowiednio58% i 55%) • W grupie najstarszych (55+) najczęstsze zetknięciez fake newsami miało miejscew przekazachpolityków (67% vs średni wiek 45%, młodzi38%), telewizji(66% vs średni 49%, młodzi40%). Media społecznościowe uplasował się w tej grupie na trzecim miejscu (52%). • Najmłodsi,rzadziejniż ogół, mielistyczność z fake newsami w telewizji(40% vs ogół 53%), przekazachpolityków (38% vs ogół 52%) oraz w internetowychportalach informacyjnych (27% vs 33%, najstarsi 38%). Natomiast częściejniż ogół Polaków wskazywali na portale typu YouTube (39% vs ogół 30%, najstarsi 22%), serwisy branżowe(16% vs ogół 12%, najstarsi 9%). Dodatkowo12% spotkało się z fałszywą informacją w Wikipedii(vs ogół 7%, najstarsi 3%). • Osoby w średnim wieku wskazywały źródła kontaktu podobniejak ogół, z 2 wyjątkami: przekazpolityków (45% vs ogół 52% ogółu) i powiadomieniam.in. SMS (12% vs ogół 17%). • W większościprzypadków płeć nie miała wpływu na wskazanie częstszegokontaktu z fake newsami pochodzącymiz konkretnych źródeł informacji. • Mężczyźniczęściejwskazywalina telewizję (59% vs kobiety48%), przekazypolityczne (58% vs kobiety46%), emaile (25% vs kobiety 19%), powiadomieniam. in. SMS (22% vs kobiety12%) oraz prasę (17% vs kobiety 12%). Telewizjai przekazypolityków stanowią główne media, w których Polacy spotkali się z fake newsami. • Kobietynajczęściejnatrafiały na fake newsy w mediach społecznościowych(55% vs mężczyźni 55%).Natomiast mężczyźni najczęściejspotykali się z nimi w telewizji, przekazachpolitycznychoraz mediach społecznościowych(minimum55% wskazań).
- 61. 61 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO | KOMENTARZ EKSPERCKI Prezentowanewynikimożna uznać za pesymistycznei optymistycznejednocześnie.Z jednej strony dowodzą one bowiem (pośrednio) bardzo silnejobecnościfałszywych informacjiw polskiejprzestrzeni publicznej,z drugiej jednak bardzo wysokiejświadomości odbiorców w tym zakresie. Zauważmy bowiem, że 84% respondentów (niecowięcejniż w poprzednim badaniu) deklaruje,że zetknęło się z fake newsem. Są to osoby, które – jak możemy założyć – posiadają pewną świadomość w tym obszarze, są czujnei ostrożne w kontakciez prze- kazami, które do nich docierają.Tutaj niestetypotwierdza się znana tendencja – owa czujność i świadomość jest zdecydowanie wyższa u osób wykształconychi starszych.To ważny wynik,który powinniśmy wziąć pod uwagę podczas planowania działań w obszarze media literacy. Wyjątkowointeresujący,ale też niepokojący,jest dla mnie wskaźnik, mówiący o tym, że większość fake newsów respondenci otrzymują słownie, z bezpośredniej komunikacjiz bliskimiim osobami. Taka struktura przepływu dezinformacjiczyniją jeszcze trudniej- szą do badania i analizy. Okazuje się, że relacjemiędzyludzkie,zaufanie do tych,którzy są nam bliscy,mają tutajbardzo duże znaczenie. Widać także, że rola komunikacjiface to face nie jest wcale tak mała, jak mogłoby się wydawać, a kontakty poprzez media społecznościo- we czy komunikatory nie odebrały jej istotności.Ciekawe, że za bardzo istotne źródłofake newsów uznani zostali politycy.Wynikten nie jest zaskoczeniem, powiniendać jednak do myślenia klasie polityczneji wszystkim tym, którym zależy na jakościdebaty publicznej. Jedno- cześnie poprawiła się w tym kontekścieopinia na temat telewizji,choć procentrespondentówuznającychten rodzaj medium za źródło dezinformacjinadal pozostaje zaskakująco wysoki. Respondenciwykazują ponadto wysoką świadomość, jeślichodzi o celedziałalności dezinformacyjnej.Zdają sobie sprawę, że jest to rodzaj manipulacji(a więcdziałania celowego,szkodliwego dla odbiorcy),ale równo- cześnie doskonale dostrzegają te obszary, w których fake newsy działają najintensywnieji wpływają najsilniejna odbiorców.Na uwagę zasługuje zwłaszcza wysoka świadomość respondentów dotyczącąroli fake newsów w kontekściewyborów,na co ostatnio szczególnie zwracają uwagę wszyscy ci,którzy zajmują się z jednej strony badaniem dezinformacji,a z drugiej jej przeciwdziałaniem. dr hab. Karina Stasiuk-Krajewska, prof. Uniwersytetu SWPS Uniwersytet SWPS, koordynatorka CEDMOPolska
- 62. 62 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO 59% Co drugi Polak otrzymał fake newsa od innej osoby. Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000)
- 63. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 63 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO Rozprzestrzenianie fałszywych informacji przez inne osoby Czy Polacy otrzymują fake newsy od innych osób? 69% 72% 76% 67% 69% 64% 71% 74% 67% 70% 2021 2024 57% 49% 25% 23% 20% 18% 13% 4% 1% Słownie – powiedzieli mi o tym znajomi, rodzina W mediach społecznościowych Jako link przesyłany przez komunikator internetowy E-mailem – jako link przesyłany w e-mailu SMS – jako link przesyłany w SMS/MMS Poprzez YouTube* Na blogu / forum internetowym W słuchanym podcaście* W inny sposób W jaki sposób Polacy otrzymująfałszywe informacjeod innych osób? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:respondenci,którzy mieli styczność z fake news (n=835) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. *Odpowiedź nie występowała w badaniu realizowanym,w 2021roku. Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wśród osób, które otrzymałytaką informacje od innej osoby (n=588)
- 64. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 64 73% 57% 56% 55% 48% 47% 43% 40% 29% 27% 20% 18% 1% #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO Jakie są cele tworzenia fałszywych informacji? Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Manipulowanie opinią publiczną Wywołanie paniki społecznej Realizowanie interesów politycznych Wpływanie na wyniki wyborów Wywoływanie chaosu, dywersji w trakcie wojny Osiągnięcie korzyści finansowych Osłabienie zaufania do instytucji publicznych / demokracji Zniechęcenie ludzi do szczepień / nowoczesnych terapii Promowanie ideologii ekstremistycznych Dyskredytacja konkurencji biznesowej Opóźnienie rozwoju gospodarczego kraju Zyskiwanie przewagi w negocjacjach międzynarodowych Inne cele Cztery główne cele tworzenia fake news : #1 manipulowanie opinią publiczną (73%) #2 wywołanie paniki społecznej (57%) #3 realizacja interesów politycznych (56%) #4 wpływanie na wyniki wyborów (55%)
- 65. 65 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO | DEMOGRAFIA DLA CELU TWORZENIA FAKE NEWS • Osoby z podstawowymwykształceniem rzadziej, uznawały manipulacjęopinią publiczną za główny cel fake newsów(60% vs średnie 73%, wyższe 76%). • Jeśli chodzi o drugi cel – wywołanie paniki społecznej– to bez względu na rodzaj wykształceniabadane osoby wskazywały go na podobnym poziomie. • Trzeci z głównychcelów– realizowanie interesów politycznych – był częściej wskazywany przez osoby z wyższym wykształceniem(60%, średnie 56% vs podstawowe 39%). • Wykształcone osoby częściejwskazywały również na: wpływ na wyniki wyborów (59% vs średnie 52%, podstawowe50%), wywołanie chaosu w czasie wojny (51% vs średnie i niższe 44%), promowanie ideologii ekstremistycznych(33% vs średnie 25%, niższe 24%) oraz osiąganie przewagi w międzynarodowychnegocjacjach(21% vs średnie 16%, podstawowe14%). • Osoby z podstawowymwykształceniem wskazywały rzadziej jeszcze jeden cel: zniechęcanie ludzi do szczepień i nowoczesnychterapii (28% vs średnie 40%, wyższe 42%). • Miejsce zamieszkania ma marginalny wpływ na różnicowanieopinii Polaków o celach,które przyświecają tworzeniu fake newsów.Zgodnie z ogółem badanych, manipulacja opinią publiczną została wskazana jako główny cel, niezależnie od miejscazamieszkania uczestnika badania. • Osoby mieszkające w dużych miastach (<500 tys.) częściejniż przeciętniPolacy wskazywały trzy cele: manipulację opinią publiczną (82% vs ogół 73%, wieś 71%), wpływ na wyniki wyborów (64% vs ogół 55%, wieś 51%) oraz zniechęcanie ludzi do szczepień i nowoczesnychterapii (50% vs ogół 40%, wieś 34%). • Dwie trzecie mieszkańców dużych miast wskazało również na: wywoływaniepaniki społecznej(64%) oraz realizację interesów politycznych(63%), a 55% uważa, że celem jest wywołanie chaosu / dywersji w trakcie wojny. • Osoby z obszarów wiejskichrzadziej niż ogół wskazywali na dwa aspekty: wpływanie na wyniki wyborów oraz zniechęcanie ludzi do szczepień i nowoczesnychterapii. • Osoby najmłodsze (18-34 lata) rzadziej niż ogół Polaków wskazywały na większość czynników stojącychza tworzonymi fake newsami. W przeciwieństwiedo tego, starsi (55+) częściejwskazywali większość czynników,w szczególności:manipulacja opinią publiczną(83% vs ogół 73%, młodzi 65%), wpływ na wyniki wyborów (69% vs ogół 55%, młodzi41%), realizację celów politycznych(66% vs ogół 56%, młodzi 47%) oraz wywołanie paniki społecznej (58% vs ogół 57%, młodzi54%). • Ponad połowaosób starszych (55+) wskazała również takie cele jak: uzyskanie korzyści finansowych (53% vs młodzi41%), podważanie zaufania do instytucji publicznych/demokracji(53% vs młodzi 32%), zniechęcanie ludzi do szczepień/nowoczesnychterapii (52% vs młodzi30%) oraz wywołanie chaosu, dywersji w trakcie wojny (50% vs młodzi 46%). • Wywołanie paniki społecznej, które było wskazywane przez najstarszych jako 4 cel tworzenia fake newsów,dla osób w średnim wiekui najmłodszychjest przyczyną, na którą wskazują jako drugą. • Manipulacja opinią publiczną została uznana za główną przyczynę pojawiania się fake newsów,zarówno przez kobiety, jak i mężczyzn (odpowiednio72% i 75%). Ogólnie mężczyźni częściejwskazywali badane determinanty,niż kobiety. • Według62% mężczyzn (vs 50% kobiet), wpływanie na wyniki wyborów stanowiło drugi najważniejszy cel tworzenia fake newsów,zaś trzecim było realizowanie interesów politycznych(59% vs kobiety 53%). Jeszcze trzy cele zyskały większość wskazań wśród mężczyzn: wywołanie paniki społecznej(54% vs kobiety 60%), wywołanie chaosu, dywersji w trakcie wojny (52% vs kobiety 43%) i osiąganie korzyści finansowych (50% vs kobiety 43%). • Jeśli chodzi o główne przyczyny, kobiety wskazywały je podobnie do ogółu Polaków. W przypadku pozostałych przyczyn, wskazywały one na nie w mniejszym stopniu niż ogół Polaków. • Ponad 50% kobiet wskazało na takie cele: manipulacja opinią publiczną, wywołanie paniki społecznej,realizacja celów politycznychoraz wpływaniena wyniki wyborów.
- 66. 66 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO | KOMENTARZ EKSPERCKI Czy jeżeli84% Polakówjest świadomych tego, że zetknęło się z fake newsami, to dobrze, czy źle? W tym wypadku obie odpowiedzi są prawdziwe. Dobrze – bo znaczy to, że duży odsetek badanych zdaje sobie już sprawę z tego, jak powszechne stały się w obiegu publi- cznym informacjefałszywe i zmanipulowane, zauważa je, potrafi wyróżnić.Źle – bo jeżelitak duży odsetek Polaków zauważa fake newsy, znaczy to, że zjawisko jest powszechne, a rozpowszechniane przekazy nasycone są fałszem. Lepiejjednak widzieć szklankę do połowy pełną. Skoro 82 proc. Polakówzauważa, że skala rozsyłanych w sieci fake newsów wzrosła w ciągu dziesięciulat – to znaczy, że społe- czeństwo samo obserwuje, iż coś niepokojącegodzieje się w przestrzeniinformacyjnej.Bardziej świadome tego są osoby z wyższym wykształceniem oraz te powyżej55. roku życia.Spośród respondentów, którzy zetknęlisię z fake newsami, 55% wskazało media społe- cznościowejako kanał ichrozpowszechniania,53% telewizję,52% – przekazy polityków.Pamiętajmy,że w 2023 roku trwała kampania parlamentarna, co zapewne ma odbiciew wynikachtego badania. Walka na słowa i przekazy toczyła się zarówno na profilach społeczno- ściowychpartiii polityków,jak i na spotkaniach z wyborcami,które media relacjonowały.Narracjeprzedstawicieliklasy politycznejnie od dziś obfitują w fake newsy i manipulacje.Dlaczego? To akurat badani Polacy czują bezbłędnie: aż 73% z nich rozpoznaje, że fake newsy są tworzone i rozpowszechnianew celumanipulowania opinią publiczną,56% – że celemjest realizowanieinteresówpolitycznych,55% – że fake newsy mają wpływać na wynikiwyborów. W obecnej sytuacjipolitycznej,wobec trwającejwojny w Ukrainie,ważna jest konstatacja, że 57% badanych zdaje sobie też sprawę z tego, że celem fake newsów jest wywołanie paniki społecznej, a 48% – że fałszywki mają wywo- ływać chaos i dywersjęw czasie wojny.To zbyt mały odsetek. Wyzwaniem dla organizacjiwalczącychz fake newsami pozostaje, by ta dru- ga połowa polskiegospołeczeństwa również była tego świadoma. Jak poważne jest to zadanie, pokazuje odpowiedź na pytanie,wjaki sposób docierają do nas fake newsy. Otóż aż 57% badanych odpowiedziało, że fałszywą informacjęo Polscelub świecieusłyszeli od znajo- mych czy rodziny – zatem często osobiste kontakty decydują o tym, jak rozprzestrzenia się fake news. 49% badanych otrzymało fałszywą informacjępoprzez media społecznościowe – to z kolei wskazuje na duże znaczenie tzw. baniek internetowych,w ramach którychsą one rozsyłane. Renata Gluza Wydawca serwisu fact-checkingowegoKonkret24 / TVN WarnerBros. Discovery
- 67. 67 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #4. FAKE NEWSY JAKO ZJAWISKO | KOMENTARZ EKSPERCKI Media społecznościowe – pozornie – umożliwiająw pełni egalitarny przekaz, dając wszystkim równe prawo do publikowania w nichtreści. W rzeczywistościjednak widoczność tychtreścijest zależna od ich dopasowania do specyfikialgorytmów platform społecznościowych.A te promują to, co najbardziej przyciąga uwagę użytkowników:treścikontrowersyjne,podgrzewające dyskusję, ale niekoniecznie prawdzi- we czy rzetelne.Często są to wręcz materiały bezpośrednio szkodzące odbiorcom. Nicdziwnego więc,że respondenci wskazują na media społecznościowejako na najbardziej przesycone fake newsami.Na fałszywe infor- macje trafiło tam aż 55% badanych. Wzrost o cztery punkty procentowewzględem poprzedniej edycjibadań może wskazywać, że plat- formy społecznościowenie zadbały w ostatnichlatacho to, aby tę sytuacjępoprawić,ale może być też dowodem na rosnącą świadomość istnieniatakichtreści.Wciąż trwa dyskusja o tym, czy zgłaszanie fałszywychinformacjirzeczywiściepowoduje sprawne kasowanie naj- bardziej szkodliwego przekazu. W większościnie są to optymistycznewnioski.Dlatego potrzeba bardziej stanowczychregulacji,które zmuszą właścicieliserwisów społecznościowychdo faktycznegozwalczania fake newsów. Piotr Stanisławski Współautor bloga i podcastu CrazyNauka
- 68. 5. Deepfake i AI w dezinformacji
- 69. 69 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 40% 4 na 10 badanych przyznało, że miało kontakt z fałszywą informacją typu deepfake. #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI
- 70. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 70 42% #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI Jaka jest skala dotycząca fałszywych informacją typu deepfake? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) DEFINICJA DEEPFAKE DLA RESPONDENTA* • Deepfake to technikamanipulowaniaruchomymi oraz nierucho- mymi obrazami(czyli np. zdjęciami oraz nagraniami video) przy użyciu sztucznej inteligencji.Samo słowodeepfake pochodzi od dwóch angielskichzwrotów:deep learning (głębokie uczenie) oraz fake (fałsz, podróbka). Technologia deepfake pozwala na tworzeniezupełnie nowychmateriałówwideolub audio,których celem jest przedstawienieczegoś, co w rzeczywistości się nie wydarzyło. • Zgodnie z definicją przedstawioną w raporcie Europejskiej Służby Badań Parlamentu Europejskiego „Tackling deepfakes in European policy”, „deepfake” kreuje materiały,które „wyglądająna auten- tyczne i przedstawiająosoby,które wydają się mówićlub robić coś, czego nigdy nie powiedziałyani nie zrobiły. • Materiałystworzone za pomocą technologii deepfake są wyko- rzystywane m.in. w celach dezinformacyjnych.Mają charakter fake newsów, mogą dotyczyćosób publicznych i wprowadzać odbiorcęw błąd. * pytanie zadano po podaniu definicji Spotkanie z pojęciem deepfake 40% 44% 53% 35% 35% 51% 29% 50% 40% Spotkanie z informacją typu deepfake 38% 42% 44% 38% 37% 41% 26% 45%
- 71. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 71 34% 43% 21% 2% 0% #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI Jak zmieniła się skala deepfake’ów w internecie i jakie są perspektywy na przyszłość? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Nie zmieniłasię Raczejzmalała Zdecydowanie wzrosła Raczejwzrosła Zdecydowanie zmalała SPADEK: 2% 29% 42% 27% 1% 1% WZROST: 71% 72% 71% 68% 75% 68% 71% 59% 79% W okresie ostatnich 10 lat: SPADEK: 2% WZROST: 77% 78% 76% 75% 80% 75% 82% 63% 82% W okresie kolejnych 10 lat:
- 72. 72 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI | KOMENTARZ ESKPERCKI Najbliższelata będą dla nas wszystkichwyzwaniem.Skala manipulacji i szerzeniafake newsów jest niespotykana – swoistą „próbkę”mieliśmyw momencieataku Rosji na Ukrainę. Błyskawicznyrozwójsztucznej inteligencjinadaje manipulacjizupełnienowy wymiar. OpenAi– twórca ChatuGPT– zaprezentowałkilka tygodni temu narzędziedo genero- wania video. Efektysą oszałamiające i przerażające zarazem.Sora jest w stanie wygenerować video trudne do odróżnieniaz tym stworzonym przezprofesjonalnychoperatorów i filmowców,wyłącznie na podstawie wpisanego przez użytkownikówpromptu. Poza wielkąszansą dla branży widzętu równie duże niebezpieczeństwo.Perspektywa manipulacji w internecieza pomocą sztucznejinteligencji,w tym deepfake’a, jest nie- zwykleistotnym tematem, zwłaszczaz punktu widzeniabiznesuspołe- czeństwa jako całości. Wynikibadania sugerują, że większośćankieto- wanych (77%) przewidujewzrost skali tego zjawiska w ciągu nadcho- dzących 10 lat. To niezwykleistotna prognoza, zwłaszczagdy bierzemy pod uwagę potencjalnekonsekwencje,jakie nasilenieobecności deepfake’a może mieć dla różnych dziedzinżycia społecznego i gospo- darczego. Osoby z wyższymwykształceniemwydają się być bardziej świadome tego zagrożenia,co może być wynikiemwiększejwrażliwości na kwestie technologicznei informacyjne.To ważny aspekt, potrzeba edukacjii budowania świadomościspołecznejjest bowiemkluczowa w walce z tego rodzajumanipulacjami.Co istotne, badanie wykazuje, że prawie połowaPolaków (46%) uznajefake news i deepfakeza równie groźne formy dezinformacji.To sygnał, że społeczeństwozdaje sobie sprawę z różnych form manipulacjiinformacyjneji jest to kwestia, która wymaga uwagi i działań zarówno ze strony władz, jak i społeczeństwa obywatelskiego.W perspektywiebiznesowej,rosnące zagrożenie deepfake’u i manipulacjizapomocą sztucznejinteligencji możemieć szereg konsekwencji. Firmy,szczególniete działające w obszarach związanychz szeroko pojętą komunikacją– mediamitradycyjnymi, społecznościowymi,informacjamiczynawet wśród tzw. branży krea- tywnej – powinnyprzygotować się na to, że będą musiały radzić sobie z manipulacjamiw sposób bardziejskuteczny.Jednocześnierosnące zainteresowaniei świadomość społeczna tego zagadnienia mogą otwo- rzyć nowe możliwościdla przedsiębiorstwzajmującychsię bezpieczeń- stwem cyfrowym. Istniejebowiemszansa na rozwójnowych technologii i narzędzi,które pomogą w walce z różnego rodzaju manipulacjami, stanowiąc zupełnienowe pole do działań dla firm w dziedzinie techno- logii informacyjnych. Deepfake stanowi poważne zagrożeniedla wieluobszarów życia społecznego,biznesowegoi politycznego.Jedną z głównych obaw jest możliwośćdezinformacjii manipulacjiopiniąpubliczną.Poprzez realistycznemanipulacjewideo i audio deepfake może być wykorzy- stywany do fałszowaniawypowiedziosób publicznych,tworzenia fałszywych wydarzeń czy nagłaśniania sytuacji, które nigdy nie miały miejsca. Fakt, że to głównie najmłodsiPolacy mają styczność z deepfake’ami, napawa silną obawą, ale i pewnym optymizmem. To właśnie ludziew młodym wiekuwiększośćswojej aktywności prowadzą online,stale narażając się na styczność z treściamiwygene- rowanymi i zmanipulowanymi.Jednakżeto też oni zdają się mieć największąświadomość i najczęściejmówią „sprawdzam”, nie pokła- dając bezgranicznej wiaryw to, co widzą w sieci.Wysoki odsetek (86%) Polaków zgadzającychsię, że wszystkie informacjegenerowane przez sztuczną inteligencjępowinnybyć jasno i czytelnieoznaczone,jest zrozumiałyi wskazujena rosnącą świadomość społeczną w zakresie problemówzwiązanychz deepfake’amii manipulacjącyfrową. Oznaczenietakich informacjibyłoby istotne w kontekście zachowania przejrzystościi budowaniazaufaniawobec treści online.Interesujące jest również,że to osoby z wyższymwykształceniem(89%) oraz przed- stawicielegeneracji Baby Boomers(89%) częściejzgadzają się z potrze- bą jasnego oznaczeniainformacjiwygenerowanych przezsztuczną inteligencję. Możeto wynikać z większejświadomości tych grup na temat technologiioraz potencjalnych zagrożeńz nimizwiązanych. Katarzyna Życińska Prezeska, 38PR & Content Communication oraz ZwiązekFirmPublic Relations
- 73. 73 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI Dla jednej trzeciej społeczeństwa fake news jest groźniejszą formą dezinformacji (35%), niż deepfake (12%). Obraz wygenerowano z użyciem AI
- 74. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 74 20% 15% 45% 6% 6% 8% #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI Która forma fałszywej informacji niesie ze sobą większe zagrożenie? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Zdecydowanie groźniejsza jest zwykła fałszywainformacja (ang.fake news) Raczejgroźniejszajest zwykła fałszywa informacja(ang. fake news) Są tak samogroźne 10% 14% 18% 11% 11% 10% 12% 12% DEEPFAKE FAKE NEWS 33% 37% 36% 31% 34% 35% 29% 39% Raczejgroźniejszajest fałszywa informacjawygenerowana przezsztucznąinteligencję (deepfake) Zdecydowanie groźniejsza jest fałszywa informacjawygenerowana przezsztucznąinteligencję (deepfake) Nie wiem/ trudno powiedzieć
- 75. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 75 #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI Podejście Polaków do oznaczania treści wygenerowanych z użyciem AI 86% Polaków zgadza się z opinią, że wszystkie informacje wygenerowane przez AI powinny być wyraźnie oznaczane. NIE: 6% 55% 31% 3% 3% 8% TAK: 86% 88% 84% 79% 89% 86% 88% 77% 89% Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Raczejsię nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam Zdecydowanie się zgadzam Raczejsię zgadzam Trudno powiedzieć
- 76. 76 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI | KOMENTARZ ESKPERCKI Rozdział rzetelnieporusza tematykę deepfake’a, ukazując rosnącą rolętej technologiiw kreowaniu fałszywych informacjii manipulacji w internecie.Z danych przedstawionychw raporciewynika, że 42% Polaków jest zaznajomionychz pojęciem„deepfake”, a 40% stwier- dziło, że miało kontakt z materiałem tego typu,co świadczy o rosnącejświadomości społeczeństwa wobec tej problematyki,choć nie jestem pewien, na ileludzie realnie rozumieją, o co chodzi, a na ile są osłuchani z terminem. Interesującejest, że wyższe wskaźniki znajo- mości i doświadczeń z deepfake’ami odnotowano przede wszystkim wśród młodszych respondentów oraz osób z wyższym wykształce- niem, co może sugerować, że te grupy są bardziej narażone lub świadome nowychtechnologiii metod dezinformacji.Prawdopodobnie jednak po prostu to osoby, które mają większą świadomość zagrożeń. Zagłębiając się w szczegóły, 71% respondentów uważa, że w ciągu ostatnichdziesięciulat wzrosła skala manipulacjiw internecie za po- średnictwemtechnologiitakichjak deepfake. To zjawisko,zdaniem ankietowanych,ma tendencjęwzrostową: 77% przewidujedalszy wzrost skali manipulacjiw ciągu kolejnejdekady. Co ważne, niemal połowa badanych (46%) traktuje fake newsy i deepfake’i jako równie groźne, choćponad jedna trzecia(35%) wskazuje, że to fake newsy są bardziej szkodliwe. Ta dywersyfikacjaopiniipodkreśla złożoność problemu dezinformacji,gdzie różne formy manipulacjimogą być postrzegane jako bardziej lub mniej szkodliwe w zależności od kon- tekstu i odbiorcy.Zastanawia mnie, na iletego rodzaju wysoka świadomość przekłada się jakkolwiekna zwiększony sceptycyzmdo oglą- danych materiałów – boję się, że może być bardzo różnie. Raport podkreśla również potrzebę jasnego i czytelnegooznaczania treścigenerowanychprzez sztuczną inteligencję,z czym zgadza się aż 86% respondentów. To wskazuje na silnezapotrzebowanie na transparentność i odpowiedzialność w kontekściewykorzystaniaAI do tworzenia treści.Ponadto wśród wskazanych cechobrazu, które mogą sugerować manipulację deepfake, wymienionom.in. niespójności mimiki twarzy,niestabilność ruchów czy też słowa niepasujące do postaci.Wskazuje to na rosnącą świadomość odbiorców w zakresie identyfikacjipotencjalnychmanipulacji – ale jednocześnieto, że technologiajest zawsze o krok do przodu. To niebezpieczne,bo za chwilę będą superpłynne deepfake’i,a my będziemy się łudzić, że mamy sposoby ichwykrywania.Sam pomysł nakazu oznaczania deepfake’ów jest dobry, ale potrzebne byłyby jeszcze drakońskie sankcje za jego naruszanie, porównywalnez karami za rozpowszechnianietreści pedofilskich,aby postawić tamę zagrożeniu. Ostatnichdziesięć lat przyniosło znaczący wzrost wykorzystaniasztucznej inteligencjiw celachdezinformacyjnych,czego wyrazem jest dynamiczny rozwój i rozpowszechnienietechnologiideepfake. Ta tendencja,zdaniem ankietowanych,ma szanse utrzymać się i nasilić w najbliższejdekadzie, co stawia przed społeczeństwem i decydentami nowe wyzwania związane z zapewnieniem cyberbezpieczeństwa i ochroną przed dezinformacją. Rozwój narzędzi i metod do walkiz deepfake’ami, edukacja medialna społeczeństwa, a także współpraca międzynarodowa w zakresie regulacjiprawnychi standardów technologicznychbędą kluczowe w przeciwdziałaniu tejniebezpiecznej tendencji.Osobiścienie wierzę jednak, że samo uczenie krytycznegomyślenia i edukacja medialna starczą – potrzebne są ramy regula- cyjne,kontrolaspołeczna mechanizmów siecispołecznościowychi jasna odpowiedzialność platform za treści,które się na nich pojawiają. dr hab. Dariusz Jemielniak, prof. ALK prof. ALK i Berkman-KleinCenter for Internet and Society(Harvard University), wiceprezesPAN,członek rady powierniczej FundacjiWikimedia
- 77. 77 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI Nie daj się nabrać! Jak rozpoznać treści generowane przez AI? Im lepsze stają się narzędzia AI, tym mniej skuteczni w ich rozpoznawaniu stają się ludzie. W połowie kwietnia 2023 roku media obiegła informacja, że obraz wygenerowany przez Borisa Eldagssena przy użyciu AI wygrał konkurs fotograficzny Sony World Photography Award. Z kolei pod koniec kwietnia 2023 roku plebiscyt na „Osobowość roku 2022” wygrała Agata Bąk – fikcyjna osoba stworzona przez Martynę Regent, aktywistkę stowarzyszenia Miasto Wspólne. W obu przypadkach autorzy ujawnili prowokację i nie przyjęli nagrody. Niemniej jednak na tych przykła- dach widać, że można wygenerować tak autentyczny obraz, że nie da się go rozpoznać gołym okiem. Więcej na: https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/deepfake- niedoskonaly-czy-ai-tworzy-realistyczne-obrazy/ WSKAZÓWKI STOWARZYSZENIA Zwracaj uwagę na otoczenie – programy służące do tworzenia generatywnych treści koncentrują się na pierwszym słowie polecenia. W związku z tym szczegóły otoczenia, takie jak np. przechodnie czy wygląd budynków, mogą być mniej dokładne, a tym samym niepozbawione wad, takich jak brak twarzy. Sprawdź, czy nie ma wadliwych tekstów – mimo że programy do tworzenia grafik coraz lepiej radzą sobie z postaciami, nadal mają problemy z napisami na budynkach czy na ubraniach. Nienaturalna mimika – Midjourney przesadza, próbując odtworzyć ludzkie emocje. Postacie mają często wygenerowaną nienaturalnie naciągniętą skórę twarzy. Jeśli chcesz sprawdzić, czy treść została stworzona przez sztuczną inteligencję, możesz użyć bezpłatnych narzędzi. Miej jednak na uwadze, że nie są one ostateczną wyrocznią, a raczej pomocną dłonią przy weryfikacji treści. W przypadku obrazów można skorzystać z takich narzędzi jak: AI or Not oraz AI-Generated Image Detection.
- 78. 78 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 46% #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI Polacy rozpoznając fałszywą informację wygenerowaną przez sztuczną inteligencję odnosili się najczęściej do elementów twarzy. Przede wszystkim do ruchu ust niezgodnego z wypowiadanymi słowami.
- 79. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 79 #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI Jakie elementy zdradzają „deepfake”? Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) * Pełne stwierdzenie: słowa wypowiadane na filmie wydają się niewiarygodne/niepasujące do konkretnej osoby lub są nad wyraz kontrowersyjne 46% 38% 38% 33% 33% 32% 30% 26% 25% 25% 22% 22% 21% 21% 20% 16% 16% 1% 17% 4% Ruch ust niezgodny z wypowiadanymi słowami Nieprawidłowa mimika twarzy Mimika niezgodna z przekazywaną treścią komunikatu Niestabilne ruchy twarzy Nienaturalne ruchy oczu Słowa wypowiadane na filmie wydają się niewiarygodne/niepasujące* Nienaturalne proporcje ciała „Przebijający” z tła inny obraz Podejrzanie rzadkie mruganie przez osobę występującą w filmie Nienaturalne ułożenie głowy w stosunku do ciała Widoczne rozmycia na twarzy Przeskakujące klatki filmu Statyczne ujęcie – pokazany jest tylko tułów i głowa danej osoby Nienaturalnie padający cień na obrazie Słaba jakość obrazu/ dźwięku Nierównomierny kolor twarzy Źrenice w różnym rozmiarze Inne cechy Trudno powiedzieć Żadne
- 80. 80 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #5. DEEPFAKE I AI W DEZINFORMACJI | KOMENTARZ ESKPERCKI Fałszywe wiadomości,prowokacyjnememy, wprowadzające w błąd nagłówki, teoriespiskowe – dezinformacja przybieraróżne formy i staje się istotnymproblemem naszej technologicznejery.Wprowadzające w błąd informacjemogą zagrażać demokracjom, naszej zdolności do kultywowaniarelacjiopartychna zaufaniu, poczuciubezpieczeństwa i pewności.Niestetywiększość dotychczasowychprób walki z nimi okazuje się niewystarczająca.Co więcej,rozwój sztucznej inteligencji,poza oczywistymikorzyściami,jakie przynosi dla społeczeństw i gospodarek, skutkujerównież rozwojem narzędzi do tworzenia nowychtechnikmanipulacji,w tym tzw. deepfake’ów. Bariery w dostępie do technologiideepfake szybko się obniżają. Aplikacje,które nie wymagają wiedzy technicznejjuż teraz umożliwiają każdemu tworzeniemniej lub bardziej przekonującychdeepfake'ów. Wysokiejjakości deepfake'i, które nie są wykrywalnedla ludzkiego oka, często nadal wymagają znacznych umiejętnościtechnicznychi sprzętu, ale to prawdopodobnie zmieni się w najbliższej przyszłości. Szybki rozwój narzędzi do tworzenia deepfake oraz ich łatwa dystrybucjamają poważne konsekwencjedla wiarygodnościwszystkich materiałów audiowizualnych.Ich zakres jest szeroki: od szkód społecznych i finansowych,po manipulowanie procesami demokratycz- nymi, gospodarczymi, wymiarem sprawiedliwościi systemami naukowymi.Dlatego zaufanie do treściaudiowizualnychbędzie się obni- żało. Z jednejstrony zwiększone prawdopodobieństwo fałszerstw wymusi na społeczeństwieprzyjęciewyższego poziomu nieufnoścido nich,z drugiej zaś, wszelkiedowody audiowizualne będą traktowanez większym sceptycyzmemi będą musiały spełniać wyższe standar- dy. Dezinformacjastała się poważnym problemem w praktyczniewszystkichspołeczeństwach, a pojawieniesię technologii deepfake opartej na AI tylkozaostrzyło problemy, jakiewywołuje. Niniejszyraport pokazuje, że już teraz 42% Polaków spotkało się z pojęciem„deepfake” a 40% przyznało, że miało kontakt z informacją typu„deepfake”. Co więcej,aż 77% badanych - przewiduje, że w perspektywiekolejnych dziesięciulat wzrośnie skala manipulacjirozprzestrzenianychw Internecieza pośrednictwemsztucznej inteligencji(deepfake i inne) Ten, dość wysokiodsetek osób świadomych zagrożenia to dobra wiadomość, bo jak przekonuje Sander van der Linden,profesor Universityof Cambridge, który bada od wielulat problem dezinformacji,najlepszą „szczepionką” przeciwkofałszywym i wprowadzającym w błąd infor- macjom jestwiedza i świadomość jak działają mechanizmy ichrozprzestrzeniania. Jak pokazują badania nad dezinformacją, jednym ze sposobów na ograniczenienegatywnychskutków fałszywych informacjiw społeczeństwiejest umiejętność krytycznegokorzystania z mediów. Wynikibadań wskazały również,że kompetencjemedialne i wiedza na temat dezinformacjizmniejszają także prawdopodo- bieństwo dzielenia się fałszywymi wiadomościami. TechnologiaDeepfake to szybko uciekającycel.Bardzo trudno jest dokładnie przewidzieć,w którą stronę rozwiniesię w nadchodzących latach. Możemy być jednak pewni, że manipulacjawizualna pozostanie z nami na długo. Niema tu szybkich rozwiązań. Ograniczanieryzy- ka związanego z deepfake'ami wymaga zatem ciągłej refleksji,ciągłego uczenia się i zaangażowania wszystkichinteresariuszyzwiązanych z rozwojem technologii:regulatorów,sektora prywatnego,środowiska akademickiego i społeczeństwa obywatelskiego. AndreasMaierhofer Prezes, T-MobilePolska, CzłonekRady FundacjiDigitalPoland
- 81. 6. Fact-checking
- 82. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 82 #6. FACT-CHECKING Czy Polacy słyszeli o organizacjach fact-checkingowych? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) 20% 22% 30% 16% 19% 20% 15% 22% DEFINICJA ORGANIZACJI FACT-CHECKINGOWEJ DLA RESPONDENTA* • Organizacje fact-checkingowe to instytucje, które zajmują się sprawdzaniem faktów. • Głównym celem organizacji fact-checkingowych jest poprawa jakości debaty publicznej. • Przede wszystkim skupiają się one na weryfikacji publicznie dostępnych wypowiedzi polityków, urzędników lub innych wpływowych osób. Co ważne, sprawdzeniu podlegają jedynie te informacje, które można zweryfikować, docierając do danych, statystyk, merytorycznych analiz lub dokumentów źródłowych. * pytanie zadano po podaniu definicji 22% 21% 2021 2024
- 83. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 83 #6. FACT-CHECKING Poziom znajomości organizacji fact-checkingowych 36% 35% 25% 22% 20% 17% 9% 8% 8% 8% 4% fakenews.pl oko.press sprawdzamy.info konkret24.tvn24.pl TVP Info Fact-Checking fakeHunter.pap.pl sprawdzam.afp.com pravda.org.pl odfejkuj.info Inne Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:Respondenci,którzy spotkalisię z serwisami(n=221)
- 84. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 84 #6. FACT-CHECKING Jak zmieniła się potrzeba aktywności organizacji fact-checkingowych z perspektywy ostatnich 10 lat? NIE: 7% 30% 32% 31% 5% 2% TAK: 62% 61% 64% 61% 66% 62% 68% 47% 68% Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Ani tak, aninie Raczejnie Zdecydowanie tak Raczejtak Zdecydowanie nie 62% ankietowanych przyznało, że z perspektywy ostatnich dziesięciu lat widoczna jest rosnąca potrzeba aktywności organizacji fact-checkingowych w walce z dezinformacją.
- 85. 85 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #6. FACT-CHECKING | KOMENTARZ ESKPERCKI Dane zawarte w raporcie„Dezinformacjaoczami Polaków” za 2024 r. pozwalają z jednejstrony wyciągać optymistycznewnioski, z drugiej zaś są w pewnym sensie martwiące.Zacznijmy jednak od perspektywy optymistycznej.Pozytywnąinformacją,której dostarcza nam raport, jest zdecydowanieto, że Polacyzdają sobie sprawę z tego, iż fałszywe informacjeto zagrożenie, o czym świadczy kwestia świado- mości odpowiedzialnościza ich rozpowszechnianie.Uwidaczniasię to w pytaniuo to, kto powinienbyć najbardziej zaangażowany w pro- ces ograniczenia rozpowszechnianiafałszywych informacji.W przypadku 53% respondentów są to administratorzy stron, portaliiapli- kacji.Połowa ankietowanychzadeklarowała zaś, że największymzaangażowaniem powinniwykazywać się właścicielewielkichplatform internetowych,takichjak Google,Facebook, TikTok,Instagram i in. Świadomość odpowiedzialnościza fake newsy wyraża się też w sposo- bach przeciwdziałania rozpowszechnianiufałszywych informacji,które ankietowaniwskazują jako słuszne. Aż 76% deklaruje,że to brak możliwościzarabiania na fałszywych informacji,75% twierdzi zaś, że to usuwanie fake newsów przez wspomniane już platformy online. Martwiącew wynikachbadania jest zdecydowanie to, że w porównaniu z poprzednią edycjąz października 2021 r. praktycznienie zmie- nił się odsetek respondentów,którzy spotkalisięz organizacjami fact-checkingowymi– to obecnie 79%, czylispadek o 1 pp. w porówna- niu z 2021 r. Dezinformacja,szczególniew kontekściesytuacjigeopolitycznejoraz szybkiego rozwoju technologiidużych modeli języko- wychi opartycho nie narzędzi pozwalającychna generowanie fałszywych materiałów graficznychi audio, takich jak np. wizerunki polity- ków czy innychosób publicznychklasyfikowanejako deep fake, to dziś jeden z najbardziej istotnychrodzajów ryzyka, z jakimi przychodzi nam się mierzyć.Przy niedostatecznych(jako takie ocenia je np. Komisja Europejska) działaniach ze strony platform internetowychi bra- ku realnychmechanizmów pociągania do odpowiedzialnościadministratorów stron czy usług cyfrowych,jak i wciążbardzo słabowido- cznychdziałaniach po stronieadministracjipaństwowej,organizacje fact-checkingowepomagają skuteczniewalczyćz dezinformacją, edukując społeczeństwo i zastępując w tej roliinstytucjepubliczne.Obecnienajważniejsze jest uczuleniePolaków,że na wojnie z dezin- formacją i fałszywymi narracjami odpowiedzialnimuszą być przede wszystkim sami za siebie, a także danie im do rękinarzędzi pozwala- jącychna poruszanie się w gąszczu informacji.Działania edukacyjneprowadzone przez organizacje fact-checkingowe,a także publiko- wane w ich kanałach komunikacyjnychraporty falsyfikującepopularne,krążące w danym momencie w sieci fake newsy, to w mojej opinii jedne z bardziej skutecznych– bo bazujące na faktach i racjonalnymoglądzie – metod przeciwdziałania dezinformacji.Straszenie adwer- sarzem, któremu zależy na kolportażu fake newsów i realizacjioperacjiinformacyjnych,może być dzisiaj odbierane jako wynikulegania polaryzacjipodsycanej przez mechanizmy komunikacjiw mediach społecznościowych.Zdecydowaniebardziej skuteczne są długofalowe działania pomagające zwiększać odporność społeczeństwa na dezinformację – bo zdecydowanie, w tym wypadku, mamy do czynienia z epidemią. Gosia Fraser Redaktorka naczelna,TECHSPRESSO.CAFE
- 86. 86 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #6. FACT-CHECKING „SPRAWDZAM” powiedziało już 72% Polaków 72%
- 87. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 87 #6. FACT-CHECKING Czy i gdzie Polacy sprawdzają wiarygodność informacji? Sprawdzanie wiarygodnościinformacji z jednego źródła w innym medium 71% 73% 72% 74% 69% 79% 53% 76% 49% 40% 33% 27% 25% 25% 23% 19% 18% 17% 12% 10% 2% W wyszukiwarce – np. wpisując sprawdzanąinformację W portalach internetowych W serwisach gazet, radia czy telewizji W internetowychserwisach branżowych W Wikipedii Pytałam/ pytałem ekspertów,ludzi mających wiedzęz danej dziedziny W encyklopedii Na YouTube Na blogach osób związanych z daną branżą W czasopismach / publikacjach branżowych W serwisach fact-checkingowych Słuchając podcastów Inaczej Miejsce sprawdzenia wiarygodnościinformacji Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Wynik statystycznie istotnie wyższy / niższy niż w 2021roku, na poziomie95% ufności. Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:respondenci,którzy sprawdzająinformacje (n=716) 69% 72% 2021 2024
- 88. 88 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE ALTERNATYWNE ŹRÓDŁAINFORMACJI #6. FACT-CHECKING | DEMOGRAFIA • Lista pięciu najpopularniejszych miejsc, w których sprawdzana jest wiarygodność informacji jest taka sama bez względu na fakt czy respondent korzysta lub nie z alternatywnychźródeł informacji. • Zmiany między tymi dwiemagrupami widoczne są dopiero poza trzema najpopularniejszymi metodami.Osoby, które korzystają z alternatywnychźródeł, częściejwykorzystują większość badanych metodsłużących weryfikacji informacji i wiadomości. • Największe różnice między tymi grupami dotyczą 5 metod:podcasty (15% vs 6%), blogi związane z branżą (28% vs 12%), serwisy fact-checkingowe(17% vs 8%), serwis YouTube (26% vs 14%) i czasopisma / publikacje branżowe (24% vs 14%). • Wyszukiwarki internetowesą również najważniejszym źródłem w sprawdzaniu wiarygodności informacji wśród osób z różnym stopniem wykształcenia. • Osoby z podstawowymwykształceniem w drugiej kolejnościsięgają po serwisy gazet, radia czy telewizji(44% vs ze średnim 33%, z wyższym 31%), a osoby ze średnim i wyższym wykształceniem– po portale internetowe (40% vs z niższym 35%). • W przypadku osób z wyższym wykształceniem,chętniejsięgają oni po takie rozwiązania jak: pytanie ekspertów / ludzi mającychwiedzę w danej dziedzinie (31% vs ze średnim 19%, z podstawowym 10%) oraz czasopisma / publikacje branżowe (21% vs ze średnim 14%, z podstawowym13%). • Osoby ze średnim wykształceniemrzadziej sięgają po cztery metody weryfikacji: pytanie ekspertów w danej dziedzinie, czasopisma/publikacjebranżowe, serwisy fact-checkingowe(9% vs z podstawowym 15%, z wyższym 13%) oraz podcasty (7% vs z wyższym 11%). • Warte podkreślenia jest, że metoda którą osoby wykształconewskazują na 3 miejscu – dopytywanie ekspertów i znawcówtematu – dla osób ze średnim stanowi 7 w kolejności,a dla osób z niższym – ostatnią metodę weryfikacji informacji. • W grupach wiekowychgłównym sposobem weryfikacji wiarygodności informacji były wyszukiwarki internetowe.Na drugim miejscuznalazły się portale internetowe. • Osoby 55+ częściej sprawdzały wiarygodność w portalach internetowych (44% vs młodzi 31%, w średnim wieku 41%), serwisach gazet, radia czy telewizji (40% vs młodzi 21%, w średnim wieku34%) oraz encyklopediach(33% vs młodzi 14%, w średnim wieku16%). • W przypadku najmłodszychwynik wyższy otrzymał serwis YouTube, który był jednocześnie na 3 miejscujako źródło do weryfikacji wiarygodności informacji. W tej grupie (27% vs w średnim wieku20%, starsi 11%). • Z kolei osoby w średnim wieku (35-54) rzadziej – niż ogół – sięgają do encyklopedii (16% vs ogół 23%). • Najmniej osób młodychweryfikuje informacje przy pomocypodcastów (12%) i czasopism / publikacjibranżowych (12%). Osoby w średnim wiekunajrzadziej sięgają po serwisy fact-checkingowe(9%) i podcasty (11%), a najstarsi po podcasty (6%) i serwis YouTube (22%). • Niezależnie od płcidwa najpopularniejsze sposoby weryfikacji wiarygodności informacji to wyszukiwarki internetowe i portale internetowe. • Płeć nie różnicowałarównież korzystania z serwisów fact-checkingowychjako narzędzi do weryfikacji (12% vs kobiety 11%). • Mężczyźni częściejsięgają również po: serwisy gazet, radia czy telewizji39% vs kobiety 27%), serwis Wikipedia(31% vs kobiety 16%), encyklopedie(29% vs kobiety 16%) oraz czasopisma i publikacje branżowe (20% vs kobiety 15%). • Kobiety z kolei nie wskazały wykorzystywanej metody do weryfikacji informacji, z której korzystałyby istotnie częściejniż mężczyźni.
- 89. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 89 #6. FACT-CHECKING Jak często Polacy sprawdzają wiarygodność informacji w innych źródłach? Pytanie jednokrotnego wyboru Baza:respondenci,którzy sprawdzająinformacje (n=716) Kilkarazy dziennie Raz na dzień Kilkarazy w tygodniu Raz w tygodniu Raz na 2-3 tygodnie Raz w miesiącu Raz na 2-3 miesiące Raz na 6 miesięcy Raz do roku lub rzadziej Nie wiem/trudno powiedzieć 19% 2% 4% 10% 10% 15% 10% 21% 4% 5% CODZIENNIE: 9% MINIMUM RAZ W TYGODNIU: 40% MINIMUM RAZ W MIESIĄCU: 65%
- 90. 90 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #6. FACT-CHECKING | KOMENTARZ ESKPERCKI Nowe badania fundacjiDigitalPoland stanowią świetną okazję do porównania percepcjiPolakówprzed i po rozpoczęciupełnoskalowej inwazjiRosji na Ukrainę. Część odpowiedzi – na przykład te dotyczącerozpoznawalnościpracy fact-checkerów– pozostaje na podobnym poziomie, co pokazuje, ile jeszcze pracy przed nami. Z drugiej strony mój optymizm budzi deklarowany nawyk Polaków sprawdzania wiarygodnościinformacjiz jednego źródła w innym medium oraz różnorodność sposobów weryfikacjiinformacji(od pytania ekspertówpo sprawdzanie w różnych mediach i encyklopediach). To najlepszy sposób utrzymania osobistej higieny informacyjnej. Od kilkulat współtworzę systemową odpowiedź UE na dezinformację; z tego punktu widzenia najciekawszą częściąbadania jest dla mnie odpowiedź Polakówna pytanie, kto powinienbyć zaangażowany w proces ograniczania rozpowszechnianiafałszywych informacji. Szerokie spektrum odpowiedzi – od administratorówstron przez organizacje fact-checkingowepo dziennikarzy, politykówi naukowców – potwierdza, że każde środowisko, każdy sektor i każda osoba mają znaczącą rolędo odegrania w walce z dezinformacją. dr Martyna Bildziukiewicz Szefowaunijnego zespołu ds. komunikacji strategiczneji walki z dezinformacją. East Stratcom Task Force jest częścią EuropejskiejSłużby DziałańZewnętrznych, ukierunkowaną na „skutecznąkomunikację” i promocjędziałań Unii Europejskiejw Europie Wschodniej
- 92. 92 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #7. WALKA Z DEZINFORMACJĄ 39% Zdaniem 39% Polaków organizacje fact-checkingowe powinny podejmować skuteczne działania w celu ograniczania rozpowszechniani a dezinformacji.
- 93. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 93 #7. WALKA Z DEZINFORMACJĄ Kto powinien być odpowiedzialny za ograniczenie rozpowszechniania fałszywych informacji? Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) 53% 50% 44% 44% 43% 42% 39% 32% 31% 24% 24% 23% 1% Administratorzystron, portali i aplikacji Właściciele dużych platform internetowych (tj. Apple, ByteDance,Google, Meta, Microsoft) Eksperci w danej dziedzinie Dziennikarzei pracownicy mediów Rząd i podległe mu urzędy, w tym Ministerstwa Policja i prokuratura Organizacjefact-checkingowe weryfikujące informacje (tzw. fact-checkerzy) Unia Europejska i podległe jej instytucje Służbyspecjalne Organizacjepozarządowe(NGO) Politycy Naukowcy Inni
- 94. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 94 #7. WALKA Z DEZINFORMACJĄ W jakich działaniach Polacy widzą największą szansę na przeciwdziałanie dezinformacji? 48% 47% 46% 43% 41% Zablokowaniemożliwości zarabianiana fałszywych informacjach (brak wyświetlania reklam). Wprowadzenie obowiązku sprostowania fake news dla publikujących treści w internecie, w tym mediów. Usuwanie lub blokowanie kont w mediach społecznościowych osób / organizacji najczęściej publikujących fałszywe informacje. Usuwanie fałszywych informacji przez platformy internetowetypu Facebook, Google, Instagram, TikTok, Youtube, X (dawniej Twitter) Wprowadzeniedo szkół edukacjimedialnej, dzięki której dzieci i młodzież będą wiedziały, jak rozpoznawać czy weryfikowaćwiarygo- dność informacjiw mediach i internecie. % wskazujących odpowiedź „zdecydowanie tak” dla konkretnych metod Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000)
- 95. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 95 #7. WALKA Z DEZINFORMACJĄ Poparcie Polaków dla wszystkich badanych metod przeciwdziałania dezinformacji Zablokowanie możliwościzarabiania na fałszywych informacjach(brak wyświetlaniareklam) Wprowadzenieobowiązku sprostowaniafałszywejinformacji dla publikujących treści w Internecie,w tym mediów Usuwaniefałszywych informacjiprzez platformyinternetowetypu Facebook,Google, Instagram, TikTok,Youtube, Twitter(obecnie X) Wprowadzeniedo szkółedukacji medialnej,dzięki którejdzieci i młodzież będąwiedziały, jak rozpoznawać czy weryfikowaćwiarygodność informacjiw mediach i Internecie Usuwanielub blokowaniekont w mediach społecznościowych osób / organizacji najczęściejpublikujących fałszywe informacje Ograniczanie zasięgów fałszywych informacjiprzezplatformy internetowetypu Facebook, Google, Instagram, TikTok,Youtube, Twitter (obecnie X) Graficzneoznaczanie treści dezinformacyjnychi dodawanie wyjaśnieniaprzez platformyinternetowetypu Facebook,Google, Instagram, TikTok,Youtube, Twitter (obecnie X) Nałożeniekar finansowych na platformy internetowetypu Facebook, Google, Instagram, TikTok,Youtube, Twitter(obecnie X), w przypadku niepodjęciaskutecznychdziałań celemograniczania dezinformacjiz sieci Tworzeniewarunków do współpracy pomiędzyprzedstawicielamimediów,organizacji fact-checkingowych,organizacji pozarządowych, rządu, instytucji publicznych, prawników, biznesuw celu wymiany informacjii szybkiegoreagowania Wymógrejestracjiużytkownikóww mediach społecznościowych przy użyciu prawdziwych danych osobowych, ale z zachowaniem masowejanonimowościi używaniapseudonimów Organ lub instytucja rządowamonitorującawiarygodnośćinformacji udostępnianych w Internecie,ustalająca dobre praktyki i nakazujący sprostowania(KRRiT) Dofinansowywanieniezależnychorganizacji sprawdzających wiarygodnośćinformacji (fact-checkingowych) i dementującychfałszywe twierdzenia 28% 29% 32% 33% 27% 34% 36% 34% 41% 33% 35% 38% 48% 47% 43% 41% 46% 37% 35% 34% 27% 29% 27% 24% 76% 76% 75% 74% 73% 71% 71% 68% 68% 62% 62% 62% Zgadzam się (suma odpowiedzi) Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Zdecydowanie się zgadzam Raczejsię zgadzam
- 96. 96 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #7. WALIKA Z DEZINFORMACJĄ | KOMENTARZ EKSPERCKI Badanie wykazało, że Polacy przyznają różnym instytucjomi podmiotom rolę w ograniczaniurozpowszechnianiafałszywych informacji. Najwięcejzaangażowania oczekują od administratorówstron internetowychoraz właścicielidużych platform internetowych, ale również od ekspertów w danej dziedzinie. Co ciekawe,równieżdziennikarze, rząd, policjai prokuratura są postrzegani jako kluczowe podmioty w tym obszarze. Biorąc pod uwagę doświadczenie stowarzyszenia Demagog, wynikite podkreślają konieczność ścisłej współpracy na różnych płaszczy- znach. Duże znaczenie ma tworzeniekoalicjioraz prowadzenie otwartychkonsultacjimiędzy różnymi instytucjami i podmiotami zaanga- żowanymi w walkę z dezinformacją. Ważna jest tutaj synergia i prowadzenie działań uzupełniających, a także rozumienieswojej roli w całym ekosystemie podmiotów podejmującychdziałania zwalczającedezinformację. Ponadto nowym istotnymwątkiem w kontekściewalki z dezinformacją jest rola właścicielistron internetowych.Jako że istnieje wiele stron publikującychfałszywe treści,czasami podszywającychsię pod wiarygodne źródła, należy przyjrzeć się również okolicznościom sprzyjającymrozwojowiichmodelu biznesowego, np. zyskowi z reklam w oparciu o fałszywe treści.I to właśnie w działaniu sprzyjającym ograniczeniemożliwościzarabiania na fałszywych informacjach(brak wyświetlaniareklam) Polacyupatrują największą szansę w zwal- czaniu dezinformacji.Aż 48% badanych zdecydowaniezgadza się z tym działaniem. Eliminacjatego czynnikamoże zmniejszyć skalę pro- blemu. Z perspektywyzmian systemowychkolejny raz uzyskaliśmy zdecydowane poparciedla wprowadzenia edukacji medialnej do szkół. Jest ona ważnym elementem budowania odporności społeczeństwa na manipulację.Rzetelne nauczanie umiejętnościkrytycznegomyślenia i oceny źródeł staje się kluczowew dobie społeczeństwa cyfrowego.W najbliższym czasie powinniśmy dążyć do tego, aby w ramach współpracy różnychpodmiotów doprowadzić do zmiany podstawy programowej. W ramach „Akademii fact-checkingu”przygotowaliśmy licznemateriały i scenariuszedla nauczycieliwspierającetę transformację. Wszystkiemetody, łącznie z edukacją medialną, regulacją treścionlinei działaniami podejmowanymi przez platformy internetowe,są nie- zbędne w walce z dezinformacją. Wdrażanie kompleksowego podejścia,które obejmuje zarówno aspekty edukacyjne, jak i technologii- czne, jest kluczem do skutecznego przeciwdziałania dezinformacjiw Polsce. Małgorzata Kilian-Gregorczyk Prezeska, stowarzyszenieDemagog
- 98. 98 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #8. PODEJŚCIE DO WOLNOŚCI SŁOWA Opinie Polaków są podzielone co do tego, czy należy chronić wolność słowa, nawet jeśli oznaczałoby to możliwość publikacji fałszywych informacji. 34% respondentów zgadza się z tym stwierdzeniem, a 38% jest temu przeciwna. 27% osób nie odniosło się ani pozytywnie, ani negatywnie do tego stwierdzenia. Obraz wygenerowano z użyciem AI
- 99. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 99 #8. PODEJŚCIE DO WOLNOŚCI SŁOWA Jaki jest stosunek Polaków do ograniczenia wolności słowa? 25% 17% 9% 33% 34% 26% 26% 29% 27% 10% 13% 24% 6% 7% 14% Platformy internetowetypu Facebook, Google,Instagram, TikTok, Youtube, Twitter(obecnie X), Apple oraz właściciele portali, stron internetowychpowinni podejmowaćdziałania ograniczające rozprzestrzenianie sięfałszywych informacji, nawet jeśli ingerowałyby one w wolność słowa 58% Rząd powinien podjąć działania ograniczające rozprzestrzenianie się fałszywych informacji,nawet jeśliingerowałyby one w wolność słowa 51% Należy chronićwolność słowa, nawet jeślioznaczałoby to możliwość publikacji fałszywych informacji 35% Ani się zgadzam,anisię nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam Zdecydowanie się zgadzam Raczejsię zgadzam Raczejsię nie zgadzam Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) TAK
- 100. 100 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #8. PODEJŚCIE DO WOLNOŚCI SŁOWA | KOMENTARZ EKSPERCKI Wynikbadania jest dla mnie szokujący.Niedlatego, że ponad połowa ankietowanychchce,aby platformy i rząd walczyły z dezinformacją – to jest pożądane, to zrozumiałe – ale dlatego, że ankietowani zgadzają się w tej walcepoświęcićwolność słowa, chociażani dezinfor- macji, ani fabryk trollinie wskazują jako głównego zagrożenia w internecie.Wynikjest tym smutniejszy, że są przecieżmetody zwalczania dezinformacjibez ograniczania swobody wypowiedzii wydaje się, że taki model (np. w formie Community Notes na X) sprawdza się cał- kiem nieźle do oznaczania treścicelowofałszywych lub nieświadomie nieprecyzyjnych.Osobiścieuważam, że lepiej kształcić społeczeń- stwo w zakresie krytycznegomyślenia,np. oznaczając i piętnując fake newsy poprzez podpinanie pod posty, któreje zawierają rzetelnych źródeł z danego tematu. To podejście,w przeciwieństwiedo kasowania treści po cichualbo co gorsza cenzury słów kluczowycha priori, jest bardziej kształcące i przede wszystkim nie stwarza ryzyk,które już teraz dobrze znamy choćby dzięki niedoskonałości algorytmów automatycznejmoderacji,np. Facebooka. Piotr Konieczny Założyciel,Niebezpiecznik.pl
- 101. 101 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE #8. PODEJŚCIE DO WOLNOŚCI SŁOWA | DEMOGRAFIA • Osoby z wykształcaniempodstawowym częściejzgadzają się z opinią, że należychronić wolność słowa, nawet jeśli oznaczałobyto możliwośćpublikacjifałszywych informacji (46% vs ze średnim 35%, z wyższym 32%). • W przypadku platform internetowych/ właścicieliportali, stron internetowych jako tych, którzy podejmujądziałania ograniczającerozprzestrzenianiesię fałszywych informacji, nawet jeśliingerowałyby one w wolnośćsłowa – osoby z różnym wykształceniemsą zgodne (z podstawowym 64%, ze średnim 58%, z wyższym 58% poparcia dla tego rozwiązania). • Rozbieżnościpojawiająsię natomiast w przypadku powierzenia takiej roli polskiemurządowi.Najbardziejskłonni są do tego ci z podstawowym wykształceniem(59% vs ze średnim 52%, z wyższym 48%). To, co cechujeosoby z wyższym wykształceniem,to wyższyodsetek wskazań które nie zgadzają się z takim działaniem(23% vs ze średnim 18%, z podstawowym 13%). • WieknajbardziejróżnicujepodejściePolaków do wolności słowa i jego ograniczania. • Najstarsi (55+) w większościpodzielająpogląd, że platformy internetowe/ właścicieleportali, stron internetowych powinni podjąć działania ograniczającerozprzestrzenianiesię fałszywych informacji,nawet jeśli ingerowałybyone w wolność słowa (71% vs średni wiek 52%, młodzi 48%). Popierają oni równieżto, aby Rząd polskipodjął działania ograniczającedezinformację, nawetkosztemwolności słowa (63% vs średni wiek 42%, młodzi43%). • W przypadku tych dwóch grup i ich oddziaływaniana naszą wolność słowa, młodzii osoby w średnimwieku są ostrożniejszew osądach, niż starsi. Częściejniż starsi, nie wskazywali oni czysię z tymi opiniamizgadzają, czynie (około 30% wskazań vs starsi ok 20% wskazań). • Grupy wiekowesą najbardziejzgodne jeżelichodzi o podejmowaniedziałań chroniącychwolnościsłowa – ponad 30% w każdejz nich wskazuje,że należyto robić nawet kosztem rozpowszechnianiafałszywych informacji(młodzi 31%, średni wiek 34%, starsi 37%), a kilka punktów procentowych więcej,w każdej z grup, wskazuje,że takie proceder nie powinienmieć miejsca (młodzi 40%, średni wiek 36%, starsi 39%). • Większośćkobiet i mężczyznzgadza się z poglądem, że platformy internetowe/ właścicieleportali, stron internetowychjak równieżpolski Rząd powinnipodjąć działania ograniczającerozprzestrzenianiesię fałszywych informacji,nawet jeśliingerowałyby one w wolność słowa. • Rozbieżnośćmiędzypłciami pojawia się dopierow aspekcie wolnościsłowa i jej ochrony. Więcejmężczyzn (niżkobiet) uznaje,że należychronićwolnościsłowa, nawet kosztem umożliwieniapublikowaniafałszywych informacji(39% vs kobiety30%). W przypadku tego aspektu więcejkobiet nie wskazało czy zgadza się, czynie zgadza z tym podejściem(30% vs mężczyźni24%).
- 102. 102 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #8. PODEJŚCIE DO WOLNOŚCI SŁOWA | KOMENTARZ EKSPERCKI Według badania DigitalPoland aż co trzeciPolak nie jest w stanie stwierdzić czy rząd powinienpodejmować działania ograniczające rozprzestrzenianiesię fałszywych informacji,nawet jeśliingerowałyby one w wolność słowa. To pokazuje z jednej strony zagubienie współczesnego internauty– obywatela, z drugiej zaś strukturalnieniepokojącybrak zaufania wobec rządu i państwa, które mogłoby właśnie nieść pomoc i rozwiązanie w czasach deep fake’ów. Równocześnieblisko 2/3 respondentówpodkreśla, że to platformy inter- netowe typuFacebook, Google, Instagram, TikTok,Youtube, Twitter(obecnieX) czy Appleoraz właścicieleportali,stron internetowych powinnipodejmować działania ograniczającerozprzestrzeniania fałszywych informacji,nawet jeśli ingerowałyby one w wolność słowa. Czytającodpowiedzi na te dwa pytania razem, nie osobno, sytuacjanastręcza daleko idącychwątpliwości.Okazuje się bowiem, że więk- szość Polakówjest gotowa ograniczyć własną wolność w zamian za skuteczną walkę z dezinformacją, prowadzoną jednak przez prywatne firmy (portale),ale nie przez państwo czy też rząd, który winienjednak kierować się logiką wspólnotową, prospołeczną, obywatelską, a nie biznesową, komercyjną,merkantylną.Odpowiedź na trzeciepytanie – czy należy chronićwolność słowa, nawet jeślioznaczałoby to mo- żliwość publikacjifałszywych informacji – pokazuje, że polscy respondencispostrzegają problem szerzenia się fałszywych wiadomości jako poważny problem, skoro 34% osób jest w stanie poświęcićwolność słowa w imię przeciwdziałania fake newsom. Przeciwnitakiemu postawieniusprawy jest 39%. Blisko1/3 nie jest w stanie zająć stanowiska w tym względzie. Nieulega wątpliwości,że kwestia wolnościsłowa oraz przeciwdziałania dezinformacjinastręcza wieludylematów naszym obywatelom. Na pytanie o to, czy czujemy się bezpieczniew internecie,blisko połowa (48%) deklaruje, że czujesię w nim bezpiecznie.Ci zaś, którzy boją się internetu,zwracają głównie uwagę na wyciekidanych, działania cyberprzestępców,złośliwe oprogramowanie, utratę prywat- ności,phishingu,oszustw finansowych(scamów),wreszcie– dopiero na siódmym miejscuosławionej dezinformacji.W świetlepoprzednich pytań oraz rozkładu odpowiedzi, można byłoby zakładać pytanie,że dezinformacja winna być wyżejna liściewyborów Polaków obawia- jącychsię internetujako takiego. Zaskakuje relatywnieniska pozycja hejtuoraz fabryki trolli.32% respondentów zwróciłouwagę na sztu- czną inteligencję,która miałyby wpływać na brak poczuciabezpieczeństwa w internecie– pytanie,co respondencimieliw tym wypadku na myśli?Warto byłoby ten wątek zgłębić. dr hab. Tomasz Gackowski, prof. UW KierownikLaboratoriumBadań Medioznawczych Uniwersytetu Warszawskiego,koordynator Centrum AnalizMedialnychUW
- 104. 104 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #9. BEZPIECZEŃSTWO W INTERNECIE 49% 35% 16% Tylko połowa Polaków czuje się bezpiecznie w Internecie 40% 58% 50% 54% 44% 49% 49% 47% Możliwa jedna odpowiedź dla każdego ze stwierdzeń Baza:wszyscyrespondenciw badaniu (N=1000) Bezpiecznie Ani tak, ani nie Niebezpiecznie
- 105. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 105 #9. BEZPIECZEŃSTWO W INTERNECIE Co wpływa na brak poczucia bezpieczeństwa w Internecie? Pytanie wielokrotnego wyboru Baza:respondenci,którzy nie czują się bezpiecznie(n=163) 68% 59% 57% 55% 50% 49% 44% 43% 32% 27% 14% 13% 12% Wyciekidanych Działania cyberprzestępców Złośliwe oprogramowania Utrata prywatności Phishing Oszustwa finansowe(scamy) Dezinformacja Hejt Sztucznainteligencja Fabryki trolli Polaryzacja w społeczeństwie Wojnaw Ukrainie Brak umiejętnościcyfrowych Blisko co dziesiąty Polak przez dezinformację nie czuje się bezpiecznie w Internecie.*
- 106. 106 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #9. BEZPIECZEŃSTWO W INTERNECIE | KOMENTARZ ESKPERCKI Niemal połowa, bo 49% internautówodpowiedziała w badaniu, że czujesię lub raczej czujesię bezpieczniew sieci.35% nie miało w tej sprawie ściśleokreślonego zdania. W kontekścierosnącejskali zagrożeń – w związku z rosnącą rolą technologiiw naszym życiui cyfr- yzacji praktyczniekażdego aspektu naszej codzienności,a także nowychwyzwań powstałych między innymiprzez gwałtowny rozwój i upowszechnieniesię narzędzi opartycho sztuczną inteligencję– to moim zdaniem wysokiwskaźnik pozytywnychodpowiedzi. Jednocześnie internauciprzyznali,że wyciekidanych (68%),działania cyberprzestępców(59%)czy złośliwe oprogramowanie (57%) wpły- wają na ichbrak poczucia bezpieczeństwaw sieci.Pozostaje mieć nadzieję, że świadomość istnieniatychproblemów idzie w parze z chę- cią edukacjiw obszarze cybezpieczeństwa,która powinna być zapewniona od szkoły podstawowej, aż po dorosłych i seniorów. Wpływ na to ma także każdy z nas – edukując się samodzielnie i dbając o bezpieczeństwocyfrowenajbliższego otoczenia. Ważnym czynnikiem,wpływającymna brak poczuciabezpieczeństwa w interneciejest także dezinformacja (44%).O tym, jak wielkimza- grożeniem na poziomiejednostek, instytucjiczy rządów są fałszywe informacjena szczęście mówi się coraz więcej.To niewątpliwiepraca u podstaw, jaką codziennie wykonująorganizacje pozarządowe i fact-checkerzy,by zwiększać wiedzę na temat obecnychtrendów dezin- formacyjnych.Niepozostaje nic innego, jak tylkoskoordynować działania tak wieluosób i wesprzeć je także ze strony państwa. Z opera- cjami informacyjnymi,fabrykami trollii zorganizowaną dezinformacją można bowiem wygrać tylkowspólnymisiłami. Nikola Bochyńska Redaktor naczelna,CyberDefence24.pl oraz członkinizarządu Instytutu Zamenhofa
- 108. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 108 #AUTORZY I EKSPERCI RAPORTU | REDAKTORZY Redaktorzy raportu Piotr ma 19-letnie doświadczenie w realizacji projektów w sektorze nowych technologii. Obecnie kieruje pracami fundacji Digital Poland, która promuje cyfryzację jako element przewagi konkurencyjnej Polski. Jest członkiem zarządu European AI Forum – największej organizacji europejskich spółek AI z siedzibą w Brukseli oraz ekspertem do spraw polityk cyfrowych w ramach Komitetu Rady Ministrów ds. Cyfryzacji. Autor lub współautor raportów, artykułów oraz polityk publicznych wspierających sektor nowych technologii, w tym sztucznej inteligencji (AI), internetu rzeczy (IoT) czy sieci 5G. Współtwórca strategicznego programu NCBiR AI INFOSTRATEG, który wspiera wdrożenie AI w Polsce kwotą 840 mln zł. Piotr posiada praktyczne doświadczenie w zakresie transformacji cyfrowej, tworzenia skutecznych polityk publicznych opartych na danych, procesów biznesowych, doradztwa strategicznego czy projektowania rozwiązań ICT. Posiada aktualną wiedzę na temat takich zagadnień jak sztuczna inteligencja, RPA, duże zbiory danych, przetwarzanie w chmu- rze, internet rzeczy, sieci 5G czy inteligentne miasta. Piotr pracował wcześniej w globalnej firmie doradczej (EY), w zinte- growanej grupie medialno-telekomunikacyjnej (Grupa Polsat Plus), operatorze sieci komórkowej (Orange) oraz w globalnej firmie ener- getycznej (Shell). Zrealizował z sukcesem ponad 35 projektów dla takich klientów jak Deutsche Telekom, E&, Liberty Global, Multimedia Polska, Netia, Orange, Telenor, T-Mobile, Saudi Telekom Company, Solutions by STC, UPC, Vodafone. Piotr pracował również dla regulatorów w regionie CEE, np. UKE, NMHH, GNCC, SPRK, RRT oraz kluczowych decydentów, np. Ministerstwa Cyfryzacji w Polsce, izb branżowych np. KIGEiT, PIIT czy agencji grantowych np. NCBiR. Jest absolwentem Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej oraz Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Posiada szereg specjalistycznych certyfikatów tech- nicznych i menedżerskich. W swoich działaniach skupia się na współpracy, budowaniu aktywnych społeczności i wypracowywaniu konkretnych wyników na bazie faktów i danych. Piotr Mieczkowski Dyrektor zarządzający, Fundacja DigitalPoland, Członekzarządu European AI ForumAISBL, Ekspert do spraw opracowania opiniii ekspertyz dotyczących rządowych polityk cyfrowych w ramach Komitetu Rady Ministrów ds. Cyfryzacji(KRMC) Założycielka i Prezeska Stowarzyszenia Demagog, pierwszej w Polsce strażniczej organizacji fact-checkingowej. Jest ekspertką w dziedzinie walki z dezinformacją i rozwoju fact-checkingu w Polsce. Posiada bogate doświadczenie w zarządzaniu zespołem blisko 40 pracowników i wolontariuszy, którzy każdego dnia weryfikują fałszywe informacje oraz realizują projekty promujące rzetelne informacje w debacie publicznej. Małgorzata specjalizuje się również w projektowaniu i wdrażaniu skutecznych strategii przeciwdziałania dezinformacji, budowaniu relacji z partnerami zewnętrznymi oraz tworzeniu innowacyjnych rozwiązań w podejściu do fact-checkingu w Polsce. Absolwentka Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydziału Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pomysłodawczyni Akademii Fact-Checkingu, cyklu warsztatów z zakresu edukacji medialnej. Ekspertka i wielokrotna panelistka konferencji z obszaru nowych mediów oraz problematyki dezinformacji w sieci. Jako edukatorka prowadzi zajęcia z dezinformacji i krytycznego myślenia dla różnych grup społecznych, w tym dla młodzieży, studentów oraz biznesu. Jej aktywność przyczynia się do budowania świadomego i odpornego na manipulację w sieci społeczeństwa. Laureatka nagrody Digital Shapers 2022 w kategorii edukacja, co stanowi uznanie dla jej wkładu w rozwój edukacji medialnej oraz skuteczne działania na rzecz zwalczania dezinformacji w przestrzeni publicznej. Małgorzata Kilian-Grzegorczyk Prezes, StowarzyszenieDemagog
- 109. 109 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 Dariusz Ćwiklak Newsweek Polska Monika Ezman Instytut Monitorowania Mediów (IMM) dr Michał Boni Uniwersytet SWPS Gosia Fraser TECHSPRESSO.CAFE dr Martyna Bildziukiewicz East Stratcom Task Force dr hab. Tomasz Gackowski,prof. UW Uniwersytet Warszawski Nikola Bochyńska CyberDefence24.pl, Instytut Zamenhofa #AUTORZY I EKSPERCI RAPORTU Andreas Maierhofer T-Mobile Polska, Fundacja Digital Poland dr hab. Urszula Soler, prof.KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II prof.dr hab.n. med. Jarosław Pinkas Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego dr Aleksandra Lusawa Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Marcin Wyrwał Onet dr hab. Karina Stasiuk-Krajewska,prof. UniwersytetuSWPS Uniwersytet SWPS KatarzynaŻycińska 38PR & Content Communication, Związek Firm Public Relations Małgorzata Kilian-Grzegorczyk Stowarzyszenie Demagog dr hab. Agnieszka Legucka,prof. AFiB Vistula Polski Instytut Spraw Międzynarodowych Kasia Gandor Popularyzatorka wiedzy dr Aleksandra Kardaś Fundacja Edukacji Klimatycznej, Naukaoklimacie.pl dr Agnieszka Jankowska T-Mobile Polska, Fundacja Digital Poland Renata Gluza Konkret24 / TVN Warner Bros. Discovery dr hab. Dariusz Jemielniak, prof.ALK Harvard University, PAN, Fundacja Wikimedia Piotr Konieczny Niebezpiecznik.pl Piotr Stanisławski Crazy Nauka Aleksandra Stanisławska Crazy Nauka
- 110. PARTNERZY RAPORTU
- 111. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 111 Stowarzyszenie Demagog, Fundacja Digital Poland oraz Związek Firm Public Relations powołały koalicję na rzecz walki z dezinformacją, która w tym roku również obchodzi urodziny! Świętujemy już dwa lata wspólnej walki z dezinformacją! Naszą ambicją jest krzewienie podstawowej wiedzy w zakresie zwalczania dezinformacji i uświadomienie o istnieniu tego zjawiska. Szczególnie chcemy docierać do mniejszych miejscowości, gdzie dostęp do wiarygodnych źródeł, informacji, publicznej debaty jest ograniczony. Edukujemy i dostarczamy gotowe rozwiązania. 2. urodziny Koalicji Założyciele
- 112. 112 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #PARTNERZY RAPORTU | PARTNER GŁÓWNY RAPORTU Od ponad25 lat każdegodnia T-Mobilecyfryzuje Polskę i łączy ludzi. Codzienniejesteśmy z naszymi klientami,aby mogli żyć tak jak lubią, bez ograniczeń:uczyć się i pracowaćzdalnie,obejrzećcałą rodziną długo wyczekiwanysezon ulubionegoserialu, wprowadzićw swojej firmie rezerwację wizyt online czy przesłać przyjaciołomzdjęcia z urlopu w Bieszczadach.By nasi klienci mogli działaćbez limitów,dostarczamy cały wachlarz rozwiązańtechnologicznychnajwyższej jakości. Dzięki temu mogą skupićsię na tym, co dla nich najważniejsze– a kwestie potrzebnych narzędzi i technologiizostawićnam. W branży telekomunikacyjneji technologicznejdziałamyod ponad25 lat. Dzisiaj T-Mobile to zaawansowane rozwiązania, które ułatwiają funkcjonowanie we wszystkichsferach życia i biznesu, a przede wszystkim – łączą ponad 12,5 mln naszych klientów.Tworzymysilną sieć innowacyjnych technologiii usług, dzięki takim rozwiązaniom jak infrastruktura światłowodowa,usługi konwergentne,sieć 5G, serwisy rozrywkowe, rozwiązania chmurowe,data center czy usługi cyberbezpieczeństwa indywidualnego oraz dla biznesu. Oferujemy usługi i produkty dostosowane do potrzeb naszych klientów.Dlatego m.in. pierwsiwprowadziliśmy w 2005 roku usługę transmisji danych BlueConnect,a w 2022 roku pierwsi udostępniliśmyklientom całkowicienielimitowanąofertę abonamentu z 5G. Nasza firma to jednaknie tylko portfolionowoczesnychrozwiązań. Każde z nich tworzymy, opierając się na wartościach.To za ich sprawą dbamy, by codziennie pozostawać jak najbliżej klientów,skupiać się na osiągnięciu wyznaczonego celu, działać z szacunkiem oraz na rzecz wyrównania szans, pielęgnować współpracę i ciągle odkrywać nowe możliwości.Można na nas polegać – zarówno w zespole, jak i na poszczególnychetapach obsługi klienta. Swoje codzienne zadania realizujemy tak, by pozostawać w zgodzie z każdym z tych stwierdzeń.Wszystko to przekłada się na wysoką jakość usług i produktów, które oferujemy. Nasze technologietworzymyw trosce o… • Wasze bezpieczeństwo – w tym celustworzyliśmy Security Operations Center, a także NetworkOperations Center. Nasz zespół ekspertów całodobowo,365 dni w roku, monitoruje zagrożenia cybernetyczne,a nasi kliencibiznesowioraz indywidualnimogą liczyć na szereg zaawansowanych rozwiązań z zakresu ICT – od usług VPN, poprzez ochronę urządzeń mobilnych,zapewnienie ciągłości pracy systemów informatycznych firmy niezależnie od sytuacji, aż po audyty cyberbezpieczeństwa. • Kompleksowośćoferty – wprowadziliśmyrozwiązania dla domu obejmujące pakiet usług mobilnych, internetuświatłowodowego lub mobilnego oraz najlepszej rozrywki oferującej dostęp do ulubionychplatform streamingowychPolaków i telewizji.Dzięki temu nasi kliencimają zapewniony w jednym miejscupełny pakiet usług, by działać tak jak lubią, bez jakichkolwiekograniczeń. • Klientów – bo bez nich nie byłoby T-Mobile!Nasza marka to nie tylko technologie,lecz także potrzeby użytkowników,ich priorytety i cały styl życia. Wszystko, co robimy, realizujemy więc z myślą o naszych klientach,by pozostawać jak najbliżej nich. W świecie dynamicznychzmian chcemy,by mogli skupić się na pełnym przeżywaniu każdej chwili – tak jak lubią. Dlatego dla nas teraz ma znaczenie. Działamy wiec tak, by stworzyć naszym klientom możliwośćrealizacji marzeń i planów bez ograniczeń, bez odkładania na później. To nas napędza do działania i prowadzi do celu. Jakiego? Nie zatrzymamy się, dopóki wszyscy nie będą połączeni. Sukcesywnie rozwijamy więc technologie łączące ludzi, rozwijamy biznes, by oferować naszym klientom coraz szersze możliwościi dbamy o nich, by mogli czuć wsparcie każdego dnia. Z tego powodu już dziś inwestujemyw rozwiązania przyszłości, rozbudowując błyskawicznąsieć 5G, do której obecniedostęp ma prawie 7 mln Polaków Mamy silne zaplecze wiedzy i doświadczenia. T-MobilePolska należy do grupy Deutsche Telekom,która na świeciepozostaje jednym z liderów telekomunikacjizintegrowanej. Grupa DT działa w ponad 50 krajach, gdzie zatrudnia łącznie 216 500 pracownikówdbających codziennie o to, by technologie łączyły ludzi bez ograniczeń.
- 113. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 113 #PARTNERZY RAPORTU | PARTNER MERYTORYCZNY RAPORTU 10 lat działalności Stowarzyszenia Demagog w Polsce Stowarzyszenie Demagog to pierwsza w Polsce organizacja fact-checkingowa. Misją organizacji jest walka z fałszywymi informacjami i dezinformacją oraz dostarczanie obywatelom rzetelnych, bezstronnych i sprawdzonychinformacji. Poprzez edukację społeczeństwa, Demagog już od 10 lat podnosi jakość debaty publicznej w Polsce i promuje najwyższe standardy, tak aby decyzje podejmowane przez obywateli byłyświadome i oparte na faktach. Od 2014roku na portalu demagog.org.pl pojawiają się zweryfikowane wypowiedzi polityków, sprawdzone obietnice wyborczeoraz analizy dementujące fake newsy i opisujące dezinformację. Stowarzyszenie zajmujemy się również rozpowszechnianiem idei fact-checkingu w Polsce. W ramach walki z fake newsami organizacja prowadzi także warsztaty oraz realizujemy projekty edukacyjne pn. Akademia Fact-Checkingu. Akademia Fact-checkingu to flagowy projekt edukacyjny Stowarzyszenia. Od pięciu lat mentorzy Demagoga prowadzą stacjonarne oraz wirtualne warsztaty i szkolenia, w trakcie których wyjaśniają, w jaki sposób wyszukiwać i weryfikowaćinformacje, oceniać wiarygodność źródeł, a także korzystać z użytecznych narzędzi online w walce z fake newsami. Wspólnie z uczestniczkami i uczestnikami zajęć rozwijają oni kompetencje niezbędne w XXI wieku. Zespół trenerski Stowarzyszenia Demagog składa się z blisko 20 mentorów i mentorek – doświadczonych analityków portalu demagog.org.pl, którzy od lat dzielą się swoimi umiejętnościami i wiedzą w zakresie fact-checkingu z uczniami, studentami, nauczycielami i edukatorami, seniorami, a także przedstawicielami biznesu i organizacji pozarządowych. Stowarzyszenie jestsygnatariuszem europejskiego Kodeksu postępowania w zakresie dezinformacji z 2022r. oraz polskiego Kodeksu Dobrych Praktyk w zakresie walki z dezinformacją. Należy również do Międzynarodowej Sieci Fact-Checkingowej (IFCN), Europejskiej Sieci Standardów Fact-Checkingu (EFCSN) oraz społeczności fact-checkingowej Europejskiego Obserwatorium Mediów Cyfrowych (EDMO).
- 114. DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 114 #PARTNERZY RAPORTU | PARTNER MERYTORYCZNY RAPORTU 10 lat działalności Stowarzyszenia Demagog w Polsce Ponad 2330 obalonych fake newsów Ponad 5720sprawdzonych wypowiedzi polityków Prawie 10 000 przeszkolonych osób Ponad 100odcinków Podacstu Demagoga Zrealizowane kampanie społeczne
- 115. O WYDAWCY RAPORTU
- 116. 116 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #O WYDAWCY RAPORTU O Fundacji Digital Poland Jako organizacjanon-profitfundacjapodejmujedziałania,aby Polska stała się jednymz głównych światowych centrów innowacjicyfrowych. Poprzezswoje działania przekształcacyfrowe wyzwania stojące przed Polską w szanse dla rodzimejgospodarki. Bez aktywnego udziału społeczeństwarozwój technologicznyi cyfrowy naszego kraju się nie powiedzie,dlatego założycielefundacjistawiają przede wszystkimna edukację,organizując szeregwydarzeń czyakcji edukacyjnych,takich jak Digital FitnessTest, DigitalArs, Akademia SkillUp,DigitalFestival czy Noc Innowacji,promując przy tym nowe technologiew życiu codziennymi biznesie.W oczach zagranicznychinwestorów fundacja prezentujePolskę jako miejscedo prowadzeniadziałalnościbadawczo-rozwojoweji opracowywania innowacjio zasięgu międzynarodowym,korzystając z umiejętnościnaszych specjalistówICT. Fundacjaprowadziszeroką działalnośćw zakresieanaliz spraw publicznych,współtworząc największyw Polsce zestaw rekomendacji„Czasna cyfrową gospodarkę”. Fundacja realizujeteż szereg badań konsumentów i firm, publikującprzytym nawet kilkanaście bezpłatnychopracowań rocznie,np. w zakresiewiedzyPolaków na temat dezinformacji czysubskrypcji. Fundacjajest też jednym z założycieliEuropean AI Forum w Brukseli– największejw Europie organizacjiskupiającej firmyi organizacjez zakresu sztucznejinteligencji(więcejna eaiforum.org). We wszystkich swoichdziałaniach fundacja stawia przedewszystkim na współpracę, tworząc sieć kontaktów i bliskichrelacji,bo tylko dziękiwspółpracy i otwartości na innych jesteśmyw stanie uczynićPolskę jednym z wiodących na świeciecentrów innowacjicyfrowych. Fundacja zaprasza do współpracy wszystkie osoby zainteresowanerealizacjąprojektów edukacyjnych,innowacyjnychczy z zakresu polityk publicznych, którepozytywniezmieniąpolskągospodarkę. Wśródfundatorów i partnerów strategicznych są takie firmy, jak: Baker McKenzie,Fujitsu, Lenovo, MCI Capital, Microsoft,Polpharma, Play, Ringier Axel Springer Polska, T-MobilePolska, TVN Warner Bros. DiscoveryczyVisa. Partnerami fundacjiDigitalPoland są m.in. firmy Next TechnologyProfessionals, Prowly, Schneider Electric,Ströer oraz Techland. Chceszdowiedziećsię więcej?Odwiedźdigitalpoland.org
- 117. 117 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #O WYDAWCY RAPORTU PARTNERZY STRATEGICZNI FUNDATORZY I STRATEGICZNI PARTNERZY
- 118. 118 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #O WYDAWCY RAPORTU Mamy udokumentowane osiągnięcia. Przykłady naszych inicjatyw. European AI Forum Cyfrowi Seniorzy Think Tank Study Tours Razem przeciw dezinformacji Digital CEO Digital Champions CEE Digital Fitness Test Digital Summit Polska jako centrum R&D Akademia SkillUp Digital Shapers Polityki cyfrowe Czas na cyfrową gospodarkę AI Hub Digital Festival Pomagamy przekształcać cyfrowewyzwania w szanse dla polskiejgospodarki i społeczeństwa poprzez tworzenienajlepszychpolitykcyfrowych Współdzielimy i prowadzimy inicjatywycyfrowe, współpracujemy,tworzymy sieć kontaktów i promujemy cyfryzacjęw wiodącychmediach Promujemy Polskę jako wiodący ośrodek innowacjicyfrowych Międzybranżowa, ogólnokrajowa inicjatywa skupiająca się na wynikachnaszych działań Edukujemy społeczeństwo, prezentujemy fakty, obalamy mity,podpowiadamy jak korzystać z nowychtechnologii
- 119. 119 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #O WYDAWCY RAPORTU Wspólnie z partnerami prowadzimy działalność edukacyjną i badawczą. Jesteśmy niezależnym think-tankiem. Pobierz bezpłatnie wszystkie nasze materiały ze strony fundacji po uprzedniej rejestracji.
- 120. 120 Przygotuj się na DF2024! 01.10-10.11.2024 rozesłaliśmy 13,6 tys. poradników„Nowoczesny senior” onlineoraz drukowanych 30+ tys. przeszkolonych seniorów 52,3 mln zasięg informacji 11,2+ tys. osób wykonało quiz 6 tygodni edukacji o AI 200+ partnerów 130+ wydarzeń online/offline dotarliśmydo 11+ mln osób w mediach ogólnopolskich dotarliśmydo 4,6+ mln osób w mediach społecznosciowych Nowoczesny Senior Digital Fitness Test 16 miast Noc Innowacji 100+ wydarzeń 11,7+ tys. uczestników 112,5 mln zasięg informacji 15+ wideopodcastów Strefa wiedzy 20 artykułówo AI 90+ szkoleń Akademia SkillUp _2023
- 122. 122 DEZINFORMACJAOCZAMI POLAKÓW | 2024 #CHARAKTERYSTYKA PRÓBY 52% 48% PŁEĆ WIEK MIEJSCE ZAMIESZKANIA WYKSZTAŁCENIE 39% 32% 17% 12% wieś miasto do 99 tys. mieszkańców miasto 100 – 500 tys. mieszkańców miasto 500 tys.+ mieszkańców 9% 41% 50% podstawowe/ zawodowe średnie wyższe 9% 18% 19% 15% 17% 22% 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ STATUS ZAWODOWY 54% 4% 2% 27% 3% 3% 3% 2% 2% stała praca praca dorywcza urlop macierzyński/ wychowawczy emeryt/rencista opiekanad domem bezrobotny studia nauka inna sytuacja WIELKOŚĆ GOSPODARSTWA DOMOWEGO 13% 35% 23% 19% 5% 5% 1 osoba 2 osoby 3 osoby 4 osoby 5 osób 6 osób i więcej DOCHÓDNETTO GOSPODARSTWA 10% 26% 32% 13% 19% do 3000 PLN 3001 – 6000 PLN 6001 – 10 000 PLN ponad 10 000 PLN odmowa DZIECI <18 LAT W GOSPODARSTWIE 33% 67% Tak Nie LICZBADZIECI 17% 12% 3% 1% 67% Jedno Dwoje Troje Czworo i więcej Nie ma 27% 34% 39%
- 123. OCZAMI POLAKÓW 2024