БОЛОВСРОЛЫН
БАЙГУУЛЛАГЫН ТУХАЙ
Н.Цэдэвсүрэн
Боловсролын байгууллага, түүний
орчин.
Боловсролын байгууллагыг оновчтой
удирдахын тулд түүний ажлын үр дүнд
ямар хүчин зүйл эерэгээр эсвэл сөргөөр
нөлөөлж байгааг тогтоох шаардлагатай.
Үүний үр дүнд байгууллага дотоод үйл
ажиллагаагаа зохицуулдаг учир дотоод
орчны хүчин зүйлүүдэд анхаарах
шаардлагатай юм.
Боловсролын байгууллагын дотоод орчин
нь :
• Эрхэм зорилго
• Зорилт
• Зохион байгуулалтын бүтэц
• Ажиллах хүч,
• Багшлах боловсон хүчний нөөц
• Сургалтын технологи
Эрхэм зорилго нь боловсролын
байгууллагын хүрэхээр тэмүүлж байгаа
эцсийн үр дүн,боловсролын шатлал
бүхэнд боловсролын хуулиар
тодорхойлогдсон байдаг.Үүнд хүрэхийн
тулд боловсролын байгууллага дунд
болон богино хугацааны олон зорилттыг
тавьж ажилладаг. Зорилго зорилтууд нь
хоорондоо уяалдаа холбоо сайтай ,
нэгдмэл зорилгод хүрэхэд чиглэгдсэн
хичээлийн жил тус бүрээр ялгаатай
тавигддаг.
Зорилгоо оновчтой томъёолохын тулд
түүний дотоод үйл ажиллагаа болох үр
дүнтэй сургалт явуулах, ашиг олох ,
гадаад шинж болох сургууль,
цэцэрлэгийн өөрийноршин тогтнох
үндэс болох хамран сургалтын асуудлыг
судалж шинжилж үздэг. Мөн
хэрэглэгчдээ хир зэргийн чанартай
боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх вэ?
гэдэг асуудлыг ч гол анхааралдаа авдаг.
• Сургалтын байгууллага зорилгодоо
хүрэхийн тулд тодорхой хугацаанд
гүйцэтгэх ёстой ажлын хэсэг бол
сургалтын зорилт юм.Сургалтын
зорилтууд нь:
• Тухайн шатны сургалтын байгууллагад
хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой бодитой,
орчин нөхцөлдөө уялдсан олон улсын
жишиг түвшинд тохирсон байх
• Сургалтын чанарын үнэлгээ хийх бүрэн
боломжтой тодорхой стандартаар
явагддаг үр дүн нь хэмжигдэхүйц байх
• Тодорхой хугацаатай явагдах /Улирал,
семестр гэх мэт/
• Багш суралцагчид, ажилтнууд болон
нийгмийн тодорхой бүлгээс
боловсролын харилцаанд оролцогчдод
ойлгомжтой байх шаардлагатай.
• Боловсролын байгууллага үйл
ажиллагааны түвшин бүрийн хээ
зорилтыг оновчтой сайн тодорхойлж
чадвал тэр нь байгууллагын үйл
ажиллагааг чиглүүлэх, иддэвхжүүлэх,
зохицуулах үүрэгтэй тул тухайн
боловсролын байгууллагын амжилтын
үндэс бий болно.
Зохион байгуулалтын бүтэц:
Боловсролын байгууллага тавьсан зорилгодоо
хүрэхийн тулд бүтцийн оновчтой хэлбэрийг
сонгох нь чухал юм. Зохион байгуулалтын
бүтцийн үндэс нь хөдөлмөрийн хувиарлалт
байдаг.Түүний бүтцийг тодорхойлогч үндсэн
ойлголт нь хяналтын хүрээ, удирдалгын
төвшний тоо юм.Нэг удирдагчийн удирдалгын
дор харъяалагдаж байгаа хүний тоог
хяналтын хүрээ гэдэг.Боловсролын
байгууллага нь хөдөлмөрийн хэвтээ ба босоо
хуваарлалттай байдаг.
Хүний нөөц:
• Менежментийн ухаан хүний нөөцийг үр
бүтээлтэй ашиглах асуудлыг дараах байдлаар
тайлбарладаг.
• Хувь хүний сэтгэлзүйн асуудал
• Хамт олны гишүүн гэж хэн бэ?
• Удирдагчийн зан төлөв ямар байх вэ?
• Удирдагчийн манлайлал гэж юу вэ?
• Хувь хүмүүсийн хоорондын ялгаа байж болох
уу?
• Идэвхжүүлэлт, урамшуулалтыг яаж хийх вэ?
• Гадаад дотоод хөдөлгөгч хүч гэж юу вэ?
• Багш ажиллагчдыг үр бүтээлтэй
ажиллуулахын тулд байгууллагын дүрэм
журмын системээс гадна тэдний дотоод
сэдлийн учир шалтгааны үндэс болдог
хэрэгцээг танин мэдэж бий болгох замаар
зорилго зорилтоо үр дүнтэй хэрэгжүүлнэ.
• Багш сурган хүмүүжүүлэгчид хувь хүний
чанараараа хоорондоо огт адилгүй бөгөөд
нас, хүйс авъяас чадвар, сонирхол
боловсролын түвшингөөрөө ч хоорондоо
ялгагдана.
• Сургалтын менежерийн удирдах чадвар
хүмүүст өөр өөрөөр бууна.Учир нь
менежерийн зүгээс өгсөн үүрэг
даалгаварыг биелүүлэхэд жолооддог
дотоод учир шалтгаан бий.Энэ нь хүний
матерлиалаг болон оюун санааны
хэрэгцээнээс урган гардаг.Иймд багшийг
ажиллуулахын тулд хэрэгцээг танин
мэдэж , тэрхүү хэрэгцээг бий болгох
замаар идэвхжүүлэх урамшуулах ажлыг
зохион байгуулах шаардалгатай болдог.
Технологи:
Сургалтын байгууллагын дотоод орчинг
тодорхойлогч чухал хүчин зүйлийн нэг бол
технологи юм.Энэ нь тухайн сургалтын
байгууллагын бүх төрлийн нөөц болох
багш нар суралцагчид цаг хугацаа, арга
техник хэрэглэгдэхүүн, зохион
байгуулагчийн ур чадвар зэргийг
бүтээгдэхүүн үйлчилгээ болгон хувиргах
үйл явц юм.Сургалтын технологийн хөгжил
нь боловсролын үйлчилгээний чанартай
салшгүй холбоотой.
• Эдийн засгийн байдал
• Олон улсын байдал
• Шинжлэх ухаан техникийн дэвшил
• Улс төрийн хүчин зүйлс
• Нийгэм соёлын хүчин зүйлс
• Төрийн засаг захиргааны байгууллага, хууль
тогтоомж
• Үйлдвэрчний эвлэл
• Хэрэглэгчид/Хүүхэд эцэг эх, нийгэм/
• Бэлтгэн нийлүүлэгч хөдөлмөр капитал
материал
Материал Технологи Х¿м¿¿с Мэдээлэл
Барилга
байгууламж
Тоног
төхөөрөмж
Тавилга
Сурах,
сургах
үйлийн арга
барил
Сургалтын
технологи
Суралцагчид
Багш нар
Ажиллагсад
Оролцогчид
Эцэг эхчүүд
Сургалтын
агуулга
Гадаад
дотоод
мэдээлэл
Байгууллагын үйл ажиллагаанд нөлөөлөх
хүчин зүйлийг шууд ба шууд бус гэж
ангилдаг.
• Шууд нөлөөтэй хүчин зүйл нь:
• Хэрэглэгч
• өрсөлдөгч
• Нийлүүлэгч
• Үйлдвэрчний эвлэл ,төрийн зохицуулалт
• Шууд бус үйлчлэх хүчин зүйл нь:
• Эдийн засгийн байдал
• НИйгэм соёлын хүчин зүйл
• Технологи
• Улс төрийн байдал
• Олон улсын орчин
• Шууд бус үйлчлэх хүчин зүйл нь:
• Эдийн засгийн байдал
• НИйгэм соёлын хүчин зүйл
• Технологи
• Улс төрийн байдал
• Олон улсын орчин
• 2.Технологи.
• Технологи нь байгууллагын гадаад орчинг
тодорхойлох хүчин зүйл болдог.Улс орны
хөгжил нь үйлвэрлэлийн хөгжил, улмаар улс
орны хөгжлийг дагуулж байдаг.Түүнийг дагаад
шинэ орчин, шинэ мэдлэг, шинэ бүтээгдэхүүн
шинэ техник, шинэ менежемент шинэ чадвар
бий болдог.Технологийн орчинг дагаж
боловсролын технологи шинэчлэгдэж байдаг.
• Хүн ам зүйн орчин.
• Улс орны болон тухайн бүс нутгийн Хүн
ам зүйн хөгжил нь боловсролын
байгууллагын хөгжилд чухал ач
холбогдолтой.Хүн ам зүйн олон
үзүүлэлтээс хэрэглэгчийн / суралцагч, эцэг
эхийн хүсэл сонирхол / эрэлт хэргцээ
тодорхойлогдож байдаг.Хүмүүсийн
амьдралын хэв маяг, нас хүйс орлого,
сонирхол бүгд л боловсролын
үйлчилгээний эрэлт нийлүүлэлтэнд
нөлөөлдөг зүйл.
• Нийгэм соёлын хүчин зүйл:
• Боловсролын байгууллагын ажлын эцсийн
үр дүн болох суралцагчдын сурлагын
амжилт нь соёлын орчинтойгоо зохицож
үйл ажиллагаагаа хэрхэн явуулснаас
шалтгаалж байдаг. Боловсролын
байгууллага зорилгоо биелүүлэхдээ
боловсрол шинжлэх ухаан, урлаг, спорт
оюун санаа, аьдралын бүх салбарын
ололтыг ашигладаг.Улс орон бүхэн өөрийн
орны үндэстний соёлын үнэт зүйл,
уламжлал зан заншил соёлтой байдаг.
Байгууллагын бодлогын орчин буюу шууд үйлчлэх хүчин
зүйлс:
Зохицуулагч:Засгийн газар байгууллагад шууд бусаар
нөлөөлдөг бол зохицуулагчид нь бодлогын орчинд үйл
ажиллагаа явуулдаг засгийн газрын тусгай байгууллагууд
юм. Жишээлбэл: БСШУЯ, Төрийн өмчийн хороо, Стандарт
хэмжил зүйн төв гэх мэт. Эдгээр багууллагас гаргаж буй
тушаал, шийдвэр тогтоол нь боловсролын байгууллагын
үйл ажиллагааг шууд зохицуулдаг.
• Нийлүүлэгч: Боловсролын байгууллага
нөөцөө тасралтгүй хангахын тулд
найдвэртай харилцагч болох хэд хэдэн
нийлүүлэгчтэй /Хамран сургах
тойрог,эцэг эхчүүд / холбоо тогтоох нь
чухал.Иймээс нийлүүлэгч нь
байгууллагын стратегийн сонголтонд
нөлөөлнө.Энэ нь нийлүүлэгчээ зөв
сонгох стратегийн шийдвэртэй
холбоотой.
• Хэрэглэгч:Хэрэглэгч бол байгуулагын
оршин тогтнох гол үндэс юм. Б
Боловсролын байгууллага амжилтанд
хүрэхийн тулд хэнд? Юуг? Хэзээ? яаж ?
хаана? Сургах гэсэн зарчмаар
хэрэглэгчдэд чиглэсэн стратеги
боловсруулдаг. Ингэснээр зах зээлд нэр
хүнд байр сууриа эзэлж удаан оршин
тогтнож чаддаг.Үүний тулд зар
сурталчилгаа, соёлт үйлчилгээ,
урамшуулал,технологийн чадвар,
идэвхжүүлэлт, зэргийг цогцоор бодлогын
чанартайгаар явуулдаг.

ESON101-Хичээл 4

  • 1.
  • 2.
    Боловсролын байгууллага, түүний орчин. Боловсролынбайгууллагыг оновчтой удирдахын тулд түүний ажлын үр дүнд ямар хүчин зүйл эерэгээр эсвэл сөргөөр нөлөөлж байгааг тогтоох шаардлагатай. Үүний үр дүнд байгууллага дотоод үйл ажиллагаагаа зохицуулдаг учир дотоод орчны хүчин зүйлүүдэд анхаарах шаардлагатай юм.
  • 3.
    Боловсролын байгууллагын дотоодорчин нь : • Эрхэм зорилго • Зорилт • Зохион байгуулалтын бүтэц • Ажиллах хүч, • Багшлах боловсон хүчний нөөц • Сургалтын технологи
  • 4.
    Эрхэм зорилго ньболовсролын байгууллагын хүрэхээр тэмүүлж байгаа эцсийн үр дүн,боловсролын шатлал бүхэнд боловсролын хуулиар тодорхойлогдсон байдаг.Үүнд хүрэхийн тулд боловсролын байгууллага дунд болон богино хугацааны олон зорилттыг тавьж ажилладаг. Зорилго зорилтууд нь хоорондоо уяалдаа холбоо сайтай , нэгдмэл зорилгод хүрэхэд чиглэгдсэн хичээлийн жил тус бүрээр ялгаатай тавигддаг.
  • 5.
    Зорилгоо оновчтой томъёолохынтулд түүний дотоод үйл ажиллагаа болох үр дүнтэй сургалт явуулах, ашиг олох , гадаад шинж болох сургууль, цэцэрлэгийн өөрийноршин тогтнох үндэс болох хамран сургалтын асуудлыг судалж шинжилж үздэг. Мөн хэрэглэгчдээ хир зэргийн чанартай боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх вэ? гэдэг асуудлыг ч гол анхааралдаа авдаг.
  • 6.
    • Сургалтын байгууллагазорилгодоо хүрэхийн тулд тодорхой хугацаанд гүйцэтгэх ёстой ажлын хэсэг бол сургалтын зорилт юм.Сургалтын зорилтууд нь: • Тухайн шатны сургалтын байгууллагад хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой бодитой, орчин нөхцөлдөө уялдсан олон улсын жишиг түвшинд тохирсон байх
  • 7.
    • Сургалтын чанарынүнэлгээ хийх бүрэн боломжтой тодорхой стандартаар явагддаг үр дүн нь хэмжигдэхүйц байх • Тодорхой хугацаатай явагдах /Улирал, семестр гэх мэт/ • Багш суралцагчид, ажилтнууд болон нийгмийн тодорхой бүлгээс боловсролын харилцаанд оролцогчдод ойлгомжтой байх шаардлагатай.
  • 8.
    • Боловсролын байгууллагаүйл ажиллагааны түвшин бүрийн хээ зорилтыг оновчтой сайн тодорхойлж чадвал тэр нь байгууллагын үйл ажиллагааг чиглүүлэх, иддэвхжүүлэх, зохицуулах үүрэгтэй тул тухайн боловсролын байгууллагын амжилтын үндэс бий болно.
  • 9.
    Зохион байгуулалтын бүтэц: Боловсролынбайгууллага тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд бүтцийн оновчтой хэлбэрийг сонгох нь чухал юм. Зохион байгуулалтын бүтцийн үндэс нь хөдөлмөрийн хувиарлалт байдаг.Түүний бүтцийг тодорхойлогч үндсэн ойлголт нь хяналтын хүрээ, удирдалгын төвшний тоо юм.Нэг удирдагчийн удирдалгын дор харъяалагдаж байгаа хүний тоог хяналтын хүрээ гэдэг.Боловсролын байгууллага нь хөдөлмөрийн хэвтээ ба босоо хуваарлалттай байдаг.
  • 10.
    Хүний нөөц: • Менежментийнухаан хүний нөөцийг үр бүтээлтэй ашиглах асуудлыг дараах байдлаар тайлбарладаг. • Хувь хүний сэтгэлзүйн асуудал • Хамт олны гишүүн гэж хэн бэ? • Удирдагчийн зан төлөв ямар байх вэ? • Удирдагчийн манлайлал гэж юу вэ? • Хувь хүмүүсийн хоорондын ялгаа байж болох уу? • Идэвхжүүлэлт, урамшуулалтыг яаж хийх вэ? • Гадаад дотоод хөдөлгөгч хүч гэж юу вэ?
  • 11.
    • Багш ажиллагчдыгүр бүтээлтэй ажиллуулахын тулд байгууллагын дүрэм журмын системээс гадна тэдний дотоод сэдлийн учир шалтгааны үндэс болдог хэрэгцээг танин мэдэж бий болгох замаар зорилго зорилтоо үр дүнтэй хэрэгжүүлнэ. • Багш сурган хүмүүжүүлэгчид хувь хүний чанараараа хоорондоо огт адилгүй бөгөөд нас, хүйс авъяас чадвар, сонирхол боловсролын түвшингөөрөө ч хоорондоо ялгагдана.
  • 12.
    • Сургалтын менежерийнудирдах чадвар хүмүүст өөр өөрөөр бууна.Учир нь менежерийн зүгээс өгсөн үүрэг даалгаварыг биелүүлэхэд жолооддог дотоод учир шалтгаан бий.Энэ нь хүний матерлиалаг болон оюун санааны хэрэгцээнээс урган гардаг.Иймд багшийг ажиллуулахын тулд хэрэгцээг танин мэдэж , тэрхүү хэрэгцээг бий болгох замаар идэвхжүүлэх урамшуулах ажлыг зохион байгуулах шаардалгатай болдог.
  • 13.
    Технологи: Сургалтын байгууллагын дотоодорчинг тодорхойлогч чухал хүчин зүйлийн нэг бол технологи юм.Энэ нь тухайн сургалтын байгууллагын бүх төрлийн нөөц болох багш нар суралцагчид цаг хугацаа, арга техник хэрэглэгдэхүүн, зохион байгуулагчийн ур чадвар зэргийг бүтээгдэхүүн үйлчилгээ болгон хувиргах үйл явц юм.Сургалтын технологийн хөгжил нь боловсролын үйлчилгээний чанартай салшгүй холбоотой.
  • 14.
    • Эдийн засгийнбайдал • Олон улсын байдал • Шинжлэх ухаан техникийн дэвшил • Улс төрийн хүчин зүйлс • Нийгэм соёлын хүчин зүйлс • Төрийн засаг захиргааны байгууллага, хууль тогтоомж • Үйлдвэрчний эвлэл • Хэрэглэгчид/Хүүхэд эцэг эх, нийгэм/ • Бэлтгэн нийлүүлэгч хөдөлмөр капитал материал
  • 15.
    Материал Технологи Х¿м¿¿сМэдээлэл Барилга байгууламж Тоног төхөөрөмж Тавилга Сурах, сургах үйлийн арга барил Сургалтын технологи Суралцагчид Багш нар Ажиллагсад Оролцогчид Эцэг эхчүүд Сургалтын агуулга Гадаад дотоод мэдээлэл
  • 16.
    Байгууллагын үйл ажиллагаанднөлөөлөх хүчин зүйлийг шууд ба шууд бус гэж ангилдаг. • Шууд нөлөөтэй хүчин зүйл нь: • Хэрэглэгч • өрсөлдөгч • Нийлүүлэгч • Үйлдвэрчний эвлэл ,төрийн зохицуулалт
  • 17.
    • Шууд бусүйлчлэх хүчин зүйл нь: • Эдийн засгийн байдал • НИйгэм соёлын хүчин зүйл • Технологи • Улс төрийн байдал • Олон улсын орчин
  • 18.
    • Шууд бусүйлчлэх хүчин зүйл нь: • Эдийн засгийн байдал • НИйгэм соёлын хүчин зүйл • Технологи • Улс төрийн байдал • Олон улсын орчин
  • 19.
    • 2.Технологи. • Технологинь байгууллагын гадаад орчинг тодорхойлох хүчин зүйл болдог.Улс орны хөгжил нь үйлвэрлэлийн хөгжил, улмаар улс орны хөгжлийг дагуулж байдаг.Түүнийг дагаад шинэ орчин, шинэ мэдлэг, шинэ бүтээгдэхүүн шинэ техник, шинэ менежемент шинэ чадвар бий болдог.Технологийн орчинг дагаж боловсролын технологи шинэчлэгдэж байдаг.
  • 20.
    • Хүн амзүйн орчин. • Улс орны болон тухайн бүс нутгийн Хүн ам зүйн хөгжил нь боловсролын байгууллагын хөгжилд чухал ач холбогдолтой.Хүн ам зүйн олон үзүүлэлтээс хэрэглэгчийн / суралцагч, эцэг эхийн хүсэл сонирхол / эрэлт хэргцээ тодорхойлогдож байдаг.Хүмүүсийн амьдралын хэв маяг, нас хүйс орлого, сонирхол бүгд л боловсролын үйлчилгээний эрэлт нийлүүлэлтэнд нөлөөлдөг зүйл.
  • 21.
    • Нийгэм соёлынхүчин зүйл: • Боловсролын байгууллагын ажлын эцсийн үр дүн болох суралцагчдын сурлагын амжилт нь соёлын орчинтойгоо зохицож үйл ажиллагаагаа хэрхэн явуулснаас шалтгаалж байдаг. Боловсролын байгууллага зорилгоо биелүүлэхдээ боловсрол шинжлэх ухаан, урлаг, спорт оюун санаа, аьдралын бүх салбарын ололтыг ашигладаг.Улс орон бүхэн өөрийн орны үндэстний соёлын үнэт зүйл, уламжлал зан заншил соёлтой байдаг.
  • 22.
    Байгууллагын бодлогын орчинбуюу шууд үйлчлэх хүчин зүйлс: Зохицуулагч:Засгийн газар байгууллагад шууд бусаар нөлөөлдөг бол зохицуулагчид нь бодлогын орчинд үйл ажиллагаа явуулдаг засгийн газрын тусгай байгууллагууд юм. Жишээлбэл: БСШУЯ, Төрийн өмчийн хороо, Стандарт хэмжил зүйн төв гэх мэт. Эдгээр багууллагас гаргаж буй тушаал, шийдвэр тогтоол нь боловсролын байгууллагын үйл ажиллагааг шууд зохицуулдаг.
  • 23.
    • Нийлүүлэгч: Боловсролынбайгууллага нөөцөө тасралтгүй хангахын тулд найдвэртай харилцагч болох хэд хэдэн нийлүүлэгчтэй /Хамран сургах тойрог,эцэг эхчүүд / холбоо тогтоох нь чухал.Иймээс нийлүүлэгч нь байгууллагын стратегийн сонголтонд нөлөөлнө.Энэ нь нийлүүлэгчээ зөв сонгох стратегийн шийдвэртэй холбоотой.
  • 24.
    • Хэрэглэгч:Хэрэглэгч болбайгуулагын оршин тогтнох гол үндэс юм. Б Боловсролын байгууллага амжилтанд хүрэхийн тулд хэнд? Юуг? Хэзээ? яаж ? хаана? Сургах гэсэн зарчмаар хэрэглэгчдэд чиглэсэн стратеги боловсруулдаг. Ингэснээр зах зээлд нэр хүнд байр сууриа эзэлж удаан оршин тогтнож чаддаг.Үүний тулд зар сурталчилгаа, соёлт үйлчилгээ, урамшуулал,технологийн чадвар, идэвхжүүлэлт, зэргийг цогцоор бодлогын чанартайгаар явуулдаг.