Moeten we leren leven met terreur?
0 likes155 views
Achtergrondartikel over de (on)veiligheidsgevoelens na de verijdelde aanslag op de Thalys
Moeten we leren leven met terreur?
- 1. © Copyright 2015 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad. Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt uitdrukkelijk voorbehouden. Zaterdag, 29 augustus 2015 M O E T E N W E L E R E N L E V E N M E T terreur? achtergrond Het Thalys-incident heeft de discussie over de vraag hoe veilig Europa is aangewakkerd. Is vrees op zijn plaats? Of moeten we leren leven met aanslagen? Of mag de belastingbetaler, zoals arabist Hans Jansen schreef, van een overheid die beloofd heeft hem waar nodig tegen geweld te beschermen, verwachten dat die haar verplichting nakomt? door Johan vd Beek en Claire v Dyck EE en rijtje, van dit jaar. Syriëganger Ayoub El-Khazzani (Thalys), Syriëgangers Said and Chérif Kouachi (Charlie Hebdo Parijs, twaalf do- den), Amedy Coulibaly (supermarkt Pa- rijs, vier doden), Omar Abdel Hamid El-Hussein (Kopenhagen, twee doden), Yassine Salhi (Lyon, 1 dode en aanslag op gasfabriek), Sid Ahmed Ghlam (Pa- rijs. Wordt per toeval gearresteerd om- dat hij zich in een been schiet, terwijl hij bezig is met de voorbereiding van een aanslagenreeks). Al deze mannen stonden op de ra- dar van de veiligheidsdiensten, soms in meerdere landen. Dat ‘op de radar staan’ is een mantra die na elke aanslag of net verijdelde aanslag klinkt. Even voorspelbaar is de reactie dat je gekken niet tegen kunt houden. Ira Helsloot, hoogleraar en veiligheidsdeskundige: „We kunnen onze samenleving niet dichttimmeren.” Bovendien, merkte hij op, is de kans op een aanslag heel klein. Ook dat is een klassieker. De kans dat u, lezer, om het leven komt tij- dens whatsappen in de auto of een val van het keukentrapje is vele malen gro- ter dan de kans dat u tegen een terro- rist aanloopt of om het leven komt bij een bomaanslag. Heel geruststellend. Over die ‘kleine kans’ merkte Daniel Benjamin (onder Bill Clinton belast met contraterrorisme) op dat kijken naar aantallen doden ten gevolge van aanslagen niet zo veel zegt. Die statistie- ken verwijzen uitsluitend naar gelukte aanslagen, maar laten verijdelde buiten beschouwing. Ze zeggen ook niets over de ambities van jihadisten. Ayoub El-Khazzani had genoeg magazijnen bij zich om tientallen, misschien wel hon- derd mensen of meer te doden aan boord van de Thalys. De mensen die in 2006 in Engeland werden opgepakt vanwege aanslagplannen op zeven in- tercontinentale vluchten hadden nog grotere aantallen slachtoffers voor ogen. Schijnveiligheid kun je, met ande- re woorden, niet alleen ontlenen aan het posteren van meer politiemensen op treinstations, maar ook door het se- lectief interpreteren van statistieken. Terug naar die ‘radar’. Als mensen daarop staan, hoe kunnen ze dan in het bezit komen van een kalasjnikov en een pistool en aan boord gaan van een sneltrein? Hoe kan, in Maastricht, een vrouw die ook ‘op de radar’ stond twee kinderen ontvoeren en naar het kali- faat vertrekken? Hoe kan een veroor- deelde terrorist die in België zes jaar heeft vastgezeten prediken in een mos- kee in Geleen? Vanwege het toegenomen ‘dreigings- beeld’ is het budget van de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) structureel verhoogd met 25 miljoen euro. Dat gebeurde nadat de dienst eerst jarenlang door nooit goed onderbouwde bezuinigingen (aldus een vernietigend rapport van de Alge- mene Rekenkamer) praktisch was uit- gekleed. Het gevolg was een braindrain waarvan de consequenties nog jaren- lang zullen voortslepen. De vraag in hoeverre we veilig zijn, moet ook via dat perspectief worden bekeken. Zijn de verschillende diensten en samenwer- kingsverbanden zoals Veiligheidshui- zen die in Nederland betrokken zijn bij ‘het verbeteren van het veiligheidsge- voel onder de burgers’ op hun taak berekend? Zou het kunnen zijn dat we een geflatteerd beeld hebben van het vermogen en de kennis van zaken van die diensten en verbanden? Een belangrijk obstakel bij het beant- woorden van die vraag is het gebrek aan transparantie, op bijna alle niveaus (justitie, politie, AIVD, NCTV, Veilig- heidshuis) als het om radicalisering gaat. De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) schreef in een rapport dat dit jaar verscheen iets dat niet alleen de AIVD maar alle betrokkenen zich mo- gen aantrekken: ‘Buiten kijf staat dat in- lichtingen- en veiligheidsdiensten hun concrete activiteiten voornamelijk in heimelijkheid effectief kunnen verrich- ten. Maar soms zorgt dit voor een ge- heimhoudingscultuur die te ver door- schiet en waardoor bovendien bij de burger mythes en misverstanden kun- nen ontstaan (…) Te rigide geheimhou- ding straalt uiteindelijk negatief af.’ Gebrek aan transparantie kan ook cynisme bij de burger oproepen, of er- ger nog, het vermoeden aanwakkeren dat die geheimzinnigheid wordt ge- bruikt als een schild om verantwoorde- lijkheid te ontlopen, kritiek in te dam- men of incompetentie te verbloemen. Het is wel degelijk mogelijk om zonder de staatsveiligheid in gevaar te brengen meer inzicht te verschaffen in de (on)mogelijkheden van het voorko- men van terreur. De haast categorische weigering om dat te doen, heeft een hoogst ondemocratisch karakter, merk- te de Amerikaanse wetenschapper Carl Sagan op. Uit informatie die af en toe toch doorsijpelt, komt een beeld naar voren van gebrekkige informatie-uitwis- seling (en soms zelfs concurrentie) tus- sen de verschillende diensten. Een groot probleem is het gebrek aan kwali- tatief goede informatie uit moslimkrin- gen zelf. Formele en informele leiders binnen de moslimgemeenschap heb- ben dikwijls niet het vertrouwen dat in- formatie waarover zij beschikken op adequate en discrete wijze zal worden behandeld. Dit is een legitimiteitspro- bleem van formaat. De mensen die be- schikken over de meeste kennis (mos- lims) zien de politie kennelijk niet als een geschikte, logische en betrouwbare partner om informatie en zorgen over radicalisering in eigen kring mee te de- len. Dat is verontrustend, omdat ieder- een het er inmiddels over eens dat jiha- disme een duurzaam veiligheidspro- bleem is geworden. En dan is er nog de complexiteit van het speelveld. Bij radicalisering gaat het vaak om mensen die mogelijk iets gaan doen wat niet mag (aanslag) of moet worden verhinderd (uitreizen), maar in de tussentijd niets doen dat bij wet ver- boden is. Het analyseren hiervan vergt een academische benadering waarvoor ‘denkers’ nodig zijn, terwijl de politieor- ganisatie pragmatisch is ingesteld en van oudsher met name ‘doeners’ in de gelederen heeft. Hiernaast kent de Nederlandse politie een notoir slechte ICT-organisatie, die het werken met grote hoeveelheden data niet faciliteert en in sommige opzichten zelfs bemoei- lijkt (zie ook Intelligence, politie en veilig- heidsdienst, Universiteit Tilburg). Er zijn wel degelijk politiemensen, ook in Limburg, die het speelveld wel overzien. Maar die hebben op hun beurt te maken met een soms verstik- kende hiërarchie binnen hun eigen or- ganisaties, waardoor signalen vanaf de straat niet of verkeerd worden beoor- deeld door een van de praktijk losgezon- gen managementlaag (zie ook het ont- luisterende boek De gekooide recherche van ex-politieman Michiel Princen). Familieleden van uitreizigers bevesti- gen een beeld, waarin signalen dat iemand radicaliseerde of wilde uitrei- zen niet of te laat werden gedeeld tus- sen instanties of om onduidelijke rede- nen niet leidden tot actie. Op Europese schaal sijpelen steeds vaker berichten door dat jihadisme en de daarmee samenhangende terreurdrei- gingen onbeheersbaar zijn geworden voor de opsporingsdiensten. Voor het rond de klok schaduwen of volgen van iemand zijn, zo wijzen berekeningen uit, ongeveer twintig mensen nodig. Omdat er meer ‘gevallen’ zijn dan mensen om ze te schaduwen, is men ge- dwongen een analyse te maken waarbij wordt gekozen voor de ‘zwaarste’ geval- len. Dat betekent dat aan de onderkant mensen door het net kunnen glippen. El-Khazzani stond weliswaar ‘op de radar’, maar had niet genoeg ‘punten’ om te worden gesurveilleerd. Hij was, kortom, geen ‘prioriteit’. De Franse premier Manuel Valls klap- te vorig jaar al enigszins uit de school toen hij zei dat er alleen in Frankrijk on- geveer drieduizend mensen in aanmer- king komen voor surveillance, zowel fysiek als op het internet. Dat gaat de capaciteit van de Franse veiligheidsdien- sten echter ver te boven, aldus Valls. Dat honderd procent veiligheid niet bestaat, hebben burgers in Europa intus- sen, zo lijkt het, geaccepteerd. In die zin hebben radicalen, zowel in ons land als daarbuiten, een slag gewonnen. De slag die de burger heeft gewon- nen is dat hij niet wegkruipt en ge- woon zijn leven blijft leiden. Ook in het groeiende besef dat de diensten die hem moeten beschermen onder de streep slechts ‘mensenwerk’ leveren. Er zijn ook nog andere lessen te leren. Op 9/11 faalde alles en iedereen binnen het veiligheidsapparaat en de overheid van de machtigste natie ter wereld. Het enige effectieve verzet van die dag kwam van burgers, passagiers aan boord van vlucht 93. De ‘bombroek- aanslag’ aan boord van KLM 588 naar Detroit werd ook door passagiers voor- komen. Er zijn meer voorbeelden. Zoals de Thalys, vorige week. Soms rest alleen onze eigen weerbaarheid. Geert Wilders tussen zwaarbewapende politiemannen in Garland (Texas) dit jaar. Hij sprak op een expositie van Mohammed-tekeningen die doelwit werd van een aanslag. foto Hollandse Hoogte