Downloaded 414 times
More Related Content
MORPOLOHIYA
- 1.
- 2. MOrPOLOHIYA Tawag sa pag-aaralng straktyur ng mga salita at ng relasyon nito sa mga iba pang salita sa wika. Sa linggwistika , kilala din sa katagang palabuuan. Tawag sa pag-aaral kung paanong ang bawat bahagi ng salita ay pinagsasama-sama upang makabuo ng salita.
- 3. ANG SALITA Kadalasangkaagad binibigyan ng pansin kapag pinag-uusapan ang isang wika. Isang katangian din ng tinatawag na salita , ang katangian na maaring bigkasin ito na nakahiwalay sa iba pang salita Mey mga salita sa wika ng mundo na binubuo ng higit sa isang salita tulad ng hampaslupa, buntonghininga, kisapmata sa Tagalog. Ang mga sikwens ng mga tunog na mey kahulugan sa isang wika’y di pareho o, kadalasan, walang kahulugan sa ibang wika.
- 4. ANG MORPEMA OMORFIM Pinaka maliit na yunit ng wika na may kahulugan.
- 5. URI NG MORPEMA a.Morpemang Malaya Tinatawag na mga malayang morfim ang mga salitang pwedeng bigkasing nag-iisa at di laging nakakabit pa sa ibang morfim. Halimbawa: ulo, bahay, pusa, isip
- 6. b. Di- MalayangMorpema Mga morpema na laging nakakabit sa ibang morpema Tinatawag na panlapi ang mga morpema na laging nakakabit sa ibang morpema Di malayang morpema ang mga afiks o panlapi Hlimbawa: dasal-nagdasal bili- bumili linis- nilinis
- 7. SALITANG -UGAT Rut aytintawag ding salitang –ugat. Halimbawa: pinagsaingan *Ang isang rut at isa o higit pang afiks ay tinatawag na stem kung dinadagdagan pa ito ng iba pang afiks. Kaya ang stem ang bahagi ng salitang kinakabitan ng afiks. Halimbawa: ganda ang rut ng salitang gandahan at ito rin ang stem dahil kinakabitan ng afiks na han.
- 8. MGAAFIKS / Panlapi Ang mga PANLAPI na ikinakabit sa unahan ng iba pang morpema ay tinatawag na unlapi halimbawa: pag- pagkain ma- mabato Hulapi ang tawag sa mga morpema na kinakabit sa dulo ng salita. halimbawa: -an/han - kainan batuhan Tinatawag namang gitlapi ang morfim na sinisingit sa iba pang morfim.
- 9. Repleysiv naman angang isa pang tayp na gitlapi na isinisingit sa sunod-sunod na tunog ng isa pang morfim. Halimbawa: bawnd , baynd ,grawnd, graynd, *Pinalitan ng /aw/ ang nukleyus /ay/ na kapwa mga diptong.
- 10. PAGKILALA SA MORFIMo MORPEMA Para malaman ang morfim ng isang wika, kinokompara ang mga salitang mey mga sikwens na mga tunog na magkapareho o halos magkapareho at pareho din ang kahulugan tulad ng ipinakita sa nakaraang diskasyon tungkol Swahili. Halimbawa: pambato batuhan nabato bumato
- 11. PONOLOHIYA AT MORPOLOHIYA NAPAGKONDISYON Mga salitang plural sa Ingles o ang mga salitang nagsasabing higit sa isa ang pinag-uusapan. Malalaman ang morfim ng plural kung ikukumpara ang mga salitang nagsasabing isa lang ang pinag- uusapan at ang mga salitang higit sa isa ang pinag- uusapan. Isa higit sa isa boy-batang lalaki boys- mga batang lalaki sæk-sako sæks- mga sako kæb- taksi kæbz- mga taksi bæg- lalagyan,bag bægz-mga bag
- 12. PONOLOHIYA NA PAGKONDISYON Iba pang ginagamit na panlapi para makapagbuo ng kahulugang “higit sa isa”. Halimbawa: æks- palakol ækses-mga palakol mætč-posporo mætčes- mga posporo rowz- rosas rowzes-mga rosas jedĵ-hwes,jadj jedjes- mga hwes
- 13. MORPOLOHIYA NA PAGKONDISYON Mga alomorf na ang batayan ng paggamit ay hindi isang tunog sa envayronment ng morpema kundi sa iba pang morpema May mga salitang plural sa Ingles na binubuo sa paraan ng alomorf na (-en) o ng vowel na repleysiv. Halimbawa: ox/oks/baka nagiging plural kapag nilagyan ng /- en/, isang alomorf na kinondisyon ng morfim Zero-alomorf- hindi naririnig o walang manifestesyong fonologikal tulad ng plural ng /šiyp/”tupa” sa Ingles na /šiyp /din ang maririnig kapag ‘mga tupa’ ang kahulugan.
- 14. MGA MORPEMA NA DERIBESYUNALAT INPLEKSYUNAL Kapag nababago ang kahulugan ng isang morfim dahil sa pagkakabit ng iba pang morfim tinatawag na mga salitang derayv ang resulta nito at ang morfim o afiks na dahilan ng pagbabago ng kahulugan ay tinatawag na derivesyunal-afiks. Halimbawa: Ingles: /-li/ man- manly ‘kilos lalake’ friend-friendly ‘mapagkaibigan’ Filipino/paη/ ‘gamit sa’ nagiging pantulog
- 15. Inpleksyunal –morpema– morpema na tumutukoy sa gramatikal-fangsyon na di tulad ng deribesyunal –morpema, hindi nababago ang kategorya ng morpema na kinakabitan nito. Halimbawa ang mga panlapi na nagiindikeyt ng aspek sa Filipino. Halimbawa: nagluto,nagluluto,magluluto Ingles: tense morphim cheat- cheated, cheating,
- 16. KONTENT AT FANGSYONMORFIM Isa pang pagkakaiba sa pagitan ng mga tayp ng mga morpema Karamihan sa mga morpema ay may semantik- kontent ,i.e.,meron silang natatanging kahulugan na madaling malaman. Tinatawag na konent- morpema ang mga ganitong klaseng morfim. Halimbawa: Fil. puno, katotohanan,takot,gawa Ing. table “mesa”,good “mabuti”,run ‘takbo’
- 17. 0 Ang ibangmorpema naman ay nagbibigay ng impormasyon tungkol sa gramatikal na gamit sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga salita sa sentens. Tinatawag itong morpemang- panksyon Halimbawa: Fil. ang,ng,sa,ako,at,pero,dahil,- um,mag-,in Ing. in ‘sa’, for ‘para sa/kay’, the ‘ang’, I ‘ako’, but ‘pero’, although ‘kahit’
- 18. Tinatawag na open-klasang morpemang-kontent dahil pwede itong dagdagan ng mga bagong salita/myembro. Sa kabilang dako, klows-klas naman ang mga morpemang panksyon dahil halos hindi nadadagdagan ito ng mga bagong myembro.
- 19. MORPOPONEMIKO Mga pagbabagongMorpoponemiko 1.Asimilasyon- Ito ang pagbabagong karaniwang nangyari sa tunog na /ng/ sa mga panlaping pang-,mang-,hing- o sing-,dahilan sa impluwensya ng kasunod na tunog(unang tunog ng salitang nilalapian) Halimbawa: pang+bansa=pangbansa=pambansa mang+bola=mangbola=mambola sing+tamis=singtamis=sintamis
- 20. Dalawang uri ngasimilasyon: Asimilasyong di-ganap—ito ang pagbabagong nagaganap sa pusisyong pinal ng isang morpema dahilan sa impluwensiya ng kasunod na tunog. Halimbawa: pang+dakot=pangdakot=pandakot sing+puti=singputi=simputi sing+rupok=singrupok=sinrupok
- 21. Asimelasyong ganap—nawawala ang unangtunog ng nilalapian. Halimbawa: pan+talo=pantalo=panalo mang+kuha=mangkuha=manguha
- 22. 2 .Pagkawala ng Ponema-sauring ito, nawawala ang huling patinig ng salitang-ugat kapag nilagyan ng ito ng hulapi. Halimbawa: tira+-han=tirahan=tirhan dakip+-in=dakipin=dakpin kamit+-an=kamitan=kamtan
- 23. 3.Paglilipat-diin—ito ay nagaganap kapagang salitang-ugat ay hinuhulapian. Halimbawa: sira:in hawa:kan putu:lin
- 24. 4.Pagkakaltas ng Ponema—nangyayari angpagbabagong ito kung ang huling ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawawala kapag nilalagyan ng hulapi. Halimbawa: bili:han=bilihan=bilhan bukas+an=bukasan=buksan
- 25. 5.Metatesis---Ito ay angpagpapalitan ng posisyon ng mga tunog sa isang salitang nilalapian. Halimbawa: lipad:-in=linipad=nilipad yaya+-in=yinaya=niyaya in+regalo+han=rinegaluhan=niregaluhan
- 26. ANG PAGBUBUO NGSALITA 1.Analoji—isang epektibong paraan sa pagbuo ng mga bagong salita. Nag-iimbento, nagbubuo ng mga bagong salita o binabago ang form ng dating salita base sa mga regular at madalas gamiting mga patern ng wika. *Nagagamit kaagad ng mga batang natututong mag-Ingles ang pinakaregular na rul sa pagsasabi ng plural, ang pagdagdag ng (-s) o (- z) sa rut. Kaya pag di sakop ng rul na ito ang salitang gagamitin, ang sasabihin nila ay *mans at *foots dahil sa analoji sa regular na rul na ito.
- 27. Stratehiyang analoji sapagbuo ng mga salitang bago na pulot sa Ingles tulad ng kidnap—karnap brownout– blackout
- 28. 2.Back Formation opagtanggal – morpema—Ang panlapi ng salita ang inaalis o di kaya, iniigsian ang morpema para makabuo ng bagong salita. Halimbawa: television- telebisyon (tele at vision – televise’televays) edit-editor sa Fil. utol-kaputol-putol
- 29. 3.Clipping o Pagkakaltas—Isapang proses ng pagpapaigsi ng salita.Ito ay madalas ginagawa sa pagbuo ng mga bagong salita na unay dumadaan muna sa status ng tinatawa na slang o salitang kalye. Halimbawa: Ingles Filipino math—mathematics insan--pinsan lab---laboratory utol—kaputol dorm- dormitory pare--kumpare fan—fanatic mare-kumare
- 30. Nagkakaroon din ngmga bagong salitang tinatawag na akronim na binubuo ng mga unang tunog o silabol ng mga salita. Halimbawa: NATO- North Atlantis Treaty Organization NAWASA-National Water System Administration
- 31. 4.Blending o Paghahalo–Isa pang proseso ng pagbuo ng mga salita.Parang pagbabawas din ito dahil pinagsasama ang dalawang salita at binabawasan ang isa nito o di kaya parehong binabawasan ang pinagsamang morfim. Halimbawa: smog-kombinasyon ng smoke at fog brunch-galing sa breakfast at lunch tapsilog-tapa,sinangag at itlog
- 32. 5.fok-etimoloji– Pinuputolang salita sa akalang bawnderi ng silabol o morf. Halimbawa: hamburger— cheezeburger,steakburger, chickenburger,mushroomburger
- 33. 6.Derivesyunal/fangsyunal –shif–maraming salita ang nabubuo sa paraang ito na sa paliwana na tyuretikal, kahit anong stem ay pwedeng malagyan ng afiks kaya nababago ang gramatik – kategori ng salita. Ang pagbabagong nangyayari dahil sa pagshif o paglipat ng stres o di kaya ng pusisyon nito sa sentens. Ganito nabuo ang mga salita sa Ingles na mga na na nasa unang silabol ang stres pero verb o adjek kapag nasa ibang silabol:
- 34. Halimbawa: implant (verb)-ilagay implant(nawn)-bagay nainilagay sa paraan ng operasyon content (nawn)-ang nilalaman ng ibang bagay content (adjektiv)-nasisyahan implement(verb)-gumawa implement(nawn)-gamit sa paggawa
- 35. Salitang pinaraansa prosesong derivesyon. *Nagbabago ng kategori at nagiging salitang aksyon kung lalagyan ng afiks na verbal na mag- ito’y dahil sa analoji sa regular na gawain sa Filipino. Halimbawa: jet – magjet magjins bakya- magbakya magbrash suklay – magsuklay magwasingmashin walis - magwalis
- 36. Nangyayari rinna nagkakaroon ng bagong salita na galing sa pangalan ng mga imbentor ng isng bagay o di kaya brand ng mga kalakal. Halimbawa: om – George Ohm wat – James Watt kolgeyt kodak prijider
- 37. Meron dingmga salitang iniimbento o koynej. Halimbawa: salumpuwit– silya,upuan Ang mas laganap na proseso sa pagbuo ng mga bagong salita sa wika’y panghihiram at ang kompawnding o pagsasama-sama ng mga salita. Napapailalim sa mga mekanismo ng wikang nanghihiramang mga ganitong salita na nagreresulta sa pagbabago ng mga orihinal na tunog at/o kahulugan. Halimbawa: jet, nukleyar, saspek, so, reyp, oksyon, kudeta, kompyuter
- 38. Salitang kompawndo magkasamang salita tengang-daga matambaka *Sumusunod sa straktyur ng, o deskriptiv-preys, na mey sintaktik-marker na ng. mukang- pera lutong-makaw *Salitang kompawnd na walang mga sintaktik- marker. utakbiya, balatsibuyas
- 39. Salitang kompawnd nakuha sa mga sangkap nito. pilikmata, urungsulong, panikpanaog
- 40. PAGKAKLASIPIKA NG MGAWIKA 1. Wikang Analitik – Ito’y mga wikang di gumagamit ng mga afiks at pawang mga malayang morfim ang bumubuo ng mga sentens ng mga ito. 2.Wikang Sintetik – nabubuo ang mga sentens sa paraan ng malaya at di malayang mga morfim at kombinasyon ng mga ito. *Ang bawat salita sa analitik na wika’y binubuo ng isang morfim tulad ng Mandarin pero sa Ingles at Filipino na mga sintetik na wika, maaring isa o higit pa rito ang mga morfim sa bawat salita.