ॲलन ट्युरिंग: कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत - लेखक: तुषार भ. कुटे.pdf
0 likes•23 views
"ॲलन ट्युरिंग" चे मराठीतील पहिले चरित्र! ॲलन ट्युरिंग – एका अशा विलक्षण गणितज्ञाची ही कहाणी आहे, ज्याने आपल्या बुद्धिमत्तेने जगाचा नकाशा बदलला. दुसऱ्या महायुद्धात शत्रूचे गुप्त संदेश उलगडून त्याने लाखो जीव वाचवले आणि युद्धाला कलाटणी दिली. त्यानेच आधुनिक संगणकाचा पाया रचला आणि 'कृत्रिम बुद्धिमत्ता' या आजच्या परवलीच्या शब्दाची संकल्पना जगासमोर मांडली. पण या महान कार्याची किंमत त्याला चुकवावी लागली. तत्कालीन सामाजिक रूढी आणि कायद्यांच्या कचाट्यात सापडून त्याचे आयुष्य एका दुःखद शोकांतिके त संपले. हे पुस्तक ॲलन ट्युरिंगच्या संघर्षमय जीवनाचा, त्याच्या अतुलनीय योगदानाचा आणि त्याला विलंबाने मिळालेल्या न्यायाचा एक हृदयस्पर्शी प्रवास वाचकांसमोर उलगडते. आजच्या डिजिटल युगाच्या या शिल्पकाराची ही प्रेरणादायी गाथा.
ॲलन ट्युरिंग: कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत - लेखक: तुषार भ. कुटे.pdf
- 2. ॲलन ट्युरिंग क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत तुषार भ. क ु टे प्राक ृ त प्रकाशन
- 3. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत Alan Turing: Krutrim Buddhimattecha Agradoot लेखक: तुषार भ. क ु टे ISBN: 978-81-982698-1-2 Ⓒ रश्मी रामचंद्र थोरवे प्रकाशक: प्राक ृ त प्रकाशन, पुणे भ्रमणध्वनी: ८२०८५९००२५ ईमेल: [email protected] मूल्य: ₹99
- 4. कधीकधी अशाच व्यक्ती काहीतरी अविश्वसनीय करून दाखवतात, ज्यांच्याकडून कोणीही तशी अपेक्षा क े लेली नसते.
- 6. मनोगत "ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत" हे पुस्तक वाचकांच्या हाती देताना मन एकाच वेळी आनंद आणि जबाबदारीच्या भावनेने भरून आले आहे. ॲलन ट्युरिंग – एक असे नाव ज्याने क े वळ विज्ञानाच्या इतिहासालाच नव्हे, तर आपल्या दैनंदिन जीवनालाही एक नवी दिशा दिली. सं गणक विज्ञान, क ृ त्रिम बुद्धिमत्ता, सांक े तिक भाषाशास्त्र आणि सैद्धांतिक जीवशास्त्र यांसारख्या अनेक क्षेत्रांमध्ये मूलभूत आणि क्रांतिकारी योगदान देणाऱ्या या विलक्षण प्रतिभावं ताचे जीवन आणि कार्य मराठी वाचकांसमोर आणण्याचा हा माझा एक प्रामाणिक प्रयत्न आहे. हे पुस्तक लिहिण्याची प्रेरणा मला अनेक वर्षांपासून होती. ॲलन ट्युरिंगच्या कार्याबद्दल वाचताना आणि ऐकताना, त्याच्या बुद्धिमत्तेची खोली, त्याची दूरदृष्टी आणि त्याने प्रतिक ू ल परिस्थितीतही टिकवून ठेवलेली जिद्द मला नेहमीच अचंबित करत आली आहे. ज्या काळात सं गणकाची कल्पना करणेही अनेकांना शक्य नव्हते, त्या काळात त्याने 'ट्युरिंग मशीन' आणि 'युनिव्हर्सल ट्युरिंग मशीन' यांसारख्या अमूर्त सं कल्पना मांडल्या, ज्या आजच्या प्रत्येक डिजिटल उपकरणाचा सैद्धांतिक आधार आहेत. दुसऱ्या महायुद्धात त्याने 'एनिग्मा' क ू टप्रणाली भेदण्यात जी निर्णायक भूमिका बजावली, त्यामुळे लाखो लोकांचे प्राण वाचले आणि युद्धाचा कालावधी कमी झाला. हे त्याचे योगदान अतुलनीय आणि अविस्मरणीय आहे. परंतु, ॲलन ट्युरिंगचे जीवन हे क े वळ त्याच्या वैज्ञानिक यशाचीच गाथा नाही, तर ते आहे एका अत्यंत सं वेदनशील आणि काहीशा जगावेगळ्या माणसाच्या वैयक्तिक सं घर्षाची, त्याला समाजाकडून मिळालेल्या अन्यायकारक वागणुकीची आणि त्याच्या शोकांतिक अंताची एक हृदयद्रावक कहाणी. ज्या व्यक्तीने मानवजातीला इतक े काही दिले, त्याच व्यक्तीला त्याच्या लैंगिक ओळखीमुळे गुन्हेगार ठरवून अमानुष वागणूक दिली गेली. ही क े वळ त्याची वैयक्तिक शोकांतिका नव्हती, तर ती होती तत्कालीन समाजाच्या आणि कायद्याच्या सं क ु चित दृष्टिकोनाची आणि असहिष्णुतेची शोकांतिका. हे पुस्तक लिहिताना, माझा प्रयत्न राहिला आहे की ॲलन ट्युरिंगच्या जीवनातील वैज्ञानिक, वैयक्तिक आणि सामाजिक पैलूंचा एक सं तुलित आणि समग्र आढावा घेता यावा. त्याच्या बालपणापासून ते क्रिस्टोफर मॉरकॉमसोबतच्या त्याच्या मैत्रीपर्यंत, क ें ब्रिज आणि प्रिन्स्टनमधील त्याच्या
- 7. सं शोधनापासून ते ब्लेचले पार्क मधील त्याच्या गुप्त कार्यापर्यंत, आणि ACE सं गणकाच्या योजनेपासून ते मॉर्फोजेनेसिसवरील त्याच्या मूलभूत सं शोधनापर्यंत – त्याच्या जीवनप्रवासातील प्रत्येक महत्त्वाचा टप्पा वाचकांसमोर उलगडून दाखवण्याचा मी प्रयत्न क े ला आहे. तसेच, त्याच्यावर झालेले आरोप, त्याला मिळालेली शिक्षा आणि त्याचे त्याच्या जीवनावरील परिणाम, याबद्दलही सविस्तर आणि संवेदनशीलपणे लिहिण्याचा माझा प्रयत्न राहिला आहे. ॲलन ट्युरिंगची कथा ही क े वळ भूतकाळातील एका वैज्ञानिकाची कथा नाही, तर ती आजच्या आणि भविष्यातील पिढ्यांसाठीही तितकीच महत्त्वाची आणि प्रेरणादायी आहे. त्याची अतूट जिज्ञासा, त्याची कोणत्याही समस्येच्या मुळाशी जाऊन विचार करण्याची पद्धत, त्याची प्रतिक ू लतेवर मात करण्याची दुर्दम्य इच्छाशक्ती, आणि त्याने मानवतेसाठी दिलेले योगदान – हे सर्व गुण आजच्या काळातही अत्यंत अनुकरणीय आहेत. त्याचबरोबर, त्याच्या जीवनातील दुः खद घटना आपल्याला समाजातील पूर्वग्रह, भेदभाव आणि असहिष्णुतेच्या धोक्यांची जाणीव करून देतात आणि आपल्याला अधिक न्यायपूर्ण आणि सर्वसमावेशक समाज निर्माण करण्याची प्रेरणा देतात. हे पुस्तक लिहिताना मी अनेक सं दर्भग्रंथ, चरित्रे, लेख आणि माहितीपट यांचा आधार घेतला आहे. त्या सर्वांचा मी मनः पूर्वक आभारी आहे. तसेच, या पुस्तकाच्या निर्मितीमध्ये ज्यांनी प्रत्यक्ष कि ं वा अप्रत्यक्षपणे सहकार्य क े ले, त्या सर्वांचेही मी आभार मानतो. मला आशा आहे की, "ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत" हे पुस्तक वाचकांना क े वळ ॲलन ट्युरिंगच्या जीवन आणि कार्याची माहितीच देणार नाही, तर त्यांना विचार करण्यास, प्रश्न विचारण्यास आणि आपल्या आजूबाजूच्या जगाकडे एका नवीन दृष्टिकोनातून पाहण्यासही प्रवृत्त करेल. ॲलन ट्युरिंग नावाच्या या 'विलक्षण' माणसाने लावलेला ज्ञानाचा आणि तंत्रज्ञानाचा दिवा आज आपल्या सर्वांचे जीवन प्रकाशमान करत आहे. त्या प्रकाशात, त्याच्या स्मृतींना आणि त्याच्या कार्याला विनम्र अभिवादन! - तुषार भ. क ु टे
- 8. तो क्षण... जेव्हा इतिहासाने माफी मागितली! स्थळ: १०, डाउनिंग स्ट्रीट, लंडन. पं तप्रधान कार्यालय. काळ: सप्टेंबर, २००९. एक कि ं चित दमट, पण महत्त्वाकांक्षी विचारांनी भारलेली सकाळ. कल्पना करा, तत्कालीन ब्रिटिश पं तप्रधान गॉर्डन ब्राऊन आपल्या भव्य, ऐतिहासिक कार्यालयात बसले आहेत. त्यांच्यासमोर फायलींचा ढिग नाही, की मं त्र्यांची गर्दी नाही. एक प्रकारची शांतता आहे, पण ती वादळापूर्वीची असावी तशी. त्यांच्या चेहऱ्यावर देशाच्या अर्थव्यवस्थेपेक्षाही अधिक गहन विचारांचे जाळे पसरलेले दिसतेय. आज ते काहीतरी वेगळं, जगाच्या आणि विशेषतः ब्रिटनच्या इतिहासाला कलाटणी देणारं पाऊल उचलणार होते. त्यांच्यासमोर कागद नव्हता, होता तो सं गणकाचा शुभ्र पडदा आणि त्यावर उमटणाऱ्या शब्दांना इतिहास घडवायचा होता. त्या दिवशी गॉर्डन ब्राऊन एका अशा व्यक्तीची माफी मागणार होते, जिला तिच्याच देशाने, तिच्याच काळाने अक्षरशः छळले होते. एक असा प्रतिभावान गणितज्ञ, ज्याने दुसऱ्या महायुद्धात लाखो लोकांचे प्राण वाचवले, आधुनिक सं गणकशास्त्राचा पाया रचला, पण ज्याला त्याच्या लैंगिकतेमुळे गुन्हेगार ठरवून अमानुष वागणूक दिली गेली. होय, ते ॲलन ट्युरिंग होते! पं तप्रधानांच्या बोटांनी की-बोर्डवर शब्द टंकित करायला सुरुवात क े ली. प्रत्येक शब्द जणू अनेक वर्षांच्या अन्यायाचा भार वाहून येत होता. ते लिहित होते – क े वळ एक सरकारी निवेदन म्हणून नव्हे, तर एका राष्ट्राच्या सद्सद्विवेकबुद्धीचा आवाज म्हणून. "ॲलन ट्युरिंग यांच्यासोबत जे काही झाले, त्यासाठी ब्रिटिश सरकारच्या वतीने आणि ज्यांनी ॲलन यांच्या कार्यामुळे मुक्त जीवन अनुभवले त्या सर्वांच्या वतीने, मी निः सं दिग्धपणे माफी मागतो," असे शब्द जेव्हा त्यांच्या ब्लॉगवर आणि नंतर जगभरातील माध्यमांमध्ये उमटले, तेव्हा जणू काही एका क्षणासाठी काळ थांबला. विचार करा, काय नाट्य असेल त्या क्षणांमध्ये! ज्या देशाने आपल्या एका महान सुपुत्राला इतकी वर्षे दुर्लक्षित क े ले, अपमानित क े ले, तोच देश आज जगासमोर आपली चूक कबूल करत होता. हे शब्द म्हणजे क े वळ ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८
- 9. अक्षरांची जुळवाजुळव नव्हती, तर ती होती एका ऐतिहासिक पापाची कबुली, एका प्रतिभावं ताला त्याच्या मृत्यूनंतर ५५ वर्षांनी दिलेल्या न्यायाची! माध्यमांमध्ये एकच खळबळ उडाली. सोशल मीडियावर प्रतिक्रियांचा पाऊस पडू लागला. कोणी म्हणत होतं, "शेवटी न्याय मिळाला!" तर कोणी विचारत होतं, "इतका उशीर का?" पण त्या क्षणी, त्या शब्दांनी इतिहासाच्या पानांवर एक नवीन अध्याय लिहिला होता. ॲलन ट्युरिंग नावाच्या एका वादळाला, ज्याला समाजाने आणि कायद्याने दाबून टाकण्याचा प्रयत्न क े ला होता, त्याला जगाच्या सर्वोच्च व्यासपीठावरून मानवं दना मिळत होती. गॉर्डन ब्राऊन यांनी पुढे लिहिले होते, "ॲलन यांनी ज्या प्रकारे योगदान दिले, त्याबद्दल त्यांचे क ृ तज्ञतापूर्वक स्मरण करण्याऐवजी, त्यांना त्यांच्या लैंगिकतेमुळे अमानुष वागणूक दिली गेली... हे अन्यायकारक होते, आणि आम्ही त्यासाठी मनापासून दिलगीर आहोत." तो माफीनामा म्हणजे क े वळ शब्दांचा खेळ नव्हता. ते होते एका राष्ट्राने आपल्या भूतकाळातील चुकांकडे डोळसपणे पाहण्याचे धाडस. ते होते भविष्याला एक आश्वासन की, प्रतिभा आणि माणुसकी कोणत्याही भेदभावापेक्षा श्रेष्ठ आहे. ज्यावेळी ही बातमी जगभर पसरली, तेव्हा अनेकांच्या भुवया उं चावल्या असतील. काहींना आश्चर्य वाटले असेल, तर काहींच्या डोळ्यांत ट्युरिंग यांच्या आठवणींनी पाणी आले असेल. पण एक गोष्ट मात्र नक्की, त्या एका माफीनाम्याने ॲलन ट्युरिंग यांच्या संघर्षाला, त्यांच्या बुद्धिमत्तेला आणि त्यांच्या दुर्दम्य जिद्दीला पुन्हा एकदा जिवं त क े ले होते. हा प्रसं ग म्हणजे क े वळ एका व्यक्तीची माफी नव्हती, तर एका विचारधारेची, एका व्यवस्थेच्या क्र ू रतेची आणि समाजाच्या सं क ु चित दृष्टिकोनाची ती लाजिरवाणी कबुली होती. आणि याच कबुलीच्या पार्श्वभूमीवर, आपण ॲलन ट्युरिंग नावाच्या त्या अद्भुत, तरीही शोकांतिक नायकाच्या जीवनात डोकावून पाहणार आहोत... ज्याच्या योगदानाशिवाय आजचे आपले डिजिटल जग अपूर्ण राहिले असते. चला तर मग, उघडूया इतिहासाची पाने आणि भेटूया त्या ॲलन ट्युरिंगला... ज्याची गोष्ट सांगताना, कदाचित शब्दांनाही हुंदका फ ु टेल! ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९
- 10. १. लंडनमधला 'विलक्षण' मुलगा एक आगळा जन्म, एका वेगळ्या युगाच्या प्रारंभबिंदूवर विसाव्या शतकाची पहाट नुकतीच उगवली होती, आणि तिच्या सोनेरी किरणांनी क े वळ एक नवीन शतकच नव्हे, तर मानवी इतिहासातील एका अत्यंत महत्त्वपूर्ण, अशांत आणि क्रांतिकारी युगाची चाहूल दिली होती. १९१२ साल उजाडले तेच मुळी अनेकविध घडामोडींचे, आशा- आकांक्षांचे आणि अज्ञात भविष्याच्या क ु तूहलाचे ओझे घेऊन. युरोपमध्ये एका अदृश्य तणावाची काजळी हळूहळू पसरत होती, जी पुढे दोन वर्षांत पहिल्या महायुद्धाच्या अग्नीत भस्मसात होणार होती. पण त्याचवेळी, विज्ञानाच्या क्षितिजावर नवनवीन ताऱ्यांचा उदय होत होता. आईन्स्टाईनचा सापेक्षतावादाचा सिद्धांत वैचारिक जगतात वादळे निर्माण करत होता, रूदरफोर्ड अणुच्या अंतरंगात डोकावून पाहत होता, आणि फ्रॉईड मानवी मनाच्या अज्ञात गुहांमध्ये प्रवेश करत होता. मोटारगाड्या रस्त्यांवर धावू लागल्या होत्या, विजेचे दिवे रात्रीलाही दिवसाचा भास देत होते, आणि दूरध्वनीच्या तारांमधून माणसामाणसांतील अंतर कमी होत होते. अशा या सं क्रमणकाळात, बदलांच्या वावटळीत, लंडन शहराच्या गर्दीत, एका बाजूला शांतपणे वसलेल्या मैदा व्हेल (Maida Vale) या प्रतिष्ठित, वृक्षाच्छादित उपनगरातील एका घरात, २३ जून १९१२ रोजी एका बालकाचा जन्म झाला. हे घर, ‘कॉलोनेड हॉटेल’च्या जवळ असलेले, वरकरणी इतर घरांसारखेच होते, पण त्या दिवशी तिथल्या एका खोलीत इतिहासाने एका नव्या अध्यायाची नोंद क े ली. त्या बालकाचे नाव ठेवले गेले – ॲलन मॅथिसन ट्युरिंग. कोणी विचारही क े ला नसेल की हा लहानसा जीव, पुढे जाऊन जगाला एका नव्या डिजिटल युगाची दिशा दाखवेल, क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेची सं कल्पना मांडेल आणि युद्धाची समीकरणेही बदलेल. त्याच्या जन्माच्या वेळी लंडन शहर हे जगाचे आर्थिक आणि सांस्क ृ तिक क ें द्र होते. ब्रिटिश साम्राज्याचा सूर्य अजून मावळला नव्हता. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०
- 11. पण या वैभवाच्या आणि सामर्थ्याच्या आवरणाखाली एक प्रकारची अस्वस्थताही होती. जुन्या परंपरा आणि नवीन विचार यांच्यातील सं घर्ष स्पष्ट दिसत होता. स्त्रिया मतदानाच्या हक्कासाठी लढत होत्या, कामगार सं घटना आपल्या मागण्यांसाठी आवाज उठवत होत्या, आणि आयर्लंड स्वातंत्र्यासाठी धडपडत होते. अशा या सामाजिक आणि राजकीय मं थनाच्या काळात ॲलनचा जन्म झाला. त्याच्या सभोवतालचे जग झपाट्याने बदलत होते, आणि या बदलांचा, या वैज्ञानिक प्रगतीचा, आणि या वैचारिक घुसळणीचा प्रभाव त्याच्या सं वेदनशील मनावर पडणे अपरिहार्य होते. भारतभूमीशी जोडलेली नाळ: ट्युरिंग क ु टुंबाची पार्श्वभूमी ॲलनच्या जन्मावेळी त्याचे वडील, ज्युलियस मॅथिसन ट्युरिंग, इंग्लंडपासून हजारो मैल दूर, भारताच्या उष्ण, दमट हवामानात, मद्रास प्रेसिडेन्सीतील (आजच्या ओडिशा राज्यातील) छत्रपूर या तेव्हाच्या आडवळणाच्या, पण प्रशासकीय दृष्ट्या महत्त्वाच्या ठिकाणी कार्यरत होते. भारतीय नागरी सेवा (Indian Civil Service - ICS) ही त्याकाळची अत्यंत प्रतिष्ठेची आणि तितकीच जबाबदारीची नोकरी होती. 'स्टील फ्र े म ऑफ इंडिया' म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या सेवेतील अधिकाऱ्यांवर ब्रिटिश साम्राज्याच्या भारतातील अवाढव्य कारभाराचा गाडा ओढण्याची जबाबदारी होती. ज्युलियस हे एक कर्तव्यनिष्ठ, शिस्तप्रिय आणि बुद्धिमान अधिकारी म्हणून ओळखले जात. त्यांच्या कामात त्यांना अनेकदा भारतातील दुर्गम भागांत फिरावे लागे, स्थानिक लोकांशी सं वाद साधावा लागे आणि ब्रिटिश कायद्यांची अंमलबजावणी करावी लागे. या अनुभवांनी त्यांना कणखर बनवले होते, पण त्याचबरोबर त्यांना आपल्या क ु टुंबापासून, विशेषतः आपल्या मुलांपासून दूर राहावे लागत होते. त्यांच्या मनात आपल्या मुलांनी उत्तम शिक्षण घेऊन समाजात मोठे व्हावे, ही एक स्वाभाविक इच्छा होती, जी त्या काळातील प्रत्येक ब्रिटिश पित्याच्या मनात असे. ॲलनची आई, एथेल सारा ट्युरिंग (पूर्वाश्रमीच्या स्टोनी), यादेखील एका अशा क ु टुंबातून आलेल्या होत्या, ज्यांची नाळ भारताशी आणि अभियांत्रिकीशी जोडलेली होती. त्यांचे वडील, एडवर्ड वॉलर स्टोनी, हे मद्रास रेल्वेचे मुख्य अभियंता होते. त्यांनी दक्षिण भारतातील रेल्वे जाळ्याच्या उभारणीत महत्त्वपूर्ण योगदान दिले होते. सारा स्वतः एक ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११
- 12. बुद्धिमान आणि ख ं बीर स्त्री होत्या. त्यांना कलेची आवड होती, पण त्याचबरोबर त्यांच्यात एक प्रकारची वैज्ञानिक चौकस बुद्धीही होती, जी कदाचित त्यांना त्यांच्या वडिलांकडून वारशाने मिळाली असावी. जपानला पोहोचल्यावर ज्युलियस यांनी सारा यांना विवाहाची मागणी घातली. काही महिन्यांनी १९०७ मध्ये, डब्लिन येथे त्यांचा विवाह झाला. पुढच्याच वर्षी, त्यांचा पहिला मुलगा, जॉन, याचा जन्म भारतातील क ु न्नूर या थंड हवेच्या ठिकाणी, सारा यांच्या आई-वडिलांच्या घरी झाला. घोड्यावर बसलेला लहान जॉन आणि सारा ट्युरिंग, भारतातील सहवास १९१२ साली सारा पुन्हा गर्भवती होत्या. तोपर्यंत भारतातील राजकीय अशांततेमुळे ब्रिटिश प्रशासकांसाठी भारत एक धोकादायक स्थान बनले होते. म्हणून ज्युलियस यांनी रजा घेतली आणि त्यांचे क ु टुंब इंग्लंडला परतले. त्यांनी उत्तर लंडनमधील मैदा व्हेलमध्‍ ये एक घर भाड्याने घेतले आणि २३ जून १९१२ रोजी लिटल व्हेनिसमधील वॉरिंग्टन लॉज या नर्सिंग होममध्ये त्यांच्या दुसऱ्या मुलाचा जन्म झाला. दोन आठवड्यांनंतर वॉरिंग्टन अव्हेन्यू येथील सेंट सेव्हियर्स चर्चमध्ये त्याचे 'ॲलन मॅथिसन' असे नामकरण करण्यात आले. ॲलन हा ज्युलियस आणि सारा यांचा दुसरा मुलगा. त्याचा मोठा भाऊ, जॉन फ े रिएर ट्युरिंग, हा त्याच्यापेक्षा सुमारे चार वर्षांनी मोठा होता. दोन्ही मुलांचे सुरुवातीचे बालपण इंग्लंडमध्येच, आई-वडिलांच्या प्रत्यक्ष ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२
- 13. देखरेखेखाली कमी, आणि नियुक्त क े लेल्या पालकांच्या (foster families) कि ं वा नातेवाईकांच्या सहवासात जास्त गेले. एकदा एका आजारी गाईच्या दुधाने जॉन आजारी पडला होता. म्हणून ज्युलियस आणि सारा यांना आपल्या दोन्ही मुलांना दुसऱ्या पालकांच्या हवाली सोपवावे लागले. कर्नल आणि मिसेस वॉर्ड यांच्या क ु टुंबाने ट्युरिंग बं धूंचा सांभाळ क े ला. ही व्यवस्था त्या काळातील 'अँग्लो-इंडियन' (भारतात कार्यरत ब्रिटिश) समाजासाठी सामान्य होती. पण याचा अर्थ असा नाही की ती भावनिकदृष्ट्या सोपी होती. आई-वडिलांच्या मायेची ऊब, त्यांचे रोजचे सान्निध्य, याला ही मुले निश्चितच मुकत असणार. या दुराव्याचा, या एकाकीपणाचा ॲलनच्या सं वेदनशील मनावर, त्याच्या व्यक्तिमत्त्वावर आणि त्याच्या सामाजिक कौशल्यांवर परिणाम झाला नसेल, असे म्हणणे धाडसाचे ठरेल. कदाचित याच अनुभवांमुळे तो अधिक आत्ममग्न, स्वतः च्या विचारांच्या जगात रमणारा आणि बाह्य जगापासून काहीसा अलिप्त झाला असावा. त्याला स्वतः च्या समस्या स्वतः सोडवण्याची, स्वतः चे मनोरंजन स्वतः शोधण्याची सवय लागली असावी, जी पुढे जाऊन त्याच्या संशोधन कार्यात उपयुक्त ठरली. सारा ट्युरिंग आपली मुले ॲलन आणि जॉन यांच्यासोबत ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३
- 14. अंक ु र एका 'विलक्षण' बुद्धिमत्तेचे जेव्हा ॲलन नऊ महिन्यांचा होता, तेव्हा त्याचे वडील भारतात परतले. सहा महिन्यांनंतर त्याची आई सारा यादेखील त्यांच्यामागे भारतात गेल्या. ॲलनला सोबत नेण्याचा त्यांचा विचार होता, पण तो मुडदूस (rickets) या आजाराने त्रस्त होता. पहिले महायुद्ध सुरू झाल्यावर, कर्नल वार्ड यांनी मुलांना खेळण्यातील बं दुका, तोफा आणि युद्धनौकांबरोबर खेळायला प्रोत्साहन दिले. १९१५ मध्ये त्यांच्या आईने पाणबुड्यांचा धोका असलेल्या धोकादायक समुद्रातून प्रवास करून मुलांना भेट दिली. तेव्हा त्यांना ॲलन काहीसा अस्वस्थ आढळला. त्यांनी आपल्या पतीला पत्र लिहून कळवले: "ॲलन एका क्षणाला रागाने रडतो आणि श्वास रोखून धरण्याचा प्रयत्न करतो, तर दुसऱ्याच क्षणाला तो आपल्याच अश्रूंवर हसतो आणि म्हणतो, 'माझे मोठे अश्रू बघा,' डोळे दाबून, तोंड उघडे ठेवून 'आह' म्हणत, गंमत म्हणून आणखी अश्रू काढण्याचा प्रयत्न करतो." तीन महिने आईच्या देखरेखेखाली राहिल्यानंतर त्याच्या आईने पत्रात लिहिले, "ॲलनमध्ये खूप सुधारणा झाली आहे. त्याच्यात अनेक मोहक सवयी आहेत. तो कोणतीही गोष्ट चुकवत नाही." त्याचे मन अत्यंत तल्लख होते आणि त्या उन्हाळ्यात त्याने विज्ञान प्रयोगाचा पहिला प्रयत्न क े ला, असे त्याच्या आईने नमूद क े ले आहे. लहानपणापासूनच ॲलनमध्ये एक अशी विलक्षण चमक होती, जी त्याला इतर मुलांपेक्षा खूप वेगळे ठरवत होती. तो जगाकडे एका अद्भुत क ु तूहलाने आणि तीव्र निरीक्षणशक्तीने पाहत असे. जिथे इतर मुलांना खेळण्यांमध्ये, धावण्यात कि ं वा काल्पनिक कथांमध्ये रस असे, तिथे ॲलन लक्ष वेधून घेत असे. अंक, आक ृ त्या, निसर्गातील नियमितता आणि यंत्रांची कार्यपद्धती यामध्ये दंग होऊन जात असे. त्याच्या बालपणीच्या आठवणी सांगताना त्याची आई, सारा, यांनी नमूद क े ले आहे की, तो शांतपणे एका जागी बसून तासनतास विचार करत असे, जणू काही त्याच्या लहानशा डोक्यात मोठमोठी कोडी सोडवण्याचे काम चालू असावे. त्याच्या बुद्धिमत्तेची पहिली आणि सर्वात आश्चर्यकारक चुणूक तेव्हा दिसली, जेव्हा तो अवघ्या तीन आठवड्यांत, कोणाच्याही विशेष मदतीशिवाय, स्वतः हून वाचायला शिकला! ही गोष्ट त्याच्या वयाच्या मानाने अविश्वसनीय होती. घरातील मोठी माणसे थक्क झाली. अक्षरे आणि ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४
- 15. शब्दांच्या या जगात त्याने इतक्या सहजतेने प्रवेश क े ला की, जणू काही तो याच ज्ञानासाठी जन्माला आला होता. पुस्तक े त्याची मित्र बनली. तो क े वळ गोष्टींची पुस्तक े च नव्हे, तर माहितीपर पुस्तक े , नकाशांची पुस्तक े आणि वैज्ञानिक सं कल्पनांची पुस्तक े ही मोठ्या आवडीने चाळत असे. त्याच्या लहानशा मेंदूत माहिती साठवण्याची आणि तिचे विश्लेषण करण्याची प्रचंड क्षमता होती. अंक आणि गणित हे त्याचे विशेष आवडीचे क्षेत्र होते. त्याला मोठमोठ्या संख्यांची भीती वाटत नसे, उलट तो त्यांच्याशी खेळत असे. सं ख्यांमधील सं बं ध, त्यांचे क्रम आणि त्यांतील दडलेले आक ृ तिबं ध (patterns) शोधण्याचा तो प्रयत्न करत असे. त्याला नकाशांचेही भारी वेड होते. तो नकाशांवरून काल्पनिक प्रवास करत असे, ठिकाणांमधील अंतरे मोजत असे आणि वेगवेगळ्या भौगोलिक रचनांचा अभ्यास करत असे. ही क े वळ एक करमणूक नव्हती, तर त्याच्या विश्लेषणात्मक बुद्धीला मिळणारे खाद्य होते. निसर्ग हा त्याचा आणखी एक मोठा शिक्षक होता. तो तासनतास बागेत कि ं वा शेतांमध्ये फिरत असे. फ ु ले, पाने, कीटक आणि प्राणी यांचे निरीक्षण करत असे. त्याला प्रत्येक गोष्टीत एक प्रकारचा नियम, एक प्रकारची शिस्तबद्ध रचना दिसत असे. त्याने एकदा बागेतील डेझीच्या फ ु लांच्या वाढीचा आणि त्यांच्या उमलण्याच्या पद्धतीचा सूक्ष्म अभ्यास करून त्याचा एक नकाशा तयार क े ला होता. कोवळ्या सूर्यप्रकाशात ती फ ु ले कशी एका विशिष्ट दिशेने वळतात, त्यांच्या पाकळ्यांची रचना कशी असते, हे त्याने अत्यंत बारकाईने टिपले होते. ही निरीक्षणशक्ती आणि प्रत्येक गोष्टीत कार्यकारणभाव शोधण्याची त्याची वृत्ती पुढे जाऊन त्याला एक महान वैज्ञानिक बनवणार होती. त्याच्या आईने त्याला 'नॅ चरल वं डर्स एव्हरी चाइल्ड शुड नो' (Natural Wonders Every Child Should Know) नावाचे एक पुस्तक आणून दिले होते. हे पुस्तक म्हणजे ॲलनसाठी ज्ञानाचा एक अथांग खजिनाच ठरले. या पुस्तकात वर्णन क े लेले निसर्गाचे चमत्कार, वैज्ञानिक प्रयोग आणि सं कल्पना त्याने अक्षरशः आत्मसात क े ल्या. तो क े वळ वाचून थांबला नाही, तर त्यातील अनेक प्रयोग त्याने घरी करून पाहिले. मधमाश्या कशा प्रकारे षटकोनी आकाराचे पोळे बांधतात, याचे त्याला प्रचंड आश्चर्य वाटे. वनस्पतींमध्ये पाणी आणि क्षार कसे वर चढतात, याचे गणित त्याला उलगडायचे होते. या पुस्तकाने त्याच्या मनात विज्ञानाची, विशेषतः ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५
- 16. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६
- 17. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७
- 18. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८
- 19. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९
- 20. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २०
- 21. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २१
- 22. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २२
- 23. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २३
- 24. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २४
- 25. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २५
- 26. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २६
- 27. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २७
- 28. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २८
- 29. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २९
- 30. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३०
- 31. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३१
- 32. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३२
- 33. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३३
- 34. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३४
- 35. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३५
- 36. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३६
- 37. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३७
- 38. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३८
- 39. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ३९
- 40. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४०
- 41. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४१
- 42. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४२
- 43. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४३
- 44. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४४
- 45. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४५
- 46. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४६
- 47. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४७
- 48. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४८
- 49. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ४९
- 50. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५०
- 51. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५१
- 52. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५२
- 53. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५३
- 54. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५४
- 55. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५५
- 56. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५६
- 57. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५७
- 58. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५८
- 59. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ५९
- 60. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६०
- 61. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६१
- 62. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६२
- 63. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६३
- 64. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६४
- 65. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६५
- 66. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६६
- 67. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६७
- 68. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६८
- 69. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ६९
- 70. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७०
- 71. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७१
- 72. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७२
- 73. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७३
- 74. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७४
- 75. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७५
- 76. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७६
- 77. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७७
- 78. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७८
- 79. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ७९
- 80. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८०
- 81. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८१
- 82. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८२
- 83. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८३
- 84. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८४
- 85. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८५
- 86. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८६
- 87. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८७
- 88. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८८
- 89. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ८९
- 90. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९०
- 91. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९१
- 92. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९२
- 93. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९३
- 94. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९४
- 95. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९५
- 96. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९६
- 97. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९७
- 98. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९८
- 99. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ९९
- 100. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १००
- 101. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०१
- 102. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०२
- 103. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०३
- 104. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०४
- 105. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०५
- 106. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०६
- 107. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०७
- 108. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०८
- 109. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १०९
- 110. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११०
- 111. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १११
- 112. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११२
- 113. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११३
- 114. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११४
- 115. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११५
- 116. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११६
- 117. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११७
- 118. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११८
- 119. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ ११९
- 120. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२०
- 121. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२१
- 122. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२२
- 123. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२३
- 124. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२४
- 125. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२५
- 126. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२६
- 127. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२७
- 128. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२८
- 129. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १२९
- 130. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३०
- 131. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३१
- 132. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३२
- 133. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३३
- 134. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३४
- 135. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३५
- 136. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३६
- 137. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३७
- 138. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३८
- 139. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १३९
- 140. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४०
- 141. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४१
- 142. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४२
- 143. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४३
- 144. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४४
- 145. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४५
- 146. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४६
- 147. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४७
- 148. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४८
- 149. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १४९
- 150. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५०
- 151. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५१
- 152. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५२
- 153. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५३
- 154. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५४
- 155. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५५
- 156. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५६
- 157. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५७
- 158. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५८
- 159. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १५९
- 160. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६०
- 161. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६१
- 162. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६२
- 163. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६३
- 164. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६४
- 165. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६५
- 166. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६६
- 167. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६७
- 168. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६८
- 169. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १६९
- 170. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७०
- 171. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७१
- 172. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७२
- 173. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७३
- 174. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७४
- 175. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७५
- 176. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७६
- 177. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७७
- 178. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७८
- 179. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १७९
- 180. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८०
- 181. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८१
- 182. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८२
- 183. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८३
- 184. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८४
- 185. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८५
- 186. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८६
- 187. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८७
- 188. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८८
- 189. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १८९
- 190. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९०
- 191. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९१
- 192. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९२
- 193. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९३
- 194. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९४
- 195. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९५
- 196. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९६
- 197. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९७
- 198. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९८
- 199. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ १९९
- 200. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २००
- 201. परिशिष्ट ४ ॲलन ट्युरिंग – काही विचारप्रवर्तक वाक्ये आणि उद्गार ॲलन ट्युरिंग हा क े वळ एक महान वैज्ञानिकच नव्हता, तर तो एक मूळ विचारवं तही होता. त्याचे काही विचार आणि वाक्ये आजही आपल्याला प्रेरणा देतात आणि विचार करायला लावतात. "आपण क े वळ थोडं अंतरच पाहू शकतो, पण तिथे आपल्याला करण्यासारख ं खूप काही दिसतं." (We can only see a short distance ahead, but we can see plenty there that needs doing.) – हा विचार त्याच्या वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि सतत काहीतरी नवीन शोधण्याची त्याची धडपड दर्शवतो. "मला 'यंत्रे विचार करू शकतात का?' या प्रश्नाचा विचार करण्याचा प्रस्ताव मांडत आहे." (I propose to consider the question, 'Can machines think?') – त्याच्या १९५० सालच्या प्रसिद्ध शोधनिबं धाची ही सुरुवात क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेच्या क्षेत्रातील एका मोठ्या चर्चेला तोंड फोडणारी ठरली. "जर एखादे यंत्र मानवाप्रमाणेच वागत असेल, तर ते मानवाप्रमाणेच विचार करत नाही, हे आपण कसे सिद्ध करणार?" (If a machine is expected to be infallible, it cannot also be intelligent.) – हा 'ट्युरिंग टेस्ट'च्या मागचा एक महत्त्वाचा युक्तिवाद आहे, जो बुद्धिमत्तेच्या बाह्य निरीक्षणावर भर देतो. (वरील वाक्य हे या अर्थाचे आहे, मूळ शब्द थोडे वेगळे असू शकतात.) "कधीकधी अशाच व्यक्ती काहीतरी अविश्वसनीय करून दाखवतात, ज्यांच्याकडून कोणीही तशी अपेक्षा क े लेली नसते." (Sometimes it is the people no one imagines anything of who do the things that no one can imagine.) – हे वाक्य 'द इमिटेशन गेम' या चित्रपटात ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २०१
- 202. लोकप्रिय झाले असले, तरी ते ॲलन ट्युरिंगच्या आयुष्याला आणि त्याच्या कार्याला अत्यंत समर्पकपणे लागू होते. "माझ्या मते, यंत्रांच्या विचार करण्याच्या क्षमतेबद्दल शंका घेण्यापेक्षा, लोक इतक्या चुका का करतात याबद्दल अधिक आश्चर्य वाटते." (I am not very impressed with the thinking power of the average human being.) – हा त्याचा काहीसा उपरोधिक पण विचार करायला लावणारा दृष्टिकोन दर्शवतो. (वरील वाक्य हे या अर्थाचे आहे.) "विज्ञानाचा उद्देश हा निसर्गाच्या नियमांचा शोध घेणे हा आहे. निसर्गाचे नियम म्हणजे काय, हे ठरवण्याचा अधिकार आपल्याला नाही." (Science is a differential equation. Religion is a boundary condition.) – हे वाक्य त्याच्या वैज्ञानिक आणि तात्त्विक दृष्टिकोनाचे मिश्रण दर्शवते. "आपण प्रौढ मानवाच्या मेंदूची नक्कल करण्याचा प्रयत्न करण्याऐवजी, लहान मुलाच्या मेंदूची नक्कल करणे अधिक सोपे असू शकते. जर लहान मुलाचा मेंदू योग्य शिक्षण आणि अनुभवाने प्रौढ मेंदूत रूपांतरित होऊ शकत असेल, तर सं गणकाच्या बाबतीतही असे का होऊ नये?" (Instead of trying to produce a programme to simulate the adult mind, why not rather try to produce one which simulates the child's? If this were then subjected to an appropriate course of education one would obtain the adult brain.) – 'लर्निंग मशीन्स' आणि क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेच्या विकासाच्या दिशेने त्याचा एक महत्त्वाचा विचार. (टीप: ॲलन ट्युरिंगने स्वतः फार कमी वैयक्तिक लेखन कि ं वा जाहीर भाषणे दिली आहेत. त्यामुळे, त्याची अनेक प्रसिद्ध वाक्ये ही त्याच्या शोधनिबं धांमधून, पत्रांमधून कि ं वा त्याच्याबद्दल लिहिलेल्या चरित्रांमधून घेतली गेली आहेत. काही वाक्ये त्याच्या विचारांचे सार दर्शवतात, जरी ते त्याचे शब्दशः उद्गार नसले तरी.) ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २०२
- 203. सोळा वर्षाचा ॲलन ट्युरिंग ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २०३
- 204. पुस्तक मिळविण्यासाठी इथे क्लिक करा: https://mitu.co.in/ alan-turing-first- marathi-book-tushar-b- kute कि ं वा 8208590025 इथे संपर्क करा. ॲलन ट्युरिंग: क ृ त्रिम बुद्धिमत्तेचा अग्रदूत/ २०४