2. Afekt i zjawiska afektywne
3 sposoby użycia terminu „afekt”
Afekt to synonim emocji
Afekt to bardzo silna emocja, która nie podlega samokontroli lub
podlega jej w niewielkim stopniu (np. „zbrodnia w afekcie”)
Afekt to składowa emocji – wzbudzana wskutek procesów
nadawania afektywnego znaczenia (wartościowanie) bodźcom
przez ciało migdałowate
My będziemy stosować te pojęcia w następującym znaczeniu:
Afekt to składowa emocji (i innych stanów afektywnych) –
wzbudzana wskutek procesów nadawania afektywnego
znaczenia (wartościowanie) bodźcom przez ciało migdałowate
Stany afektywne – szeroka kategoria zjawisk obejmująca
emocje, nastroje, uczucia i wszystko to, co zawiera w sobie
element wartościowania (nadawania znaczenia afektywnego)
4. Mózg emocjonalny
Metody badania aktywności mózgu
Główne (wybrane) metody:
Analiza urazów powypadkowych
Kontrolowane uszkodzenia mózgu – wykonywane
tylko w badaniach na zwierzętach, pozwalają na analizę
tylko prostych zachowań
Elektoencefalografia (EEG) oraz podobne techniki –
badania potencjałów wywołanych (ERP),
magnetoencefalografia (MEG)
Tomografia rentgenowska CAT (osiowa tomografia
komputerowa)
Emisyjna tomografia komputerowa (wykorzystująca
substancje promieniotwórcze) – np. PET
Obrazowanie rezonansem magnetycznym MRI
5. Mózg emocjonalny
Pozytonowa tomografia emisyjna
PET)
PET wykrywa
wprowadzony do krwi
promieniotwórczy
znacznik podlegający
rozpadowi beta i
wysyłający pozytony.
W badaniach aktywności
mózgu wykorzystuje się
fakt, że zwiększona praca
danego obszaru zwiększa
zapotrzebowanie na
energię, a zatem dopływ
krwi.
9. Mózg emocjonalny
Układ limbiczny i wzgórze
Układ limbiczny:
Kontroluje autonomiczny układ nerwowy odpowiedzialny za
zmiany somatyczne (tętno, pocenie się, rytm i głębokość
oddechu itp.)
Za pomocą gruczołu przysadkowego kontroluje system
hormonalny
U człowieka uczestniczy w subiektywnym odczuwaniu
emocji
10. Mózg emocjonalny
Układ limbiczny i wzgórze
Wzgórze – wstępne rozpoznawanie bodźców na
podstawie ich parametrów zmysłowych
Ciało migdałowate – rozpoznaje i zapamiętuje
znaczenie afektywne bodźca (obiektu)
Hipokamp – rozpoznaje i zapamiętuje znaczenie
kontekstowe bodźca (obiektu)
„...hipokamp pozwoli rozpoznać w prezentowanej twarzy
np. twarz cioci. Ale ciało migdałowate wzbogaca ten fakt o
emocjonalny stosunek do niej”
(LeDoux)
12. Niska i wysoka droga
do ciała migdałowatego
Kora
sensoryczna
wzgórze
sensoryczne
droga wysoka
bodziec emocjonalny
droga niska
ciało
migdałowate
reakcja emocjonalna
13. Mózg emocjonalny
Co wynika z odkryć LeDoux?
POSTRZEGANIE obiektu i jego EWALUACJA są oparte o
informacje przetwarzane przez mózg oddzielnie.
Bodziec wywołuje w mózgu rozpoczęcie procesu
wartościowania, zanim systemy spostrzegania w pełni
przetworzą bodziec.
Jest zatem możliwe, że
- twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co złe,
- zanim ty dowiesz się szczegółowo, co to jest.
Mechanizmy mózgu, które wywołują emocje są związane
z różnymi strukturami mózgu, ale AFEKT jako składowa emocji
pochodna jest od procesów wzbudzanych w obszarze ciała
migdałowatego.
14. Mózg emocjonalny
Badania i obserwacje zwierząt
Usunięcie ciała migdałowatego powoduje:
Upośledzenie zdolności do określenia i uczenia się
znaczenia motywacyjnego bodźca (nagradzająca wartość
bodźca)
Zwierzęta z uszkodzonym ciałem migdałowatym nie
odczuwają strachu w sytuacji zagrożenia
U małp – zespół Klüvera-Bucy’ego (utrata strachu przed
ludźmi, pozbawienie ekspresji mimicznej, jedzenie
surowego mięsa i ekstrementów itp.)
15. Lateralizacja mózgu
Lateralizacja - inaczej "stronność" - asymetria
czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która
wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych.
Asymetria półkul ma związek z:
ASYMETRIĄ POZYTYWNO-NEGATYWNĄ emocji oraz
odrębnością dwóch systemów wartościowania:
AUTOMATYCZNEGO i REFLEKSYJNEGO
18. Podzielony mózg
Badania Gazzanigi: Lateralizacja mózgu a rozpoznawanie obiektów
reakcja werbalna: „nożyczki”
W prawym polu widzenia obiekt jest
rozpoznawany i identyfikowany.
reakcja werbalna: „nic”
W lewym polu widzenia pacjent nie
potrafi nic powiedzieć, ale potrafi
wybrać odpowiedni przedmiot.
19. Podzielony mózg
Badania Gazzanigi: Różnice w zakresie przetwarzania bodźców
przez obydwie półkule.
PRAWA PÓŁKULA
Bardziej ogólny zarys
LEWA PÓŁKULA
Analitycznie, więcej
szczegółów
20. Podzielony mózg
Badania Gazzanigi: Różnice w zakresie przetwarzania bodźców
przez obydwie półkule.
LEWA PÓŁKULA
(prawa ręka, prawa
część pola widzenia)
rozpoznawanie
słów, nazywanie
PRAWA
PÓŁKULA
(lewa ręka, lewa część
pola widzenia)
rozpoznawanie
kształtu
21. Podzielony mózg
W sytuacji, gdy „emocjonalna” prawa półkula nie potrafi
właściwie rozpoznać obiektu, „racjonalna” lewa półkula
obserwując reakcje emocjonalne organizmu tworzy
konfabulacje (wypełnianie luk pamięci przez zmyślanie sobie
historii, wydarzeń, których naprawdę nie było), ab zachować
ciągłość narracji wewnętrznej.
22. Podzielony mózg
LEWA PÓŁKULA
Ruchy prawej strony ciała
Zdolności językowe
Postrzeganie szczegółów
Przetwarzanie werbalne,
symboliczne i analityczne
Mówienie, pisanie, liczenie,
czytanie
PRAWA PÓŁKULA
Ruchy lewej strony ciała
Zdolności przestrzenne
Postrzeganie
całościowe, kształty i
schematy,
rozpoznawanie twarzy
Funkcje emocjonalne,
abstrakcyjne
Myślenie symboliczne
Doświadczeniowy
system jaźni
23. Lateralizacja mózgu
Badania i obserwacje ludzi
Udar lewej strony może prowadzić do paraliżu prawej
strony ciała i utraty zdolności mowy, zaś udar prawej strony
może powodować niezdolność do rozpoznawania ekspresji
emocji u innych ludzi
Pacjenci z uszkodzeniami lewej strony lepiej, niż ci z
uszkodzeniami prawej strony, oraz lepiej niż pacjenci bez
uszkodzeń, rozpoznają mimiczne sygnały kłamstwa
Pacjenci po lewostronnych udarach uszkadzających
okolice czołowe kory z większym prawdopodobieństwem
zapadają na depresje kliniczne, a u pacjentów po udarach
prawostronnych częstsze są objawy manii
25. Lateralizacja mózgu
Rozpoznawanie ekspresji emocji
W przypadku niesymetrycznych ekspresji twarzy
obserwowana jest skłonność do interpretacji ekspresji
zgodnie z wyrazem prawej strony twarzy (po lewej stronie
pola widzenia z punktu widzenia obserwatora)
26. Lateralizacja mózgu
Doznawanie i ekspresja emocji
negatywnych i pozytywnych
Dla negatywnych epizodów emocjonalnych silniejsza jest
rejestrowana techniką EEG aktywacja prawej półkuli
(okolicy czołowej)
Napinanie mięśni twarzy lub dłoni z prawej strony wywołuje
emocje pozytywne, a napinanie mięśni twarzy lub dłoni z
lewej strony wywołuje emocje negatywne – bez udziału
świadomości
Napinanie mięśni twarzy lub dłoni z prawej strony wywołuje
niekiedy zachowania asertywne (tendencja do zbliżania
się?)
27. Bibliografia
Cacioppo, J.T., Berntson, G.G., Larsen, J.T., Kirsten, M.P. i Ito, T.A.
(2005). Psychofizjologia emocji. W: Lewis, M. i Haviland-Jones (red.)
Psychologia emocji. Gdańsk: GWP. (s. 230-249)
Doliński, D. (2000). Mechanizmy wzbudzania emocji. W: J. Strelau (red.),
Psychologia. Podręcznik akademicki, tom II (320-349). Gdańsk: GWP.
LeDoux, J. (2000). Mózg emocjonalny. Poznań: Media Rodzina
Panksepp, J. (2005). Emocje jako twory naturalne w mózgu ssaków. W:
Lewis, M. i Haviland-Jones (red.) Psychologia emocji. Gdańsk: GWP.
(s. 185-205)
Zdankiewicz-Ścigała, E. i Maruszewski, T. (2000). Teorie emocji. W: J.
Strelau (red.), Psychologia, tom II (s. 395-426). Gdańsk: GWP.
