Зохион байгуулалт
Н.Цэдэвсүрэн
доктор. Дэд проф
 Зохион байгуулалт нь менежментийн чиг үүрэг мөн
бид зорилгодоо хүрэхийн тулд төлөвлөгөө
боловсруулж түүнийгээ хэрэгжүүлэхийн тулд зохион
байгуулалтын бүтцийг бий болгодог учир хамт олны
зорилгыг бий болгоход хувь хүний одоо гүйцэтгэж
байгаа болон ирээдүйд гүйцэтгэх үүрэг дээд
хэмжээгээр нөлөөлнө.
 Иймд зорилгоо биелүүлэхийн тулд хэн ч гэсэн хамтын
үйл ажиллагаанд оролцож тодорхой үүрэг гйүцэтгэх
ёстой хүмүүс үр ашигтай хамтран ажиллаж саад
бэрхшээлийг таван туулж ашиг болон нэмэгдэл олж
чадахуйцаар тэдний үүргийг бодож боловсруулах
хэрэгтэй нэгэн зорилгод дор нэгдсэн хүмүүсийн үүрэг
өөр хоорондоо харилцан нягт уялдаатай байх бөгөөд
ийм нөхцөл байдлыг хангасан тогтолцоог бүрдүүлж
батлахыг зохион байгууллалт гэнэ .
 Иймд зохион байгуулалт гэдгийн дор тодорхой
зорилгыг хэрэгжүүлэхээр хүчин чармайлтаараа
нэгдсэн хүмүүсийн хуваарь төрөлжилт буюу
менежментийн чиг үүргийг нарийвчилсан багцлалтийг
авч үзэх шаардлагатай. хүний гүйцэтгэх ажил үүргийг
түүнд бие дааж үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх боломж
олгохыг юуны өмнө бодолцох ёстой энэ нь тухайн
хүнд тодорхой үүрэг гйүцэтгэх бүр нь эрхийг нь өгнө
гэсэн үг юм.
Бүрэн эрх түүний хэрэгжүүлэлт:
 Бүрэн эрх нь удирдлагын хувьд үүргээ биелүүлэхэд
шаардлагатай эрх мэдэл хариуцлагын зохистой
харьцаагаар илэрхийлсэн зохион байгуулалтын тулгуур
ойлголтуудын нэг юм. Зохион байгуулалтын бүтцийн
элементийн үүрэг өөр өөр байдгийг харгалзан бүрэн эрхийг
дараах байдлаар ангилдаг.Үүнд:
 Шугаман
 Чиг үүргийн
 Зөвлөх эрх гэж гурван үндсэн ангилалд хуваана.
Бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлт
 Тодорхой ажил үүргийг хэрэгжүүлэхдээ холбоотой эрх мэдэл
хүлээх хариуцлагыг уг ажлыг гүйцэтгэж байгаа хүнд шилжүүлэн
өгөхийг бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлт гэнэ.Ихэнх
тохиолдолд зорилгоо амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд бүрэн
эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлтийг аль болох өргөн хүрээтэй
хийдэг үүний үр дүнд ажилтнууд хариуцлагаа ухамсарлаж бие
даасан үйл ажиллагаанд хөгжих боломжтой ер нь үдирдах
ажилтан амжилтанд хүрэхийн тулд бүрэн эрхийн төлөөлөн
шилжүүлэлтийг оновчтой хийх нь чухал Иймд бүрэн эрхийн
төлөөлөн шилжүүлэлт нь удирдлагын арга ухааны гол хэрэгсэл
болно.
 Хариуцлага нь ажил үүргийн гүйцэтгэгчийн үүргээ
ухамсарласан байдал удирдагчийн зүгээс бүрэн эрхээ
шилжүүлэхэд хариуцлага дагалдана шилжин энэ
тохиолдолд удирдагчийн өмнө түүний бүрэн эрхийг
шилжүүлэн авч байгаа хүн хариуцлага хүлээх нь
тодорхой
Бүрэн эрх ба эрх мэдэл
 Эрх мэдэл нь тухайн хүний аливаа ажил хэргийг хийх
ямарваа нэгэн үзэгдэл үйл явц ажиллагаанд нөлөөлөх
чадвар юм. Харин бүрэн эрх нь тодорхой албан тушаалд
эрх зүйн актаар олгогдсон эрх учир эрх мэдлээс ялгаатай
Удирдлагын үйл ажиллагаанд эерэг сөрөг талтай удирдах
хүн эрх мэдлээ зорилгоо хэрэгжүүлэхийн төлөө ашиглаж
байвал эерэг нөлөөтэй харин удирдах хүн эрх мэдлээ
хэсэг бүлгийн төлөө буюу хувийн ашиг сонирхолд
ашиглавал сөрөг нөлөөтэй юм.
Зохион байгуулалтын хуваарь буюу
хэсэглэлт:
 Зохион байгуулалтын нэг тал нь байгууллагын
тодорхой нэгж болох хэсгүүдийг байгуулах явдал юм.
хэсэг нь ихэвчлэн үдирдлагын ухаанд хэлтэс тасаг
илэрхийлэгдэж байдаг. Нөгөөтэйгүүр зохион
байгуулалт хэсгийн тухай ойлголт харьцангуй янз
янзаар хэрэглэгдэхийн зэрэгцээ нэр томъёо нь эрх
тушаалын харилцааг илэрхийлдэг үүнийг тодруулбал
 Хэлтэс Дэд ерөнхийлөгч
 Газар Захирал
 Салбар Менежер
 Тасаг Дарга
 Эндээс үзвэл зохион байгуулалт нь байгууллагын
үйл ажиллагааны тодорхой түвшингүүдэд өөр өөр
байна.Зохион байгуулалтын түвшин нь менежментийн
цар хүрээг хязгаарлан багасгахад чиглэгдэж байдаг
Жишээлбэл:
Менежмент өргөн
цар хүрээтэй
хийгдэх үед
Зохион байгуулалтын
цөөн түвшинтэй байна
Менежмент нь
хязгаарагдмал
цар хүрээтэй
хийгдэх
Зохион байгуулалт
нь олон түвшинтэй
байна
Хязгаарагдмал цар хүрээтэй зохион байгуулалт
 Давуу тал;
 Шууд захирах
 Шууд хянах
 Захирагч ба захирагдчийн холбоо хурдан тогтох
 Сул тал
 Захирагч ба захирагдчийн ажилд хэт их оролцох хандалга
давамгайлах
 Менежментийн түвшин оролцох
 Олон түвшинтэйгээс шалтгаалан зардал ихсэх
Өргөн цар хүрээтэй зохион байгуулалт
 Давуу тал
 Захирагчид эрх хэмжээгээ шилжүүлэх ёстой
 Бодолго тодорхой боловсрологдсон
 Ажилтныг сайн шилж сонгох ёстой
 Сул тал
 Ачаалан нь ихэдсэн ч захирагч нь явцуу дамжлага
болж мэдэх хандлага
 Захирагч хяналтаа алдах аюултай
 Менежерт маш өндөр хандлага тавьдаг
 1.Зохион байгуулалтын мөн чанарыг тодорхойл.
 2.Төлөвлөлт зохион байгуулалт хоёрын уялдаа
холбоо юу вэ?
 3.Хязгаарлагдмал цар хүрээтэй зохион
байгуулалтын онцлог тал юу вэ?
 4.Өргөн цар хүрээтэй зохион байгуулалтын мөн
чанар юу вэ?
 5.Эрх мэдэл зохион байгуулалтын холбоо юугаар
тодорхойлогдох вэ?
Хэлэлцэх асуудлууд
 Төрөл бүрийн байгууллагын зохион байгуулалтыг
жишээ татан хэлэлц.
 Өргөн цар хүрээтэй зохион байгуулалтыг жишээ
татан ярилц.
 Хязгаарлагдмал цар хүрээтэй зохион
байгуулалтын жишээ татан ярилц.

PTON402-Хичээл-4

  • 1.
  • 2.
     Зохион байгуулалтнь менежментийн чиг үүрэг мөн бид зорилгодоо хүрэхийн тулд төлөвлөгөө боловсруулж түүнийгээ хэрэгжүүлэхийн тулд зохион байгуулалтын бүтцийг бий болгодог учир хамт олны зорилгыг бий болгоход хувь хүний одоо гүйцэтгэж байгаа болон ирээдүйд гүйцэтгэх үүрэг дээд хэмжээгээр нөлөөлнө.
  • 3.
     Иймд зорилгообиелүүлэхийн тулд хэн ч гэсэн хамтын үйл ажиллагаанд оролцож тодорхой үүрэг гйүцэтгэх ёстой хүмүүс үр ашигтай хамтран ажиллаж саад бэрхшээлийг таван туулж ашиг болон нэмэгдэл олж чадахуйцаар тэдний үүргийг бодож боловсруулах хэрэгтэй нэгэн зорилгод дор нэгдсэн хүмүүсийн үүрэг өөр хоорондоо харилцан нягт уялдаатай байх бөгөөд ийм нөхцөл байдлыг хангасан тогтолцоог бүрдүүлж батлахыг зохион байгууллалт гэнэ .
  • 4.
     Иймд зохионбайгуулалт гэдгийн дор тодорхой зорилгыг хэрэгжүүлэхээр хүчин чармайлтаараа нэгдсэн хүмүүсийн хуваарь төрөлжилт буюу менежментийн чиг үүргийг нарийвчилсан багцлалтийг авч үзэх шаардлагатай. хүний гүйцэтгэх ажил үүргийг түүнд бие дааж үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх боломж олгохыг юуны өмнө бодолцох ёстой энэ нь тухайн хүнд тодорхой үүрэг гйүцэтгэх бүр нь эрхийг нь өгнө гэсэн үг юм.
  • 5.
    Бүрэн эрх түүнийхэрэгжүүлэлт:  Бүрэн эрх нь удирдлагын хувьд үүргээ биелүүлэхэд шаардлагатай эрх мэдэл хариуцлагын зохистой харьцаагаар илэрхийлсэн зохион байгуулалтын тулгуур ойлголтуудын нэг юм. Зохион байгуулалтын бүтцийн элементийн үүрэг өөр өөр байдгийг харгалзан бүрэн эрхийг дараах байдлаар ангилдаг.Үүнд:  Шугаман  Чиг үүргийн  Зөвлөх эрх гэж гурван үндсэн ангилалд хуваана.
  • 6.
    Бүрэн эрхийн төлөөлөншилжүүлэлт  Тодорхой ажил үүргийг хэрэгжүүлэхдээ холбоотой эрх мэдэл хүлээх хариуцлагыг уг ажлыг гүйцэтгэж байгаа хүнд шилжүүлэн өгөхийг бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлт гэнэ.Ихэнх тохиолдолд зорилгоо амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлтийг аль болох өргөн хүрээтэй хийдэг үүний үр дүнд ажилтнууд хариуцлагаа ухамсарлаж бие даасан үйл ажиллагаанд хөгжих боломжтой ер нь үдирдах ажилтан амжилтанд хүрэхийн тулд бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлтийг оновчтой хийх нь чухал Иймд бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлт нь удирдлагын арга ухааны гол хэрэгсэл болно.
  • 7.
     Хариуцлага ньажил үүргийн гүйцэтгэгчийн үүргээ ухамсарласан байдал удирдагчийн зүгээс бүрэн эрхээ шилжүүлэхэд хариуцлага дагалдана шилжин энэ тохиолдолд удирдагчийн өмнө түүний бүрэн эрхийг шилжүүлэн авч байгаа хүн хариуцлага хүлээх нь тодорхой
  • 8.
    Бүрэн эрх баэрх мэдэл  Эрх мэдэл нь тухайн хүний аливаа ажил хэргийг хийх ямарваа нэгэн үзэгдэл үйл явц ажиллагаанд нөлөөлөх чадвар юм. Харин бүрэн эрх нь тодорхой албан тушаалд эрх зүйн актаар олгогдсон эрх учир эрх мэдлээс ялгаатай Удирдлагын үйл ажиллагаанд эерэг сөрөг талтай удирдах хүн эрх мэдлээ зорилгоо хэрэгжүүлэхийн төлөө ашиглаж байвал эерэг нөлөөтэй харин удирдах хүн эрх мэдлээ хэсэг бүлгийн төлөө буюу хувийн ашиг сонирхолд ашиглавал сөрөг нөлөөтэй юм.
  • 9.
    Зохион байгуулалтын хуваарьбуюу хэсэглэлт:  Зохион байгуулалтын нэг тал нь байгууллагын тодорхой нэгж болох хэсгүүдийг байгуулах явдал юм. хэсэг нь ихэвчлэн үдирдлагын ухаанд хэлтэс тасаг илэрхийлэгдэж байдаг. Нөгөөтэйгүүр зохион байгуулалт хэсгийн тухай ойлголт харьцангуй янз янзаар хэрэглэгдэхийн зэрэгцээ нэр томъёо нь эрх тушаалын харилцааг илэрхийлдэг үүнийг тодруулбал
  • 10.
     Хэлтэс Дэдерөнхийлөгч  Газар Захирал  Салбар Менежер  Тасаг Дарга
  • 11.
     Эндээс үзвэлзохион байгуулалт нь байгууллагын үйл ажиллагааны тодорхой түвшингүүдэд өөр өөр байна.Зохион байгуулалтын түвшин нь менежментийн цар хүрээг хязгаарлан багасгахад чиглэгдэж байдаг
  • 12.
    Жишээлбэл: Менежмент өргөн цар хүрээтэй хийгдэхүед Зохион байгуулалтын цөөн түвшинтэй байна Менежмент нь хязгаарагдмал цар хүрээтэй хийгдэх Зохион байгуулалт нь олон түвшинтэй байна
  • 13.
    Хязгаарагдмал цар хүрээтэйзохион байгуулалт
  • 14.
     Давуу тал; Шууд захирах  Шууд хянах  Захирагч ба захирагдчийн холбоо хурдан тогтох  Сул тал  Захирагч ба захирагдчийн ажилд хэт их оролцох хандалга давамгайлах  Менежментийн түвшин оролцох  Олон түвшинтэйгээс шалтгаалан зардал ихсэх
  • 15.
    Өргөн цар хүрээтэйзохион байгуулалт
  • 16.
     Давуу тал Захирагчид эрх хэмжээгээ шилжүүлэх ёстой  Бодолго тодорхой боловсрологдсон  Ажилтныг сайн шилж сонгох ёстой  Сул тал  Ачаалан нь ихэдсэн ч захирагч нь явцуу дамжлага болж мэдэх хандлага  Захирагч хяналтаа алдах аюултай  Менежерт маш өндөр хандлага тавьдаг
  • 17.
     1.Зохион байгуулалтынмөн чанарыг тодорхойл.  2.Төлөвлөлт зохион байгуулалт хоёрын уялдаа холбоо юу вэ?  3.Хязгаарлагдмал цар хүрээтэй зохион байгуулалтын онцлог тал юу вэ?  4.Өргөн цар хүрээтэй зохион байгуулалтын мөн чанар юу вэ?  5.Эрх мэдэл зохион байгуулалтын холбоо юугаар тодорхойлогдох вэ? Хэлэлцэх асуудлууд  Төрөл бүрийн байгууллагын зохион байгуулалтыг жишээ татан хэлэлц.  Өргөн цар хүрээтэй зохион байгуулалтыг жишээ татан ярилц.  Хязгаарлагдмал цар хүрээтэй зохион байгуулалтын жишээ татан ярилц.