1
KAYACHIKITSA 3RD
PROF.
PAPER 1
POINT 3
2
JWARA CHIKITSA
PRESENTED BY…
DR. AABHA SHARMA, MD (AYU)
ASSOCIATE PROFESSOR,
DEPARTMENT OF KAYACHIKITSA
3
JWARA
• ATHATO JVARACHIKITSITAM VYAKHYASYAM I
ITI HA SAMAH BHAGAWANATRYA II
• 18 questions Paryaya jvara,
vikara, roga, vyadhi, aatanka
KARANARUPA-PRAKRUTI  sharirik, manasik
SWABHAVARUPA-PRAKRUTI  kshaya karak, moha Utpatti, paapa phalaswarupa, mrityu karak
PRAVRUTTI  parigrahat, shankara kopa
PRABHAVA  santapa [deha, mana, indriya], aruchi,
trishna, angamarda, hrid vyatha, moha grast
KARANA  factors [V,P,K]
PURVARUPA  alasya, netra srava, jrumbha, klam, gauravam, jwalana- atapavayuambu, bhukta dwesha,
avipaka, asyaverasya, balavarna haani, vikruta sheela
ADHISHTHANA  deha, manas
BALA-KAALA bhojana upraant, dinraat antim kaal – VATA; bhojana madhya, Madhya
ratri, madhyayna, sharad ritu – PITTA; bhojana anta, ratri Pratham yam, sharad ritu - KAPHA
4
ATMALAKSHANA  santaapo dehamanasa
BHEDA  2vidha, 5vidha, 7vidha, 8vidha
AMA JWARA  characterised by ama presence along with
tridosha imbalance, leading aruchi, gauravam aadi [broadly categorised into taruna jwara-7 days] Acute
Pyrexia.
JIRNA JWARA  continues due to complex manifestation of underlying dosha imbalance, leading jathara
mandya, mridu vegi [21 days] Chronic Pyrexia.
AUSHADHA  ……
KRIYAKARMA  understandinf cause, symptoms, signs, stages, remedies, treatment, diet
related to jwara.
NIRAMA JWARA  laghuta, jwara mandata, ruchi,dosha-mala pravruti due to ama pachana [7 days
after fever]
JWARA MUKTI  laghuta, swedana, sira kandu, ruchi aadi
PUNARAVARTAKA JWARA  relapsing fever following initial recovery due to
multiple factors. Recurring Fever.
PUNARAVARTAKA JWARA CHIKITSA  ……
5
JWARA SAMPRAPTI
• Mithya aaharvihara  aggravated VPK (Amshaamsha Kalpana)  spread through Rasa dhatu 
rasa dhatu + dosha  dislodge Jathara from its place once dosha sanchaya at amashaya  Jathara-
Dosha Ushma increases  Imbalanced Dosha  Srotorodha (rasavaha)  body temperature
further increases  Jwara Lakshana  Jwara.
6
SAMPRAPTI VIGHATANA
• 3 stages of Samprapti [roga manifestation]
• PRASARA vitiated dosha lodged on weak dhatu
• [STHANA SAMSHRAYA amalgamation of vitiated and susceptible dosha; poorvarupa appears in
doshadushya sammurchana [DDS].
VYAKTA progression-completion of DDS; appearance of rupa of roga helps in
diagnosis. BHEDA Upadrava]
• Vyadhi Kriyakala are difficult to treat than dosha kriyakala, hence, early diagnosis essential for
samprapti vighatana and halt the samprapti, via. Deepana-pachana-langhana… leads to vitiated dosha
expelling from cell-tissue level through snehana-swedana and dosha moved to koshtha, from there out
off the body via panchakarma.
• Vyadhi pratyaneeka chikitsa (disease specific) should be adopted during kriyakala.
7
1. CHIKITSA & JWARA CHIKITSA SOOTRA
CHIKITSA
• CHIKITSA RUK PRATIKRIYA II amarkosha 2/6/50 II
• YAABHI HI KRIYABHI HI JAAYANTE SHAREERE DHAATVA HA SAMAA HA I
SAA CHIKITSAAVIKARANAM KARMA TAD BHISHAJAAM MATAM II ch.su.16/34 II
JWARA CHIKITSA
• JVARAADO LANGHANAM PROKTAM JVARAMADHYE TU PACHANAM I
JVARAATE BHESHAJAM DADYAT JVARA MUKTE VIRECHANAM II bh.pr. m.kh. 30 II
8
2. NAVA/TARUNA JWARA CHIKITSA
• LANGHANA SWEDANAM KAALO YAVAGU TIKTORASA I PACHANAYA
VIPAKVANAM DOSHANAM TARUNE JVARE II
Upavasa [amashyaotha roga, hence dosha nashta, leads to jathara kindling – jwara shanti] Done till
swasthya attained acc/t bala.
Ama pachana done with tikta rasa yavagu if required because dosha dhatugata sthit.
Kashaya rasa administered for pachana after 8 days.
Ushna jala  V,K,VK; Tikta rasa shital jala  P, madya
Shadanga paniya
Jwara hara aushadha manda then yavagu given, till agni pradipti and jwara mandya
Peya given first except in madyaj jwara
Raktapittaja jwara: Dhaan lava sattu+ jwara nashaka phala rasa+ ghruta+ chini  moonga daal+ bhaat
9
Ghruta paana after 10 days [to overcome K kshaya, dhatu shosha, VP prakopa, pakva dosha] except
saama jwara, asamyaka langhana, K dosha vriddhi rather give Kashaya.
• Jangala mamsa rasa administered with laghu aahara after langhana till laghuta achieved.
• Dugdha paana: [Gau dugdha] VP jwara, nirama jwara, dosha vibandha [Aja dugdha] pravartaman
dosha.
• Virechana prescribed if jwara still persist (ac/t bal, jathara, mamsa). Contraindicated in ksheena rogi,
instead milk/ niruha vasti given to expel out mala. Sramsana given in P/KP/P in pittashaya. Anuvasana
vasti in jeerna jwara, KP ksheena, balwana jathara, vibandha. Nasya in jeerna jwara.
• Bahyaupchara: sheeta jwara give ushna jwara…..
• Dhoopana- Anjan: agantuja jwara, twaka jwara. [after navajwara awastha]24
10
• SAAMA Jwara Avastha: non-intense LANGHANA is choice of treatment in saama jwara caused by
vata + ama (not as in K jwara- if balwan and utklishta  vamana then langhana or else only intense
langhana). As it can further aggravates the Vata as ama destroyed.
• AMA Pachana: pachana is ripening avipakva dosha/ ama after langhana, which digests and transforms
undigested or improperly digested food (ama/ avipakva dosha) into healthy dhatu via strengthening
and stimulating jatharagni, eliminating ama in taruna jwara. Once dosha are pakva (free from ama),
only then these aggravated dosha can be expelled out.
Some of the methods are…. Langhana, Swedana, Kala (8th
day), Yavagvaha( manda-peya-vilepi-
yavagu), Tikta rasa.
11
NISHEDHA: snana, diva swapa, abhyanga, guru-ushna-snigdha-madhura anna, vyayama, krodha,
vyavaya, kwatha, Kashaya rasa, upavasa in durbala, vamana karma (leads hrudaya- shwasa roga;
exception- sama jwara, bhojana upranta jwara, santarpanoth ).
• Yavagu adi  Aahara [K- Jathara prabala…. Dadima rasa, amla rasa, moonga yusha, bhaat]
[V- Daurbalya prabala…. Laghu aahara, mamsa rasa] x 10 days
Peya 6 days
Laghu Aahara 7th
day
pachaka Dravya siddha Kashaya 8th
day
if still dosha apachana dosha shamaka kashaya
12
• Jwara Nashaka Dravya- puran agahni chawal, sathi chawal, peya, yavagu, yusha, shaak, mamsa rasa
10 types Yavagu: Agnimanda+ hungry  pippali+ lava+ shunthi (peya); dadim rasa+ shunthi
Pittja Jwara, Atimala pravrutti  sheeta peya+ madhu
ParshavaVastiShiro ruja  gokshru+ kantakari+ rakta shali peya
Jwara, Atisara  prishnaparni+ bala+ bilwa+ nagara+ uttpala+ dhanyaka [183-187]
Yusha: moonga, masoora, chana, kulatha, kushtha (1:16 jala  ¼ left)
Mamsa rasa: jangali pashupakshi, ushna jala anupana
 Jwaranashaka PANCHA KASHAYA- nagaramotha+ pittapapada
shunthi+ pittapapada
dhamasa+ pittapapada
nagara+ chirayata+ shunthi+ guduchi
13
3. JEERNA/ PURANA JVARA CHIKITSA
• As the dosha associated with ama in Nava Jwara have been digested or free from it in this avastha, hence
langhana is completely contraindicated here in ama absence to avoid dhatu kshaya.
• SHAMANA chikitsa along with balya- bruhnana aahara is indicated.
• Aushadha siddha DUGDHA paana for regaining strength [dharoshna for VP jwara] 1:4
• Ghruta prayoga for ksheenta, rookshata, vata vruddhi. [madhukadi Kashaya,darvyadi Kashaya….]
• Daaha shamaka ABHYANGA with shatadhauta- sahastradauta ghruta, chandanadi- lakshadi- agurvadi
tailam. Jwaraghna aushadha Kashaya+ pippaliadi/ guduchyadi ghruta paana.
DHOOPANA for sweda pravrutti  if all fails, ANJANA with anjanabhairava rasa.
• VASTI [anuvasana vasti  ↓K,P,baddha mala, prabala agni- chandanadi, jivantyadi] [niruha vasti 
pakvashayasth dosha, maladhikya- patoladi, aragvadhadi].
• Shirovirechana NASYA in kaphadhikya, tandra, shirogaurava.
• NISHEDHA: vamana, virechana (balanasha).
14
NIJJA JVARA CHIKITSA
• 7 types of nijja jwara [V,P,K,VP,VK,KP,VPK] treated according to their respective guna.

VATAJA JWAR
langhana for ama [laghu aahara on time, esp. at aprahnya kaala]
Aahara, aushadha of vipreeta guna to be administered, eg. Kiratadi kwatha.
eg. Kiratadi kwatha. Dashamooladi kwatha, guduchyadi kwatha, tribhvanakirti rasa,
mrutunjaya rasa, hinguleshwara rasa….
PITTAJA JWAR
langhana, Deepana- pachana [for ama pachana], along with bahya upchara.
Pitta shamaka guna yukta aahara- aushadha is administered, eg. Drakshadi kwatha,
durlabhadi kwatha, pittapapada kwatha, sootashekhara rasa, Chandrakala rasa, godanti
Bhasma…. Shadanga paniya for Trishna shamana.
Virechana sarvashreshtha for amashyaotha pitta.
15
KAPHAJA JWAR
Langhana for ama.
Kapha vipreeta guna yukta aaharaadi sevana. Triphaladi- trikatuadi kwatha, nimbadi
kwatha, aanandabhairava rasa, kaphaketu rasa, shudha tankana….
Vamana sarvashreshtha for kapha sthana amashaya, others are swedana-
shirovirechana.
VATAPITTAJA
JWAR
Aushadha sadhita dugdha paana for daha, pipasa, nirama avastha. Gaudughdha
[malavrodha], Ajadugdha [atisar]. Ghruta paana [kapha mandya]. Dharoshna dugdha
shreshtha.
Kiratadi Kwatha, mustadi kwatha, mudga yusha, dadima- amlaki swarasa….
Mrityunjaya rasa, godanti Bhasma,….
16
VATAKAPHAJA
JWAR
Ruksha swedana ushna kanji yukta [jathara swasthana, srotomriduta, malamootra
stabdhata naash]
Panchakola kwatha, araghwadhadi kwatha, tribhuvanakirti rasa, Shuddha tankan,
vachadi kwatha…..
KAPHAPITTAJA
JWAR
Langhana-pachana [Saama] Patoladi kwatha, Panchatikta kwatha,
kasturibhairava rasa, mrutyunjaya rasa….
Virechana shreshtha [Niruha vasti VPK pakvashayagata] [Anuvasana vasti 
jeerna jwara, teekshna jathara, KP ksheena, vibandha]
Yavagu nishedha; amlikruta yusha/ jangama mamsarasa is indicated.
17
SANNIPATAJA JVARA CHIKITSA
• VARDHANENEKA DOSHASYA KSHAPNE NAOCHITASYA VA I
KAPHASTHANAPUVARYA VA SANNIPATJVARAM JAYATE II c.ch.3/286 II
• Kruchasadhya dushchikitsya vyaadi. 13 types- V,P,K,VP, VK, PK, 7VPK
V pradhana  7th
day; P pradhana  10th
day; K pradhana 
12th
day [malapaaka- shant/ dhatupaaka-maraka].
• Visham sannipataja jwara [tartam bhava se vruddha dosha ko shant evam hina ko vruddha krna]
• Sama sannipataja jwara [aamashayaotha kapha/ama chikitsa  P,V chikitsa] naveena [P shaman
chikitsa  K chikitsa] jeerna.
• Raktamokshana: if jwara is shakhashrita (rakta) it won’t be managed by any other treatment, in such
cases siravedhna/ jalauka avcharna is administered.
18
Dosha Chikitsa
Vataolban S Jwara Brihutpanchamoola kwatha, bruhatvatachintamani rasa….
Pittaolban S Jwara Raktachandanadi kwatha, pravalapishthi….
Kaphaolban S Jwara Brihutyadi kwatha, tribhuwanakirti rasa….
Vatapittaolban S Jwara V [gokshura, choti kateri, sarivan kwatha] P [giloya, pitpapada, nagar, sontha,
chirayta]….
Pittakaphaolban S Jwara Parpatyadi kwatha, amrutashtaka kwatha….
Vatakaphaolban S Jwara Shighrakari- asadhya
Tridoshaolban S Jwara Yogaraj kwatha, godanti Bhasma….
Nidranaash Brahmi vati, kasturi bhairava rasa….
Moorcha Hemagarbhapotali rasa, shwasakuthara rasa nasya….
Hrudaya sanrakshana Hrudayarnava rasa, mahalakshmivilasa rasa….
Raktha shathivana Laksha churna, vasa rasa, bolaparpati….
Karna graha Dashanga lepa, arkadi lepa, Jalauka avcharana….[Upadrava- karnamoola]
19
AGANTUJA JVARA CHIKITSA
JWARA CHIKITSA
ABHIGHATAJ JWARA Sheeta/ Ushna abhyanga, bandha, seka; dugdha- ghruta; meve; mamsarasa
aahara. Vrana upchara if needed
ABHICHARAJ JWARA Daivyapashraya [homa, mantra, yagya, vrata, mani, daan, mangala, path]
ABHISHAPAJ JWARA Shraapi nivedan mukti hetu, Satvavjaya chikitsa, Daivyapashrya chikitsa
ABHISHANGAJ JWARA KAMAJA- Krodha udbhava, pitta shamaka Dravya kwatha….
SHOKAJA- Kama, krodha udbhava….
BHAYAJA- Ashwasana, dhairya, kama, krodha….
KRODHAJA- Priya vastu Prapti, kamavaasna udbhava….
BHOOTAJA- Daivyapashraya, tadana, ashvasana, Priya vastu prapti….
VISHAJA- Nasya- anjana, visha chikitsa….
AUSHADHAGANDHAJA- Anjana moorcha hetu, shiroabhyanga for
shirashoola, dhoopan aavasa hetu….
20
DHATUGATA JWARA CHIKITSA
DHATU CHIKITSA
RASA Vamana, upavasa….
RAKTA Parisechana, pralepa, sanshaman….
MAMSA, MEDA Upavasa, virechana….
ASTHI, MAJJA Niruha-anuvasana vasti….
JWARE RASTHE VAMANUPVASAM CHA KARYET I
SEKAPRADEHO RAKTSTHE TATHA SANSHAMNANI CHA II
VIRECHANAM SOPVASAM MAMSAMEDSTHITE HITAM I
ASTHIMAJJAGATE DEYA NIROOHA SAANUVASANA II
21
VISHAMA JWARA CHIKITSA
JWARA BHEDA JWARA PRAKARA
Dwividha Nija- agantuja; tritiyaka- chaturthaka
Panchavidha Santat, satata, anyadushaka, tritiyaka, chaturthaka
Others Preta jwara, grahaoth jwara, vatabalasaka, pralepaka, shleshmaka, opadravika,
vipraya [A,T,C], madyasamudbhava
 Tridosha shamaka chikitsa vishishtha.
 Vishama jwara has Agantuka anubandha, daiva. chikitsa administered.
 Vata pradhana: ghrutapana, anuvasana- niruha vasti, snigdha- ushna upchara.…
 Pitta pradhana: virechana, ksheerapaka dugdha  tikta-sheeta sadhita ghruta….
 Kapha pradhana: vamana, pachaka aushadha, ushna dravya, langhana….
 Aavashakta anusara: sarvapratham vamana [shatapal ghruta] virechana upayoga….
 VEGAKALEENA chikitsa: lakshanik chikitsa [prathamtah sheeta upchar eg. Hartal Bhasma, sptaparna
vati santap upchara eg. Praval pishthi, guduchi satva] asthapan/ yapana vasti….
 VEGAPRATISHEDHAKA chikitsa: precautions
22
JWARA CHIKITSA
SANTAT JWARA (rasa dhatu) Kalingadi kwatha, V[bruhata vatachintamani rasa] P[muktashukti]
K[rasasindoor]….
SATAT JWARA (rakta dhatu)
[amashayastha]
Patoladi kwatha, chandraodaya rasa, pravalmuktadi rasa,….
ANYADUSHAKA JWARA(mamsa
dhatu) [hrudayastha]
Nimbadi kwatha, godanti bhasma,….
TRITIYAKA JWARA (meda dhatu)
[kanthastha]
Kiratadi kwatha, rasasindoor,…. [yukti-daivavaypashraya]
CHATURTHAKA JWARA (asthi-
majja dhatu) [shirastha]
Guduchyamlakadi kwatha, hartal Bhasma,…. [yukti-
daivavaypashraya]
VISHAM JWARA CHIKITSA SOOTRA: KARMA SADHARANAM JHYATRITYAKACHATURTHAKO I
AGANTURANUBANDHO HI PRAYSHO VISHAMAJWARA II
23
TRITIYAKA JWARA BHEDA CHIKITSA
TRIKA GRAHA Kaphapittaja chikitsa
PRUSHTHA GRAHA Vatakaphaja chikitsa
SHIRO GRAHA Vatapittaja chikitsa
CHATURTHAKA JWARA BHEDA CHIKITSA
JANGHA Kaphja chikitsa
SHIR Vataja chikitsa
CHIKITSA YOGA
Daivavaipashraya chikitsa Vishnu Sahasranam (sarva jwara nashaka), Shiva Parivar pujana (visham
jwarahara), daiva yagya (sarva jwara hara), yama-niyamadi….
Shodhana V[vasti, ghrutapaan] P[virechana, dugdha-ghrutapaan] K[vamana, upvas,
Kashaya]
Vishamjwara nashaka yoga Vishama jwarantaka vati, lakshminarayana rasa, tribhuvanakirti rasa,
panchatiktaka ghana vati,
Shatapal ghruta paan (gulma), haritaki, triphala Kashaya, ghruta uttam
matra…. (8), Bhojana poorva taila+ lahsun.
24
PUNARAVARTAKA JWARA CHIKITSA
MRUDUBHI SHODHANE SHUDDHIRYAPANA VASTAYO HITA I
HITASHCHA LAGHVO YUSHA JANGALAMISHJA RASA II
• Sama-nirama, rogi-roga bala anusar Shamana- Shodhana chikitsa nirdharan.
• Mrudu shodhana, Yapana vasti dosha Shuddhi hetu.
• Dhatu poshana hetu Yusha/ Mamsa rasa/ Tikta dravya siddha ghruta.
• Asatmya- viruddha aahara janit punaravartaka jwara  langhana, ushna chikitsa.
• Kiratatiktadi kwatha, Pippaliadi ghruta, Tribhuvanakirti rasa….
25
PATHYA-APATHYA
PATHYA APATHYA
AAHARA VISHAM JWARA
Laghu supachya paushtika aahara, mamsahari manda+
madira+ murga, titar, morr….
Anni gehu- yava roti, moonga- chana yusha, agahni- sathi
tandul, bathua, karvelaka, parval….Phala- dugdha papita,
seb, anar, khajur, munnaka, gau dugdha….
NIJJA JWARA
V puran sathi, mong, anar ,munaka, paya ,vilepi ,
sabudana .
P- parwal, yav,mugad yoosha, Anushan laghu ahara,munaka,
aagubukhara.
K – mugad yusha, parwara, kshaya ras Pradhan aahar ,
ushanodaka.
SAMANYA JWARA
Puran sathi , munga ,masura ,kulatha , bathua ,
parwal ,karela, chulei , anar, dugda , laaja manda, yava ,
sabudana .
PURAN JWARA
Abhayang , vaman , virechan , Anjana , nasya , sheetal
padharth , goh, ajja dugha , ghrita, anuvasan basti.
Veg dharana , dant dhawan ,virudh aahara, asatmay
aahara, atyashan ,guru aahaar, dushit jal, amal kshar ,
ankurit ann ,patr shak, tarbuj,til , dahin , kachori ….
26
THANK YOU!!!

More Related Content

PDF
Mahakashaya
 
PPTX
Viswachi PPT
PPTX
Anemia Causes, Types, Symptoms, Diet, and Treatment
PPT
Vatavyadhi Chikitsa PPT for ayurveda bams.ppt
PPTX
Brihat panchamoola dravya guna
PPTX
Transverse myelitis
PPTX
PPTX
Examination of nose
Mahakashaya
 
Viswachi PPT
Anemia Causes, Types, Symptoms, Diet, and Treatment
Vatavyadhi Chikitsa PPT for ayurveda bams.ppt
Brihat panchamoola dravya guna
Transverse myelitis
Examination of nose

What's hot (20)

PDF
Kayachikitsa imp schlok part 3
PDF
KSHANABHANGURA VADA
PPT
Understanding the Concept of Kriyakala
PPTX
Agni pariksha.pptx
PPT
Applicability of Lepa in Swastha
PPTX
Shadvidha pareeksha
PPTX
VyadhiKshamatva.pptx
PDF
Management of Pranavaha srotas Diseases “Ayurvedic Pulmonology”
PPTX
Introduction to jwara
PPTX
Jwara Chikitsa an Ayurvedic insight to Fever
PPTX
Introduction to Snehana.pptx
PPTX
Role of panchakarma in Amlapitta.pptx
PPTX
Sneha kalpna Rasashastra and Bhaishya kalpana
PPTX
Niruha basti vyapat
PDF
PRAMEHA ppt pdf.pdf
PDF
Anukta vyadhi siddhantha
PPTX
Vaitarana basti,krimigna basti,lekana basti
PPTX
Accha sneha and Pravicharana Sneha.pptx
PPTX
Ksheerbala taila.pptx
PPTX
Mutra kruchra ayurveda UTI
Kayachikitsa imp schlok part 3
KSHANABHANGURA VADA
Understanding the Concept of Kriyakala
Agni pariksha.pptx
Applicability of Lepa in Swastha
Shadvidha pareeksha
VyadhiKshamatva.pptx
Management of Pranavaha srotas Diseases “Ayurvedic Pulmonology”
Introduction to jwara
Jwara Chikitsa an Ayurvedic insight to Fever
Introduction to Snehana.pptx
Role of panchakarma in Amlapitta.pptx
Sneha kalpna Rasashastra and Bhaishya kalpana
Niruha basti vyapat
PRAMEHA ppt pdf.pdf
Anukta vyadhi siddhantha
Vaitarana basti,krimigna basti,lekana basti
Accha sneha and Pravicharana Sneha.pptx
Ksheerbala taila.pptx
Mutra kruchra ayurveda UTI
Ad

Similar to SAMPRAPTI VIGHATANA JWARA KAYACHIKITSA NCISM (20)

PPTX
Basthi Karma
PPTX
BASTI IN AYURVEDA
PPT
Virechana karma
PPTX
Role of panchakarma in Raktha pitta.pptx
PDF
Asrigdara in Ayurveda (Abnormal Uterine Bleeding)
PPT
Avabahuka chikitsa dr prashanth a s
PDF
Aushadha Sevana Kala, Sevana Avadhi, Pathya & Apathya.pdf
PPTX
Shotha presentation.pptx
PPTX
Chakradatta; Dr Manasa M , Samhita review
PPTX
Basavarajeem text book dr khalid.b.m
PPTX
basti
PPTX
Rakta pitta Chikitsa 4th year bams1.pptx
PPTX
Types of research 4th year bams ppt1.pptx
PPTX
Vrana Chikitsa-Shashtiupakarma , Vrana upadrava, Pathya-Apathya.pptx
PPTX
Arogyavardhini, Gandhak Rasayana, Tala sindoor- Hasti Dabhi.pptx
PPTX
Rasa prakasha sudhakara
PDF
Importance of Shodana in Kushta chikitsa-An ayurvedic view
PPT
PPTX
HISTORICAL EVALUATION OF BHAISHAJYA KALPANA.pptx
PPTX
Kaumarabhritya introduction.pptx
Basthi Karma
BASTI IN AYURVEDA
Virechana karma
Role of panchakarma in Raktha pitta.pptx
Asrigdara in Ayurveda (Abnormal Uterine Bleeding)
Avabahuka chikitsa dr prashanth a s
Aushadha Sevana Kala, Sevana Avadhi, Pathya & Apathya.pdf
Shotha presentation.pptx
Chakradatta; Dr Manasa M , Samhita review
Basavarajeem text book dr khalid.b.m
basti
Rakta pitta Chikitsa 4th year bams1.pptx
Types of research 4th year bams ppt1.pptx
Vrana Chikitsa-Shashtiupakarma , Vrana upadrava, Pathya-Apathya.pptx
Arogyavardhini, Gandhak Rasayana, Tala sindoor- Hasti Dabhi.pptx
Rasa prakasha sudhakara
Importance of Shodana in Kushta chikitsa-An ayurvedic view
HISTORICAL EVALUATION OF BHAISHAJYA KALPANA.pptx
Kaumarabhritya introduction.pptx
Ad

Recently uploaded (20)

PPT
NIPT panel discussion HHI 09.12.2017 modified.ppt
DOCX
CASE PRESENTATION1.docx many type of disease make them.suffer .
PPTX
Seizures in paediatrics as a big cause of morbidity.pptx
PPTX
Common Bacterial infections-converted_64bcdc4f77a3b7b90bdeb611f66c6ddd.pptx
PPT
Doppler - 5.ppt .........................
PDF
Joint Commission EBPCD24_samplepages.pdf
DOCX
Advanced Nursing Procedures.....realted to advance nursing practice M.Sc. 1st...
PPTX
VITAL PULP THERAPY in pediatric dentistry
PPT
FRACTURE CLASSIFICATION AND MANAGEMENT..
PPTX
Head Spine trauma assesment and managementATLS Final.pptx
PDF
Indonesian Healthtech Innovation_11Sep2019_Industry_Geraldine Seow_1.pdf
PPTX
health care concerns.pptx by hemant kumari
PPTX
applied physics dental materials basic principles
PDF
odontologia na oncologia - carie de radiação
PPTX
MONOCHORIONIC TWIN PREGNANCY details.pptx
PPT
NEPHROTIC SYNDROME POWER POINT PRESENTATION
PPT
toxicosis in pregnancy preeclampcia eclampcia.ppt
PPTX
Right Lateral Medullary Syndrome (1).pptx
PPTX
Biomechanical preparation in primary teeth – Instrumentation and seminar 5 (2...
PPTX
NIPT panel discussion HHI 09.12.2017 modified.ppt
CASE PRESENTATION1.docx many type of disease make them.suffer .
Seizures in paediatrics as a big cause of morbidity.pptx
Common Bacterial infections-converted_64bcdc4f77a3b7b90bdeb611f66c6ddd.pptx
Doppler - 5.ppt .........................
Joint Commission EBPCD24_samplepages.pdf
Advanced Nursing Procedures.....realted to advance nursing practice M.Sc. 1st...
VITAL PULP THERAPY in pediatric dentistry
FRACTURE CLASSIFICATION AND MANAGEMENT..
Head Spine trauma assesment and managementATLS Final.pptx
Indonesian Healthtech Innovation_11Sep2019_Industry_Geraldine Seow_1.pdf
health care concerns.pptx by hemant kumari
applied physics dental materials basic principles
odontologia na oncologia - carie de radiação
MONOCHORIONIC TWIN PREGNANCY details.pptx
NEPHROTIC SYNDROME POWER POINT PRESENTATION
toxicosis in pregnancy preeclampcia eclampcia.ppt
Right Lateral Medullary Syndrome (1).pptx
Biomechanical preparation in primary teeth – Instrumentation and seminar 5 (2...

SAMPRAPTI VIGHATANA JWARA KAYACHIKITSA NCISM

  • 2. 2 JWARA CHIKITSA PRESENTED BY… DR. AABHA SHARMA, MD (AYU) ASSOCIATE PROFESSOR, DEPARTMENT OF KAYACHIKITSA
  • 3. 3 JWARA • ATHATO JVARACHIKITSITAM VYAKHYASYAM I ITI HA SAMAH BHAGAWANATRYA II • 18 questions Paryaya jvara, vikara, roga, vyadhi, aatanka KARANARUPA-PRAKRUTI  sharirik, manasik SWABHAVARUPA-PRAKRUTI  kshaya karak, moha Utpatti, paapa phalaswarupa, mrityu karak PRAVRUTTI  parigrahat, shankara kopa PRABHAVA  santapa [deha, mana, indriya], aruchi, trishna, angamarda, hrid vyatha, moha grast KARANA  factors [V,P,K] PURVARUPA  alasya, netra srava, jrumbha, klam, gauravam, jwalana- atapavayuambu, bhukta dwesha, avipaka, asyaverasya, balavarna haani, vikruta sheela ADHISHTHANA  deha, manas BALA-KAALA bhojana upraant, dinraat antim kaal – VATA; bhojana madhya, Madhya ratri, madhyayna, sharad ritu – PITTA; bhojana anta, ratri Pratham yam, sharad ritu - KAPHA
  • 4. 4 ATMALAKSHANA  santaapo dehamanasa BHEDA  2vidha, 5vidha, 7vidha, 8vidha AMA JWARA  characterised by ama presence along with tridosha imbalance, leading aruchi, gauravam aadi [broadly categorised into taruna jwara-7 days] Acute Pyrexia. JIRNA JWARA  continues due to complex manifestation of underlying dosha imbalance, leading jathara mandya, mridu vegi [21 days] Chronic Pyrexia. AUSHADHA  …… KRIYAKARMA  understandinf cause, symptoms, signs, stages, remedies, treatment, diet related to jwara. NIRAMA JWARA  laghuta, jwara mandata, ruchi,dosha-mala pravruti due to ama pachana [7 days after fever] JWARA MUKTI  laghuta, swedana, sira kandu, ruchi aadi PUNARAVARTAKA JWARA  relapsing fever following initial recovery due to multiple factors. Recurring Fever. PUNARAVARTAKA JWARA CHIKITSA  ……
  • 5. 5 JWARA SAMPRAPTI • Mithya aaharvihara  aggravated VPK (Amshaamsha Kalpana)  spread through Rasa dhatu  rasa dhatu + dosha  dislodge Jathara from its place once dosha sanchaya at amashaya  Jathara- Dosha Ushma increases  Imbalanced Dosha  Srotorodha (rasavaha)  body temperature further increases  Jwara Lakshana  Jwara.
  • 6. 6 SAMPRAPTI VIGHATANA • 3 stages of Samprapti [roga manifestation] • PRASARA vitiated dosha lodged on weak dhatu • [STHANA SAMSHRAYA amalgamation of vitiated and susceptible dosha; poorvarupa appears in doshadushya sammurchana [DDS]. VYAKTA progression-completion of DDS; appearance of rupa of roga helps in diagnosis. BHEDA Upadrava] • Vyadhi Kriyakala are difficult to treat than dosha kriyakala, hence, early diagnosis essential for samprapti vighatana and halt the samprapti, via. Deepana-pachana-langhana… leads to vitiated dosha expelling from cell-tissue level through snehana-swedana and dosha moved to koshtha, from there out off the body via panchakarma. • Vyadhi pratyaneeka chikitsa (disease specific) should be adopted during kriyakala.
  • 7. 7 1. CHIKITSA & JWARA CHIKITSA SOOTRA CHIKITSA • CHIKITSA RUK PRATIKRIYA II amarkosha 2/6/50 II • YAABHI HI KRIYABHI HI JAAYANTE SHAREERE DHAATVA HA SAMAA HA I SAA CHIKITSAAVIKARANAM KARMA TAD BHISHAJAAM MATAM II ch.su.16/34 II JWARA CHIKITSA • JVARAADO LANGHANAM PROKTAM JVARAMADHYE TU PACHANAM I JVARAATE BHESHAJAM DADYAT JVARA MUKTE VIRECHANAM II bh.pr. m.kh. 30 II
  • 8. 8 2. NAVA/TARUNA JWARA CHIKITSA • LANGHANA SWEDANAM KAALO YAVAGU TIKTORASA I PACHANAYA VIPAKVANAM DOSHANAM TARUNE JVARE II Upavasa [amashyaotha roga, hence dosha nashta, leads to jathara kindling – jwara shanti] Done till swasthya attained acc/t bala. Ama pachana done with tikta rasa yavagu if required because dosha dhatugata sthit. Kashaya rasa administered for pachana after 8 days. Ushna jala  V,K,VK; Tikta rasa shital jala  P, madya Shadanga paniya Jwara hara aushadha manda then yavagu given, till agni pradipti and jwara mandya Peya given first except in madyaj jwara Raktapittaja jwara: Dhaan lava sattu+ jwara nashaka phala rasa+ ghruta+ chini  moonga daal+ bhaat
  • 9. 9 Ghruta paana after 10 days [to overcome K kshaya, dhatu shosha, VP prakopa, pakva dosha] except saama jwara, asamyaka langhana, K dosha vriddhi rather give Kashaya. • Jangala mamsa rasa administered with laghu aahara after langhana till laghuta achieved. • Dugdha paana: [Gau dugdha] VP jwara, nirama jwara, dosha vibandha [Aja dugdha] pravartaman dosha. • Virechana prescribed if jwara still persist (ac/t bal, jathara, mamsa). Contraindicated in ksheena rogi, instead milk/ niruha vasti given to expel out mala. Sramsana given in P/KP/P in pittashaya. Anuvasana vasti in jeerna jwara, KP ksheena, balwana jathara, vibandha. Nasya in jeerna jwara. • Bahyaupchara: sheeta jwara give ushna jwara….. • Dhoopana- Anjan: agantuja jwara, twaka jwara. [after navajwara awastha]24
  • 10. 10 • SAAMA Jwara Avastha: non-intense LANGHANA is choice of treatment in saama jwara caused by vata + ama (not as in K jwara- if balwan and utklishta  vamana then langhana or else only intense langhana). As it can further aggravates the Vata as ama destroyed. • AMA Pachana: pachana is ripening avipakva dosha/ ama after langhana, which digests and transforms undigested or improperly digested food (ama/ avipakva dosha) into healthy dhatu via strengthening and stimulating jatharagni, eliminating ama in taruna jwara. Once dosha are pakva (free from ama), only then these aggravated dosha can be expelled out. Some of the methods are…. Langhana, Swedana, Kala (8th day), Yavagvaha( manda-peya-vilepi- yavagu), Tikta rasa.
  • 11. 11 NISHEDHA: snana, diva swapa, abhyanga, guru-ushna-snigdha-madhura anna, vyayama, krodha, vyavaya, kwatha, Kashaya rasa, upavasa in durbala, vamana karma (leads hrudaya- shwasa roga; exception- sama jwara, bhojana upranta jwara, santarpanoth ). • Yavagu adi  Aahara [K- Jathara prabala…. Dadima rasa, amla rasa, moonga yusha, bhaat] [V- Daurbalya prabala…. Laghu aahara, mamsa rasa] x 10 days Peya 6 days Laghu Aahara 7th day pachaka Dravya siddha Kashaya 8th day if still dosha apachana dosha shamaka kashaya
  • 12. 12 • Jwara Nashaka Dravya- puran agahni chawal, sathi chawal, peya, yavagu, yusha, shaak, mamsa rasa 10 types Yavagu: Agnimanda+ hungry  pippali+ lava+ shunthi (peya); dadim rasa+ shunthi Pittja Jwara, Atimala pravrutti  sheeta peya+ madhu ParshavaVastiShiro ruja  gokshru+ kantakari+ rakta shali peya Jwara, Atisara  prishnaparni+ bala+ bilwa+ nagara+ uttpala+ dhanyaka [183-187] Yusha: moonga, masoora, chana, kulatha, kushtha (1:16 jala  ¼ left) Mamsa rasa: jangali pashupakshi, ushna jala anupana  Jwaranashaka PANCHA KASHAYA- nagaramotha+ pittapapada shunthi+ pittapapada dhamasa+ pittapapada nagara+ chirayata+ shunthi+ guduchi
  • 13. 13 3. JEERNA/ PURANA JVARA CHIKITSA • As the dosha associated with ama in Nava Jwara have been digested or free from it in this avastha, hence langhana is completely contraindicated here in ama absence to avoid dhatu kshaya. • SHAMANA chikitsa along with balya- bruhnana aahara is indicated. • Aushadha siddha DUGDHA paana for regaining strength [dharoshna for VP jwara] 1:4 • Ghruta prayoga for ksheenta, rookshata, vata vruddhi. [madhukadi Kashaya,darvyadi Kashaya….] • Daaha shamaka ABHYANGA with shatadhauta- sahastradauta ghruta, chandanadi- lakshadi- agurvadi tailam. Jwaraghna aushadha Kashaya+ pippaliadi/ guduchyadi ghruta paana. DHOOPANA for sweda pravrutti  if all fails, ANJANA with anjanabhairava rasa. • VASTI [anuvasana vasti  ↓K,P,baddha mala, prabala agni- chandanadi, jivantyadi] [niruha vasti  pakvashayasth dosha, maladhikya- patoladi, aragvadhadi]. • Shirovirechana NASYA in kaphadhikya, tandra, shirogaurava. • NISHEDHA: vamana, virechana (balanasha).
  • 14. 14 NIJJA JVARA CHIKITSA • 7 types of nijja jwara [V,P,K,VP,VK,KP,VPK] treated according to their respective guna.  VATAJA JWAR langhana for ama [laghu aahara on time, esp. at aprahnya kaala] Aahara, aushadha of vipreeta guna to be administered, eg. Kiratadi kwatha. eg. Kiratadi kwatha. Dashamooladi kwatha, guduchyadi kwatha, tribhvanakirti rasa, mrutunjaya rasa, hinguleshwara rasa…. PITTAJA JWAR langhana, Deepana- pachana [for ama pachana], along with bahya upchara. Pitta shamaka guna yukta aahara- aushadha is administered, eg. Drakshadi kwatha, durlabhadi kwatha, pittapapada kwatha, sootashekhara rasa, Chandrakala rasa, godanti Bhasma…. Shadanga paniya for Trishna shamana. Virechana sarvashreshtha for amashyaotha pitta.
  • 15. 15 KAPHAJA JWAR Langhana for ama. Kapha vipreeta guna yukta aaharaadi sevana. Triphaladi- trikatuadi kwatha, nimbadi kwatha, aanandabhairava rasa, kaphaketu rasa, shudha tankana…. Vamana sarvashreshtha for kapha sthana amashaya, others are swedana- shirovirechana. VATAPITTAJA JWAR Aushadha sadhita dugdha paana for daha, pipasa, nirama avastha. Gaudughdha [malavrodha], Ajadugdha [atisar]. Ghruta paana [kapha mandya]. Dharoshna dugdha shreshtha. Kiratadi Kwatha, mustadi kwatha, mudga yusha, dadima- amlaki swarasa…. Mrityunjaya rasa, godanti Bhasma,….
  • 16. 16 VATAKAPHAJA JWAR Ruksha swedana ushna kanji yukta [jathara swasthana, srotomriduta, malamootra stabdhata naash] Panchakola kwatha, araghwadhadi kwatha, tribhuvanakirti rasa, Shuddha tankan, vachadi kwatha….. KAPHAPITTAJA JWAR Langhana-pachana [Saama] Patoladi kwatha, Panchatikta kwatha, kasturibhairava rasa, mrutyunjaya rasa…. Virechana shreshtha [Niruha vasti VPK pakvashayagata] [Anuvasana vasti  jeerna jwara, teekshna jathara, KP ksheena, vibandha] Yavagu nishedha; amlikruta yusha/ jangama mamsarasa is indicated.
  • 17. 17 SANNIPATAJA JVARA CHIKITSA • VARDHANENEKA DOSHASYA KSHAPNE NAOCHITASYA VA I KAPHASTHANAPUVARYA VA SANNIPATJVARAM JAYATE II c.ch.3/286 II • Kruchasadhya dushchikitsya vyaadi. 13 types- V,P,K,VP, VK, PK, 7VPK V pradhana  7th day; P pradhana  10th day; K pradhana  12th day [malapaaka- shant/ dhatupaaka-maraka]. • Visham sannipataja jwara [tartam bhava se vruddha dosha ko shant evam hina ko vruddha krna] • Sama sannipataja jwara [aamashayaotha kapha/ama chikitsa  P,V chikitsa] naveena [P shaman chikitsa  K chikitsa] jeerna. • Raktamokshana: if jwara is shakhashrita (rakta) it won’t be managed by any other treatment, in such cases siravedhna/ jalauka avcharna is administered.
  • 18. 18 Dosha Chikitsa Vataolban S Jwara Brihutpanchamoola kwatha, bruhatvatachintamani rasa…. Pittaolban S Jwara Raktachandanadi kwatha, pravalapishthi…. Kaphaolban S Jwara Brihutyadi kwatha, tribhuwanakirti rasa…. Vatapittaolban S Jwara V [gokshura, choti kateri, sarivan kwatha] P [giloya, pitpapada, nagar, sontha, chirayta]…. Pittakaphaolban S Jwara Parpatyadi kwatha, amrutashtaka kwatha…. Vatakaphaolban S Jwara Shighrakari- asadhya Tridoshaolban S Jwara Yogaraj kwatha, godanti Bhasma…. Nidranaash Brahmi vati, kasturi bhairava rasa…. Moorcha Hemagarbhapotali rasa, shwasakuthara rasa nasya…. Hrudaya sanrakshana Hrudayarnava rasa, mahalakshmivilasa rasa…. Raktha shathivana Laksha churna, vasa rasa, bolaparpati…. Karna graha Dashanga lepa, arkadi lepa, Jalauka avcharana….[Upadrava- karnamoola]
  • 19. 19 AGANTUJA JVARA CHIKITSA JWARA CHIKITSA ABHIGHATAJ JWARA Sheeta/ Ushna abhyanga, bandha, seka; dugdha- ghruta; meve; mamsarasa aahara. Vrana upchara if needed ABHICHARAJ JWARA Daivyapashraya [homa, mantra, yagya, vrata, mani, daan, mangala, path] ABHISHAPAJ JWARA Shraapi nivedan mukti hetu, Satvavjaya chikitsa, Daivyapashrya chikitsa ABHISHANGAJ JWARA KAMAJA- Krodha udbhava, pitta shamaka Dravya kwatha…. SHOKAJA- Kama, krodha udbhava…. BHAYAJA- Ashwasana, dhairya, kama, krodha…. KRODHAJA- Priya vastu Prapti, kamavaasna udbhava…. BHOOTAJA- Daivyapashraya, tadana, ashvasana, Priya vastu prapti…. VISHAJA- Nasya- anjana, visha chikitsa…. AUSHADHAGANDHAJA- Anjana moorcha hetu, shiroabhyanga for shirashoola, dhoopan aavasa hetu….
  • 20. 20 DHATUGATA JWARA CHIKITSA DHATU CHIKITSA RASA Vamana, upavasa…. RAKTA Parisechana, pralepa, sanshaman…. MAMSA, MEDA Upavasa, virechana…. ASTHI, MAJJA Niruha-anuvasana vasti…. JWARE RASTHE VAMANUPVASAM CHA KARYET I SEKAPRADEHO RAKTSTHE TATHA SANSHAMNANI CHA II VIRECHANAM SOPVASAM MAMSAMEDSTHITE HITAM I ASTHIMAJJAGATE DEYA NIROOHA SAANUVASANA II
  • 21. 21 VISHAMA JWARA CHIKITSA JWARA BHEDA JWARA PRAKARA Dwividha Nija- agantuja; tritiyaka- chaturthaka Panchavidha Santat, satata, anyadushaka, tritiyaka, chaturthaka Others Preta jwara, grahaoth jwara, vatabalasaka, pralepaka, shleshmaka, opadravika, vipraya [A,T,C], madyasamudbhava  Tridosha shamaka chikitsa vishishtha.  Vishama jwara has Agantuka anubandha, daiva. chikitsa administered.  Vata pradhana: ghrutapana, anuvasana- niruha vasti, snigdha- ushna upchara.…  Pitta pradhana: virechana, ksheerapaka dugdha  tikta-sheeta sadhita ghruta….  Kapha pradhana: vamana, pachaka aushadha, ushna dravya, langhana….  Aavashakta anusara: sarvapratham vamana [shatapal ghruta] virechana upayoga….  VEGAKALEENA chikitsa: lakshanik chikitsa [prathamtah sheeta upchar eg. Hartal Bhasma, sptaparna vati santap upchara eg. Praval pishthi, guduchi satva] asthapan/ yapana vasti….  VEGAPRATISHEDHAKA chikitsa: precautions
  • 22. 22 JWARA CHIKITSA SANTAT JWARA (rasa dhatu) Kalingadi kwatha, V[bruhata vatachintamani rasa] P[muktashukti] K[rasasindoor]…. SATAT JWARA (rakta dhatu) [amashayastha] Patoladi kwatha, chandraodaya rasa, pravalmuktadi rasa,…. ANYADUSHAKA JWARA(mamsa dhatu) [hrudayastha] Nimbadi kwatha, godanti bhasma,…. TRITIYAKA JWARA (meda dhatu) [kanthastha] Kiratadi kwatha, rasasindoor,…. [yukti-daivavaypashraya] CHATURTHAKA JWARA (asthi- majja dhatu) [shirastha] Guduchyamlakadi kwatha, hartal Bhasma,…. [yukti- daivavaypashraya] VISHAM JWARA CHIKITSA SOOTRA: KARMA SADHARANAM JHYATRITYAKACHATURTHAKO I AGANTURANUBANDHO HI PRAYSHO VISHAMAJWARA II
  • 23. 23 TRITIYAKA JWARA BHEDA CHIKITSA TRIKA GRAHA Kaphapittaja chikitsa PRUSHTHA GRAHA Vatakaphaja chikitsa SHIRO GRAHA Vatapittaja chikitsa CHATURTHAKA JWARA BHEDA CHIKITSA JANGHA Kaphja chikitsa SHIR Vataja chikitsa CHIKITSA YOGA Daivavaipashraya chikitsa Vishnu Sahasranam (sarva jwara nashaka), Shiva Parivar pujana (visham jwarahara), daiva yagya (sarva jwara hara), yama-niyamadi…. Shodhana V[vasti, ghrutapaan] P[virechana, dugdha-ghrutapaan] K[vamana, upvas, Kashaya] Vishamjwara nashaka yoga Vishama jwarantaka vati, lakshminarayana rasa, tribhuvanakirti rasa, panchatiktaka ghana vati, Shatapal ghruta paan (gulma), haritaki, triphala Kashaya, ghruta uttam matra…. (8), Bhojana poorva taila+ lahsun.
  • 24. 24 PUNARAVARTAKA JWARA CHIKITSA MRUDUBHI SHODHANE SHUDDHIRYAPANA VASTAYO HITA I HITASHCHA LAGHVO YUSHA JANGALAMISHJA RASA II • Sama-nirama, rogi-roga bala anusar Shamana- Shodhana chikitsa nirdharan. • Mrudu shodhana, Yapana vasti dosha Shuddhi hetu. • Dhatu poshana hetu Yusha/ Mamsa rasa/ Tikta dravya siddha ghruta. • Asatmya- viruddha aahara janit punaravartaka jwara  langhana, ushna chikitsa. • Kiratatiktadi kwatha, Pippaliadi ghruta, Tribhuvanakirti rasa….
  • 25. 25 PATHYA-APATHYA PATHYA APATHYA AAHARA VISHAM JWARA Laghu supachya paushtika aahara, mamsahari manda+ madira+ murga, titar, morr…. Anni gehu- yava roti, moonga- chana yusha, agahni- sathi tandul, bathua, karvelaka, parval….Phala- dugdha papita, seb, anar, khajur, munnaka, gau dugdha…. NIJJA JWARA V puran sathi, mong, anar ,munaka, paya ,vilepi , sabudana . P- parwal, yav,mugad yoosha, Anushan laghu ahara,munaka, aagubukhara. K – mugad yusha, parwara, kshaya ras Pradhan aahar , ushanodaka. SAMANYA JWARA Puran sathi , munga ,masura ,kulatha , bathua , parwal ,karela, chulei , anar, dugda , laaja manda, yava , sabudana . PURAN JWARA Abhayang , vaman , virechan , Anjana , nasya , sheetal padharth , goh, ajja dugha , ghrita, anuvasan basti. Veg dharana , dant dhawan ,virudh aahara, asatmay aahara, atyashan ,guru aahaar, dushit jal, amal kshar , ankurit ann ,patr shak, tarbuj,til , dahin , kachori ….