เศรษฐกิจพอเพียง

เศรษฐกิจพอเพียง

• 1.
  ปรัชญา เศรษฐกิจพอเพียง ่ ั “เศรษฐกิจพอเพียง” เป็ นปรัชญาที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหวทรงมีพระราชดารัส ชี้แนะแนวทาง การดาเนินชีวิตแก่พสกนิกรชาวไทยมาโดยตลอดนานกว่า 25 ปี ตั้งแต่ก่อนเกิด วิกฤติการณ์ทางเศรษฐกิจ และเมื่อภายหลังได้ทรงเน้นย้า แนวทางการแก้ไขเพื่อให้รอดพ้น และ ่ สามารถดารงอยูได้อย่างมันคงและยังยืนภายใต้กระแสโลกาภิวตน์และความเปลี่ยนแปลง ่ ่ ั มีหลักพิจารณา ดังนี้ ่ กรอบแนวคิด เป็ นปรัชญาที่ช้ ีแนะแนวทางการดารงอยูและปฏิบติตนในทางที่ควรจะเป็ น ั โดยมีพ้ืนฐานมาจากวิถีชีวตดั้งเดิมของสังคมไทย สามารถนามาประยุกต์ใช้ได้ตลอดเวลา และเป็ น ิ การมองโลกเชิงระบบที่มีการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา มุ่งเน้นการรอดพ้นจากภัยและวิกฤติ เพื่อ ่ ความมันคงและความยังยืนของการพัฒนา ่ ่ ั คุณลักษณะ เศรษฐกิจพอเพียงสามารถนามาประยุกต์ใช้กบการปฏิบติตนได้ในทุกระดับ ั โดยเน้นการปฏิบติบนทางสายกลาง และการพัฒนาอย่างเป็ นขั้นตอน ั คานิยาม ความพอเพียงจะต้องประกอบด้วย 3 คุณลักษณะพร้อม ๆ กัน ดังนี้ 1. ความพอประมาณ หมายถึง ความพอดีที่ไม่นอยเกิดไปและไม่มากเกินไป โดยไม่ ้ ่ เบียดเบียนตนเองและผูอื่น เช่น การผลิตและการบริ โภคที่อยูในระดับพอประมาณ ้ 2. ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสิ นใจเกี่ยวกับระดับของความพอเพียงนั้นจะต้องเป็ นไป อย่างมีเหตุผล โดยพิจารณาจากเหตุปัจจัยที่เกี่ยวข้องตลอดจนคานึงถึงผลที่คาดว่าจะเกิดขึ้นจากการ กระทานั้น ๆ อย่างรอบคอบ 3. การมีภูมิคุมกันที่ดีในตัว หมายถึง การเตรี ยมตัวให้พร้อมรับผลกระทบ และการ ้ เปลี่ยนแปลงด้านต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้นโดยคานึงถึงความเป็ นไปได้ของสถานการณ์ต่าง ๆ ที่คาดว่าจะ เกิดขึ้นในอนาคตทั้งใกล้และไกล ่ เงื่อนไข การตัดสิ นใจและการดาเนิ นกิจกรรมต่าง ๆ ให้อยูในระดับพอเพียงนั้น ต้องอาศัย ทั้งความรุ ้ และคุณธรรมเป็ นพื้นฐาน กล่าวคือ 1. เงื่อนไขความรู ้ ประกอบด้วย ความรอบรู ้เกี่ยวกับวิชาการต่าง ที่เกี่ยวข้องอย่างรอบด้าน ความรอบคอบที่จะนาความรู ้เหล่านั้นมาพิจารณาให้เชื่ อมโยงกัน เพื่อประกอบการวางแผนและ ความระมัดระวังในขั้นปฏิบติ ั 2. เงื่อนไขความธรรม ที่จะต้องเสริ มสร้างประกอบด้วย มีความตระหนักในคุณธรรม มี ความชื่อสัตย์สุจริ ต และมีความอดทน มีความพากเพียร ใช้สติปัญญาในการดาเนินชีวิต แนวทางปฏิบติ/ผลที่คาดว่าจะได้รับ จากการนาปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมา ั ประยุกต์ใช้ คือ การพัฒนาที่สมดุลและยังยืน พร้อมรับต่อการเปลี่ยนแปลงในทุกด้าน ทั้งด้าน ่ เศรษฐกิจ สังคมสิ่ งแวดล้อม ความรู ้และเทคโนโลยี
• 2.
  จุดเริ่มต้ นแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง ผลจากการใช้แนวทางการพัฒนาประเทศไปสู่ ความทันสมัย ได้ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ่ แก่สังคมไทยอย่างมากในทุกด้าน ไม่วาจะเป็ นด้านเศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรม สังคมและ สิ่ งแวดล้อม อีกทั้งกระบวนการของความเปลี่ยนแปลงมีความสลับซับซ้อนจนยากที่จะอธิ บายใน เชิงสาเหตุและผลลัพธ์ได้ เพราะการเปลี่ยนแปลงทั้งหมดต่างเป็ นปั จจัยเชื่ อมโยงซึ่ งกันและกัน สาหรับผลของการพัฒนาในด้านบวกนั้น ได้แก่ การเพิ่มขึ้นของอัตราการเจริ ญเติบโตทางเศรษฐกิจ ความเจริ ญทางวัตถุ และสาธารณูปโภคต่างๆ ระบบสื่ อสารที่ทนสมัย หรื อการขยายปริ มาณและ ั กระจายการศึกษาอย่างทัวถึงมากขึ้น แต่ผลด้านบวกเหล่านี้ส่วนใหญ่กระจายไปถึงคนในชนบท ่ หรื อผูดอยโอกาสในสังคมน้อย ้้ ่ แต่วา กระบวนการเปลี่ยนแปลงของสังคมได้เกิดผลลบติดตามมาด้วย เช่น การขยายตัวของรัฐเข้า ไปในชนบท ได้ส่งผลให้ชนบทเกิดความอ่อนแอในหลายด้าน ทั้งการต้องพึ่งพิงตลาดและพ่อค้าคน กลางในการสั่งสิ นค้าทุน ความเสื่ อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ ระบบความสัมพันธ์แบบเครื อ ญาติ และการรวมกลุ่มกันตามประเพณี เพื่อการจัดการทรัพยากรที่เคยมีอยูแต่เดิมแตกสลายลง ภูมิ ่ ความรู ้ที่เคยใช้แก้ปัญหาและสังสมปรับเปลี่ยนกันมาถูกลืมเลือนและเริ่ มสู ญหายไป ่ สิ่ งสาคัญ ก็คือ ความพอเพียงในการดารงชี วต ซึ่ งเป็ นเงื่อนไขพื้นฐานที่ทาให้คนไทยสามารถ ิ พึ่งตนเอง และดาเนิ นชีวตไปได้อย่างมีศกดิ์ศรี ภายใต้อานาจและความมีอิสระในการกาหนดชะตา ิ ั ชีวตของตนเอง ความสามารถในการควบคุมและจัดการเพื่อให้ตนเองได้รับการสนองตอบต่อความ ิ ต้องการต่างๆ รวมทั้งความสามารถในการจัดการปั ญหาต่างๆ ได้ดวยตนเอง ซึ่ งทั้งหมดนี้ถือว่าเป็ น ้ ่ ศักยภาพพื้นฐานที่คนไทยและสังคมไทยเคยมีอยูแต่เดิม ต้องถูกกระทบกระเทือน ซึ่ งวิกฤต เศรษฐกิจจากปั ญหาฟองสบู่และปั ญหาความอ่อนแอของชนบท รวมทั้งปั ญหาอื่นๆ ที่เกิดขึ้น ล้วน แต่เป็ นข้อพิสูจน์และยืนยันปรากฎการณ์น้ ีได้เป็ นอย่างดี พระราชดาริว่าด้ วยเศรษฐกิจพอเพียง “...การพัฒนาประเทศจาเป็ นต้องทาตามลาดับขั้น ต้องสร้างพื้นฐานคือ ความพอมี พอกิน พอใช้ของประชาชนส่ วนใหญ่เบื้องต้นก่อน โดยใช้วธีการและอุปกรณ์ท่ีประหยัดแต่ถูกต้องตาม ิ หลักวิชาการ เมื่อได้พ้ืนฐานความมันคงพร้อมพอสมควร และปฏิบติได้แล้ว จึงค่อยสร้างค่อยเสริ ม ่ ั ความเจริ ญ และฐานะทางเศรษฐกิจขั้นที่สูงขึ้นโดยลาดับต่อไป...” (๑๘ กรกฎาคม ๒๕๑๗) ่ ั “เศรษฐกิจพอเพียง” เป็ นแนวพระราชดาริ ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหว ที่พระราชทานมานาน ั ่ กว่า ๓๐ ปี เป็ นแนวคิดที่ต้ งอยูบนรากฐานของวัฒนธรรมไทย เป็ นแนวทางการพัฒนาที่ต้ งบน ั พื้นฐานของทางสายกลาง และความไม่ประมาท คานึงถึงความพอประมาณ ความมีเหตุผล การสร้าง ภูมิคุมกันในตัวเอง ตลอดจนใช้ความรู ้และคุณธรรม เป็ นพื้นฐานในการดารงชี วต ที่สาคัญจะต้องมี ้ ิ “สติ ปัญญา และความเพียร” ซึ่ งจะนาไปสู่ “ความสุ ข” ในการดาเนินชีวิตอย่างแท้จริ ง
• 3.
  “...คนอื่นจะว่าอย่างไรก็ช่างเขา จะว่าเมืองไทยล้าสมัย ว่าเมืองไทยเชยว่าเมืองไทยไม่มีสิ่งที่ ่ สมัยใหม่ แต่เราอยูพอมีพอกิน และขอให้ทุกคนมีความปรารถนาที่จะให้เมืองไทย พออยูพอกิน มี ่ ่ ความสงบ และทางานตั้งจิตอธิ ษฐานตั้งปณิ ธาน ในทางนี้ที่จะให้เมืองไทยอยูแบบพออยูพอกิน ่ ไม่ใช่วาจะรุ่ งเรื องอย่างยอด แต่วามีความพออยูพอกิน มีความสงบ เปรี ยบเทียบกับประเทศอื่นๆ ถ้า ่ ่ ่ ่ เรารักษาความพออยูพอกินนี้ ได้ เราก็จะยอดยิงยวดได้...” (๔ ธันวาคม ๒๕๑๗) ่ พระบรมราโชวาทนี้ ทรงเห็นว่าแนวทางการพัฒนาที่เน้นการขยายตัวทางเศรษฐกิจของประเทศเป็ น หลักแต่เพียงอย่างเดียวอาจจะเกิดปั ญหาได้ จึงทรงเน้นการมีพอกินพอใช้ของประชาชนส่ วนใหญ่ ในเบื้องต้นก่อน เมื่อมีพ้ืนฐานความมันคงพร้อมพอสมควรแล้ว จึงสร้างความเจริ ญและฐานะทาง ่ เศรษฐกิจให้สูงขึ้น ซึ่งหมายถึง แทนที่จะเน้นการขยายตัวของภาคอุตสาหกรรมนาการพัฒนาประเทศ ควรที่จะสร้างความมันคงทางเศรษฐกิจพื้นฐานก่อน นันคือ ทาให้ประชาชนในชนบทส่ วนใหญ่ ่ ่ พอมีพอกินก่อน เป็ นแนวทางการพัฒนาที่เน้นการกระจายรายได้ เพื่อสร้างพื้นฐานและความมันงคง ่ ทางเศรษฐกิจโดยรวมของประเทศ ก่อนเน้นการพัฒนาในระดับสู งขึ้นไป ่ ทรงเตือนเรื่ องพออยูพอกิน ตั้งแต่ปี ๒๕๑๗ คือ เมื่อ ๓๐ กว่าปี ที่แล้ว แต่ทิศทางการพัฒนามิได้เปลี่ยนแปลง “...เมื่อปี ๒๕๑๗ วันนั้นได้พูดถึงว่า เราควรปฏิบติให้พอมีพอกิน ั พอมีพอกินนี้ก็แปลว่า เศรษฐกิจพอเพียงนันเอง ถ้าแต่ละคนมีพอมีพอกิน ก็ใช้ได้ ยิงถ้าทั้งประเทศ ่ ่ พอมีพอกินก็ยงดี และประเทศไทยเวลานั้นก็เริ่ มจะเป็ นไม่พอมีพอกิน บางคนก็มีมาก บางคนก็ไม่มี ิ่ เลย...” (๔ ธันวาคม ๒๕๔๑) ประเทศไทยกับเศรษฐกิจพอเพียง เศรษฐกิจพอเพียง มุ่งเน้นให้ผผลิต หรื อผูบริ โภค พยายามเริ่ มต้นผลิต หรื อบริ โภคภายใต้ ู้ ้ ่ ขอบเขต ข้อจากัดของรายได้ หรื อทรัพยากรที่มีอยูไปก่อน ซึ่ งก็คือ หลักในการลดการพึ่งพา เพิ่มขีด ความสามารถในการควบคุมการผลิตได้ดวยตนเอง และลดภาวะการเสี่ ยงจากการไม่สามารถ ้ ควบคุมระบบตลาดได้อย่างมีประสิ ทธิ ภาพ เศรษฐกิจพอเพียงมิใช่หมายความถึง การกระเบียดกระเสี ยนจนเกินสมควร หากแต่อาจฟุ่ มเฟื อยได้ เป็ นครั้งคราวตามอัตภาพ แต่คนส่ วนใหญ่ของประเทศ มักใช้จ่ายเกินตัว เกินฐานะที่หามาได้ เศรษฐกิจพอเพียง สามารถนาไปสู่ เป้ าหมายของการสร้างความมันคงในทาง ่ เศรษฐกิจได้ เช่น โดยพื้นฐานแล้ว ประเทศไทยเป็ นประเทศเกษตรกรรม เศรษฐกิจของประเทศจึง ควรเน้นที่เศรษฐกิจการเกษตร เน้นความมันคงทางอาหาร เป็ นการสร้างความมันคงให้เป็ นระบบ ่ ่ เศรษฐกิจในระดับหนึ่ง จึงเป็ นระบบเศรษฐกิจที่ช่วยลดความเสี่ ยง หรื อความไม่มนคงทางเศรษฐกิจ ั่ ในระยะยาวได้
• 4.
  เศรษฐกิจพอเพียง สามารถประยุกต์ใช้ได้ในทุกระดับ ทุกสาขาทุกภาคของเศรษฐกิจ ไม่จาเป็ น จะต้องจากัดเฉพาะแต่ภาคการเกษตร หรื อภาคชนบท แม้แต่ภาคการเงิน ภาคอสังหาริ มทรัพย์ และ การค้าการลงทุนระหว่างประเทศ โดยมีหลักการที่คล้ายคลึงกันคือ เน้นการเลือกปฏิบติอย่าง ั พอประมาณ มีเหตุมีผล และสร้างภูมิคุมกันให้แก่ตนเองและสังคม ้ ทฤษฎีใหม่ ความสาคัญของทฤษฎีใหม่ ๑. มีการบริ หารและจัดแบ่งที่ดินแปลงเล็กออกเป็ นสัดส่ วนที่ชดเจน เพื่อประโยชน์สูงสุ ดของ ั เกษตรกร ซึ่ งไม่เคยมีใครคิดมาก่อน ๒. มีการคานวณโดยใช้หลักวิชาการเกี่ยวกับปริ มาณน้ าที่จะกักเก็บให้พอเพียงต่อการเพาะปลูกได้ อย่างเหมาะสมตลอดปี ๓. มีการวางแผนที่สมบูรณ์แบบสาหรับเกษตรกรรายย่อย โดยมีถึง ๓ ขั้นตอน ทฤษฎีใหม่ข้ นต้นั ให้แบ่งพื้นที่ออกเป็ น ๔ ส่ วน ตามอัตราส่ วน ๓๐:๓๐:๓๐:๑๐ ซึ่งหมายถึง พื้นที่ส่วนที่หนึ่ง ประมาณ ๓๐% ให้ขดสระเก็บกักน้ าเพื่อใช้เก็บกักน้ าฝนในฤดูฝน ุ และใช้เสริ มการปลูกพืชในฤดูแล้ง ตลอดจนการเลี้ยงสัตว์และพืชน้ าต่างๆ พื้นที่ส่วนที่สอง ประมาณ ๓๐% ให้ปลูกข้าวในฤดูฝนเพื่อใช้เป็ นอาหารประจาวัน สาหรับครอบครัวให้เพียงพอตลอดปี เพื่อตัดค่าใช้จ่ายและสามารถพึ่งตนเองได้ พื้นที่ส่วนที่สาม ประมาณ ๓๐% ให้ปลูกไม้ผล ไม้ยนต้น พืชผัก พืชไร่ พืชสมุนไพร ื ฯลฯ เพื่อใช้เป็ นอาหารประจาวัน หากเหลือบริ โภคก็นาไปจาหน่าย พื้นที่ส่วนที่สี่ ประมาณ ๑๐% เป็ นที่อยูอาศัย เลี้ยงสัตว์ ถนนหนทาง และโรงเรื อน ่ อื่นๆ ทฤษฎีใหม่ข้ นที่สอง ั เมื่อเกษตรกรเข้าใจในหลักการและได้ปฏิบติในที่ดินของตนจนได้ผลแล้ว ก็ตองเริ่ ม ั ้ ขั้นที่สอง คือให้เกษตรกรรวมพลังกันในรู ป กลุ่ม หรื อ สหกรณ์ ร่ วมแรงร่ วมใจกันดาเนินการใน ด้าน (๑) การผลิต (พันธุ์พืช เตรี ยมดิน ชลประทาน ฯลฯ) - เกษตรกรจะต้องร่ วมมือในการผลิต โดยเริ่ ม ตั้งแต่ข้ นเตรี ยมดิน การหา ั พันธุ์พืช ปุ๋ ย การจัดหาน้ า และอื่นๆ เพื่อการเพาะปลูก (๒) การตลาด (ลานตากข้าว ยุง เครื่ องสี ขาว การจาหน่ายผลผลิต) ้ ้
• 5.
  - เมื่อมีผลผลิตแล้ว จะต้องเตรียมการต่างๆ เพื่อการขายผลผลิตให้ได้ ประโยชน์สูงสุ ด เช่น การเตรี ยมลานตากข้าวร่ วมกัน การจัดหายุงรวบรวมข้าว เตรี ยมหาเครื่ องสี ขาว ้ ้ ตลอดจนการรวมกันขายผลผลิตให้ได้ราคาดีและลดค่าใช้จ่ายลงด้วย (๓) การเป็ นอยู่ (กะปิ น้ าปลา อาหาร เครื่ องนุ่งห่ม ฯลฯ) ่ - ในขณะเดียวกันเกษตรกรต้องมีความเป็ นอยูที่ดีพอสมควร โดยมี ปั จจัยพื้นฐานในการดารงชีวิต เช่น อาหารการกินต่างๆ กะปิ น้ าปลา เสื้ อผ้า ที่พอเพียง (๔) สวัสดิการ (สาธารณสุ ข เงินกู) ้ - แต่ละชุมชนควรมีสวัสดิภาพและบริ การที่จาเป็ น เช่น มีสถานีอนามัยเมื่อ ู้ ื ยามป่ วยไข้ หรื อมีกองทุนไว้กยมเพื่อประโยชน์ในกิจกรรมต่างๆ ของชุมชน (๕) การศึกษา (โรงเรี ยน ทุนการศึกษา) - ชุมชนควรมีบทบาทในการส่ งเสริ มการศึกษา เช่น มีกองทุนเพื่อการศึกษา เล่าเรี ยนให้แก่เยาวชนของชมชนเอง (๖) สังคมและศาสนา - ชุมชนควรเป็ นที่รวมในการพัฒนาสังคมและจิตใจ โดยมีศาสนาเป็ นที่ยด ึ เหนี่ยว โดยกิจกรรมทั้งหมดดังกล่าวข้างต้น จะต้องได้รับความร่ วมมือจากทุกฝ่ ายที่ เกี่ยวข้อง ไม่วาส่ วนราชการ องค์กรเอกชน ตลอดจนสมาชิกในชุมชนนั้นเป็ นสาคัญ ่ ทฤษฎีใหม่ข้ นที่สาม ั เมื่อดาเนินการผ่านพ้นขั้นที่สองแล้ว เกษตรกร หรื อกลุ่มเกษตรกรก็ควรพัฒนา ก้าวหน้าไปสู่ ข้ นที่สามต่อไป คือติดต่อประสานงาน เพื่อจัดหาทุน หรื อแหล่งเงิน เช่น ธนาคาร หรื อ ั บริ ษท ห้างร้านเอกชน มาช่วยในการลงทุนและพัฒนาคุณภาพชีวต ั ิ ทั้งนี้ ทั้งฝ่ ายเกษตรกรและฝ่ ายธนาคาร หรื อบริ ษทเอกชนจะได้รับประโยชน์ร่วมกัน ั กล่าวคือ - เกษตรกรขายข้าวได้ราคาสู ง (ไม่ถูกกดราคา) - ธนาคารหรื อบริ ษทเอกชนสามารถซื้ อข้าวบริ โภคในราคาต่า (ซื้ อ ั ข้าวเปลือกตรงจากเกษตรกรและมาสี เอง) - เกษตรกรซื้ อเครื่ องอุปโภคบริ โภคได้ในราคาต่า เพราะรวมกันซื้ อเป็ น จานวนมาก (เป็ นร้านสหกรณ์ราคาขายส่ ง) - ธนาคารหรื อบริ ษทเอกชน จะสามารถกระจายบุคลากร เพื่อไปดาเนินการ ั ในกิจกรรมต่างๆ ให้เกิดผลดียงขึ้น ิ่