1. Γιατί διάλεξα την Ιλιάδα και
συγκεκριμένα την «Πατρόκλεια»
Η "Ιλιάδα" του Ομήρου παραμένει λαμπρό και
αδιάβρωτο σημείο αναφοράς στον παγκόσμιο
πολιτισμό,ένα από τα αρχαιότερα κείμενα της
ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Ο Όμηρος
δημιούργησε ένα ποιητικό έργο μοναδικό, που
επέδρασε όχι μόνο στον Ελληνικό, αλλά και
στο Δυτικό πολιτισμό. Στη σύνθεσή της η
Ιλιάδα έχει μια θαυμάσια πλοκή και αρμονική
και καλλιτεχνική διάταξη. Κάθε μέρος της έχει
αρτιότητα και τη δική του δομή, ενώ το
ολοκληρωμένο της νόημα δίνεται μόνο μέσα
από το γενικό πλαίσιο του έργου.
2. Η ραψωδία Π (ειδικά ο θάνατος του Πατρόκλου, που
συμβαίνει στο τέλος της ραψωδίας) κατέχει σπουδαία θέση
μέσα στο έπος, σηματοδοτώντας σημαντικά γεγονότα για την
προώθηση της πλοκής και προοικονομώντας τη δράση του
έργου.
α) περιγράφει την αριστεία και τον θάνατο του Πατρόκλου.
Ειδικότερα, ο θάνατος του Πατρόκλου εξυπηρετεί την
προώθηση της πλοκής του έπους με την επιστροφή
του Αχιλλέα στον πόλεμο και τον θάνατο του Έκτορα·
β) ανατροφοδοτείται η δράση του έργου με την εγκατάλειψη
της οργής του Αχιλλέα κατά του Αγαμέμνονα και την
πυροδότηση μιας εκδικητικής οργής για τον Έκτορα ·
γ) αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τους Τρώες·
δ) μετά το ζενίθ με την αριστεία και τον θρίαμβο του
Πατρόκλου φθάνουμε στο ναδίρ με τον θάνατό του λόγω
της υπέρβασης του μέτρου. Υπάρχουν, δηλαδή, στοιχεία
αρχαίας τραγωδίας (Jones 2010, 222).
4. ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
• ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ:
Ραψωδία Π (στίχοι 684-806)
• Στο ΑΠ διατίθενται 3 ώρες για την
ενότητα 684-867.Το συγκεκριμένο σχέδιο
μαθήματος αφορά την ενότητα 684-806
,στην οποία αφιέρωσα 2 ώρες .
5. Διδακτικοί στόχοι
Επιδιώκεται οι μαθητές :
1.Να γνωρίσουν τις τελευταίες φάσεις της
αριστείας του Πατρόκλου και να διαπιστώσουν
την αξία και τη γενναιότητά του.
2.Να διαπιστώσουν την ηθική αρχή που διέπει την
ομηρική ποίηση:
ΑΤΗ –ΥΒΡΗ- ΝΕΜΕΣΗ-ΤΙΣΗ
3.Να προβληματιστούν σχετικά με το ρόλο των
θεών και συγκεκριμένα του Απόλλωνα
4.Να κατανοήσουν και να εμπεδώσουν τρόπους
αφηγηματικής τεχνικής (αποστροφή, παρομοίωση,
προοικονομία).
7. Στάδια πορείας
1. Αφόρμηση
Η αφόρμηση γίνεται από το προηγούμενο
μάθημα ,όπου έχει γίνει η περιληπτική
αναδιήγηση της ραψωδίας Π και ζητάμε
από τους μαθητές μας συγκεκριμένα να
εντοπίσουν τα κατορθώματα του
Πατρόκλου, από τη στιγμή που βγαίνει
στη μάχη (υποχώρηση των Τρώων
,σώζει το καράβι του Πρωτεσίλαου
,σκοτώνει πολυάριθμους εχθρούς
,μονομαχεί με το Σαρπηδόνα).
8. 2. Ανάγνωση «μετ’ ήθους» από το
διδάσκοντα
3. Σύντομη απόδοση περιεχομένου
από τους μαθητές
4. Αναγράφουμε στον πίνακα την
κατευθυντήρια ιδέα της ενότητας:
«Άνοδος και πτώση του Πατρόκλου»
9. 5.ΑΝΑΛΥΣΗ
i)ΑΡΙΣΤΕΙΑ
Έχοντας αναφέρει σε προηγούμενη ενότητα, τι είναι
στον Όμηρο η αριστεία και ποιά είναι τα τυπικά της
στάδια ( τα παιδιά τα έχουν καταγράψει στο τετράδιό
τους) εντοπίζουμε στην αριστεία του Πατρόκλου
κάποια από τα στάδια αυτά :α) Ορμά ακάθεκτος στη
μάχη και σκορπάει το θάνατο, σκοτώνοντας τους
εχθρούς τον ένα μετά τον άλλο (στ.693 κκ),
• β) συγκρούστηκε με τον πιο ισχυρό αντίπαλο τον
Έκτορα (έστω κι αν αστόχησε σκοτώνοντας τον
ηνίοχό του Κεβριόνη ) στ.733 κκ,
• γ )Παρουσιάζεται η τεχνική της « αποτυχημένης
απόπειρας »,καθώς ο επικός ήρωας χυμάει τρεις
φορές και την τέταρτη τον αναχαιτίζει ο Απόλλωνας.
10. δ) η δράση του παρουσιάζεται με
παραστατικές παρομοιώσεις ,άλλοτε
απλές(στ.705,στ.786,στ.752) και άλλοτε
εκτεταμένες(στ.757-761,765-771).
Στο σημείο αυτό καλούμε τα παιδιά ,όχι
μόνο να εντοπίσουν τις παρομοιώσεις
,αλλά τις εκτεταμένες να τις αναλύσουν
στα συνθετικά τους μέρη (αναφορικό.
δεικτικό μέρος και κοινός όρος)
11. ii)Σχήμα αποστροφής
και προοικονομία
Στους στίχους 692,707,744,754,787,
επισημαίνουμε στους μαθητές μας το σχήμα της
αποστροφής ,όπου ο Όμηρος διακόπτει την
αντικειμενική του αφήγηση και με συγκινητικό
τρόπο απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο στον
ήρωα με λόγο ,γεμάτο θλίψη και οικτιρμό. Τι
δηλώνουν αυτές οι αποστροφές;
Α) την ειλικρινή συμπάθεια του ποιητή προς την
ευγενική και φλογερή ψυχή του Πατρόκλου.
Β) την πικρόχολη διάθεσή του ενόψει του χαμού
ενός τέτοιου ήρωα.
Γ) την πονεμένη ειρωνεία του βλέποντας τον
Πάτροκλο να προκαλεί μόνος του τη μοίρα του
και να οδεύει άφευκτα προς το θάνατό του.
12. • Σε αυτό το σημείο επισημαίνουμε στους
μαθητές το στίχο 682 «ποία τύφλωσις».όπου
ο ποιητής κάνει λόγο για την Άτη ,τη μέθη
της νίκης που γέμισε αλαζονεία τον ήρωα και
ξέχασε τις συμβουλές του Αχιλλέα
,παρασύροντάς τον στα δόκανα της Ύβρης.
(Υπενθυμίζουμε τους συντρόφους του Οδυσσέα
και τον Αίγισθο από τη ραψωδία α της
Οδύσσειας, καθώς και τους μνηστήρες).
• Προοικονομείται από τον ποιητή ο θάνατος
του ήρωα(στ.686-687 και στ.693).Στους
στίχους 707-708 προσημαίνεται η άλωση της
Τροίας και ο χαμός του Αχιλλέα και του
Πατρόκλου πριν απ’αυτήν.
13. iii) Ο Θεός Απόλλωνας
• Ένας μαθητής διαβάζει τους στίχους 786-
804,όπου ο Απόλλωνας αφοπλίζει τον
ήρωα ,χτυπώντας τον από πίσω, με τη θεϊκή
του υπόσταση (επισήμανση της διαφοράς
επιφάνειας και ενανθρώπισης ).
Εδώ πρέπει να τονίσουμε στα παιδιά, αφού
πρώτα μας χαρακτηρίσουν αυθόρμητα τον
Απόλλωνα, ότι ο Απόλλωνας, πράγματι
χρησιμοποιεί τρόπους ηθικά απαράδεκτους
(δόλος και άνανδρη αντιμετώπιση του
αντιπάλου) . Η επίθεσή του είναι ύπουλη.
14. • Όμως οι ενέργειες των θεών δεν
κρίνονται με βάση τον ηθικό κώδικα
που ρυθμίζει τις ανθρώπινες
σχέσεις ,καθώς δεν ισχύουν γι’
αυτούς με τα ανθρώπινα μέτρα οι
έννοιες καλό και κακό, ηθικό και
ανήθικο ,δίκαιο και άδικο. Η Όλγα
Κομνηνού-Κακριδή αναφέρει ότι «οι
θεοί του Ολύμπου δεν είναι δεμένοι
με ηθικούς περιορισμούς».
15. iv) O αριθμός τρία
• Στην ενότητα αυτή παρατηρούμε επίσης τη
χρήση του αυξητικού κανόνα του τρία και των
πολλαπλασίων του.Τονίζουμε την παρουσία του
στα δημοτικά μας τραγούδια και παραμύθια ,με
ανάλογα παραδείγματα ,για να επισημάνουμε και
τη συνέχεια της λογοτεχνικής μας παράδοσης.
• Τρεις επιθέσεις κάνει ο Πάτροκλος στα τείχη
της Τροίας ,τρεις φορές σκοτώνει από εννιά
αντιπάλους την κάθε φορά ,σε τρεις φάσεις
γίνεται η πτώση του και με τρεις δράστες
(Απόλλωνας ,Εύφορβος ,Έκτορας ).Στην
ενότητα αυτή, βέβαια, βλέπουμε τον
Απόλλωνα.
16. 6.ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
Προχωρούμε σε σύνθεση των όσων βγήκαν
αναλυτικά μέσα από συζήτηση
με συνεχείς αναφορές στο κείμενο που μας
οδήγησε και μας στήριξε σε όλη τη διδακτική
πορεία. Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η
αριστεία του Πατρόκλου ήταν βαθιά τραγική
,αφού πραγματοποιήθηκε με στόχο την
καταστροφή του, γιατί μόνον έτσι θα
επιστρέψει ο Αχιλλέας και θα σκοτωθεί ο
Έκτορας, για να ολοκληρωθεί ο ιλιαδικός
μύθος.
17. Υπενθυμίζεται ότι στον τρωικό μύθο και
πόλεμο ο Αχιλλέας προορίζεται να
σκοτωθεί νωρίς, όπως δηλώνει και το
λογοτυπικό κατηγόρημα ωκύμορος. Στον
ιλιαδικό, όμως, μύθο και πόλεμο αντ'
αυτού σκοτώνεται ο Πάτροκλος. Η
«Πατρόκλεια» επομένως αναπληρώνει την
παραλειπόμενη στην Ιλιάδα «Αχιλληίδα».
Πρόκειται για αποκαλυπτικό ελιγμό του
ποιητή της Ιλιάδας, με τον οποίο το
κορυφαίο αρχαϊκό έπος καθίσταται πρώιμη
τραγωδία.
Δ.ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ
18. ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ(Α)
Μπορούμε να παραθέσουμε δημοτικά τραγούδια
,όπου επαινείται το ιπποτικό πνεύμα και
καταδικάζεται η χρήση δόλου στην αντιμετώπιση
του εχθρού. (από το βιβλίο του καθηγητή).
Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο ήρωας ψέγει
τους αντιπάλους του για την άνανδρη
συμπεριφορά τους, όπως θα μπορούσε να κάνει
και ο Πάτροκλος εναντίον αυτών που
συνέβαλαν στο θάνατο του:
«Μαργαριτιώτες άπιστοι, νυχτοπαλικαράδες,
εγώ αν σκότωσα πολλούς, πολλούς απ' τους
δικούς σας,
παλικαρίσια το 'κανα, δε σκότωνα τη νύχτα...»
19. «Ο θάνατος του Διγενή» (Β)
[Απόσπασμα ακριτικού τραγουδιού που εξυμνεί
τα υπεράνθρωπα κατορθώματα αλλά και το
τέλος του Διγενή]
«...Σπίτι δεν τον εσκέπαζε, σπήλιο δεν τον
εχώρει
τα όρη εδιασκέλιζε , βουνού κορφές επήδα,
χαράκι' αμαδολόγαγε και ριζιμιά ξεκούνιε.
Στο βίτσιμά πιανε πουλιά, στο πέταμα
γεράκια,
στο γλάκιο και στο πήδημα τα λάφια και τ'
αγρίμια.
Ζηλεύγει ο Χάρος, με χωσιά μακρά
τονε βιγλίζει,
κι ελάβωσέ του την καρδιά και την ψυχή του
πήρε».
(Ν. Πολίτης, Εκλογή από τα τραγούδια του
ελληνικού λαού, εκδόσεις «γράμματα»)
20. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
• 1.Ποια είναι τα τελευταία κατορθώματα
του Πατρόκλου; Αφού μελετήσετε και
την περιληπτική αναδιήγηση της
ραψωδίας, να δείξετε ότι όλη η δράση
του ήρωα στη ραψωδία Π έχει τα
χαρακτηριστικά της αριστείας με
αποκορύφωμα τους στίχους 783-785.
21. 2. Πού φαίνεται η συμπάθεια του ποιητή για
τον Πάτροκλο; Να σημειώσετε τα σχετικά
χωρία του κειμένου.
ΑΣΚΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΜΕ ΤΟ ΔΙΓΕΝΗ ΑΚΡΙΤΑ
3. Να συγκρίνετε τη συμπεριφορά και το ρόλο του
Απόλλωνα στο θάνατο του Πάτροκλου με τον
τρόπο τον οποίο χρησιμοποιεί ο Χάρος, για να
σκοτώσει τον Διγενή στο ακριτικό τραγούδι που
εξυμνεί τα υπεράνθρωπα κατορθώματα του ακρίτη
.
Να ελέγξετε τι επιδιώκουν τόσο ο Όμηρος όσο και
ο ανώνυμος ποιητής του ακριτικού τραγουδιού με
το να αποδίδουν παρόμοιες συμπεριφορές στον
Φοίβο και στον Χάρο αντίστοιχα.
22. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ
ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΣ:ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ
OΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ:ΣΑΜΑΡΑ ΜΑΡΙΑ
ΟΜΗΡΙΚΑ
ΜΕΓΑΘΕΜΑΤΑ:Δ.ΜΑΡΩΝΙΤΗ,Εκδ.Κέδρος.
Σχέδιο και τεχνική της Ιλιάδας :Όλγα Κομνηνού-
Κακριδή ,Εκδ. Εστία.
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos
%20Politismos/Yliko/OMHROS-ILIADA/
Iliada/Iliada25.htm
23. ΆΛΛΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
• Με τα τεχνολογικά εργαλεία « wordle-
σύννεφα λέξεων »,«tagxedo» και «hot
potatoes» μπορούν οι μαθητές μας να
δημιουργήσουν δικά τους σύννεφα λέξεων από
στίχους της ραψωδίας Π και να λύσουν
πρωτότυπες ασκήσεις. Βλέπουμε στις
επόμενες διαφάνειες.
• Επίσης στον βιντεοπροβολέα μπορούν να
παρακολουθήσουν ,στην παρακάτω
ιστοσελίδα:http://www.slideshare.net/sofiah
antzi/ss-33238361,ενδιαφέρον υλικό με
ασκήσεις και δραστηριότητες ,για όλη την
Ιλιάδα.
![«Ο θάνατος του Διγενή» (Β)
[Απόσπασμα ακριτικού τραγουδιού που εξυμνεί
τα υπεράνθρωπα κατορθώματα αλλά και το
τέλος του Διγενή]
«...Σπίτι δεν τον εσκέπαζε, σπήλιο δεν τον
εχώρει
τα όρη εδιασκέλιζε , βουνού κορφές επήδα,
χαράκι' αμαδολόγαγε και ριζιμιά ξεκούνιε.
Στο βίτσιμά πιανε πουλιά, στο πέταμα
γεράκια,
στο γλάκιο και στο πήδημα τα λάφια και τ'
αγρίμια.
Ζηλεύγει ο Χάρος, με χωσιά μακρά
τονε βιγλίζει,
κι ελάβωσέ του την καρδιά και την ψυχή του
πήρε».
(Ν. Πολίτης, Εκλογή από τα τραγούδια του
ελληνικού λαού, εκδόσεις «γράμματα»)](https://image.slidesharecdn.com/random-141003063019-phpapp02/85/-19-320.jpg)
