2. Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia
1869 roku. Wyspiański uprawiał bardzo
różne dziedziny sztuki, realizowane z wielką
odwagą i rozmachem - sporządzał plany
renowacji zabytków, przede wszystkim
Zamku Królewskiego na Wawelu,
komponował polichromię i monumentalne
witraże do krakowskiego kościoła
Franciszkanów oraz opracowywał szatę
graficzną skupiającego modernistycznych
autorów literackiego pisma "Życie",
malował obrazy i projektował meble, pisał
dramaty i przygotowywał plany scenografii
dla Teatru Miejskiego w Krakowie.
3. DZECIŃSTWO
Dorastał w Krakowie końca XIX wieku,
należącym wówczas do Monarchii Austro-
Węgierskiej. Miejsce i środowisko, w jakim się
wychował, w znacznej mierze ukształtowało
jego sposób myślenia i wyobraźnię
artystyczną. Ojciec Wyspiańskiego, Franciszek,
był rzeźbiarzem. Matka zmarła, kiedy Stanisław
Wyspiański miał siedem lat, a ponieważ ojciec
nie potrafił sprawować nad nim odpowiedniej
opieki, od 1880 wychowywał się u
bezdzietnego wujostwa, Kazimierza i Janiny
Stankiewiczów, którzy traktowali go jak własne
dziecko. Stankiewiczowie byli ludźmi wysokiej
kultury, w ich domu bywali m.in. Jan Matejko,
Józef Szujski, Karol Estreicher i
Władysław Łuszczkiewicz.
Portret Franciszka Wyspiańskiego
- ojca artysty
1900.
Śmierć matki
1894.
4. EDUKACJA
Stanisław uczył się w
funkcjonującym nieprzerwanie do
dzisiaj gimnazjum św. Anny.
Wśród jego kolegów szkolnych
było wiele osób, które później
odegrały dużą rolę w życiu
kulturalnym Krakowa - Józef
Mehoffer, Lucjan Rydel, Stanisław
Estreicher. Nauka w gimnazjum
była dwujęzyczna, dzięki temu
uczniowie otrzymali również
gruntowne wprowadzenie w
język, literaturę i kulturę
niemiecką. Klasyczne gimnazjum
dawało też wiedzę o antyku,
odwołania do wątków antycznych
będą później stale obecne w
twórczości Wyspiańskiego. Przez 8
5. STUDIA
Po maturze Wyspiański studiował
malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych u Jana
Matejki, twórcy wielkich płócien
historycznych. Zapisał się też na Wydział
Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Już jako student razem z kolegami pracował
przy renowacji Kościoła Mariackiego,
podczas wakacyjnych podróży po Galicji i
Kielecczyźnie pomagał w inwentaryzowaniu
i opisywaniu zabytków. Zaowocowało to
odkryciem w Krużlowej na Podkarpaciu
drewnianego posągu Matki Boskiej z XV
wieku (obecnie w Muzeum Narodowym w
Krakowie: "Madonna z Krużlowej")
6. PODRÓŻE
W 1890 roku wyjechał za granicę przez
Wiedeń, Wenecję, Padwę, Weronę,
Mantuę, Mediolan, Como, Lucernę,
Bazyleę do Paryża, gdzie zatrzymał się
na jakiś czas, zwiedził katedrę w Saint-
Denis. Jechał także przez miasta
niemieckie, gdzie w teatrach oglądał
przedstawienia Goethego, Webera,
Wagnera i Shakespeare'a. Uczęszczał na
spektakle operowe, oglądał
przedstawienia klasyków francuskich,
interesował się tragedią antyczną i
dramatami Szekspira. Powstały
wówczas próby własnych dramatów
Wyspiańskiego: Królowa Polskiej Korony
i wstępne
redakcje Legendy, Warszawianki, Daniela
i Meleagra. Z tej podróży Wyspiański
wysyłał bardzo szczegółowe listy do
Barki na Sekwanie
1894.
Paryż, wnętrze
gotyckiego kościoła St.
Étienne
1894
7. W maju 1891 roku przez Austrię i Szwajcarię
wyjechał na dalsze studia do Paryża, gdzie nie
przyjęty do École des Beaux Arts zaczął
malować w jednej z paryskich pracowni. W
tym mieście spędził z przerwami ponad trzy
lata, ostatecznie wrócił do Krakowa we
wrześniu 1894.
8. MALARSTWO
Malarska twórczość Wyspiańskiego była
nierozerwalnie związana z jego twórczością
poetycką. Utwory literackie często
inspirowało malarstwo i odwrotnie – wizje
plastyczne wiązały się z określonymi dziełami
literackimi. Na jego bogaty dorobek
artystyczny składają się: portrety, pejzaże,
polichromie kościelne, witraże oraz wytwory
sztuki użytkowej. Wyspiański zasłynął przede
wszystkim pracami wykonanymi techniką
pastelu – „Macierzyństwo z Helenami”,
„Portret Józia Feldmana” czy „Autoportret z
żoną” to jedne z najbardziej
rozpoznawalnych dzieł polskiej sztuki.
15. TEATR
Wyspiański już od szkolnych lat fascynował się
teatrem, mógł oglądać na krakowskiej scenie
najwybitniejszych wówczas aktorów polskich (m.
in. Helenę Modrzejewską), sam brał udział w
przedstawieniach amatorskich. Kształtujący się
właśnie w tych latach modernizm rozwijał wrażliwość
na współistnienie różnych dziedzin sztuki, ich
wzajemne oddziaływanie.
Jako dramatopisarz
zadebiutował Warszawianką w listopadzie 1898
roku. Dwa lata po premierze Warszawianki
Wyspiański ukończył dramat o rzymskim legionie
Adama Mickiewicza, zatytułowany Legion. Mimo prób
nie udało się wystawić go na scenie, nie tylko ze
względu na inscenizację zaprojektowaną
z niespotykanym dotąd w Polsce rozmachem, ale też
i z powodu zuchwałości zawartej w nim polemiki
z romantyczną historiozofią.
Wyspiańskiemu powierzono następnie opracowanie
inscenizację Dziadów Mickiewicza, których premiera
odbyła 31 października 1901 roku. Było to pierwsze
wystawienie dramatu w teatrze i pierwszy w historii
16. Kolejnym wielkim dramatem Wyspiańskiego stało
się Wyzwolenie, opublikowane w styczniu 1903 roku,
autotematyczny dramat, którego bohaterem jest Konrad
z inscenizacji Dziadów. Akcja rozgrywa się na scenie
teatru krakowskiego, tematem jest rola i zadania sztuki
teatru w kształtowaniu współczesnego społeczeństwa
7 maja 1903 roku odbyła się premiera Bolesława Śmiałego,
dramatu sięgającego do początków kształtowania się
polskiej państwowości, stawiającego pytania o to, co
ukształtowało polską historię.
Po wystawieniu Bolesława Śmiałego rozpoczął się konflikt
Wyspiańskiego z Józefem Kotarbińskim, dyrektorem
Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Kolejny
dramat Wyspiańskiego, Akropolis, został przez
Kotarbińskiego odrzucony. Obrażony poeta nie zgodził się
na dalsze granie jego sztuk, nie doczekał się też
wystawienia kolejnych napisanych po tym incydencie. Po
odejściu Kotarbińskiego ubiegał się o posadę dyrektora
teatru krakowskiego z konkretnym zamiarem i
opracowanym planem uczynienia z niego pierwszej sceny
17. W grudniu 1904 pod wpływem rozmów
z aktorem, Kazimierzem Kamińskim,
Wyspiański napisał Studium o Hamlecie,
teoretyczną rozprawę o zadaniach sztuki
teatru (druk 1905), w którą włączył
fragmenty poetyckie będące dowodem
fascynacji sztuką aktorską. W książce tej
poeta zawarł przykład teatralnej lektury
tekstu dramatycznego w konkretnej
sytuacji społeczeństwa, w jakim
przedstawienie powstaje,
i drobiazgowych rozwiązań scenicznych.
18. KURTYNA
W 1892 autor „Wesela”
stanął też do konkursu na
projekt kurtyny w Teatrze,
przedłożył wówczas pracę
o nazwie „Z moich
fantazyj”. Mimo, że
konkurs został
rozstrzygnięty, wygrali go
artyści mało znani, kurtynę
ostatecznie zamówiono u
Henryka Siemiradzkiego.
19. WESELE
Wystawione w 1901 roku "Wesele" uważane jest za
największe dzieło pióra Stanisława Wyspiańskiego i za
najważniejszy dramat polski XX wieku. Zainspirowały
go autentyczne wydarzenia. Jesienią 1900 roku odbył
się ślub poety Lucjana Rydla z Jadwigą z
Mikołajczyków, córką chłopa z podkrakowskich
Bronowic.
Wyspiański po powrocie z wesela wziął się raźno do
roboty. Tekst dramatu był gotowy już na początku
1901 roku. Józef Kotarbiński uznał, że sztuka warta
jest wystawienia. Aktorzy już tak pewni nie byli.
Pierwsza próba czytana odbyła się 4 marca, premierę
zaplanowano ... 5 dni później. Na skutek protestu
aktorów przedstawienie zostało przesunięte o tydzień.
Niektórzy zresztą uznali sztukę - jak pisze Boy-Żeleński
za "bzdurstwo" i odmówili występu.
Jeszcze większe kontrowersje wzbudzić musiała nie
tyle sama treść, co postaci dramatu. Wyspiański nie
zamierzał ukrywać inspiracji do tego stopnia, że na
zaprojektowanym przez siebie afiszu umieścił kilka...
prawdziwych nazwisk, imion i przezwisk. Ostatecznie
pod presją wycofał się z pomysłu. Premiera przyniosła
całą paletę emocji. Sienkiewicz napominał o
grafomaństwie, hrabia Stanisław Tarnowski, mąż
21. ŻYCIE PRYWATNE
Wyspiański 18 września 1900 poślubił chłopkę Teodorę Teofilę
Pytko, mającą nieślubnego syna Teodora, przysposobionego przez
artystę. Jeszcze przed ślubem urodziła się ich córka Helena i syn
Mieczysław, a później Stanisław.
23. ŚMIERĆ
Wyspiański chorował przez wiele lat i zmarł
na nieuleczalną wówczas kiłę. W ostatnim
okresie życia niedomagający fizycznie artysta
leczył się w Rymanowie i Bad Hall, a potem
przeniósł się do domu kupionego we wsi
Węgrzce.
Zmarł w krakowskiej klinice przy ul.
Siemiradzkiego 1, w
Domu Zdrowia dra Jana Gwiazdomorskiego.
Pogrzeb Wyspiańskiego w Krakowie 2
grudnia 1907 stał się manifestacją
narodową. Został pochowany w
Krypcie Zasłużonych na Skałce.
