Η παρούσα πρακτική καθοδήγηση έχει ως στόχο να βοηθήσει τα κράτη μέλη της ΕΕ να δημιουργήσουν ή να ορίσουν εθνικούς ανεξάρτητους μηχανισμούς για την παρακολούθηση της τήρησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά τον έλεγχο διαλογής των υπηκόων τρίτων χωρών και κατά την εξέταση των αιτήσεων ασύλου στο πλαίσιο των διαδικασιών στα σύνορα.
Το 2023 σημειώθηκε πρόοδος αλλά και οπισθοδρόμηση
στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Στην
έκθεση για τα θεμελιώδη δικαιώματα που δημοσίευσε ο
FRA για το έτος 2024 εξετάζονται οι εξελίξεις στον τομέα και προσδιορίζονται τόσο τα επιτεύγματα όσο και τα ζητήματα που εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία. Στο παρόν έγγραφο παρουσιάζονται οι γνώμες του FRA σχετικά με τις κυριότερες εξελίξεις στους εξεταζόμενους θεματικούς τομείς και συνοψίζεται η τεκμηρίωση στην οποία στηρίχθηκαν οι εν λόγω γνώμες. Με αυτόν τον τρόπο, παρέχεται συνοπτική και ταυτόχρονα κατατοπιστική επισκόπηση των βασικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη της στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Το 2022 σημειώθηκε πρόοδος αλλά και οπισθοδρόμηση στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Στην Έκθεση για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα 2023 του FRA εξετάζονται οι σημαντικότερες εξελίξεις στον τομέα και προσδιορίζονται τόσο τα επιτεύγματα όσο και τα ζητήματα που εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία. Στην παρούσα δημοσίευση παρουσιάζονται οι γνώμες του FRA σχετικά με τις κυριότερες εξελίξεις στους εξεταζόμενους θεματικούς τομείς και συνοψίζεται η τεκμηρίωση στην οποία στηρίχθηκαν οι εν λόγω γνώμες.
Το παρόν εγχειρίδιο έχει σχεδιαστεί με στόχο να συνδράμει φορείς, οργανισμούς και φυσικά πρόσωπα στην εκπαίδευση επιτρόπων ασυνόδευτων παιδιών ή στην εκπαίδευση εκπαιδευτών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διάφορα πλαίσια κατάρτισης, όπως είναι η επαγγελματική και ακαδημαϊκή κατάρτιση, η πρακτική άσκηση και η συνεχής κατάρτιση. Το εγχειρίδιο βασίζεται στις αρχές των ανθρωπίνων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων και στα πρότυπα δεοντολογίας, ενώ επίσης αναγνωρίζει ότι το παιδί και ο/η επίτροπος έχουν τις δικές τους προσωπικές ιστορίες, ικανότητες και δεξιότητες. Ενισχύει την αυτοπεποίθηση των επιτρόπων όσον αφορά την προώθηση των δικαιωμάτων και του συμφέροντος του παιδιού. Επιπλέον, τους/τις ενδυναμώνει προκειμένου να ενεργούν ανεξάρτητα και αμερόληπτα απέναντι σε διάφορους κρατικούς υπαλλήλους, παρόχους υπηρεσιών και μέλη της κοινότητας.
Ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο (EUAA) και ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) ένωσαν τις δυνάμεις τους για την ανάπτυξη σειράς πρακτικών εργαλείων για τους επιτρόπους ασυνόδευτων παιδιών με ανάγκες διεθνούς προστασίας. Στόχος είναι να υποστηριχθούν οι επίτροποι στα καθημερινά τους καθήκοντα και ευθύνες κατά τη διάρκεια της διαδικασίας χορήγησης ασύλου, της διαδικασίας του Δουβλίνου και της προσωρινής προστασίας.
Η παρακολούθηση της κατάστασης των θεμελιωδών δικαιωμάτων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ θα πρέπει να είναι συστηματική και τακτική για μια σειρά δραστηριοτήτων διαχείρισης των συνόρων, όπως είναι η επιτήρηση των συνόρων, οι συλλήψεις στα χερσαία, θαλάσσια και εναέρια σύνορα, καθώς και η λειτουργία των μηχανισμών παραπομπής, ακόμη και σε περίπτωση μαζικών αφίξεων. Οι παρούσες γενικές κατευθυντήριες γραμμές έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τα κράτη μέλη της ΕΕ να συγκροτήσουν εθνικούς ανεξάρτητους μηχανισμούς για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης προς τα θεμελιώδη δικαιώματα στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, σύμφωνα με την πρόταση κανονισμού για τον έλεγχο διαλογής που ανακοινώθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εκπονήθηκαν από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής.
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις συνιστούν σοβαρή απειλή για τη ζωή και την ασφάλεια των πολιτών, αλλά και τεράστια πρόκληση για την ασφάλεια των κρατών. Ταυτόχρονα, η αντιτρομοκρατική νομοθεσία, οι αντιτρομοκρατικές πολιτικές και τα λοιπά μέτρα μπορεί να συνεπάγονται, αμέσως ή εμμέσως, σοβαρούς περιορισμούς στα θεμελιώδη δικαιώματα και αρνητικές επιπτώσεις για τα άτομα, τις ομάδες και την κοινωνία στο σύνολό της. Η παρούσα σύνοψη παρουσιάζει τα κύρια ευρήματα της έκθεσης του FRA σχετικά με την οδηγία (ΕΕ) 2017/541 για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την κύρια νομική πράξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στον τομέα του ποινικού δικαίου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης («ο Χάρτης») συνιστά τη διακήρυξη δικαιωμάτων της ΕΕ. Λειτουργεί πάντα δεσμευτικά για τα θεσμικά όργανα της ΕΕ καθώς και τα κράτη μέλη, όταν αυτά δρουν εντός του πεδίου εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης. Ωστόσο, η εκτίμηση του εάν μια συγκεκριμένη υπόθεση εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης παρουσιάζει δυσκολίες. Για αυτόν τον λόγο είναι απαραίτητη η κατάρτιση των ασκούντων νομικά επαγγέλματα και η παροχή σε αυτούς εκπαιδευτικού υλικού, ώστε να είναι σε θέση να κατανοούν το πεδίο εφαρμογής του Χάρτη όπως ορίζεται στο άρθρο 51 αυτού. Το παρόν εγχειρίδιο εκπαιδευτή έχει ως στόχο να παρέχει καθοδήγηση τόσο σε επίπεδο οργάνωσης όσο και σε επίπεδο υλοποίησης των εν λόγω προγραμμάτων κατάρτισης με βάση μια σειρά από μελέτες περίπτωσης, οι οποίες θα εμπλουτιστούν μελλοντικά.
Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έρχονται αντιμέτωπες με διάφορες προκλήσεις στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έκθεση του FRA για την Προστασία του χώρου της κοινωνίας των πολιτών στην ΕΕ παρουσιάζει τα ευρήματα του Οργανισμού σε σχέση με τις εν λόγω προκλήσεις. Η έκθεση εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021. Η παρούσα σύνοψη παρουσιάζει τα βασικά ευρήματα και τις γνώμες του FRA που επισημαίνονται στην έκθεση.
Το 2021 σημειώθηκε πρόοδος, αλλά και οπισθοδρόμηση στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Στην Έκθεση για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα 2022 του FRA εξετάζονται οι σημαντικότερες εξελίξεις στον τομέα και προσδιορίζονται τόσο τα επιτεύγματα όσο και τα ζητήματα που εξακολουθούν να προκαλούν ανησυχία. Στην παρούσα έκδοση παρουσιάζονται οι γνώμες του FRA σχετικά με τις κυριότερες εξελίξεις στους εξεταζόμενους θεματικούς τομείς και συνοψίζεται η τεκμηρίωση στην οποία στηρίχθηκαν οι εν λόγω γνώμες. Με αυτόν τον τρόπο, παρέχεται συνοπτική και ταυτόχρονα κατατοπιστική επισκόπηση των βασικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν η ΕΕ και τα κράτη μέλη στον τομέα των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Ο οδηγός αυτός μπορεί να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τις πόλεις που επιθυμούν να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες στην κατεύθυνση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στόχος του είναι να ενθαρρύνει τις τοπικές αρχές να υιοθετήσουν υψηλότερα πρότυπα μέσα από την προώθηση της αμοιβαίας μάθησης σε θέματα ανθρωπίνων και θεμελιωδών δικαιωμάτων. Προέκυψε από τη συνεργασία του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA), μιας ομάδας πόλεων για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαφόρων επαγγελματιών που δραστηριοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ο οδηγός στηρίζεται στις ελπιδοφόρες πρακτικές και εμπειρίες δήμων, περιφερειών, εμπειρογνωμόνων, διεθνών οργανισμών και δικτύων οι οποίες παρατίθενται στην έκθεση του FRA με τίτλο Human rights cities in the EU: A framework for reinforcing rights locally [Πόλεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ΕΕ: Ένα πλαίσιο ενίσχυσης των δικαιωμάτων σε τοπικό επίπεδο].
H προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι πιο σημαντική από ποτέ! Αλλά με ποιο τρόπο μπορούμε να επικοινωνήσουμε και να προώθησουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα πιο αποτελεσματικά;
Τα παιδιά είναι πλήρεις φορείς δικαιωμάτων. Χαίρουν του συνόλου των ανθρώπινων και θεμελιωδών δικαιωμάτων και τυγχάνουν ειδικής κανονιστικής μεταχείρισης, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Στο παρόν εγχειρίδιο επιχειρείται να καταδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο η ευρωπαϊκή νομοθεσία και νομολογία επιλαμβάνεται των συγκεκριμένων συμφερόντων και των αναγκών των παιδιών. Αναδεικνύεται επίσης η σημασία του ρόλου των γονέων και επιτρόπων ή άλλων προσώπων που έχουν νόμιμα την ευθύνη για τα παιδιά, κάνοντας μνεία, όπου κρίνεται σκόπιμο, στις περιπτώσεις που τα σχετικά δικαιώματα και ευθύνες ανήκουν κατά κύριο λόγο στα πρόσωπα που έχουν τη φροντίδα των παιδιών. Αποτελεί ένα πρώτο σημείο αναφοράς για το δίκαιο τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) όσο και του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ) αναφορικά με τα θέματα αυτά και εξηγεί πώς αντιμετωπίζεται κανονιστικά το κάθε ζήτημα στο πλαίσιο του νωσιακού δικαίου, αλλά και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη και άλλων πράξεων του ΣτΕ.
Η γνωμοδότηση 1/21 του FRA αποτυπώνει την έκταση και τις μορφές ανισότητας και διακρίσεων που βιώνουν οι πολίτες σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Πιο συγκεκριμένα, εστιάζεται στους λόγους διάκρισης και στους τομείς της καθημερινής ζωής που καλύπτονται τόσο από τις οδηγίες για τη φυλετική ισότητα και για την ισότητα στην απασχόληση, όσο και από την πρόταση οδηγίας για την ίση μεταχείριση. Η γνωμοδότηση εκδόθηκε στις 30 Απριλίου 2021. Η παρούσα σύνοψη παρουσιάζει τις σημαντικότερες συστάσεις («Κύρια ευρήματα και γνώμες») που περιλαμβάνονται στη γνωμοδότηση 1/21 του FRA.
Τα εγκλήματα μίσους που υποκινούνται από τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, τη θρησκευτική μισαλλοδοξία ή την αναπηρία ενός ατόμου, τον γενετήσιο προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου, την έκφραση φύλου και τα χαρακτηριστικά του φύλου αποτελούν σοβαρές εκφράσεις διακρίσεων. Εκτός από την παραβίαση των δικαιωμάτων των μεμονωμένων θυμάτων, ένα τέτοιο έγκλημα αποδυναμώνει την κοινωνική συνοχή και βλάπτει το κοινωνικό σύνολο.
Το 2020 σημειώθηκε πρόοδος αλλά και
οπισθοδρόμηση στην προστασία των θεμελιωδών
δικαιωμάτων. Στην Έκθεση για τα Θεμελιώδη
Δικαιώματα 2021 του FRA εξετάζονται οι
σημαντικότερες εξελίξεις στον τομέα και
προσδιορίζονται τόσο τα επιτεύγματα, όσο και
τα ζητήματα που εξακολουθούν να προκαλούν
ανησυχία.
Η παρούσα περίληψη παρουσιάζει τα κυριότερα
στοιχεία της δεύτερης κύριας έκθεσης του Οργανισμού
Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
(FRA) η οποία βασίζεται στην έρευνά του για τα
θεμελιώδη δικαιώματα. Για τις ανάγκες της έρευνας
συλλέχθηκαν δεδομένα από περίπου 35 000 πολίτες
σχετικά με τις εμπειρίες, τις αντιλήψεις και τη γνώμη
τους για μια σειρά θεμάτων που άπτονται με ποικίλους
τρόπους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η έκθεση του FRA σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη και τα θεμελιώδη δικαιώματα παρουσιάζει συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους οι εταιρείες και οι δημόσιες διοικητικές αρχές στην ΕΕ χρησιμοποιούν, ή προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν, την ΤΝ. Η παρούσα σύνοψη περιέχει τα βασικά σημεία της έκθεσης. Οι εν λόγω πληροφορίες μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για τη χάραξη πολιτικής σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο σχετικά με τη χρήση εργαλείων ΤΝ που σέβονται τα ανθρώπινα και τα θεμελιώδη δικαιώματα.
Οι εθνικοί οργανισμοί για τα ανθρώπινα δικαιώματα (ΕΟΑΔ) αποτελούν καίριας σημασίας στοιχείο του συστήματος προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε επίπεδο χωρών. Μέσω της ευαισθητοποίησης, της παροχής συμβουλών, της παρακολούθησης και της εξασφάλισης λογοδοσίας των αρχών, διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση των μεγάλων σύγχρονων προκλήσεων στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων —τόσο σε ό,τι αφορά τα ζητήματα που προκαλούν επίμονες ανησυχίες, όπως οι διακρίσεις και η ανισότητα, όσο και σε ό,τι αφορά καινοφανή ζητήματα, όπως οι επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης και της πανδημίας COVID-19 στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένω- σης παρέχουν ένα όλο και πιο σημαντικό πλαίσιο για την προστασία των δικαιωμάτων των αλλοδαπών. Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με το άσυλο, τα σύνορα και τη μετανάστευση εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς. Υπάρχει ένα εντυπωσιακό σώμα νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που αφορά ειδικό- τερα τα άρθρα 3, 5, 8 και 13 της ΕΣΔΑ. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλείται όλο και περισσότερο να αποφανθεί σχετικά με την ερμηνεία των διατάξεων του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα αυτό. Η τρίτη έκδοση του παρόντος εγχειριδίου, που επικαιροποιήθηκε έως τον Ιούλιο του 2020, παρουσιάζει την εν λόγω νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το σώμα της νομολογίας των δύο ευρωπαϊκών δικαστηρίων με εύχρηστο τρόπο. Απευθύνεται σε επαγγελματίες του νομικού κλάδου, δικαστές, εισαγ- γελείς, υπαλλήλους στον τομέα της μετανάστευσης και μη κυβερνητικές οργανώσεις, στα κράτη μέλη της ΕΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης.
